Jesu a wombile tiya: “Ku na humelela kuzinginikela ka hombe ka mafu, se ka makhalo a mangi ku na va ni tinzala ni mitungu. Ku na humelela sidiwukiso so thisa, ni sikombiso sa hombe nzumani.” (Luka 21:10, 11) Sotshe sikombiso siya si ti veka hakubasani to “wu hokile Mfumo wa Txizimu.” Ina sotshe simahakalo siya sa maheka ha mafuni kotshe ngu mbimo yimweyo? He ti woneni.

1. TIYIMBI

Ngu 1914, kukhatile yimbi ya hombe ayi yi nga si khali kuhumelela ha mafuni ka matimu a vathu! Vazivi va ta matimu ni vona va womba to 1914 ive dilembe do xamalisa nguko ngu dona dilembe di yi nga khata ngu dona yimbi. Ka yimbi yoneyo kukhatile kuthumiswa mimovha ya hombe yo dhewulela, mabhomba a mpfhukani, sibhamo sa hombe ngutu, gás ya vheneno, ni sibhamo simwani. Kha ta gwitela eho, nguko kuve ni yimbi ya hombe ya wumbidi, ka yimbi yoneyo ku khandilwe kutshumela kuthumiswa sibhamo si si dhanwako ku ma armas atómicas. Kukhukhela ngu 1914 kuhokela konkuwa, makhalo o hambana-hambana ku ni tiyimbi, ati ti nga daya timiliyoni ta vathu.

2. KUZINGINIKELA KA HOMBE KA MAFU

Academia Britânica yi womba ti to dilembe ni dilembe ku ni kuzinginikela ka mafu ka kona mu ka 100, aku “kumoxako ngutu.” Kasi wuxolisisi wa Geologia wa Estados Unidos wu womba ti to “ngu kuya ngu wuxolisisi (kukhukhela kona mu ka 1900) wa kale, ku ti emelwa to ngu dilembe kuva ni kuzinginikela ka hombe ka mafu ka kona mu ka 16 ngu dilembe.” Vamwani va nga womba to kha ku na mbi va ni kuzinginikela kambe ka mafu, kambe ku ni mitxhini yi yi sikotako kuwona to ku na vaho, kambe mhaka ngu ti to kuzinginikela ka hombe ka mafu ka daya vathu vo tala ha mafuni kotshe ngu mpimo wa hombe.

 3. TINZALA

Tinzala taho kotshe ha mafuni ngu mhaka ya tiyimbi, kuwa ka ekonomiya, kupwateka ka sithumiswa so dima ngu sona mwendo kwa mbiwa mati. Vawoneleli va ta madyelo “Dilembe da 2018” va wombile tiya: “Ha mafuni kotshe, 821 wa timiliyoni ta vathu va hanya ni nzala. Kambe 124 wa timiliyoni va ka nzala yo thisa.” Kwa mbi dya kwati kumaha ti to 3.5 wa timiliyoni ta vanana ve fa dilembe ni dilembe. Ngu 2011 atxiya i ve txivangelo txa lifo la 45% wa vanana ha mafuni kotshe.

4. MITUNGU NI MALWATI

Sengeletano ya ha mafuni kotshe ya ta dihanyo yi womba tiya: “Kukhukhela 2001 ku ve ni mitungu ya hombe. Malwati o toloveleka o fana ni kolera, febre amarela, ma txitxilwe ngu a maphya o fana ni awa: Síndrome respiratória aguda grave, pandemia de gripe, Ébola ni Zika mwendo malaria.” Hambiku vazivi va ta siyensiya ni va dhokodhela va gondako to tala ngu malwati, vona kha va yi zivi mirende ya otshe malwati.

5. KUTXHUMAYELWA KA MAHUNGU A MANENE HA MAFUNI KOTSHE

Jesu a wombile tximwani txa sikombiso sa kuta ka Mfumo mbimo yi a nga khene: “Evhangeli yiya ya Mfumo yi na huwelelwa ka dotshe ditiko, kasi kumahwa wufakazi ka yotshe mifumo. Se msana keto, ngu kona ku no va i di magwito.” (Matewu 24:14) Mbimo yi ditiko di xuphekako ngu sikarato sa mafu awa, 8 wa timiliyoni ta vathu va tixaka totshe va txhumayela mahungu a manene a Mfumo wa Txizimu ka vathu va 240 wa matiko ngu tidimi to pinda 1000. Eto ti si khali kuhumelela ka matimu a vathu.

Sotshe sikombiso si Jesu a nga si womba, se sa maheka nyamsi. Ngu kutxani hi di fanete kutsaka ngu mhaka yiya? Nguko Jesu ati khene: “Mbimo yi mi no wona kuhumelela tiya, ti ziveni ti taku wu hokile Mfumo wa Txizimu.”—Luka 21:31.

Kuwonisisa kuhetiseka ka ti Jesu a nga ti womba mu ka Bhiblia, ti hi vhuna kuwona to Mfumo wa Txizimu wu khatile kuthuma nzumani ngu 1914. a Ngu dilembe donedo, a vekile Mwanana wakwe Jesu Kristu kota Mkoma. (Masalmo 2:2, 4, 6-9) I si nga kale Mfumo wa Txizimu wu na fuma ha mafuni, wu thavisa yotshe mifumo ya ha mafuni ni kumaha mafu me va paradhise aha vathu va no ta hanya ngu ha ku si gwitiko.

I si nga kale mapswi a mkombelo wu Jesu a nga hi gondisa ma na hetiseka: “Wu nate Mfumo wako ku na mahwe kuranda kwako, amuwa mafuni nga nzumani.” (Matewu 6:10) Se ngu tihi ti Mfumo wu nga ti maha kukhukhela ngu 1914? Ni ku ngu tihi ti hi nga ti emelako ti to Mfumo wu ta maha mbimo yi wu no ta fuma ha mafuni?