1, 2. Ngu yahi mawonelo o tala ya vathu va ku nawo ngu paradhise?

VANATHU vo tala va matiko o hambana-hambana, va yite ka mtshangano wa m’ganga dhoropani ka Seul ditikoni da Coreia. Mbimo yi va nga ti huma ka wukhalo wule va nga ti mahela ka wona mtshangano, vanathu va Coreia va va randete. Ti txi tsakisa ngutu, va ti guletelana mawoko va txi gelana tiya: “Hi na ta wonana Paradhiseni!” U alakanya ti to va ti womba paradhise yihi?

² Nyamsi vathu va ni mawonelo o tala ngu paradhise. Vamwani va khona paradhise mloro. Vamwani va khona mbukhalo wotshe wu ku ku ni litsako. M’thu wu a ku ni nzala a nga thuka e tipfa a di paradhiseni ngako a txi mana meza yo tala ngu sakudya. Ka malembe a kale, ku ni wamsikati wu a nga wona wukhalo wo tshura wo tala ngu siluva ha ko za a txi khene: “Mama wangu! Hi nga wona paradhise!” Ni nyamsi, wukhalo wonewo wu ngadi wu txi dhanwa ku i paradhise, hambiku kuzumbako ku di ni gelo. Awe u alakanya ti to paradhise intxani? Ina wa kholwa ti to yi na hoka?

3. Ngu hani ha kuwomba-wombwako ngu paradhise dikhambi do khata mu ka Bhiblia?

³ Bhiblia yi womba-womba ngu paradhise ya kale ni yi yi no va  ho mbimo yi yi tako. Ka dibhuku do khata da Bhiblia ngu kona hi gondako mayelano ni Paradhise ka Genesisi 2:8 yi ku khene: “Se ngu msana, MKOMA Txizimu a to phaya thembwe ani wutxani ka Edheni, se e veka kona m’thu wu a nga muwumba.” Ngu Txihebheru to “Edheni” ti womba “Kutsakisa.” Ngu ditshuri, jaradhi ya Edheni i ti wukhalo wo tsakisa ngutu. Ku ti ni sakudya, timhaka to tala to tsakisa ngutu kumweko ni kudikha ka sihari ni vathu.—Genesisi 1:29-31.

4. Ngu kutxani hi nga wombako ti to jaradhi ka Edheni i ti paradhise?

⁴ Dipswi da Txihebheru di di ku “jaradhi” di ta ngu ka paraʹdeisos ngu Txigriki. Ngu kuya ngu dibhuku dimwani da enciclopédia, *(Wona txhamuselo ya hahatshi.) ngako Mugriki a txi pfa dipswi parádeisos, ati a ti pimisako ngu tiya: “Wukhalo wa hombe wo tuleka, wu nga vhalelwa ti to ku si vi ni phango, kambe wu di tshurile ngutu ngu mtumbuluko. Wukhalo wa mindonga ya hombe ya txitinga, wungi wa yona yo veleka mihando. Ku ni milonga ya mati o basa, mabambe ka yona ku ni sihari sa tixaka-xaka mwendo tinvuta. (Dinganisa ni Genesisi 2:15, 16.) Eto ngu ditshuri ti womba ti to jaradhi ka Edheni i ti paradhise.

5, 6. Ngu kutxani Adhamu ni Evha va di luzile lungelo yo hanya Paradhiseni? Vamwani va nga ti wotisa txani?

⁵ Jehovha a vekile Adhamu ni Evha ka jaradhi yo nga yoneyo, i ku paradhise. Kambe aku va nga mbi engisa Jehovha, vona ni vanana vawe va luzile lungelo yo hanya Paradhiseni. (Genesisi 3:23, 24) Hambiku se ku nga ti si na vathu Paradhiseni konemo, kambe ti woneka nga yi ti ngadi ho kala ka Ndambi ya masiku a Nowa.

⁶ Vamwani va nga ti wotisa tiya: ‘Ina ku na tshumela ku va ni Paradhise ha mafuni?’ Mibhalo yi hi komba txani? Ngako u di ni themba yo ta hanya ka Paradhise ni va u va dhundako, ina u ni sivangelo so pfala sa themba yako? Ina u nga sikota kutxhamusela ti to ngu kutxani hi txi tsaniseka ti to mbimo yi yi tako ku na va ni paradhise?

7, 8. a) Txizimu txi thembisile txani ka Abrahamu? b) Ti nga maha Abrahamu a di pimisile txani ngu txithembiso txonetxo?

⁷ Hi nga ti mana hani tixamulo ta siwotiso soneso? Hi nga ti mana mu ka Bhiblia, nguko yi ta ngu ka Jehovha awu i ku ene a nga vanga Paradhise ya kale. Wona ti Jehovha a nga gela mngana wakwe Abrahamu. A ti khene a na andisa liveleko lakwe nga “mtxhefa mabambe ka linene.” Se Jehovha a to maha txithembiso txiya txa lisima ka Abrahamu: “Ngu ka liveleko lako yi na katekiswa yotshe mifumo ya ha mafuni, nguko u engisile dipswi dangu.” (Genesisi 22:17, 18) Ngu msana, Txizimu txi tshumete txi maha txithembiso txonetxo ka mtukulu wa Abrahamu.—Lera Genesisi 26:4; 28:14.

⁸ Bhiblia kha yi wombi ti to Abrahamu a ti pimisa ti to a ndi na mana hakhelo yakwe ka Paradhise ya nzumani. Mbimo yi Txizimu txi nga thembisa ti to “yotshe mifumo ya ha mafuni” yi ndi na katekiswa, Abrahamu a pimisile ti to makatekwa oneyo ma ndi na maheka ha mafuni. Ina ngu tonti dwe Bhiblia yi ti wombako mayelano ni Paradhise ha mafuni?

9, 10. Ngu sihi sithembiso sa kale asi si hi mahako hi rinzela paradhise ya mbimo yi yi tako?

 ⁹ Txizimu txi thumisile mmweyo wa liveleko la Abrahamu i ku Dhavhidha, ti to e womba-womba ngu mbimo yi yi tako a ha hi no “mbi va wona kambe vabihi.” (Masalmo 37:1, 2, 10) Hahanze keto, “avale vo thutha va na mana mafu va na tsaka, ve hanya ngu kudikha.” Dhavhidha a profetile a txi khene: “Vathu vo lulama va na dya thomba ya mafu, va na xayiseka ka ona yotshe mbimo.” (Masalmo 37:11, 29; 2 Samuwele 23:2) U pimisa ti to sithembiso soneso si va gwesisile kutxani vathu va va nga ti lava kumaha kuranda ka Txizimu? Vona va ti emete ti to ditshiku dimwani ku ndi na hanya vathu vo dikha dwe ha mafuni ni ti to Paradhise yo fana ni Edheni yi ndi na maneka ha mafuni.

¹⁰ Mbimo yo tala, wungi wa Vaisrayeli ava va nga ti ti khona va thumela Jehovha, va mu tshuralete kumweko ni wukhozeli wa ditshuri. Ngu toneto, Txizimu txi tumelete Vabhabhilona ti to ve haxula ditiko dawe ve tshumela ve va ñola ve ya wukhumbini. (2 Makronika 36:15-21; Jeremiya 4:22-27) Kambe wuprofeti wu kombisile ti to vathu vale va ndi na tshumela ve ya ditikoni kwawe msana ka 70 wa malembe. Toneto ti mahekile. Kambe ni nyamsi wuprofeti wonewo wu ngadi wu txi hi vhuna. Se, mbimo yi hi xolisisako wumwani wa wona, wona ti to wu hi ningisa kutxani sivangelo so kholwa ti to paradhise yi na ta mbimo yi yi tako.

11. Isaya 11:6-9 yi hetisekile ngu nzila yihi kale ka va Israyeli? Kambe hi nga simama hi ti wotisa txani?

¹¹ Lera Isaya 11:6-9. Txizimu txi gete Vaisrayeli ngu kuthumisa mprofeti Isaya ti to mbimo yi va no tshumela ve ya ditikoni kwawe, ku ndi na ya va ni kudikha. Va si na kuthava vathu vamwani mwendo sihari. Vahombe ni vanana va ndi na khaliseka. Ina eto kha ti ku khumbulisi kudikha ku ku nga ti ho jaradhi ka Edheni? (Isaya 51:3) Isaya a tshumete e profeta ti to mafu otshe, i si nga ditiko da Israyeli dwe, di ndi na “tala ngu kuziva MKOMA kufana ni mati awa ma fenengetako linene.” Toneto ti ndi na maheka ditshiku? Ti ha kubasani, mbimo yi yi tako.

12. a) Ngu yahi makatekwa ma nga manwa ngu va va nga wuya ngu Bhabhilona? b) Nji txani txi kombisako ti to Isaya 35:5-10 yi ndi na hetiseka kambe mbimo yi yi tako?

¹² Lera Isaya 35:5-10. Wona ti to Isaya a tshumete e womba ti to Vaisrayeli va va nga wuya ngu Bhabhilona va si na kuxaselwa ngu sihari mwendo vathu. A wombile ti to ditiko dawe di ndi na pfuna ngutu sakudya nguko ku ndi na va ni mati a mangi, kufana ni jaradhi ka Edheni. (Genesisi 2:10-14; Jeremiya 31:12) Ina wuprofeti wonewo wu ndi no hetiseka ka mbimo yile ya Vaisrayeli dwe? U nga divali ti to wuprofeti wu ti womba kambe ti to mabhofu, silima, ni maphanzeve va ndi na hanya. Kambe eto kha ta maheka ka Vaisrayeli vale va nga wuya ngu Bhabhilona. Kuhambana ni toneto, Txizimu txi kombisa  ti to txi ndi na hanyisa malwati mbimo yi yi tako.

13, 14. Mbimo yi Vaisrayeli va nga tshumelela ditikoni kwawe, Isaya 65:21-23 yi hetisekile ngu nzila yihi? Kambe ngu txihi txienge tximwani txa wuprofeti wonewo atxi txi ku ngadi txi txi na hetiseka? (Wona mfota wu wu ku makhatoni.)

¹³ Lera Isaya 65:21-23. Mbimo yi Vajudha va nga tshumela ditikoni kwawe, kha va nga ya mana tinyumba ti di akilwe mwendo ku di dimilwe mivhinya. Kambe aku Txizimu txi nga va katekisa, timhaka ti txitxile. Alakanya litsako li vathu va nga li mana mbimo yi va nga aka tinyumba ve zumba ka tona ve busa sakudya sa sinene asi va nga ti dimile!

¹⁴ Wona ti to ngu ku ya ngu wuprofeti wuwa, masiku athu “ma na fana ni masiku a mndonga.” Mindonga yimwani yi hanya makhulo a malembe. Ti to vathu ve hanya malembe onewo, ku ndi na laveka ku va ni dihanyo da dinene. Se i di ti to va hanya ngu kudikha, ka wukhalo wa wunene awu Isaya a nga profeta ngu wona, eyo i ndi na va paradhise yo tsakisa! Phela wuprofeti wonewo wu na hetiseka!

15. Ngu yahi makatekwa mamwani aya ma ku ka wuprofeti wa Isaya?

¹⁵ Alakanya ngu nzila yi sithembiso asi se hi nga bhula ngu sona si kombisako ngu yona ti to mbimo yi yi tako ku na va ni paradhise. Mafu otshe ma na tala ngu vathu va va nga katekiswa ngu Txizimu. Ni wamweyo a no thava kuxaselwa ngu sihari mwendo sigevenga. Mabhofu, maphanzeve ni silima va na hanyiswa. Vathu va na aka tinyumba tawe ve tshumela ve ti busa ngu sakudya si va nga dima vapune. Va na hanya kupinda mindonga. Ngu ditshuri, Bhiblia yi ningela sikombiso sa ti to paradhise yoneyo yi na hoka. Kambe vathu vamwani va hi bhulako navo ti nga maha ve womba ti to wuprofeti wonewo hi nga ti to ngu ditshuri wo womba to mafu ma na va paradhise. Se u nga va xamulisa kutxani? Ngu sihi sivangelo asi u ku naso so rinzela paradhise ha mafuni? Jesu a ningete sivangelo si si pfalako.

16, 17. Ngu yihi mbimo yi Jesu a nga womba-womba ngu Paradhise?

¹⁶ Hambiku Jesu a nga ti si nga ni mnando, a lumbetilwe e tshumela e hayekwa e dawa ha phandeni a di ni sigevenga si i nga ti Vajudha madhawani kwakwe. Txigevenga tximwetxo txi ti tumbute ti to Jesu i ti mkoma, se txi ti khene: “Jesu, ni alakanye, mbimo yi u no wulela Mfumoni kwako.” (Luka 23:39-42) Txithembiso atxi Jesu a nga mahela txigevenga txile, txa gwesa wumangwana wako. Mapswi onewo a Jesu ma maneka ka Luka 23:43. Ku ni mawonelo o hambana o hunduluxela ndimana yiya. Ngu txikombiso, ka Bhiblia yo Sawuleka ngu Txitxopi yi tisa tiya: “Kha ditshuri na ku gela ti to: Nyamsi, u na va kumweko ni nani Paradhiseni.” Kambe Jesu a txi lava kuwomba txani mbimo yi a nga khene “nyamsi”?

¹⁷ Ka tidimi ta tingi ta ngweno, vírgula yi thumiselwa kuvhuna ti to mhaka yi pfala kha kwati. Kambe ka mabhuku a kale a Txigriki, ma ponto ma si thumiswi ngutu. Se, ti nga maha hi xamala hi txi khathu, Ina Jesu a ti womba ti to: “Na ku gela ti to: Nyamsi, u na va kumweko ni nani Paradhiseni”? Mwendo a ti womba ti to: “Na ku gela nyamsi, ti to u na va kumweko ni nani Paradhiseni”? Vahunduluxeli va vekile vírgula msana, mwendo masoni ka “nyamsi” ngu kuya  ngu ti va pimisako ti to Jesu a ti womba tona, mavekelo otshe a mambidi u nga ma mana ka tiBhiblia to tala nyamsi.

18, 19. Hi nga vhunwa ngu txani ti to hi pfisisa mapswi a Jesu?

¹⁸ Kambe, khumbula ti Jesu a nga gela valondeteli vakwe. Ene a ti khene: “Mwanana wa M’thu a na zumba mndani ka mafu masiku mararu ni wusiku wa kona.” A tshumete a txi khene: “Mwanana wa M’thu a na ningelwa manzani ka vathu; vona va na m’daya, aniko ngu ditshiku da wuraru a na wuka.” (Matewu 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marku 10:34) Mpostoli Pedro a womba ti to a tiya ti mahekile. (Mithumo 10:39, 40) Ngu toneto, Jesu kha tsula Paradhise ngu ditshiku dona dile ene ni txigevenga txile va nga fa ngu dona. Bhiblia yi womba ti to Jesu a ti “wukhaloni ka vafi” kudingana masiku mararu, kala Txizimu txi txi mu wusa ka vafi.—Mithumo 2:31, 32. * (Wona txhamuselo ya hahatshi.)

¹⁹ Jesu a thumisile mapswi o khene “na ku gela nyamsi” ti to e womba txithembiso ka txigevenga txile. Mawombelo eyo ma ti tolovelekile hambi ka mbimo ya Mosi. Ditshiku dimwani Mosi a ti khene: “Mapswi awa ni ku leletako nyamsi, ma na ve mbiluni kwako.”—Dhewuteronome 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Ngu tihi timwani ati ti seketelako mawonelo athu ka mapfisiselo a mapswi a Jesu?

 ²⁰ Muhunduluxeli mmwani wa Médio Oriente a wombile tiya: “Ka ndimana yiya, mhaka ya hombe yi ka dipswi ‘nyamsi’ ni ku di fanetwe kuleriswa tiya: “Na ku gela nyamsi, u na va kumweko ni nani Paradhiseni.’ Txithembiso txi mahilwe ka dona ditshiku dile ni ku se txi ndi na hetiseka mbimo yi yi tako.” Muhunduluxeli wuwa a tshumete e womba ti to ayiya i nzila ayi vathu va womba-wombako ngu yona ka wukhalo wonewo ni ku, ti pfalisa ti to “txithembiso txi mahilwe ka ditshiku do kari ni ku txi ndina xayiswa.” Bhiblia ya Txisiriya yi yi nga bhalwa kona mu ka 1.500 wa malembe ya ma nga pinda, yi txi hunduluxela mapswi a Jesu yi wombisa tiya: “Amen, ani nyamsi ni khani kwaku u na va ni nani Jaradhi ka Edheni.” Eyo i themba ayi yi hi tsanisako ngutu hotshethu, hi nga tona?

21. Nji txani txi nga mbi maheka ka txigevenga txile? Ngu kutxani?

²¹ Mbimo yi Jesu a nga gela txigevenga txile ngu ta Paradhise, a si wombi ya nzumani. Hi ti zivisa kutxani toneto? Txivangelo tximwani ngu ti to txona txi si ti zivi ti to Jesu a ti mahile txitumelelano txa wukoma ni vapostoli vakwe vo thembeka txo ya fuma kumweko navo nzumani. (Luka 22:29) Txigevenga txile nem txi sa bhabhatiswa. (Johani 3:3-6, 12) Se mbimo yi Jesu a nga maha txithembiso ka txigevenga, a ti womba-womba ngu paradhise ya ha mafuni. Ku di gumile malembe, mpostoli Paulo a womba-wombile ngu muwoniso wa wamwamna wu a nga “hukwa e yiswa paradhisini.” (2 Vakorinto 12:1-4) Hambiku Paulo ni vapostoli vamwani va nga ti sawutwe ti to ve tsula nzumani ve ya fuma ni Jesu, Paulo a ti womba-womba ngu paradhise ya mbimo yi yi tako. * (Wona txhamuselo ya hahatshi.) Ina paradhise yoneyo yi ndi na va ha mafuni? Awe u nga maneka?

22, 23. Awe u nga rinzela txani?

²² U nga divali ti to Dhavhidha a womba-wombile ngu mbimo ayi ‘vathu vo lulama va no dya thomba ya mafu.’ (Masalmo 37:29; 2 Pedro 3:13) Ene a ti womba mbimo yi votshe vathu ha mafuni va no ta engisa milayo yo lulama ya Txizimu. Wuprofeti wa Isaya 65:22 wu khene: “Masiku a vathu vangu, ma na fana ni masiku a mndonga.” Eto ti kombisa ti to vathu va va no ta thumela Jehovha ka mafu a maphya va na ta hanya makhulu a malembe. Ina u nga kholwa toneto? Ina, nguko ngu kuya ngu Mtuletelo 21:1-4, Txizimu txi na katekisa vathu, ni ku yimweyo ya kateko ya kona ngu yi yo “kha ku nambi swa ku txi maneka kambe lifo.”

²³ Ati Bhiblia yi ti gondisako ngu Paradhise ti to junya. Adhamu ni Evha va sakanile ngu lungelo yo hanya kala kupinduka ka Paradhise, kambe mafu ma na tshumela me va Paradhise. Kota ku Txizimu txi nga thembisa, txi na katekisa vathu ha mafuni. Dhavhidha a ti khene vo thutha ni vo lulama va na dya thomba ya mafu ve hanya kala kupinduka. Ni ku wuprofeti wa dibhuku da Isaya wu hi vhuna kuemela mbimo yi hi no ta tidila ngu wutomi ka paradhise yo tshura ha mafuni. Toneto ti na maheka mbimo muni? Mbimo yi ku no hetiseka txithembiso atxi Jesu a nga thembisa txigevenga txile. Nawe u nga maneka ka Paradhise yoneyo. Ka mbimo yoneyo, ati ti nga wombwa ngu vanathu va Coreia ti na hetiseka: “Hi na ta wonana Paradhiseni!”