NI VELEKILWE ngu 1923 khe Hemsworth, didhoropani ka Yorkshire wa Inglaterra. Ni ti kova ni ndiya yimweyo dwe i ku Bob. Mbimo yi ni nga ti ni 9 wa malembe, tate wathu a gondile dibhuku di di nga ti womba ti to wukhongeli wa makuhu wa kanganyisela vathu. Ene a woni ti to ati vathangeli va wukhongeli va nga txi ti gondisa ti txi hambana ngutu ni ti vona va nga txi timaha. Ene a di tsakete dibhuku donedo. Msana ka malembenyana, Bob Atkinson a tile m’tini ni gramafoni hi ta engisela m’wombawombo wa mwanathu Rutherford. Hi pfisisile ti to miwombawombo ni mabhuku si txi womba mhaka yo fana. Vaveleki vangu va rambile mwanathu Atkinson ti to hi ta lalela nayo minova yimwane ni yimwane, e tshumela e xamula siwotiso sathu mayelano ni Bhiblia. Ene a hi rambile ti to hi xalela mitshangano mtini ka mwanathu. Hi khatile ku sengemela, ngu txikuluveta ku tutwe dibanza khe Hemsworth. Hi txi amukela vawoneleli va sigava mtini kwathu ni kuramba vanyaphandule ti to hi ta susula navo. Sikombiso sawe sa sinene si ni vhuni kukhukhela ni ti ngadi mwanana.

Ka mbimo yoneyo, mwaya wathu wu khatile kumaha dibhindu. Tate a gete ndiyangu a txi khene: “U txi lava kumaha nyaphandule, womba hi na vhala txitolo.” Bob a tumete, mbimo yi a nga ti ni 21 wa malembe a khukhile m’tini ti to eya thuma kota nyaphandule. Ku to pinda malembe mambidi basi, nani ni ve nyaphandule ni di ni 16 wa malembe. Ngu magwito ka divhiki ni ti thuma ni vanathu, kasi hagari ka divhiki ni ti txhumayela nokha. Ni ti thumisa gramafoni ni makartawu ya ma nga ti ni didungula da mu ka Bhiblia. Jehovha a ni katekisile ngu ku ni ninga txigondo txi txi nga kuluveta txi kula ngu didhawa da moya. Siro so tala sa mwaya wa txigondiyana txangu ni sona si gondile ditshuri. Ka dilembe di di nga londisela, ni sawutwe kuva nyaphandule wo sawuleka kumweko ni Mary Henshall. Hi rumetwe ka wukhalo wu wu dhanwako ku i Cheshire.

Ngu mbimo ya Yimbi ya Wumbidi ya Mafu, vavasikati va ti fanete kumaha mthumo wo kari ti to ve seketela yimbi. Ngu txi talo, ava i nga ti vathumeli va wukhongeli ti si sungi ku ve seketela yimbi. Aku hi nga ti vanyaphandule vo sawuleka hi ti alakanya ti to nathu hi na va nayo lungelo eyo. Kambe wukoma kha  wa tumela toneto, ni ku ni ti ya khotelwa jele kudingana 31 wa masiku. Ka dilembe di di nga londisela ni di ni 19 wa malembe, ni tshumete ni tsula wukomani makhambi mambidi nguku livhalo langu li nga ti si ni tumeleli kuseketela yimbi. Kambe ka makhambi oneyo wukoma wu ni lekile ni tsula. Ka mbimo yoneyo, ni pfite txivhuno txa moya wo sawuleka. Phela i ti ku nga Jehovha o ñoleta diwoko dangu ngu ku kongoma.—Isaya 41:10, 13.

Ni zivanile ni Arthur Matthews ngu 1946. Ene a zumbile jele kudingana mitxima yiraru ngu mhaka ya ku a nga lamba ku ya yimbini. Mbimo yi a nga huma ngu jele ngu txikuluveta a thumile ni Dennis mnanda wakwe kota vanyaphandule vo sawuleka khe Hemsworth. Vona va gondile ditshuri ka tate wawe ni ku va bhabhatisilwe i di ngadi vanana. Va khatile kuthuma kumweko kota vanyaphandule, se Dennis a rumetwe ku ya Irlanda, kasi Arthur a sate ekha. Vaveleki vangu va tsakisilwe ngu nzila yi nyaphandule wuwa a nga ti thuma ngu yona. Vona va m’rambile ti to ve ya zumba nayo m’tini. Mbimo yi ni nga ti tsula m’tini ni ya pfuxela ni ti kuwula timbiya ni Arthur hi di gwitile kulalela. Ngu magwito hi khatile kurumelana sipasiyana. Ngu 1948, Arthur a tshumete e ya khotelwa mitxima yiraru jele. Mbimo yi a nga wiya hi txhadhile ngu Janeiro wa 1949. Kambe makungo athu i ti o simama ka mthumo wa mbimo yotshe. Kambe hi si ti lavi kusakana ni male ngu to mbi pfala, se ngu mbimo ya maferiya hi ti thuma mu ko haphela mihando ti to hi kota kumana male. Ngu toneto Jehovha a hi katekisile, ni ku hi sikoti kusimama hi va vanyaphandule.

Ku di pindile dilembe, hi rumetwe wutxani ka Irlanda: Hi khatile ngu Armagh hi gwitisa ngu Newry i ku madhoropa ya ku nga di tate makatolika. Ku ti ni livengo la hombe hagari ka wukhongeli, se ti txi lava hi va ni mthuthalo hi txi txhumayela. Mitshangano yi ti ñolwa m’tini ka vanathu i ku mpfhuka wu wu dinganako 16 wa makilometro kukhukhela ha hi nga ti zumba kona. Hi ti xalela mitshangano hi di 8 wa vathu ni ku mbimo yimwane ti txi lava hi si tshumeli ditshiku donedo. Hi ti otela hahatshi, kambe ni mixo hi txi wuka hi peka khafi ya mtamo. Ta hi tsakisa kuziva ti to konkuwa se ku ni vanathu vo tala ka wukhalo wonewo.

Ndiyangu ni msikati wakwe Lottie, ni vona i ti vanyaphandule vo sawuleka, a ni wutxani ka Irlanda. Ngu 1952, ngu wumune wathu hi xalete mtshangano wa m’ganga khe Belfast. Hi ti ya zumba mtini ka mwanathu wo kari kumweko ni Pryce Hughes, awu i nga ti muwoneleli wa m’zinda wa Inglaterra. Wusiku wotshe, hi ti bhula ngu txibhukwana txi txi ku khene: O Caminho de Deus É Amor, txi txi nga ti mahetwe basi ava va nga ti zumba Irlanda. Mwanathu Hughes a wombile ti to ti txi karata kutxhumayela vakatolika va Irlanda. Vanathu va ti hingwa ka makhalo ya va nga ti zumba ka ona, futhi vapaderi va ti kuzetela vathu ti to ve wukela vanathu. Pryce ati khene: “Hi lava mipatwa yi yi ku ni mmovha ti to yi sengela ka ditima do sawuleka do ningela txibhukwana ka ditiko dotshe.” * (Wona txhamuselo ya hahatshi.) Se ngu mbimo yoneyo hi to xamula hi txi khathu: “Hi na maha toneto!”

Wukhalo wumwane awu vanyaphandule va nga ti zumba ka wona khe Dublin, i ti mtini ka Ma Rutland,  i ku mwanathu wu a nga thumela Jehovha ngu kuthembeka kudingana malembe o tala. Nathu hi zumbile kona hi txi ti lulamisela kuya ka wukhalo wumwane ni ku hi xavisile silo simwane si hi nga ti naso ti to hi kota kuxava mmovha. Hi tekile txithuthuthu txa Bob a txi txi nga ti ni txikotxikani didhawa hi tsimbila hi xola mmovha. Hi ti ya mana mmovha wu wu nga ti thumile, kambe wu ti ka mazumbelo a manene. Se hi kombete wu a nga hi xavisela ti to e hi tisela nguko athu hi si tikoti kutsimbitisa. Ka ditshiku donedo, Arthur kha nga otela, ene a ti leretela dibhuku da sileletelo sa matsimbitiselo a mmovha. Mbimo yi di nga txa, ene a to tsula garaji eya zama kuhumisa mmovha, se ku to humelela murumiwa wu a dhanwako ku i Mildred Willett, awu ngu msana ka mbimo a nga txhadha ni John Barr. Ene a ti tiziva kutsimbitisa mmovha! Se a hi ningile sileleto so kari. Toneto ti hi vhuni ti to hi kota ku wu tsimbitisa kwati.

Mhaka yi yi nga ti txhota i ti kumana wukhalo wo zumba ka wona. Vanathu va hi gete ti to hi si zumbi mu ka caravana nguko vakaneti va nga thuka ve yi hisa. Se hi simamile hi xola nyumba yo zumba ka yona, kambe kha ha nga yi mana. Ni wusiku hotshethu va mune hi otete mmovhani. Ka ditshiku di di nga londisela hi ti ya mana nyumba yi yi nga ti ni sibhedhwana simbidi sa sidotho. Ngu koneho hi nga zumba kona. A txi txi nga xamalisa, kha ha thava kusiya caravana yathu ka vangana ava va nga ti ni tithembwe kona hale hi nga ti zumba kona. Hi ti tolovela kutxhumayela ka wukhalo awu wu dinganako 16 ku ya ka 24 wa makilometro hi txi khukhela ha hi nga ti zumba kona. Msana kova hi di thavisile caravana hi yi yisa ka wukhalo wumwane, hi ti fanete hi wuya hi ta txhumayela.

Hi endete miti yotshe ya wuswa ditambo ka Irlanda, hi singa ni txikarato txa hombe. Hi ningete sibhukwana si si pindako 20.000 ni ku hi site matina ya va va nga kombisa kutsakela ka Bhetele ya Inglaterra. Ngu kona ha ko katekiswa ngu Jehovha, konkuwa ku ni vanathu va vangi ka wukhalo wonewo.

Msana keto, hi rumetwe ku ya thumela mswa-ditambo ka Londres. Hi to thuma mavhikinyana o kari, Arthur a fonetwe ngu Bhetele ve mu kombela ti to e thuma kota muwoneleli wa txigava ka ditshiku di di londiselako. Hi ti ya mana sileletelo kudingana divhiki, se hi gwita hi ya thuma Escócia. Hambiku Arthur a nga mbi va ni mbimo yo lulamisela miwombawombo yakwe, ene a ti tiemisete kumaha txiavelo tximwane ni tximwane ka mthumo wa Txizimu ti singa ni mhaka ni sikarato si a nga ndino manana naso. Txikombiso txakwe txi ni kuzetile ngutu. Ngu ditshuri hi tsakile ngutu kuthumela ka txigava. Malembe ya hi nga ma heta hi txi txhumayela kasi kuvhuna vanathu ka makhalo ya hi nga ti sa rumelwa ngu m’thu i ve makatekwa o xamalisa ngutu.

Mbimo yi Arthur a nga rambwa kuya Txikolwani ka Giliyadhi ngu 1962, ti txi lava hi maha txisungo txa hombe. Kurso yoneyo yi ndina teka 10 wa mitxima, kambe ani ni ti si tsuli nguko ni ti si ya rambwa. Hi sungile ti to Arthur e amukela txirambo txonetxo txa lisima. Ni ti singa ni wo ni pangalata ka wunyaphandule, se didhavi di ni tshumetile ni ya Hemsworth ti to ni ya va nyaphandule wo sawuleka. Mbimo yi Arthur a nga wuya, hi rumetwe ka txigava a txi txi nga txi pata Escócia, wutxani ka Inglaterra ni ka Irlanda.

Ngu 1964, Arthur, a kombetwe ku va muwoneleli wa Bhetele ya Irlanda. Hi ti wu dhunda mthumo wo endela mabanza. Se kukhatani ni si tsaki ngu ku ya thuma Bhetele. Kambe konkuwa kha ni tisoli ngu kuva ni di mani lungelo yo thuma Bhetele. Na kholwa ti to, hambi u txo amukela txiavelo txi mbimo yimwane u si txi tsakeliko, Jehovha mbimo yotshe a na ku katekisa. Bhetele ni thumile ka tihofisi to tala, ko pakela mabhuku, ko bhika ni ko kuwula. Mbimo yi hi nga thuma ka txigava, hi ve ni lungelo yo ziva vanathu va matiko otshe. Hi tshumete hi wona simwane sa sigondiyana sathu si txi kula ngu didhawa da moya. Eto ti tsanisile wumwewo wa vanathu va Irlanda. Hi nga wona makatekwa a Jehovha!

Mtshangano wa m’ganga wa matiko otshe wo khata kumahwa ka ditiko da Irlanda, khe Dublin wu ve ngu 1965. * (Wona txhamuselo ya hahatshi.) Hambiku hi nga kanetwa ngutu, kambe ngu magwito ku ve ni wuyelo ya yinene. Hi xalete hi ti 3.948 wa vathu, kutshumetwe kubhabhatiswa 65 wa vathu. Hi amukete 3.500 wa vanathu vo ta ngu ka matiko mamwane ni ku va ti ya zumba mitini ka vathu va kona hale Dublin. Msana ka mtshangano, vanyane va miti va amukete mapasi a vapfhumba vawe o kombisa kubonga. Se ni vona va bongile mahanyelo a manene a vapfhumba vawe. Ngu ditshuri tximahakalo txonetxo txi mahile kutxitxa ka vathu va Irlanda.

Ngu 1966, vathu va wutxani ni mswa-ditambo va ti lumba didhavi dimwedo di di nga ti khe Dublin. Wumwewo wonewo wu ti hambanile ni ti ti nga txi maheka ka ditiko dotshe da Irlanda, ahawa vathu va nga ti hambanisilwe ngu mhaka ya wukhongeli ni politika. Ti txi xamalisa kuwona vakatolika va vangi va txi gonda ditshuri ni kuthumela Jehovha kumweko ni vanathu a va kale i nga ti maprotestante.

Ngu 2011, wutomi wathu wu txitxile ngutu mbimo yi didhavi da Inglaterra ni da Irlanda ma nga patwa, se athu hi rumetwe ku ya thumela Bhetele ka Londres. Ka mbimo yoneyo ni khatile kukarateka ngu dihanyo da Arthur. Ene a ti beletwe ngu wulwati wa Parkinson. Se ene a fite ngu 20 ka Maio wa 2015, msana kova hi di ni 66 wa malembe hi di tekanile.

Ka malembe ya o gwitisela, ni ve ka mbimo yo karata ngutu. Arthur a ti ni vhuna ngutu ka tximwane ni tximwane. Ngu ditshuri na mu xuva ngutu! Kambe mbimo yi ni mananako ni sikarato soneso, wuxaka wangu ni Jehovha wa tsana ngutu. Ta ni tsakisa kuwona nzila yi vanathu va nga ti mu dhunda ngu yona Arthur. Ni amukete mapasi o ta ngu ka vanathu va Irlanda, Inglaterra ni Estados Unidos. Mapasi onewo kumweko ni txitsaniso txi ni nga txi amukela ka Dennis mnanda wa Arthur ni msikati wakwe, Mavis ni ka vatukulu vangu Ruth ni Judy, si ni vhuni ngutu ha ko kha ni nge sikoti ni kutxhamusela.

M’bhalo wu wu nga ni tsanisa ngutu mbwa Isaya 30:18, awu wu ku khene: “Kambe MKOMA a na rinzela e za e mi pfela wusiwana, a na tsanisela kasiku e mi tsetselela, nguko MKOMA i Txizimu txo lulama, kambe va katekile ava va mu thembako.” Ngu ditshuri ta ni thavelela kuziva to Jehovha a emete ngu kutsanisela ti to e lulamisa sotshe sikarato sathu ni ku ta hi ninga siavelo sa lisima ka mafu akwe a maphya.

Ngako ni txi alakanya masiku a kale, ni wona nzila yi Jehovha a nga kongomisa ni ku katekisa ngu yona mthumo wo txhumayela khe Irlanda. Ni tipfa i di lungelo ya hombe ku va mmweyo wa va vangi ava va nga vhuneta ka mthumo wuwa. Ngu ditshuri kumaha totshe ti Jehovha a hi kombelako mbimo yotshe ti tisa makatekwa.