1924—Ati ti nga maheka 100 wa malembe msana
“MAKHATO a dilembe i mbimo ya yinene yo mkristu mmwani ni mmwani wu a nga bhabhatiswa . . . e lava tinzila to maha to engeteleka ka mthumo wa Jehovha.” Ngu toneto Bolentim a ya Janeiro wa 1924 yi nga ti womba. Mndani ka dilembe dileya Vagondi va Bhiblia va thumisile txialakanyiso txonetxo ngu tinzila timbidi: ngu kulava tinzila ta tiphya to txhumayela ni kutxhumayela ngu txibindi.
NZILA YA YIPHYA YO TXHUMAYELA, KUTUMISWA KA RADHIYO
Se ku txi pinda konamu ka dilembe vanathu va Bhetele va txi aka WBBR, txititxhi txa radhiyo khe Staten Island didhoropani ka Nova Iorque. Msana ko basisa wukhalo, vona va akile dipredhiyo da hombe do vathumi ve zumba ka dona ni dimwani do ku zumba ma ekipamentu. Msana keto, vanathu va khatile kutshanganisa ma ekipamentu aya ma nga txi laveka kasiku ve khata kuhaxa dihungu ngu kuthumisa radhiyo. Kambe ti lavile ve tsanisela sikarato sasingi.
Ti karatile ngutu kuveka antena wa txititxhi. Eto ti karatile ngutu nguku antena wu ti 91 wa mametro a kuanama ni ku ti txi lava u vekwa hagari ka maposte ma nga ti ni 61 wa mametro a kulapha. Ka dikhambi do khata kha ta koteka, kambe vanathu va thembile txivhuno txa Jehovha, se ngu magwito antena wu vekilwe. Calvin Prosser awu a nga thuma ka projeto yoneyo a wombile tiya: “I di ku hi ti ko ti kota makhatoni, hi di na ti gela hi txi womba tiya: ‘Hi nga wona ati hi nga maha!’” Vanathu va ningete wotshe wudhumo ka Jehovha. Kambe ku ti nga di ni sikarato simwani.
Kuthumiswa ka radhiyo ku txi nga di ku txi khata se ku si nga ni otshe ma ekipamentu aya ma nga txi laveka kasiku me xawa. Se vanathu va mani ma ekipamentu aya ma nga di thumisilwe, hafuhi ni ha va nga txi maha txititxhi txawe. Hahanze ko xava mikru wo toloveleka va thumisile wa telefone. Se ka wusiku wo kari, ngu Fevereiro, vanathu va sungile kutextara mitxhini yoneyo. Aku va nga txi lava didungula do kari kasi kutextara ngu dona, vanathu va sungile kuembelela tindando ta Mfumo. Ernest Lowe, kha ti divali ti to mbimo yi vanathu va nga txi embelela va amukete xamadha ya juwiji Rutherford, b awu a nga txi engisela txititxhi txa radhiyo adi Brooklyn, amu ku nga txi maneka 25 wa makilometro hafuhi ni ha vanathu vale va nga di kona.
Mwanathu Rutherford a va sakanisile atxi khene: “Emani ni diguwa edo. Mo nga mtxawa wa siwonga si txi maha diguwa.” Se vanathu ti va dhanisile, va njo kutima radhiyo. Kambe se va di tumbute ti to txititxhi txawe se txa thuma ni ku va di tiemisete kukhata kuhaxa didungula.
Ngu 24 ka Fevereiro wa 1924, mwanathu Rutherford a wombile ti to txititxhi txa radhiyo txi di na thumiswa kasi kumaha m’thumo wu Kristu a nga hi ninga. Ene a wombile ti to txikongomelo txa txititxhi txile txa radhiyo “i di kuvhuna vathu kupfisisa txhamuselo ya timbimo ati hi hanyako ka tona ngu kuya ngu Bhiblia ti si nga ni mhaka ni ti va kholwako ka tona mwendo ni wukhongeli wawe.”
Txititxhi txiya txa radhiyo txi thumisilwe kudingana 33 wa malembe kasi kuhaxa maprograma a vathu va Jehovha.
NGU TXIBINDI VA VEKILE HAKUBASANI MAKUHO A VATHANGELI VA WUKHONGELI
Ngu Julho wa 1924, Vagondi va Bhiblia va tshanganile ka kongresu khe Colombus, Ohio. Ku tile vanathu va hamafuni kotshe, ni ku va engisile madhixkursu ngu tidimi ta Txiarabhe, Txingiza, Txifransa, Txijermani, Txigriki, Txiungaru, Txitaliyano, Txilituano, Txipoloneji, Txirusu, Txikandinavhu ni Txiukraniyano. Sienge simwani sa maprograma si haxilwe ngu radhiyo. Hahanze keto, vanathu va kombete ti to dijornal adi di dhanwako ku i Ohio State Journal di bhala tigondo ta ditshiku dimwani ni dimwani da kongresu.
Ngu Kinta feira, 24 ka Julho, konamu ko pinda 5.000 wa vanathu va txhumayete ka didhoropa adi ku nga ti ni Kongresu. Vona va ningete konamu ko pinda 30.000 wa mabhuku ni ku va khatile magidhigidhi ya sigondo. Muwoneleli a dhani ditshiku donedo kota “txienge txo tsakisa ngutu txa kongresu.”
Ngu sexta feira 25 ka Julho mwanathu Rutherford avekile hakubasani wu bihi wa vathangeli va wu vakhongeli. Ene a wombile ti to vathangeli va politika ni va wukhongeli va “txi tsimba vathu kugonda ditshuri mayelano ni Mfumo wa Txizimu awu Txizimu txi no wu thumisa kasi kukatekisa vathu.” Ene a tshumete e womba ti to vavamna vava va di “bihile nguku va txi seketela Liga das Nações, ni ku womba ti to ‘i ti nzila ayi Jehovha a nga txi yi thumisa kasi kufuma ditiko.’” Vagondi va Bhiblia ti di na lava ti to veva ni txibindi kasi kutxhumayela didungula donedo ka vamwani.
Muwoneleli a wombile tiya mayelano ni wuyelo ya kongresu yoneyo: “Dibhuto donedo da didhoto da Mkoma di nga di tsanganile ka kongresu khe Colombus di tsute m’tini di ti tsanisilwe likholo di ti lungekile kuwonisana ni otshe matxhari ya mlala a di no ma thumisa kasi ku di xasela.” Leo Claus awu a nga
xalela kongresu yoneyo a wombile tiya: “Athu hi tsute mtini hi di tsakile ngutu kasiku hi txhumayela didugula donedo ka teritoriyo yathu.”Ngu Outubro Vagondi va Bhiblia va khatile kuningelela timiliyoni ta makopia ya dhixkursu ayi mwanathu Rutherford a nga di vekile ka kongresu, ayi yi ngadi ni msungo mhaka awu wu ku khene Acusados os Eclesiásticos. Ka txidhoropana txa txidotho atxi txi dhanwako ku Cleveland khe Oklahoma, Mwanathu Frank Johnson a hetile kuningelela siphephana sakwe ku di ngadi sate 20 wa timeneti kasi ku hoka mbimo yi va ngadi langanile ti to ve manana ni vanathu vamwani. Vavamna vamwani va didhoropa dileya va henyile ngutu ngu mhaka ya kutxhumayela ka Mwanathu Frank se ve khata ku m’lavetela. Se ti sikoteki ku e zumba e emela vanathu vamwani. Se ngu toneto a sungile kuya barama ka txhetxhe ayi yi nga ti hafuhi. Aku txhetxhe yi nga si na vathu ene avekile makopia ya dhixkursu ayi yi ku Acusados os Eclesiásticos ka Bhiblia ya m’thangeli wa txhetxhe ni ka sotshe situlu si si nga ti tiho. Ene a mahile toneto ngu txikuluveta. Aku ku ngadi sate mbimo a tsute ka ti txhetxhe timbidi eya maha ati ti fanako.
Mwanathu Frank awile ngu kututuma a txita ka wukhalo awu a ngadi langanile kumanana kona ni vanathu. Ene a baramile msana ka mabomba a gasolina e zumba atxi wonelela ti to vavamna avale va nga txi lava ku mñola va ti na humelela mwendo ahim-him, vavamna vonevo va pindite ngu mmovha kambe kha va nga m’wona. Ngu msana vanathu avale va nga txi txhumayela hafuhi ni haleya va hokile. Ve teka Frank ve tsula.
I mmweyo wa vanathu a womba tiya mayelano ni ati ti nga maheka: “Mbimo yi hi nga txi huma didhoropani hi pindile ngu masoni ka ti txhetxhe a tile ta tiraru, ku ti ni konamo ka 50 wa vathu masoni ka txhetxhe yimwani ni yimwani. Vamwani va txo lera txiphephana kambe vamwani va txi komba txiphephana m’thangeli wa txhetxhe. Athu hi khukhile ngu mbimo ya yinene kasiku hi kota kuhuluka kambe hi mbongile Jehovha ngu kuva a di hi vhikete ni ku hi vhuna kuxula valala vonevo va Mfumo.”
VAGONDI VA BHIBLIA VA TXHUMAYETE NGU TXIBINDI KA MATIKO MAMWANI
Ka matiko mamwani Vagondi va Bhiblia va txi txhumayela ngu txibindi. Wuphemba ka França mwanathu Józef Krett a txhumayete vamwani va vathumi va m’godhini ava va nga txita ngu Polônia. Hahanze keto vanathu va rambile vathu va didhoropa dile kasiku va ta xalela dhixkursu yi mwanathu Józef a di no yi maha ya msungo mhaka awu wu ku khene: “I singa kale vafi va na wuswa.” Mthangeli wo kari wa txhetxhe a gete vathu va txhetxheni kwakwe ti to va sa fanela kuya xalela dhixkrsu yile. Kumahekile timhaka to xamatisa. Konamu ko pinda 5.000 wa vathu va xalete dhixkursu ya mwanathu Józef kupata ni m’thangeli wule wa txhetxhe. Mwanathu Józef a rambile m’thangeli awule wa txhetxhe kasiku e txhamusela ati a nga txi ti kholwa, kambe kha nga tumela. Msana ka dhixkursu mwanathu Józef Krett a ningete otshe mabhuku aya a nga ti nawo nguku a tumbute ti to vathu vale va txi lava kuziva to engeteleka mayelano ni ditshuri da mu ka Dipswi da Txizimu.—Amosi 8:11.
Khe África Claude Brown a khatile kutxhumayela mahungu a manane khe Costa de Ouro nyamsi kuziwako kota Gana. Madhixkursu ya a nga ma veka ni mabhuku ya a nga ma ningela ma mahile ti to ditshuri di hangalaka ngu txikuluveta ka ditiko dileya. Mmweyo wa va va nga xalela dhixkursu ya mwanathu Brown kuve mwanathu John Blankson. Ene a txigonda kasiku eya thuma farmácia ni ku ngu txikuluveta adi tumbute ti to adi mani ditshuri. Ene a womba tiya: “Ditshuri di ni tsakisile ngutu ni ku yotshe mbimo ni txi womba-womba ngu dona khe txikolwani.”
Mwanathu Jonh a gondile ti to Bhiblia kha yi gondise ti to Txizimu sizimu siraru ka wukhalo wa wumwewo, se ditshiku dimwedo a tsute ka txhetxhe ya anglicana kasiku eya wotisa mthangeli wa txhetxhe mayelano ni mhaka yoneyo. Mthangeli wa txhetxhe a
swirekile a ha nga huweta atxi: “Awe khu nga Mkristu, u lumba Sathani, khukha hawa!”Mbimo yi a nga hoka m’tini, John a bhate dipasi a txi bhalela m’thangeli wa txhetxhe atxi m’ramba ti to ve va ni dibhulo da hakubasani mayelano ni ku kholwa ka ti to Txizimu, sizimu siraru ka wukhalo wa wumwewo. M’thangeli wa txhetxhe a xamute dipasi da John ngu ku m’ramba kasiku eya ka txikritori txa m’gondisi awu a nga txi thangela txikolwa txi John a nga txi gonda ka txona kuthuma farmácia. A kheya m’gondisi wuleya a wotisile John to ina ngu ditshuri a ti bhate dipasi dile para m’thangeli wa txhetxhe.
John a xamute a txi: “Ina, m’gondisi.”
M’gondisi alavile ti to John e bhalela m’thangeli wule wa txhetxhe e kombela divalelo. Se John a bhate atxi:
“M’thangeli, m’gondisi wangu a ni kombete ti to e para ni ku kombela divalelo kambe ani ni ngo maha toneto ngaku u txi tumela ti to u gondisa tigondo ta makuhu.”
A si kholwi m’gondisi a m’wotisile tiya: “John ina wa tsaniseka ti to ngu tona tiya u lavako kubhala?”
John a xamute a txi khene: “Ina m’gondisi kha ti ngaho timwani ni nga bhalako tona.”
Se m’gondisi a xamute atxi khene: “Awe u na gwitisa kuhingwa. Khu na kusimama u gonda ka txikolwa txiya ngaku u txi womba-womba kubiha ngu m’thangeli wa txhetxhe yi wukoma yi wu seketelako.”
Kambe John a wotisile m’gondisi atxi khene: “M’gondisi, ngaku u txi gondisa kambe hi si ti pfisise ati u hi gondisako, ina ti bihile kumaha siwotiso?”
Se m’gondisi a to xamula atxi khene: “Ahim-him.”
Se John a to khene: “Ngu toneto ti nga maheka. M’thangeli wa txhetxhe a txo gondisa Bhiblia se ani ni maha txiwotiso. A sa tikota ku ni ninga xamulo ngu kutxani ni di fanete kukombela divalelo?”
John kha nga hingwa ni ku kha ta lava ku e kombela divalelo ka m’thangeli wule wa txhetxhe.
VAGONDI VA BHIBLIA VA DI TIEMISETE KUMAHA MITHUMO YO ENGETELEKA
Muwoneleli atxi womba-womba ngu wotshe mthumo awu wu nga maheka ka dilembe dile a wombile tiya: “Hi nga womba to fana ni ti m’bhali wa masalmo a nga ti womba mbimo yi a nga khene: ‘Awe u ni ningile mtamo wa kulwa.’ (Mas. 18:39) Dilembe diya di ve do tsakisa ngutu nguku hi woni Jehovha atxi hi vhuna ka mthumo vakwe . . . Malanda akwe o thembeka ma txhumayela ngu litsako mahungu a manene.”
Magwito ka dilembe dile vanathu va mahile maplano o engetela kuthumisa radhiyo ka mthumo wo txhumayela. Vona va akile tximwani txititxhi txa radhiyo hafuhi ni Chicago. Txititxhi txonetxo txa txiphya txi txi dhanwa ku i WORD. Edo i di ditina da dinene nguku WORD ngu txingiza ti txhamusela ku “Dipswi,” se di txi kombetela Dipswi da Txizimu. Se ka dikhambi diya va thumisile mitxhini ya mtamo ngutu ayi yi nga txi tumelela ti to vathu va txi engisa didungula da Mfumo hambi va di kule ngutu. Ngu nzila yoneyo va sikoti ku hokisa didungula da Mfumo ka makhalo a kule ngutu aha ko di txi hoka hambi ni Canadá.
Ngu dilembe da 1925 Jehovha a vhuni vanathu ku ve va ni mapfisiselo a maphya mayelano ni dibhuku da Mtuletelo kapitulo 12. Ka vamwani etxo i ve txikhuvekiso txa hombe. Kambe vamwani va tsakile ngutu ku kupfisisa timhaka ati ti nga maheka nzumani ni nzila yi ti nga gwesa ngu yona vathu va Txizimu ahawa hamafuni.
a Nyamsi txi ziwako kota Mahanyelo athu a Wukristu ni mthumo wo txhumayela—Txibhukwana txa mitshangano.
b J. F. Rutherford awu a nga txi thangela mthumo wa Vagondi va Bhiblia ka Mbimo yile, atxi ziwa kota juwiji Rutherford. A si se thuma Bhetele atxi thuma kota Juwiji wo sawuleka ka tribhunali ya wu 8 khe Missouri.