Kambe mbimo yi ni nga xula kukana-kana ni khatile ku va nyaphandule se di tuleka ditimba do Jehovha e ni katekisa. (Vaef. 3:20) Ti nga maha u ti wotisa to ti mahisile kutxani toneto. Se ema ni kutxhamusela.

Ni velekilwe Berlim Alemanha ngu dilembe da 1939 yi di ngadi kukhata Yimbi ya Wumbidi ya Mafu. Mbimo yi se yimbi yi nga txiya kugumani ngu 1945, Berlim kudhiwuletwe ngu mabhomba o rinzwa ngu maganune. Ditshiku dimwani ku txi dhiwulelwa, ahawa hi nga txi zumba kona kuhyite, se ani ni mwaya wathu hi baramile ka wukhalo. Se ngu mhaka ya toneto hi rurile hi ya Erfurt i ku amu a nga velekwa kona mame.

Mame a txi xota ditshuri. A ti lera mabhuku a tifolozofiya ni ku a ti xolisisa titxhetxhe to tala, kambe a si mani ditshuri. Ngu 1948, Tifakazi timbidi ta Jehovha ti tile mtini. Mame a va amukete e va mahela siwotiso so tala ngutu. Kha ka guma diwora, a di ta hi gela ani ni diyangu atxi khene “Se ni di mani ditshuri!” Kha ta teka mbimo, ani ni mame ni diyangu hi khatile ku ya mitshanganoni khe Erfurt.

Ngu 1950 hi wuyile Berlim, hi di ta sengemela ka dibanza da Kreuzberg. Ngu mbimo hi tshumete hi txitxa wukhalo kambe kona mule Berlim, hi txi ya ka dibanza da Berlin-Tempelhof. Ngu kutsimbila ka mkama mame a bhabhatisilwe, kambe ani ni txi thava. Ngu txani?

Ni swete kukula ngu didhawa da moya nguko ni di ni tingana. Hambiko ni ti nga ti huma thembwe, ni hetile malembe mambidi ni sa womba-womba ni m’thu. Kambe mbimo yi ni nga ta va ni vangana va va nga kombisa txibindi ni kuthembeka ka Jehovha, ni txitxile. Vamwani va kona va betilwe jele ngu mfumo wa ditiko da Alemanha. Vamwani va vekile wutomi wawe ha phangoni mbimo yi va nga foxisa mabhuku khe Alemanha oriental. Txikombiso txawe txi ni gwesile ngutu. Aku hambi vona va nga veka wutomi ni mkhululeko wawe ha phangoni  ngu mhaka ya Jehovha ni vanathu, se nani ti ti lava ni va ni kutsana.

Mbimo yi ni nga pateka ka ditima do sawuleka do txhumayela ngu 1955 ni khatile kuxula dizowa. Mwanathu Nathan Knorr ka dipasi di a nga bhala ka Informant, * a wombile to ditima donedo ndo khata ku va da hombe ngutu ka sengeletano. A wombile to ngako hotshethu hi txi pateka hi na va ni mtxima wo tsakisa ngutu wo txhumayela. Eto i ve ditshuri! Kha na teka mbimo, ni ti ningetete ka Jehovha, se hi bhabhatiswa ani ni papa ni ndiyangu ngu 1956. Kambe ngu msana ti lavile ni maha txisungo txa hombe.

Ni ti ti ziva to ku va nyaphandule i mthumo wu ni nga ti fanete ku wu sawula, kambe ni ti thindeka. Ni khatile kugonda mthumo ka koponi yo gwevhisa ni kugwevha khe Berlim. Ku di pindile mbimo, ni lavile mthumo kasi ku ni tshukwatisa wusikoti wangu. Ngu toneto ni khatile kuthuma ka didhoropa da hombe da Alemanha i ku Hamburg ngu 1961. Mthumo wuwa ni ti wu dhunda ha koza ni thindeka kubelela mthumo wa mbimo yotshe. Se, ni ndi na gwitisa kutxani?

Na mbonga ngutu Jehovha aku a nga thumisa vanathu va lirando ku ve ni vhuna kuthangetisa ati i ku ta lisima. Wungi wa vangana vangu i ti va nyaphandule se va ni vekete txikombiso txa txinene. Mwanathu Erich Mundt awu a nga ti bete jele a ni vhunile kuthemba Jehovha. A wombile to mbimo yi a nga ti jele vanathu va va nga ti ti themba vapune va vile ni dikhodho. Kambe, ava va nga ti themba Jehovha va simamile ve thembeka ni kuvhuna sengeletano yakwe.

Mwanathu Martin Pötzinger awu a nga thuma kota txiro txa Mmidi wu wu Fumako a ti khene: “Txibindi i thomba ya lisima ayi u fanelako ku yi veketa!” Msana ka ku va ni di alakanyisisile ngu mapswi yawa ni lekile mthumo ni belela wunyaphandule ngu Junho wa 1963. Etxo txi ve txisungo txa txinene ngutu! Ku di gumile mitxima mimbidi, nem ni si si kukhata kulava wumwani mthumo ni rambilwe ku ya va nyaphandule wo sawuleka. Msana ka malembenyana, Jehovha a ni katekisile ngu nzila yo nem ni sa yi rinzela. Ni rambilwe txikolwane ka Gileade txa kalase ya 44.

Ni mani gondo ya lisima yo: “U nga leke txiavelo txako.” Ni gondile to tala ngutu-ngutu ka Nathan Knorr ni Lyman Swingle. Va hi kuzetile ku hi simama ka txiavelo txathu hambi hi txi manana ni sikarato. Mwanathu Nathan Knorr a wombile a txi khene: “Ina u na veka mialakanyo yako ka nzambwa, ka maphele ni ka wusiwana? Mwendo u na veka mialakanyo yako ka mindonga, mafilori ni vathu va ku ni litsako? Ti lava u gonda kuranda vathu!” Ditshiku dimwani mbimo yi mwanathu Swingle a nga ti womba ngu ti ti nga maha vamwani ve leka txiavelo txawe, a vekile ni kuhumisa mirongo. Ti lavile e emanyana kuwomba-womba. Eto ti ni gwesile ngutu, se ni di ti emisete kwa mbi thela tingana Kristu ni vanakwe vo thembeka.—Mat. 25:40.

Mbimo yi hi nga amukela siavelo sathu, vathumi vararu va Bhetele va tile ve ta wotisa vamwani ka mtxawa wathu amu hi nga ti avetwe kona. Vona va womba-wombile ta tinene ngu siavelo sathu, kambe mbimo yi ni nga khani ni ya: “República Democrática do Congo.” Vona va to xamala va txi: “Him?, u ya Congo! Jehovha a na kukatekisi!” Ka mbimo yoneyo Congo ku ti pfala mahungu a tiyimbi, masotxhwa ni kudawelwa ka vathu. Kambe ni ti ti vekisete ka ti ni nga ti ti gondile. Msana kova hi di hetile txikolwa ngu Setembro wa 1967, ani, Heinrich Dehnbostel ni Claude Lindsay hi khukhile hi ya Congo.

Mbimo yi hi nga hoka Kinshasa, hi hetile mitxima yiraru hi txi gonda txifransa. Ngu msana  hi khukhile hi ya Lubumbashi kale ka Elisabethville hafuhi ni gedheni ka ditiko da Zâmbia. Hi ti ya zumba ka nyumba ya varumiwa hagari ka didhoropa.

Aku Lubumbashi i nga ti wukhalo wu ku nga ti si khali kutxhumayelwa, ti hi tsakisile ku va vo khata kutxhumayela. Kha ta teka mbimo, hi ve ni sigondo so tala asi hi nga si sikoti ku si hokela. Hi tshumete hi txhumayela majaha mamwani aya ma nga ti thuma ka wukoma ni ka wuphoyisa. Vo tala va txi xonipha ngutu Bhiblia ni mthumo wathu wo txhumayela. Wungi wa vathu va txi bwabwata Txiswahili, se ani, Claude ni Lindsay hi gondile lidimi lonelo. Ngu msana hi sawutwe ku ya thumela ka dibanza da Txiswahili.

Hambiku hi nga txi manana ni to tala to hi tsakisa, hi ti manana ni sikarato. Ti txi lava hi wonisana ni masotxhwa a madevi, maphoyisa a wukhuxu aya ma nga ti tolovela ku hi lumbeta makuhu. Ditshiku dimwani hi dhumetwe ngu maphoyisa hi di mitshanganoni me hi yisa wukomani amu ma nga hi khalahatshisa hahatshi msemendeni kala ma 22 wora ngu kona ma nga hi humisa.

Ngu dilembe da 1969, ni ningilwe txiavelo txo thuma kota muwoneleli wa txigava. Ka txiavelo txiya, makhambi mamwani hi txi dhawula makenekene, hi txi khulukutela diphundeni ni mu madhakani. Ka wukhalo wumwani ni nga zumba ka wona ni otete ka m’bhedhu awu hahatshi ka wona ngu ka txi otela khukhu ya mkuku. Na mbi divala masiku ya yi nga txi ni wusa hagari ka wusiku ngu likwaha li yi nga txi maha. Ni nga txi khumbula litsako la mbimo yi hi hotshethu hi nga txi wora mndilo hi txi bhula ngu ta Bhiblia.

 Txikarato txa hombe txi hi nga manana natxo i ti txo wonisana ni vanathu va vakanganyisi, ava va nga ti lumba mtxawa wa Kitawala. * Vamwani va kona va ti ni wutixamuleli dibanzani. Wungi wa “sikhuvekiso”, mwendo vakanganyisi vonevo va si kanganyisi vanathu vo thembeka. (Judha 12) Ngu mbimo Jehovha a basisile dibanza se vathu va vangi ve khata kusengemela.

Ngu 1971, ni sawutwe ku ya thuma ka hofisi ya didhavi khe Kinshasa, amu ni nga thuma ka mahofisi o tala o fana ni ka hofisi yo amukela ni kuningela mapasi, ka hofisi yo thumisana ni ta mabhuku, ni hofisi ayi yi wonelelako ta mthumo. Kona khe ni gondile kuziva kuthuma ka wukhalo wu wu ku ni wusiwana. Makhambi mamwani asi si nga ti rumelwa si ti teka mitxima kasi ku si hoka mabanzani. Si txi tsula ngu maganune, si gwita si bela tingalava ati ti nga ti teka mbimo yo lapha ti txi zama kutxhatuka ka mati ya ma nga ti tate ngu matiwi. Kambe, mthumo wu tsimbite kwati ti si nga ni mhaka ni sikarato so fana ni soneso.

Ti ni tsakisile kuwona nzila yi vanathu va nga ti sikota kululamisela ngu yona mitshangano ya miganga na va si nga ni so tala. Va ti thumisa siruka kasi ku ve khanda tribhuna, ni kuthumisa lixaka lo kari la mwasi ti to ve maha maseta ni kumaha mataho o zumba ka ona. Va ti maha tindonga ngu misengele, va ti thumisa mataho o mahwa ngu titshava, ve maha timeza ni kutshulela ngu ona. Aku va nga si nga ni sipikiri va ti vhema tingoti. Ni ti xamala ni txi wona vanathu vava va txi thuma ngu mtamo ni wutxhari. Se ni ti va randa ngutu. Ni ti va xuva ngutu, kambe ti sungile ku ni va siya aku ni nga ti mani txiavelo txa txiphya!

Ngu 1974, ni rurisilwe ni ya thumela ka hofisi ya didhavi Nairóbi ka ditiko da Quênia. Hi ti ni mithumo yo tala nguko hi txi woneleta mthumo wo txhumayela ka 10 wa matiko, amuwa matiko mamwani mthumo wathu wu nga txi tsimbiswa. Ni ti kombelwa ku ya pfuxela matiko oneyo, ngutu-ngutu Etiópia, aha vanathu va nga ti xaniswa ni kulwisana ni siduko. Va vangi va txi dyisetwa ni kubetwa jele hambi kudawa. Kambe, va ti tsanisela ngu kutsana nguko va nga ti ni wuxaka wa wunene ni Jehovha ni ku va ni wumwewo.

Ngu 1980 mbimo yi ni nga txhadha ni Gail Matheson wa Canadá wutomi wangu wu khatile kutsakisa ngutu. Hi yile hotshe Gileade. Hi txi bhula ngu kuthumisa mapasi. Gail ati thuma kota murumiwa khe Bolívia. Ku di pindile 12 wa malembe se hi di ta tshumela hi manana Nova York. Msana keto hi txhadhile khe Quênia. Na mu bonga ngutu Gail nguko a wona timhaka nga ti Jehovha a ti wonisako tona ni ku wa eneliseka ngu si a ku naso. Gail a simama i di wa lisima kwangu ni ku va wo randeka.

Ngu 1986 ani ni Gail hi avetwe kuthuma kota vawoneleli va txigava ni kuthuma ka hofisi ya didhavi ngu mbimo yimweyo. Ka mthumo wa wuwoneleli hi txi thuma ni ka matiko ya ma nga txi woneletwa ngu hofisi ya Quênia.

Ni ngadi ni txi khumbula mbimo yi hi nga ti lulamisela mtshangano wa txigava Asmara (amu konkuwa i ku Eritreia) ngu 1992, mbimo yoneyo mthumo wathu wu si tsimbiselwi. Kambe wukhalo wu hi nga di wu mani i ti wo bihanyana mndani ka kona. Ka ditshiku da mtshangano, ni xamate ngu kuwona nzila yi vanathu va ngadi tshurisete ngu yona wukhalo wule ti to wu faneleka ku va wukhalo wo khozela Jehovha. Vanathu vo tala va tisile tinguwo to ta tshurisela ngu tona. Se hi ve ni mtshangano wo tsakisa ngutu ta tinene, wu xaletwe ngu 1.279 wa vathu.

Mbimo yi hi nga ti ka mthumo wa wuwoneleli mazumbelo i ti mamwani, nguko hi txi txitxa- txitxa ko zumba mbimo yotshe. Mbimo yimwani  hi ti ya zumba hotele yo tshura ngutu ya hafuhi ni linene; dikhambi dimwani hi ti ya zumba ka mkhukhu ahawa txipeto txa kona txi nga ti kule ngutu ni nyumbani. Kambe, ti si nga ni mhaka ni mu hi nga ti thuma kona hi khumbula ngutu litsako li hi nga ti lipfa hi txi txhumayela ni vanyaphandule ni vahuweleli vo hiseka. Kambe, ti sungile hi siya vangana vathu vo va dhunda ngutu mbimo yi hi nga ti txitxa siavelo.

Ngu magwito a 1980 ni makhato ka 1990 mthumo wathu wu ti tumelelwa ngu mfumo ka matiko o tala ya ma nga ti woneletwa ngu hofisi ya didhavi da Quênia. Ngu toneto, kututwe ma hofisi ka matiko ya ma nga ti woneletwa ngu hofisi ya didhavi ka matiko oneyo. Ngu 1993, hi ti ya thuma ka hofisi khe Adis-Abeba, Etiópia, amuwa se mthumo wathu wu nga ti tumelelwa ngu mfumo msana ka malembe o tala wu txi tsimbiswa.

Jehovha a katekisile mthumo khe Etiópia. Vanathu vo tala va tekile wunyaphandule. Kukhukhela ngu 2012 vanathu vo tala va thuma kota vanyaphandule va mbimo yotshe. I si ngeto dwe, kututwe sikolwa sa mfumo asi si tshukwatisako wusikoti wa vanathu, ni ku se ku ti akilwe 120 wa Tinyumba ta Mfumo. Ngu 2004 mwaya wa Bhetele wu rurile wu ya ka wukhalo wa wuphya, ka wukhalo wonewo wa wumweyo ku akilwe wukhalo wo ñola ka wona mitshangano ya hombe.

Ngu malembe, ani ni Gail hi akile wuxaka wa hombe ngutu ni vanathu va Etiópia. Hi txi va randa nguko va ti ni wunene ni lirando. Hi khatile kumanana ni sikarato sa dihanyo asi si nga lava hi txitxwa hi ya thumela ka hofisi ya didhavi ya Europa Central. Kona khe vanathu va hi xayisa, kambe ha va xuva ngutu vanathu va Etiópia.

Hi yi woni nzila yi Jehovha a nga txi kulisa ngu yona mthumo wakwe. (1 Vak. 3:6, 9) Ngu txikombiso, mbimo yi ni nga khata kutxhumayela vathu va ditiko da Rwanda va ngadi tile Congo ku ta xota koporo, Rwanda ku si se va ni Tifakazi. Konkuwa ku ni 30.000 wa vanathu. Ngu 1967, Congo (Kinshasa) ku ti ni mu ka 6.000. Konkuwa ku ni kona mu ka 230.000, ni ku kona mu ka miliyoni wa vathu va tile ve ta xalela Txialakanyiso txa 2018. Mtengo wa vanathu ka otshe matiko ya ma nga ti woneletwa ngu didhavi da Quênia, wu peka kona mu ka 100.000 wa vahuweleli.

Kudingana 50 wa malembe, Jehovha a thumisile vanathu vo tala kasi ku ni vhuna ni belela mthumo wa mbimo yotshe. Hambiku ni ku ngadi ni txi wonisana ni tingana, ni gondile kuthemba Jehovha. Wutomi wu ni nga wu hanya África wu ni vhunile kusakulela kutimisela ni kueneliseka. Ani ni Gail ha xamala ngu vanathu vo dhundeka ava va nga kombisa kuamukela vapfhumba, kutsana ni kuthemba Jehovha. Na mbonga ngutu Jehovha ngu wunene wakwe wa hombe. Ngu ditshuri, Jehovha a ni katekisile ngu nzila yo nem ni sa yi emela.—Mas. 37:4.