Ina u ti ti ziva?
Ngu tihi ti nga maheka ni Ninivha msana ka timbimo ta Jona?
NGU kona mu ka malembe ya 670 na Jesu asi se ta, Asiriya i ti ditiko da hombe ngutu ha mafuni kotshe. Dijornal da Museu Britânico di womba tiya: “Ditiko diya di txi khukhela wutxani kala wuphemba wa Irão ni ku mbimo yimwani ni txi fuma ni Egipto.” Didhoropa hombe da Asiriya i ti Ninivha ni ku i ti da hombe ka otshe madhoropa hamafuni. Dona di ti ni tinyumba ta hombe, tijaradhi to tshura, mabhiblioteka a hombe ni makhalo mamwani o tshura. Mibhalo ayi yi nga manwa ka maguma a Ninivha yi kombisa ti to Asurbanipal kufana ni vakoma vamwani a ti ti gela ti to i ti “mfumeli wa ditiko.” Ka mbimo yoneyo Asiriya kumweko ni didhoropa do kona i ku Ninivha ma txi woneka nga ma si na kuxulwa.
Wukoma wa Asiriya i ti wona wa hombe ngutu hamafuni kotshe ka mbimo ya wona
Hambiketo, mbimo yi Asiriya a nga ti ni mtamo ngutu mprofeti wa Jehovha Zefaniya a profetile ti to: ‘[Jehovha a na] fuyisa Asiriya se a na maha ti to Ninivha e va dirumbi, ditiko do oma nga txiwula.’ Kuengetela keto, mprofeti Nawume nene a profetile tiya: “Honyolani silivhela mi honyola ni nzalama . . . a na sala i ti diphanga, a di gumile i ti marumbi . . . Se ku na maheka taku votshe vale vo no kuwona va na kututuma va txi kha vona Ninivha a hoxotilwe.” (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Ti nga maha mbimo yi vathu va nga pfa wuprofeti wuwa va di ti wotisile va txi: ‘Ina ti na maheka tonatiya? Ina ngu ditshuri Asiriya a na hoxotwa.’ Ti txi woneka nga eto ti si na kumaheka.
Ninivha a gwitisile ku va marumbi ni txiwula!
Hambiketo ati ti nga txi woneka nga ti si na kumaheka ti mahekile. Kona mu ka dilembe 600 na Jesu asi se ta hamafuni, Asiriya a dhumetwe ngu Vabhabhilona ni Vamedhi. Ngu magwito didhoropa da Ninivha ni hoxotilwe ni kutshumela ni fuviswa. Dijornal da Museu Metropolitano de Arte de Nova York di wombile tiya: “Kukhukhela ka malembe a ma 400 kala ma 1400, ka didhoropa da Ninivha ku si hanyi m’thu ni ku vathu va txi ziva ti to kuvile ni didhoropa donedo ngu ti ti nga bhalwa amu ka Bhiblia.” Dijornal da Sociedade de Arqueologia Bíblica di womba tiya: “Kukhukhela ka malembe ya ma 1800, vathu vo tala va si ti zivi ti to kuvile ni ditiko da Asiriya.” Kambe ngu 1845 mphandi mmwani wa silo sa txikale Austen Henry Layard a mahile wuxolisisi marumbini ka Ninivha, ene a ti ya tumbula ti to didhoropa da Ninivha i ti da hombe ni ku xamalisa.
Kuhetiseka ka wuprofeti wa Ninivha ti hi tsanisekisa ti to wuprofeti awu Bhiblia yi wu wombako mayelano ni ti ti no maheka ni mifumo ya ditiko diya ngu ditshuri ti na hetiseka.—Dhan. 2:44; Mtu. 19:15, 19-21.
