Ni velekilwe Holanda ngu 1948. Dilembe di nga londisela hi rurile hi ya zumba ka didhoropa da São Paulo khe Brasil. Vaveleki vangu va ti dhunda ngutu kuya txhetxheni, se mbimo yotshe hi ti lera Bhiblia msana ko lalela. Hi tshumete hi rura ngu 1959 hi ya ka Estados Unidos hi ya zumba ka didhoropa da Massachusetts.

Tate wathu a ti thuma ngutu ti to e khatalela mwaya wathu. Ene a mahile mithumo yo tala. Ene a thumile ka khampani ya ta wuxavisi amu ti nga txi sunga ku e enda ngutu, a thumile ka mthumo wa sitarato ni ku a thumile kota jerente wa empreza wa ta maendo a maavião. Hotshethu ha mwayani hi txi tsaka ngutu ngu mthumo wu papa a nga txi wu maha nguko ti txi hi maha hi enda ngutu.

Mbimo yi ni nga ti ngadi txikolwani ni txi ti wotisa ti to ni na maha txani ngako ni txi kula. Vamwani ka vangana vangu va sawute kuya Univhersidhadhe, vamwani va sawute ku ya tropa. Kambe, ani ni si renderi ngu kuya tropa nguko ni si dhundi mazunga, ngutu-ngutu kulwa. Se ni sungile kuya Univhersidhadhe kasi ku ni siyi tropa. Kambe ngu mbiluni ni txi lava kuvhuna vathu, se ni pimisile ti to ngako ni txi ya Univhersidhadhe na mana wutomi wa ditshuri.

Mbimo yi ni nga ti Univhersidhadhe ni ti dhunda ngutu kugonda antropologia i ku siyensia yi yi womba-wombako ngu makhato a wutomi. Hi ti gondiswa ngutu evolução i ku gondo ya ti to silo si no ti mahekela sipune. Kambe, gondo yiya kha yi pfisiseki ni ku yi lwisana ngutu ni siyensia ya ditshuri.

Ka kurso ayi ni nga txi yi maha hi si gondiswi kuhanya ta tinene. Hahanze keto, hi ti gondiswa ti to hi ti fanete kumaha totshe ati hi nga tikotako ti to hi ganya. Hi ti maha ngutu mafesta ni ku hi ti dhaha timbangi. Kambe litsako li ni nga ti li mana li si vhuu masani. Se ni ti ti wotisa tiya: ‘Ina ngu wona wuwa wutomi wa ditshuri?’

Ngu kutsimbila ka mbimo ni rurile ni ya Boston, amu ni nga ti bhalisa ka Univhersidhadhe yo kari. Ti to ni hakhela Univhersidhadhe ti ti lava ni ya maha sigwaza ngu mbimo ya maferiya, kuvile ngu yona mbimo yoneyo ni nga zivana ni Tifakazi ta Jehovha. Fakazi yimwani yi womba-wombile ni nani ngu ta wuprofeti awu wu ku ka dibhuku da Dhaniyeli awu wu womba-wombako ngu “mtxhanu wa timbimo ni timbidi” e tshumela e ni txhamusela ti to athu hi hanya ka timbimo ta magwito. (Dhan. 4:13-17) Se ni tumbute ti to ngako ni txo simama ni va ni mabhulo nayo ni kutshumela ni ti veka ha msungo ati ni ti gondako ti da lava ni txitxa mahanyelo angu. Se ni lavile to ni hambana ni fakazi yile.

Mbimo ni nga ti Univhersidhadhe ni mahile kurso ayi yi do ni vhuna ti to ni maha mthumo wo tiningetela khe ka matiko a Ámerica do Sul. Ni txi pimisa ti to ngako ni txi vhuna vathu ni da tipfa ni txi hanya wutomi wa ditshuri. Kambe eto kha ta ni vhuna txilo, kha na va ni wutomi wa ditshuri. Se ti ni mahile ni godhola ni hokela ko tsukula Univhersidhadhe.

Ngu Maio wa 1970 ni rurile ni ya Amsterdã khe Holanda ni ya thuma ka khampani yimweyo ni yi papa a nga txi thuma ka yona. Ngu kona ka mthumo wuwa ni vile ni lungelo yo endela matiko o tala a khe África, Ámerica, Europa ni Ásia. Kambe ni tumbute ti to ka otshe matiko ya ni nga ti enda ka ona, vathu va kona va ti manana ni sikarato so fana ni asi si nga txi woneka nga kha si na kululamiswa. Se eto ti engetete mixuvo yangu yo lava kumaha to kari kasi kuvhuna vathu. Se ni mahile txisungo txo tshumela ni ya Univhersidhadhe amu ni nga di kona, khe Boston, Estados Unidos.

Mbimo yi ni nga ti Univhersidhadhe ni woni ti to siwotiso asi ni nga ti nga naso mayelano ni wutomi wa ditshuri ni si se mana xamulo ya sona. Ni kombete mgondisi wangu wa antropologia ti to e ni ninga txivhuno. Ni xamate ngutu ngu xamulo ayi a nga ni ninga. Ene a ti khene: “U ti wonisa kutxani, hi nga tshuku u leka kumaha Univhersidhadhe?” Se ni to maha toneto, ni leka kumaha Univhersidhadhe.

Hambiketo, wutomi wu ni nga ti wu hanya i si nga wa ditshuri. Se ni ti patile ni mtxawa wa vathu, ava va nga txi sawula kwa mbi londisela milayo ya mahanyelo, ni ku va txi woneka nga va tsakile ni kwa mbi karateka. Se ani kumweko ni vangana vangu hi endile kukhukhela Estados Unidos kala Acapulco, México. Hi txi hanya ka makhalo aya ku nga txi hanya vathu vonevo vo mbi londisa milayo ya mahanyelo, ava va nga txi woneka nga va tsakile. Kambe, kha ta swela, ni tumbute ti to nzila yi va nga txi hanya ngu yona kha yi tisi litsako ni ku va si hanyi wutomi awu wu ku ni txikongomelo. Ni tshumete ni tumbula ti to vathu va kona i ti sindaka milayo ni ku va txi hanya ngu wubihi.

Ka mbimo yoneyo, ni khatile kupimisa ngu ti ni ti lava kuva tona mbimo ni nga ti ngadi mwanana. Se ni vile ni makungo yo ni enda kuthumisa dibhoti. Ti to ni tikota toneto, ni ti fanete ni va ni ngalava yangu nipune. Aku mngana wangu Tom a nga ti ni makungo aya ma fanako, hi sungile otshe ngu wumbidi wathu ku hi tenderuka ditiko. Txikongomelo i ti kumana txitondolo txo tshura ngutu hagari ka linene kasi ku hi hambana ni milayo ya ditiko.

Ani ni Tom hi endile hi ya Arenys de Mar, kumanekako Barcelona khe Espanha. Kona kheya hi ti ya xava ngalava ya hombe ya kona mu ka 9 metru yi nga ti rayilwe ku i Llygra. Hi yi wusetile ti to ti koteka ku hi enda ngu yona linene. Aku hi nga si nga bhisi ngu kukuluveta hi hoka amu hi nga txi ya kona, hi thavisile motori, se hi thumisa wukhalo wule wu nga ti zumba motori kasi hi veka mati o sela. Ti to hi sikota kutxunga ngalava yiya, hi mahile makhasiya a hombe a kona mu ka 5 metru ngu kulapha. Se hi khatile liendo lathu ngu kuya Seychelles ku manekako lineneni ka Índico. Txikongomelo txathu i di kutsimbila ngu ligungusa la linene la África, hi ya pinda ngu Cabo da Boa Esperança ku manekako Joni. Ti to hi si timeli amu hi nga txi ya kona hi txi thumisa tinyeleti, timapa, mabhuku ni simwani. Ni txi xamala ngutu ngu kuwona nzila hi nga txi ti kota kuhoka amu hi nga txi kulava ngu kuthumisa silo soneso.

Kha ta swela, ni tumbute ti to ngalava ayi hi nga ti ka yona yi txi tuta, se yi si na kutsimbila kwati linene. Ngu diora ku txi bela kona mu ka 22 wa malitro a mati mngalavani. Nga ha ni nga womba ku kona makhatoni, kupekile txingulu txa hombe, ahawa ni nga thava ngutu, ni khata kumaha mkombela ka Txizimu ni txi gela ti to ngako ni txo huluka, na txi thumela. Se txingulo txi to renga, kukhukhela koneho ni lavile kuhetisisa txithembiso txangu.

Ni khatile kugonda Bhiblia ni di mngalavani, alakanya u di khalahatshile hagari ka linene u txi wona sihaka si txi ndaka-ndaka. Ni wusiku ni txi xamatiswa ngutu ngu tinyeleti ni nga txi ti wona, ni khata kutsanisela ka ti to ngu ditshuri, Txizimu txa khatala ngutu ngu vathu.

Msana ka mavhikinyana hi txungile ngalava yathu hi ya ka txititxhi txa tingalava ka didhoropa da Alicante, Espanha, amu hi nga zama kuxavisa ngalava yathu hi xava yimwani ya yinene. Kambe, ti karatile ku yi xayisa nguko i ti ya kale, yi si na motori ni ku yi ti tuta. Kambe, eyo yi vile mbimo ya yinene ya ti to hi londola kugonda Bhiblia.

Mbimo yi nga txi ya ni gonda Bhiblia ni woni ti to dibhuku diya nda lisima ni ku di nga hi vhuna ku va ni wutomi wa ditshuri. Ni ti xamatiswa ngutu ngu kuwona nzila ayi Bhiblia yi ti vekako ha kubasani ngu yona lisima la kuhanya wutomi wa wunene. Kambe, ni txi ti wotisa ti to ngu kutxani vathu vo tala kupata ni nani hi txi ti gela ti to hi Makristu hi si hanyi ngu ti Bhiblia yi ti gondisako.

Se ni ti emisete kuteka mazambo aya ma nga txi laveka kasi ku ni txitxa wutomi wangu, ngu toneto, ni emile kudhaha timbangi. Ni txi tsaniseka ti to ku ni vathu vamwani ava va hanyako ngu milayo ya Bhiblia, se ni lavile ku va ziva. Ni tshumete ni khongela ka dikhambi da wumbidi, se ni kombete ngu dikhambi da wumbidi ka Txizimu ti to e ni vhuna ku ni va mana.

Ti to ni mana wukhongeli wa ditshuri, ni woni ti to i tshuku kusetxha txhetxhe yimweyo ngu yimweyo. Se ni khatile kuxota ka didhoropa da Alicante  amu ni nga ti wona titxhetxhe to tala. Kambe, aku tinyumba to tala ta titxhetxhe ti ngadi ni sithombe ni to tekela kuhuma ka tona.

Ditshiku dimwani ngu Sonto ni mitshikari ni txo tsimbila ni txi lera dibhuku da Jakobe 2:1-5, adi di womba-wombako ngu ti to kha ha fanela kudhunda vo ganya hi nyenya sisiwana. Mbimo yi ni nga ti tsimbila ni ya ka ngalava ya mina, ni woni wukhalo awu wu nga ti woneka nga mbwa wukhongeli. Ku ti bhatwe mapswi yawa: “Nyumba ya Mfumo ya Tifakazi ta Jehovha.”

Ni pimisile tiya ‘ni lava ku va duka vathu vava, ni lava kuwona ti to va na ni ñolisa kutxani.’ Se ni bhate ni sa ambala maxinela, ni sa wila maletu ni ku ni ti ni majinisi o sakala. Mwanathu mmwani a ni tekile e ni komba ko ya khalahatsha, ni ti ya khalahatsha ni mwanathu wa txisikati a nga ti kute ngu tanga, awu a nga ni vhuna ku ni komba mibhalo ayi yi nga txi kombiswa ka mwomba-wombo. Msana ka mtshangano ni xamate ngutu ngu kuwona wunene wu ni nga kombwa ngu votshe ava va nga ta ni losa. Mwanathu mmwani a ni rambile ti to ni ya mtini kwakwe kasi ku hi ya bhula ngu Bhiblia. Kambe, aku ni nga si se kuheta kulera Bhiblia ni mu gete ti to na mu gela ngako ni di pronto. Kukhukhela ka mbimo yoneyo, ni khatile kuxalela yotshe mitshangano.

Ku ni di pindile mavhikinyana, ni yite mtini ka mwanathu wule ti to ni ya mu pfuxela, ene a ti ya xamula sotshe siwotiso sa mina mayelano ni Bhiblia. Ku ni pindile divhiki ene a ni ningile pasta yo tala ngu siambalo sa sinene. Ene a ni gete ti to nyamne wa siambalo ati jele ngu kona ha ka kuengisa milayo ya Bhiblia, yo hi randa vamwani ni kwa mbi ya yimbini. (Isaya 2:4; Joh. 13:34, 35) Kukhukhela ka mbimo yile ni ti tsaniseka ti to ni ti mani ati ni nga ti ti lava, i ku kumana vathu ava va mahako ati Bhiblia yi ti wombako mayelano ni mahanyelo. Konkuwa, txikongomelo txa mina i si nga kumana txitondolo txo tshura hagari ka linene, i ti txa kugonda Bhiblia ni yi pfisisa. Se ni tshumete ni ya Holanda.

Ni tekile 4 wa masiku ti to ni hota ka didhoropa da Groningen, Holanda. Ni txi lava mthumo ti to ni mana sawuti. Se ni ti ya xola mthumo ka makarpintariya o kari. Ka yo khata ni nga kombela mthumo, va lavile kuziva ti to i ti wuhi wukhongeli wa mina. Se ni wombile ti to ni ti Fakazi ya Jehovha, mbimo yi ni nga xamula ni woni ti to kha rendera. Se a to ni gela tiya ‘Na kudhana.’ Kambe, kha gwitisa ku ni dhana.

Se ni tsute ka yimwani, ni nga ya wotisa ti to ina va ti thola vathu kani? Nyamne wa karpintariya yile  a ni wotisile ti to ina ni ti ni madhiploma mwendo ni ti ziva kumaha to kari. Se ni to mu gela ti to ka wutomi wangu ni to nga lungisa ngala dwe. Ni xamate ngutu mbimo yi a nga khene, u txi ti lava u nga khata yona mitshikari yiya. Kambe, khumbula tiya: “Kha ni lavi maproblema ka carpintariya ya mina. Ani ni mmweyo wa Tifakazi ta Jehovha ni ku ni hanya ngu milayo ya Bhiblia.” Ni to muwona mkhoheni kwakwe ni txi khani, “Nani i Fakazi.” Kambe ene a to ni wona, e wona to ni ti ni misisi yo lapha, ni sa wila maletu a nje khene: “Ok, podhi hi gonda hotshe Bhiblia.” Ka mbimo yile ni pfisisile ti to ngu kutxani awule ka carpintariya yo khata a nga mbi ni dhana. Jehovha ngu ditshuri a to xamula mikombelo yangu. (Mas. 37:4) Ni thumile ka karpintariya ya mwanathu wule kudingana dilembe, ni gonda nayo ni kutshumela ni bhabhatiswa ngu 1974.

Ku di pindile mtxima ni tekile wunyaphandule, eto ti ni tisete litsako la hombe. Mtxima awu wu nga londisela, ni rurile ni ya Amsterdã ti to ni ya vhuneta ka lidimi la txipanyola. Kuvile litsako la hombe kutsimbitisa sigondo ngu lidimi la txipanyola ni txiputukezi. Ngu Maio wa 1975, ni amukete lungelo yo va nyaphandule wo sawuleka.

Ditshiku dimwani nyaphandule mmwani wo sawuleka a dhanwako ku Ineke a tile ka dibanza dathu da txipanyola a ti hi ninga txigondo txa Bolívia atxi txi nga txi womba-womba txipanyola. Hi khatile kuzivana, hi bhalelana mapasi, se hi tumbula hi ti ni makungo aya ma fanako. Hi txhadhile ngu 1976, hi simama hi thuma kota vanyaphandule vo sawuleka kala 1982 mbimo yi hi nga rambwa ti to hi ya ka Txikolwa txa Giliyadhi ka turma ya wu 73. Hi tshumete hi mana lungelo ya hombe yo hi avelwa ku ya thuma África amu hi nga ya thumela ditikoni ka Quênia kudingana 5 wa malembe. Ngu 1987 hi avetwe ku ya thuma Tanzania amu mthumo wathu wu nga ti ngadi kutumelelwa. Se hi zumbile kona kheya kudingana 26 wa malembe se hi tshumela hi wuya Quênia.

Kuvhuna vathu ve gonda ditshuri da Bhiblia ti hi ninga wutomi wa ditshuri. Ngu txikombiso, txigondiana txangu txa Bhiblia txo khata khe Mombaça, dijaha dimwani ni nga di mana ni txi txhumayela ha kubasani. Ni mu ninga marevhista mambidi, e gwita e ni wotisa tiya: “Ngako ni di gwitile kulera di fanete kumaha txani?” Divhiki di nga londisela hi khatile kugonda Bhiblia ngu kuthumisa dibhuku di di ku: Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra, adi di nga ti ngadi kuhumiswa ngu Txiswahili. Ene a bhabhatisilwe dilembe di di nga londisela e tshumela e va nyaphandule. Kukhukhela ka mbimo yoneyo, ene ni msikati wakwe va vhunile kona mu ka 100 wa vathu ti to ve ti ningetela ni kubhabhatiswa.

Mbimo yi ni nga khata kupfisisa txikongomelo txa wutomi, ni tipfite nga mxavisi wule a tumbulako dhayimana ya lisima se a si lavi ku yi tshotsha. (Mat. 13:45, 46) Se ni lavile kuheta mbimo ni txi vhuna vamwani ti to ve mana wutomi wa ditshuri. Ani ni msikati wangu ha ti wona to ngu ditshuri Jehovha wa katekisa vathu vakwe ngu ku va ninga wutomi wa ditshuri.