1. Ngu tihi tinzila ati hi nga ningwako ngu tona txivhuno, ni ku ngu kutxani hi di fanete ku txi tumela?

 HOTSHETHU ti na lava hi ningwa txivhuno. Ti nga maha awe u di kombete txivhuno ka m’thu awu u mu xoniphako. Kambe ti nga maha ku m’thu a txi karateka ngu ngawe ngu kuwona to ku ni ti u ti mahako “ta walo” ti no kumaha u maha tiphazamo hombe. Se e lava tinzila to kuninga txivhuno. (Vag. 6:1) Mbimo yimwani ti nga maha awe u ningwa txivhuno mwendo kukawukwa ngu kuva u di mahile phazamo ya hombe. Se txivhuno txi nga ta ngu tinzila to hambana-hambana. Kambe ati i ku ta lisima ngu tumela txivhuno, eto ti vhuna athu ni ku ti nga ponisa wutomi wathu.—Mav. 6:23.

2. Ngu kuya ngu dibhuku da Mavingu 12:15 ngu kutxani hi di fanete kutumela txivhuno?

² Mbhalo wu wu nga ñola msungo mhaka wu hi kuzeta ti to hi “riya nzeve u engisa mapswi a titxhari” kha ngaho wu a zivako totshe. (Mav. 22:17) Ngu toneto mbimo yotshe ku ni wu a hi palako ngu wutxhari ni experiyensia. (Lera Mavingu 12:15.) Se ngako hi txi tumela txivhuno ti komba to hi vathu vo ti veka hahatshi. Ni ku ti tshumela ti komba to athu ha ti ziva to ku ni mu hi tandekako kona se hi lava txivhuno kasi ku hi hokelela ati hi ti lavako. Mkoma Solomoni ngu kususumetelwa ngu moya wo sawuleka a bhate ti to mithumo “yi tsaniswa ngu madhota amangi.”—Mav. 15:22.

3. Ngu tihi tinzila ta timbidi ati hi nga manako ngu tona txivhuno?

³ Yimweyo ya tinzila ayi hi nga manako ngu yona txivhuno i mbimo yi hi lerako Bhiblia mwendo kulera mabhuku athu. Mbimo yi hi mahako toneto hi nga thuka hi mana to kari ati ti lavako hi tshukwatisa mapimiselo athu mwendo simaho sathu. (Vaheb. 4:12) Kambe ku ni nzila yimwani ayi hi nga manako ngu yona txivhuno  i ku mbimo yi didhota mwendo mwanathu wo kari a wu a nga vitwa a hi gelako ngu kukongoma ati hi fanelako kutshukwatisa. Ngako mwanathu wo kari a txi hi dhunda, ene a nga hi ninga txialakanyiso txo kari a txi txi nga seketelwa mu ka Bhiblia. Se hi fanete kukombisa kubonga ngu kutumela txivhuno txonetxo ni kutshumela hi txi thumisa.

4. Ngu kuya ngu dibhuku da Ekleziyaste 7:9 ngu tihi ati hi fanelako ku ti vayilela mbimo yi hi ningwako txivhuno?

⁴ Kambe kuwomba ditshuri ti nga karata ngutu kutumela txivhuno a txi hi nga ningwako ngu mwanathu ngu kukongoma. Hi nga henya. Hambi ku hi nga kholwako ti to kha ha hetiseka, hi nga ti wona ti txi hi karatela ngutu kuamukela txivhuno ngako mwanathu wo kari a txi womba ngu kukongoma tiphazamo tathu. (Lera Ekleziyaste 7:9.) Hi nga tshumela hi ti emelela, hi nga pimisa ti to mwanathu wule a to hi ninga txivhuno ngu ku a hi nyenyako. Se hi nga tutumela kuwona tiphazamo ka mwanathu wule a nga hi ninga txivhuno hi pimisa tiya, ene kha nga ni fanelo yo hi ninga txivhuno nguko nene wa maha tiphazamo. Ngu magwito ngako txialakanyiso txi hi no ningwa hi si txi tsakeli hi na txi lamba se hi ti wona i di tshuku kuya kombela txivhuno ka mwanathu mmwani awu hi pimisako ti to a na womba ti hi ti tsakelako.

5. Hi na bhula ngu txani ka gondo yiya?

⁵ Ka gondo yiya hi na bhula ngu sikombiso sa mu ka Bhiblia sa vathu va va nga lamba txivhuno ni va va nga txi tumela. Hi na tshumela hi wona to ngu tihi ati ti nga hi vhunako ti to hi tumela txivhuno ni kuwuyelwa ngu txona.

6. Hi gonda txani ka nzila yi mkoma Robhowamu a nga angula ngu yona mbimo yi a nga ningwa txivhuno?

⁶ Wona txikombiso txa Robhowamu. Kota mkoma wa Isarayeli, vathu va Isarayeli va tile kwakwe ni txikombelo. Vona va kombete ti to eva hungulela mrwalo awu tate wakwe Solomoni a nga ti va rwekile wona. Ene a mahile tona nguko a kombete txivhuno ka madhota a Isarayeli kasi kuziva to a ti fanete kuma txani. Se madhota ma mu gete to ene a ti fanete kumaha ati vathu va nga ti ti kombela, ngako a txi maha toneto, vathu va ndi na mseketela. (1 Vaf. 12:3-7) Kambe ti woneka nga Robhowamu kha rendera ngu txivhuno txi a nga ningwa. Se a tshumete e kombela kambe txivhuno ka vangana vakwe ava a nga ti kute navo. Majaha onewo ti woneka nga ma ti ni kona mu ka 40 wa malembe, se ti nga maha ma ti ni experiyensia yo kari ka wutomi. (2 Mak. 12:13) Kambe ka dikhambi diya, Robhowamu a tumete txivhuno txa walo. Vona va mu kuzetile to a ti fanete kuengetela mrwalo ka vathu. (1 Vafu. 12:8-11) Se ene a ti ningilwe sivhuno simbidi, ti ti lava e sawula tximwetxo. Ku tilava Robhowamu nga adi kombete ka Jehovha kasi ku e mu vhuna kuwona to ngu txihi txivhuno a nga ti fanete ku txi thumisa. Hahanzeketo, ene a sawuti ku thumisa txivhuno a txi txi nga mtsakisa, i ku kuengisa ati a nga ti getwe ngu vangana vakwe. Se eto ti vile ni wuyelo yo biha kwakwe kumweko ni vathu va Isarayeli. Nanathu mbimo yimwani hi nga ningwa txialakanyiso atxi hi si txi tsakeliko. Kambe i di ti to txialakanyiso txonetxo txi seketetwe ka Bhiblia hi fanete ku txi engisa.

7. Txikombiso txa mkoma Uziya txi hi gondisa txani?

⁷ Mkoma Uziya a lambile kukawukwa. Ene a bete mndani ka dithepele da Jehovha a mu ku nga ti bela vaphaxeli basi, e zama kuya hisa dibaselo. Se vaphaxeli va Jehovha va to mgela tiya: “Uziya, mthumo wo hisa dibaselo masoni ka MKOMA hi nga wako, mbwa vaphaxeli.” Se Uziya a angulisile ku txani? I di ti to i ti m’thu wo ti veka hahatshi a di tumete txivhuno e huma dithepeleni ngu txi kuluveta, kutilava Jehovha adi mu divalete. Kambe hahanze keto, “Uziya a to henya.” Ngu kutxani a nga mba tumela txivhuno? Ti woneka nga a ku i nga ti Mkoma ati ti gela  ku ene ati ni fanelo yo maha a ti a ti lavako kambe Jehovha asi yi woni ngu nzila eyo mhaka. Ngu kona ha ka tona tiya, Uziya “a to karatwa ngu xokonho kala kuza efa.” (2 Mak. 26:16-21) Txikombiso txa Uziya txi hi gondisa ti to ti si nga ni mhaka ni ti to hi va mani ngako hi txi lamba txivhuno a txi txi nga seketelwa amu ka Bhiblia Jehovha kha na mba hi tsakela.

8. Jobe a angulisile kutxani mbimo yi a nga ningwa txivhuno?

⁸ Kuhambana ni sikombiso si hi nga si wona, ku ni sikombiso simwani sa sinene amu ka Bhiblia sa vathu va va nga katekiswa ngu kuva va di tumete txivhuno. Wona txikombiso txa Jobe. Hambi ku i nga ti m’thu wo thava Txizimu ene a sa hetiseka. Mbimo yi a nga ti kukaratekani ngutu ene a wombile timhaka ta walo. Ngu toneto, ene a ningilwe txivhuno txo kongoma ngu Elihu ni ngu ka Jehovha. Se Jobe a angulisile kutxani? Ngu kutiveka hahatshi ene a tumete txivhuno e tshumela e womba tiya: “Ni wombile ti ni nga si ti pimi. . . . Ngu mhaka yeto, na ti sola, ni kutilaya, ni di mu ka lithulu ni mu ka dikhuma.” Jehovha a katekisile Jobe ngu ku a nga ti tiveka hahatshi.—Jobe 42:3-6, 12-17.

9. Mosi a angulisile kutxani mbimo yi a nga kawukwa ni ku ngu kutxani i di txikombiso txa txinene kwathu?

⁹ Mosi txikombiso txa txinene txa m’thu wu a nga tumela txivhuno msana kova a di mahile phazamo ya hombe. Dikhambi dimwani ene a tandekile kutiñola e divala kuninga wudhumo Jehovha. Ngu kona ha ka tiya, Mosi a luzile lungelo yo bela ka ditiko da txithembiso. (Mit. 20:1-13) Mbimo yi Mosi a nga kombisa to kha txi tsakela txisungo txi Jehovha a nga txi maha, Jehovha a to mgela tiya: “Basi u nga swi u txi wombawomba kambe ngu mhaka eyo.” (Dhewut. 3:23-27) Mosi kha henya. Hahanze keto ene a tumete txisungo txi Jehovha a nga txi maha ni ku Jehovha a simamile e mu thumisa ko kongomisa ditiko da Isarayeli. (Dhewut. 4:1) Jobe kumweko ni Mosi va tumete txivhuno, se vona sikombiso sa sinene asi hi nga si tekelelako. Jobe a lulamisete mawonelo akwe ni ku kha lava kutiemelela. Mosi nene a kombisile ti to a tumete txivhuno txa Jehovha ngu kusimama a di thembekile kwakwe hambi ku a nga luza lungelo yo bela ka ditiko da txithembiso.

10. a) Dibhuku da Mavingu 4:10-13 ngu tihi ti di ti wombako mayelano ni kutumela txivhuno? b) Ngu ahi mawonelo a manene a ya vanathu vamwani va ku nawo mayelano ni ku ningwa txivhuno?

¹⁰ Ha wuyelwa ngutu ngako hi txi tekelela txikombiso txa vathu vo fana ni Jobe ni Mosi. (Lera Mavingu 4:10-13.) Vanathu vo tala va maha toneto. Wona txikombiso txa mwanathu wu a dhanwako ku i Emmanuel awu a hanyako Congo, ene a womba tiya mayelano ni txivhuno txi a nga txi mana: “Vanathu vo vitwa dibanzani kwangu, va ni woni ti to ni txi tsimbila ka nzila ya walo a ha ni ndi no gwitisa kumaha txionho se va tile veta ni vhuna. Ni engisile txivhuno txi va nga ni ninga, eto ti ni vhuni ku ni siwi ka sikarato so tala.” * Mwanathu mmwani wu i ku nyaphandule wa Canadá wu a dhanwako ku i Megan a womba tiya mayelano ni ku ngako hi txi ningwa txivhuno: “Hi nga mbimo yotshe txivhuno txi hi ningwako i ku txi hi txi tsakelako, kambe ta laveka ku hi ningwa txivhuno.” Mwanathu mmwani kambe wa Croácia a dhanwako ku i Marko a womba tiya: “A ni ti lavile ni luza malungelo kambe ni txi pimisa ngu ti ti nga pinda na wona ti to, txialakanyiso txi va nga ni ninga txi ni vhuni ti to ni wuseta wuxaka wa mina ni Jehovha.”

11. Ngu tihi a ti mwanathu Karl Klein a nga ti womba mayelano ni kutumela txivhuno?

¹¹ Wona txikombiso txa mwanathu a wu a nga wuyelwa ngu ku va adi tumete txivhuno. Mwanathu Karl Klein awu a nga ti thuma kota txiro txa mmidi wu wu fumako, ka matimu akwe a  womba ti to ku ni mbimo yi ti nga lava e ningwa txivhuno ngu mwanathu Joseph F. Rutherford, awu i nga ti vangana va hombe. Mwanathu Klein a womba ti to makhatoni kha tsaka ngu txialakanyiso txi a nga ningwa. Ene a womba tiya: “Dikhambi di di nga londisela msana kova mwanathu Rutherford a di ni ningile txialakanyiso ene a ni losile ngu kutsaka a txi khene, ‘Helo Karl!’ Kambe ni ti nga di pandisekile, se ni to xamula ni sa tsaka. Ene a to gwita a txi khene ‘Karl ti wonele Sathani a msana kwako!’ Ni to pfa tingana ni gwita ni txi ‘haa u nga thavi mwanathu Rutherford.’ Kambe ene a txi ti ziva kha kwati, ngu toneto ene a tshumete e womba tiya ‘ngu tona, kambe ti wonele Sathani a msana kwako.’ Phela ene a txo womba ditshuri. Ngako hi txi zumba ni txiviti ni mwanathu ngutu-ngutu ngu ku va a di wombile to kari a ti a nga ti fanete ku hi gela, ho ti veka hipune hamlawoni ka Sathani.’ * (Vaef. 4:25-27) Mwanathu Klein a tumete txivhuno txa mwanathu Rutherford ni ku wungana wawe wu simamile.

12. Ngu tihi a ti ti nga hi vhunako ku hi tumela txivhuno, ngu kutxani? (Masalmo 141:5)

¹² Nji njani nji nga hi vhunako ti to hi tumela txivhuno? Hi fanete kuva vo tiveka hahatshi ni kukhumbula ti to kha ha hetiseka, ni ku mbimo yimwani hi nga maha to huma hanzila. Nga ha hi nga ti wona ngu kona, Jobe a ti ni mawonelo a walo, ngu msana a ma lulamisile ni ku Jehovha a mu katekisile ngu toneto. Ngu kutxani? Nguko Jobe i ti wo ti veka hahatshi. Ene ngu kutiveka hahatshi a tumete txialakanyiso txi a nga ningwa ngu Elihu hambi ku i nga ti m’dotho kwakwe. (Jobe 32:6, 7) Ngako hi txi ti veka hahatshi ti na hi vhuna kuthumisa txivhuno hambi hi txi txi wona nga hi nga txi hi txi txi tsakela mwendo ku va hi di ningilwe ngu m’thu wu i ku wa m’dotho kwathu. Didhota dimwani da Canadá di womba tiya: “Athu kha hi si koti kuwona hipune a mu hi tandekako kona, se kha hi na ku si kota kutshukwatisa ngako hi si ningwi txivhuno.” Aku hotshethu ti lavako hi tshukwatisa ka to kari se kota Makristu hi fanete kusakulela ku va ni mihando ya moya ni kutshukwatisa wusikoti wathu ka m’thumo wo txhumayela?—Lera Masalmo 141:5.

13. Hi fanete ku txi wonisa kutxani txivhuno txi hi ningwako?

¹³ Wona txivhuno i di txikombiso txa lirando la Jehovha. Jehovha a la ti i ku ta tinene kwathu. (Mav. 4:20-22) Mbimo yi a hi kawukako ngu kuthumisa Bhiblia, mabhuku athu mwendo mwanathu wu a nga vitwa i nzila yo kombisa to ene wa hi randa. Vahebheru 12:9, 10 yi womba ti to: “Txizimu txa hi laya kasiku txi txi hi vhuna.”

14. Ngu tihi a ti hi fanelako ku veka mapimo ka tona mpimo yi hi ningwako txivhuno?

¹⁴ Veka mapimo ka txivhuno i si nga ka nzila yi txi nga ningelwa ngu yona. Mbimo yimwani hi nga tipfa nga nzila yi hi nga ningwa ngu yona  txivhuno hi nga yona ya yinene. Ditshuri ti to a wu a ningelako txivhuno a fanete kumaha totshe ti a nga ti kotako kasi ku e txi ningela ngu nzila ya yinene. * (Vag. 6:1) Kambe ngako i di athu hi ningwako txivhuno, hi fanete kuveka mapimo ka txivhuno hipune i si nga ka nzila yi txi nga ningelwa ngu yona. Se hi nga ti wotisa tiya: ‘I di to kha ni tsakeli nzila yi txivhuno txi nga ningelwa ngu yona ina ku ni ti ni nga ti thumisako ka txivhuno txonetxo? Ina ni nga leka kuveka mapimo ka tiphazamo ta mwanathu wu a nga ni ninga txivhuno se ni veka mapimo ka txivhuno?’ Hi nga ti komba hi di txharihile ngako hi txi zama kuwona tinzila to thumisa txivhuno txi hi ningwako.—Mav. 15:31.

15. Ngu kutxani hi di fanete kukombela txivhuno?

¹⁵ Bhiblia yi hi kuzeta ti to hi kombela txivhuno. Mavingu 13:10 a womba tiya: “Wutxhari wu manwa ka vale va ningako milayo.” Edo ditshuri! Ava va tekako dizambo do kombela txivhuno va si rinzeli ku ta ningwa ngu mmwani va wuyelwa ngutu kupinda ava va si xotiko txivhuno. Se teka dizambo do kombela txivhuno.

16. Nga sihi siemo a si hi nga kombelako txivhuno?

¹⁶ Ngu ka sihi siemo a si hi nga kombelako txivhuno ka vamwani? Wona siemo siya sa siraru. 1) Mwanathu wa txisikati a nga kombela muhuweleli mmwani wa experiyenti ti to e tsula nayo ve ya tsimbitisa txigondo, se ngu msana a nga kombela txivhuno kasi kuwona mu a nga tshukwatisako kona ka nzila yi a gondisako ngu yona. 2) Mwanathu wa txisikati awu a lavako kuxava siambalo so kari, a nga kombela mwanathu wu a nga vitwa kasi ku e womba mawonelo akwe ka siambalo si a no si xava. 3) Mwanathu wu a nga sawulwa kuveka mwomba-wombo wa hakubasani a nga kombela mwanathu wa experiyenti ko veka miwomba-wombo ti to e engisela kha kwati kasi ngu msana a ta mninga txivhuno atxi txi lavekako kasi kuwona a mu a nga tshukwatisako kona. Hambi i di ti to mwanathu eneyo i kale a txi veka miwomba-wombo ti nga va tinene ku e kombela kupfa mawonelo a vamwani ava ni vona va vekako kwati miwomba-wombo.

17. Ngu yihi wuyelo hi no yi mana ngako hi txi tumela txivhuno?

¹⁷ Hotshethu ha txi lava txivhuno, hi nga txi mana txivhuno txonetxo mbimo yi hi lerako Bhiblia mwendo mbimo yi hi lerako mabhuku athu, mbimo yimwani hi nga txi mana ngako mwanathu a txi hi ninga txivhuno ngu kukongoma. Ngako eto ti txi maheka khumbula ati hi nga bhula ngu tona. Tiveke hahatshi, veka mapimo ka txivhuno, i si nga ka nzila yi txi ningelwako ngu yona, ni kutshumela u thumisa txialakanyiso txa kona. Kha ngaho wu a velekwako a txi ziva kambe ngako hi txi “engisa sileleto hi amukela kukawukwa” Bhiblia yi thembisa ti to hi na va “titxhari.”—Mav. 19:20.