NGU kutxani ti di mahisile toneto? Ema ni kutxhamusela. Ni velekilwe ngu 29 ka Julho wa 1929, ni kulete ka txidhoropana tximwani txi ku Bulacan ka ditiko da Filipinas. Hi ti sisiwana. Ni di ngadi mwanana, masotxhwa a Japani ma dhumete Filipinas se kukhata yimbi. Hambiketo, aku hi nga ti ka wukhalo wa kule ngutu, yimbi yi si hi hokeli. Hi singa ni radhiyo, TV nem dijornal se ta yimbi hi txo pfa ngu mavali-vali a vathu.

Mndani ka mame hi ti mtxhanu ni vambidi, vafana ni mahorana. Se mbimo yi ni nga ti ni 8 wa malembe, ni tekilwe ngu vakokwani ve ya zumba ni nani. Hambiku hi nga ti va Katolika, kokwani a si leki kubhula ni vamwani ngu wukhongeli ni kulera mabhuku aya vangana vakwe va nga ti mu ninga. Ni khumbula ti to a ta nga ni komba txibhukwana txi txi Protection, Safety, and Uncovered ngu lidimi la Txitagalog, * (Wona txhamuselo ya hahatshi) kumweko ni Bhiblia. Ni txi ti dhunda kulera Bhiblia, ngutu-ngutu Tievhangeli ta mune. Ngu toneto, ni lavile kulondisela txikombiso txa Jesu.—Johani 10:27.

Masotxhwa a Japani ma humile Filipinas ngu 1945. Ngu mbimo yoneyo, vaveleki vangu va ti ni lava mtini. Se kokwani wa txiwamna a ti khene ni na tsule, se ni tsute.

Ngu Dezembro wa 1945, Tifakazi ta Jehovha to ta ngu dhoropani ka Angat ti tile ti ta txhumayela ka txidhoropana txathu. Fakazi yimwani yi tile mtini yi ta hi txhamusela ati Bhiblia yi wombako tona ngu “masiku ya magwito.” (2 Timoti 3:1-5) A hi rambile ku ya wona gondo ya Bhiblia ka txidhoropana txa hafuhi. Mtini ku to tsula ani nokha. Ku ti ni kona mu ka 20 wa vathu, vamwani va wotisile siwotiso mayelano ni Bhiblia.

Ni si ti pfisisi kwati ati ti gondiswako, se ni to khani na nga khukha. Kambe va to khata kuembelela ndando ya Mfumo. Ni yi tsakete se ni ema ni  si tsuli. Msana ka ndando ni mkombelo, hotshethu hi rambilwe ka mtshangano wumwani dhoropani ka Angat Sonto yi yi londiselako.

Mtshangano wonewo wu ti ya mahelwa mtini ka va ka Cruz, vamwani kwathu hi tsimbite kona mu ka 8 wa makilometro ti to hi hoka. Ku ti ni kona mu ka 50 wa vathu, ni xamatisilwe ngu kuwona sivananana si txi xamula siwotiso so karata sa timhaka ta Bhiblia. Msana ko va ni di xalete mitshangano yo tala, Damian Santos awu a nga nga va mkoma wa didhoropa, kambe ngu mbimo yoneyo se i nga ti nyaphandule a ni rambile ti to ni ya xuxa mtini kwakwe. Hi hetile mbimo yo tala ni wusiku hi txi bhula ngu ta Bhiblia.

Ngu mbimo yoneyo, vathu va ndina bhabhatiswa neti ve gonda tigondo ta makhato ta Bhiblia. msana ka kuva ni di yite ka mitshangano yimwani, vanathu va ni wotisile ani ni vamwani va txi khona: “Ma ti lava kubhabhatiswa?” Ni ti khani: “Inna, na tilava.” Ni ti tiziva ti to ni ti lava ku va ‘txithumi txa Mkoma, Kristu.’ (Vakolosa 3:24) Ngu 15 ka Fevereiro wa 1946 hi bhabhatisilwe ka mnambo wu wu nga ti hafuhi.

Ni ti woni ti to Makristu aya ma nga bhabhatiswa ma fanete me txhumayela mbimo yotshe nga ti Jesu a nga mahisa tona. Kambe tate a ti pimisa ti to ni ti ngadi mwanana, ni ku kubhabhatiswa ti si mahi ti to ni va mtxhumayeli. Ni mtxhamusete ti to Txizimu txi lava ti to mahungu a manene a Mfumo wa Txizimu me txhumayelwa. (Matewu 24:14) Ni ti khani ni lava kuxayisa txithembiso txangu ka Txizimu. Ngu toneto ti nga maha tate e za e womba mapswi ale ni nga ma womba makhatoni. Phela a si sakani, a ti la ku ni lekisa kutxhumayela. Ku ve do khata ti lava ni siya sotshe, mwendo kuluzekelwa, ti to ni thumela Jehovha.

Ni dhanwi ngu va ka Cruz ti to ni ya zumba navo dhoropani ka Angat. Vona va ti mwanana wa dihorana, i ku Nora. Va hi kuzetile ku va vanyaphandule. Ani ni nene hi khatile ku va vanyaphandule ngu 1 ka Novembro wa 1947. Nora a yite ka didhoropa dimwani, kambe ani ni sate Angat.

Msana ka malembe mambidi ni di nyaphandule, kutile mwanathu Earl Stewart ngu Bhetele e ta veka m’wombawombo ka prassa ya dhoropani ka Angat aha ku nga ti ni vathu vo pinda 500. Ene a ti wombawomba ngu Txingiza, se ngu msana ni ti ningela tixhamuselo ngu Txitagalog. Ni txo khata kuhunduluxela miwombawombo. Ni ti txi zivela hani Txingiza? Hambiku ni ngo gonda 7 wa malembe basi, vagondisi vangu va ti thumisa Txingiza. Aku ku nga ti ko va ni mabhuku a madotho ngu Txitagalog, ni tshumete ni lera ngutu mabhuku ngu Txingiza. Toneto ti mahile ti to ni txi zivanyana.

 Mwanathu Stewart a gete dibanza da koneho ti to varumiwa va na khukha ngu 1950 ti to ve ya Nova York, EUA ve ya xalela mtshangano wu wu ku khene “Kuengeteleka ka Wuzivi wa Txitimwi.” Se Bhetele ku ti laveka vanyaphandule vambidi ti to ve ya vhuneta. Ni ve mmweyo wa va va nga rambwa. Ni tshumete ni leka ati ni nga ti ti maha ti to ni ya thuma Bhetele.

Ni hokile Bhetele ngu 19 ka Junho wa 1950. Bhetele i ti nyumba ya kale yi nga ti hagari ka digitari dimwedo da mindonga ya hombe. Ku ti ni 12 wa vanathu va va nga ti si se txhadha. Ni mixo ni ti vhuneta ko bhika. Se ngu ma 9 ni ya pasara simaha khe ko kuwulela kona. Ni mahile toneto ni mitshikari. Hambi mbimo yi varumiwa va nga wuya ni simamile ni thuma Bhetele. O va txi vanathu va nga ti ni kombela ku txi maha, ni txo tumela. Ni thumile ko lungisela marevhista, ni khatalela sikombelo sa va va ma lavako ni kutshumela ni ya thuma ko amukela vapfhumba.

Ngu 1952, hi rambilwe hi di 7 wa vanathu va Filipinas ti to hi va ka mtxawa wa wu 20 wa Txikolwa txa Giliyadhi. Ni si dyi wu relela! Mbimo yi hi nga hoka Estados Unidos, hi woni so tala asi i nga ti sa siphya kwathu. Wutomi wu ti hambana ngutu ni ka txidhoropana txa txidotho atxi ni nga ti ta ngu ka txona.

Ngu txikombiso, ti ti lava hi thumisa silo so hi txo khata kusiwona. Matxelo ni ona ma ti hambanile! Ditshiku dimwani ni wukile ni mixo ni wona ti to kotshe hahanze ngo basa. Ni txo khata kuwona hunguva. Ku ti tshurile, kambe ni kuluvetile ni ti wona ti to ku ni pheho!

Sikarato so tolovela wukhalo i singa sa txilo ka ti hi nga ti gonda Giliyadhi. Hi ti ni vagondisi vavanene ava va nga hi komba nzila yo gonda ni kumaha wuxolisisi. Ngu ditshuri gondo ya Giliyadhi yi ni vhuni kutsanisa wuxaka wangu ni Jehovha.

Msana ko gwita txikolwa, ni avetwe kuthuma mbimonyana kota nyaphandule wo sawuleka dhoropani ka Bronx, Nova York. Ngu toneto ti ni hehukete kuxalela Mtshangano wa Sengeletano ya Mafu a Maphya kona Bronx. Msana ka mtshangano, ni rumetwe Filipinas.

Vanathu va Bhetele va ni kombete ku ya endela mabanza. Eto ti ni ningile lungelo yo etetela Jesu, awu a nga tsimbila ka madhoropa a kule ti to e vhuna vathu va Jehovha. (1 Pedro 2:21) Txigava txangu txi ti pata Luzon i ku txitondolo txa hombe txa Filipinas. Txi ti pata miganga ya Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac ni Zambales. Ti to ni endela  madhoropa mamwani, ti ti lava ni tshawunyeta Mmango wa dirigwi wa Sierra Madre. Ewo wukhalo kha ku nga ni txibhomba nem txitimela, se ti ti lava ni kombela mimovha ya hombe yo rwala tikhuni, ni zumba txitimwi ka tona. Mbimo yo tala va txi tumela, kambe toneto ti ti ni phango.

Kutala ka mabanza i ti madotho ni ku i ti ngadi maphya. Se vanathu va ti tsaka ngako ni txi va vhuna kululamisela mitshangano ni mthumo wa thembwe ngu nzila ya yinene.

Ni gwitile ni thuma ka txigava txi txi nga ti pata m’ganga wa Bicol. Ka m’ganga wonewo, ku ti ni mitxawa yo tala ka makhalo a kule aha vanyaphandule vo sawuleka nga ti txhumayela ka makhalo aya ku nga ti singa ni Tifakazi. Ka mti wumwani, txikoti i ti tximwetxo i nga ti diphala di nga vekwa mapulango mambidi. Mbimo yi ni nga kanda mapulangu ale, ni to hojomela nawo diphalani mule. Ni swete ni txi ngadi ni txi samba ti to ni susula ni mixo!

Mbimo yi ni nga ti thuma ka txigava txonetxo, ni khatile kualakanya ngu Nora awu hi nga va vanyaphandule ngu mbimo yimweyo. Ngu mbimo yoneyo ene i ti nyaphandule wo sawuleka dhoropani ka Dumaguete, se ni to tsula ni ya mpfuxela. Msana keto, hi khatile kubhalelana mapapilo, se hi txhadhile ngu 1956. Divhiki do khata hi di txhadhile hi ti ka dibanza da txitondolo txa Rapu Rapu. Ewo wukhalo ti txi lava hi bunya mimango ni kutsimbila mipfhuka yo lapha, kambe hi ti tsakile ngu kuva hotshe ni kuvhuna vanathu va makhalo a kule.

Msana ka mune wa malembe hi txi endela mabanza, vanathu va hi dhani Bhetele. Hi ti ya khata kuthuma ngu Janeiro wa 1960. Kudingana malembe o tala ya ni nga va Bhetele, ni gondile ngutu ngu kuthuma ni vanathu va va ku ni malungelo o tala ka sengeletano ya Jehovha. Nora nene ave ni siavelo so tala.

I ti kateko ya hombe kuwona vathu vo tala va txi thumela Jehovha Filipinas. Dikhambi do khata ni nga thuma Bhetele ni di ngadi mphya, ni si se txhadha, ditiko dotshe da Filipinas ku ti ni 10.000 wa vahuweleli. Konkuwa ku ni vahuweleli va va pindako 200.000, se vanathu va mazana va thuma Bhetele ti to ve seketela mthumo wo txhumayela.

Ngu kutsimbila ka mbimo, hi lavile wukhalo wu wu nga engeteleka Bhetele. Se Mmidi wu wu Fumako wu hi kombete kulava wukhalo awu ku ndino aka Bhetele ya hombe. Muwoneleli wa wuganji ni nani hi tsimbite ngu mti ni mti hafuhi ni Bhetele yathu kasiku hi wotisa vathu ti to mwendo hi nga mana wukhalo wo xava. Vathu va si ti lavi kuxavisa makhalo awe. M’xina mmweyo a ti khene: “M’xina o xava, kha xavisi.”

Ditshiku dimwani kukhatile kuhumelela timhaka to xamalisa. M’thu mmwani wu a nga ti akile hafuhi ni Bhetele a ti rura e ya zumba Estados Unidos, se a hi wutisile ti to hi nga xava wukhalo wule kani. Msana keto, mmwani nene a woni i di tshuko kuxavisa wukhalo wakwe, a tshumete e gela vamwani ti to ni vona ve maha toneto. Se hambi M’xina wule wo khene “M’xina o xava, kha xavisi”, a hi xavisete wukhalo wakwe nene. Ngu mbimo yoneyo ya yidotho, wukhalo wu hi nga ti ka wona wu ti pindwa kuraru ngu wu hi nga xava. Na tsaniseka ti to toneto ti humelete ngu ku Jehovha a nga ti tsakela.

Ngu 1950 ni ti mfana ni txi thuma Bhetele. Konkuwa, ani ni msikati wangu se hi kumbile. Kha ni tisoli ngu kulondisela Jesu ku singa ni mhaka ni to a ni ruma hani. Hambiku vaveleki vangu va ni hinga mtini kwawe, Jehovha a ni ningile mwaya wa vathu va va m’dhundako. Na tsaniseka ti to, Jehovha wa hi ninga sotshe asi hi si lavako, ku singa ni mhaka ni siavelo sathu. Ani ni Nora ha mu bonga ngutu Jehovha ngu wotshe wunene wu a nga hi komba, se athu hi kuzeta vamwani ti to ni vona ve duka Jehovha.—Malakiya 3:10.

Jesu a dhani mkhupisi Matewu Levhi ti to e va mlondeteli wakwe. Matewu a mahile txani? “Se ene a to leka sotshe, a txi khukha e mu londisa.” (Luka 5:27, 28) Nanani ni ve ni lungelo yo leka sotshe ni londisa Jesu, se ni kuzeta vamwani ti to ve maha toneto ve wona makatekwa o tala.