1, 2. a) Vathu va ni mazumbelo muni ka masiku athu? b) Ngu sihi siwotiso si hi no mana tixamulo ta kona ka msungo wuwa?

MWANATHU mmwani wa txisikati wa wulambwe ka Europa a womba tiya ngu kale kwakwe: “Kukhukela ni di ngadi mwanana ni wona wubihi dwe. Ngu toneto ni ve ni mawonelo aya ma lwisanako ni politika ya ditikoni kwathu. Vo tala va si tsaki ngu mawonelo angu. Ni hetile mbimo yo tala ni txi randana ni matisungi.” Mwanathu mmwani wa Afrika a ti pimisa ti to a ni txivangelo txo maha wugevenga. A khene: “Ni ti pimisa ti to lixaka lathu ngu lona la linene kupinda votshe, se ni bete ka partidho yimweyo ya politika. Hi ti gondiswa kudaya vakaneti vathu ngu matxhari, hambi va lixaka lathu va va seketelako partidho yimwani.” Mwanathu mmwani wu a zumbako ka matiko ya hagari ka Europa a khene: “Ni ti ni txisawusawu, ava i ku singa va ditiko dangu mwendo va wukhongeli wangu ni ti vanyenya ngutu.”

² Vathu vo tala konkuwa va ni mawonelo o fana ni ya vanathu vonevo va vararu va nga ti nawo. Mitxawa yo tala ya  politika yi maha mazunga ti to yi lwela mkhululeko. Ti tolovelekile ti to vathu ve lwisana ngu tipolitika. Ka matiko o tala, vathu va simama ve xanisa ngutu valuveli. Nga ti Bhiblia yi nga profeta, ku ni vathu “vo mbina kutsetselela” ka masiku awa o gwitisa. (2 Timoti 3:1, 3) Hambiku ditiko di yako di va ni mibhando, Makristu ma nga simamisa kutxani me va ni wumwewo? Hi nga gonda ka txikombiso txa Jesu. Vathu va masiku onewo va si pfani ngu mhaka ya mawonelo o hambana ngutu ka politika. Ka msungo wuwa hi na mana tixamulo ta siwotiso siya: Ngu kutxani Jesu a sa tumela kubela ka mitxawa ya politika? Jesu a ti kombisisile kutxani ti to Makristu kha ma fanela kuseketela timhaka ta politika? Jesu a hi gondisisa kutxani ti to athu kha ha fanela ku va ni mazunga?

3, 4. a) Ka masiku a Jesu i ti txihi txikarato txa Vajudha? b) Toneto ti mahile ti to vagondiswa va Jesu ve alakanya txani?

³ Wungi wa Vajudha va va nga ti txhumayelwa ngu Jesu va ti lava kukhululwa ka Varoma. Ku ni mtxawa wa Vajudha wu wu nga ti dhanwa ku Mazelote. Wona wu ti maha totshe ti wu nga ti ti kota ti to vathu ve lava ngutu mkhululeko. Ka masiku a Jesu wungi wa Mazelote wu ti londetela wamwamna mmwani wu a nga ti dhanwa ku i Judha wa Galileya. Judha eneyo i ti mesiya wa makuhu awu a nga kanganyisa vo tala. Josefu i ku m’zivi wa matimu a Vajudha a wombile ti to Judha a ti gela Vajudha ti to ve lwa ni Varoma, se ava va nga ti tumela kuhakela resa a txi khene “nziphuku-phuku.” Judha a gwitisete kudawa ngu Varoma. (Mithumo 5:37) Wungi wa Mazelote ma ti maha mazunga ti to me mana mkhululeko.

⁴ Wungi wa Vajudha va ti ti emete kuta ka Mesiya. Vona va ti pimisa ti to a ndina va khulula ka Varoma ni ku ditiko da Israyeli a ndina tshumela e di maha da hombe. (Luka 2:38; 3:15) Vo tala va ti kholwa ti to Mesiya a ndina veka mfumo ka ditiko da Israyeli. Mbimo yi toneto ti nga humelela, votshe Vajudha ava va nga ti hangalakile ni matiko va ndi na tshumela ve wuya Israyeli. Phela hambi Johani Mubhabhatisi a wotisile Jesu a txi khene: “Ngawe, kani, awu a no ta, mwendo hi ngadi hi txi na verela mmwani kani?” (Matewu 11:2, 3) Ti nga maha Johani a ti xamaliswa ngu ti to ku ndina ta mmwani ti to e ta khulula Vajudha. Ku di pindile masiku, vagondiswa vambidi va manani ni Jesu ka nzila yo ya Emawusi mbimo yi a nga wuswa ka vakufa. Va wombile ti to va ti emete ti to Jesu e khulula ditiko da Israyeli. (Lera Luka 24:21.) Msana keto, vapostoli va wotisile Jesu va txi khona: “Mkoma, ina ngu yona yi mbimo u lavako kuwusa mfumo wa Israyeli, kani?”​—Mithumo 1:6.

5. a) Ngu kutxani vathu va Galileya va di lavile ti to Jesu e va mkoma wawe? b) Ngu tihi ati Jesu a nga va gela tona?

⁵ Vajudha va ti emete ti to Mesiya a ndina txhatxha sikarato sawe. Ti nga maha i di toneto ti nga maha vathu va Galileya va di lavile Jesu ti to e maha mkoma wawe. Va alakanyile ti to a nga va mthangeli wamnene. Ene a ti ni wusikoti wo womba-womba, a ti hanyisa vo lwala ni ku hambi va va ku ni nzala a ndina va ninga sodya. Msana ka kuva Jesu a di ningile sakudya 5.000 wa  vathu, vathu va xamate ngutu. Jesu a ti tumbute ati va nga ti lava kumaha. Bhiblia yi womba tiya: “Jesu a di woni ti to va na nda ta kuta mu maha mfumeli, a to khukha, da wumbidi, ene ekha, e tsula mmangoni.” (Johani 6:10-15) Mangwanani ka kona, ku ti ko nga diguwa da vathu di gumile. Se Jesu a va txhamusete ti to a sa tela ku ta va ninga sakudya, kambe a ti tete ku ta txhumayela Mfumo wa Txizimu. A va gete ku khene: “Mi nga karatekeni ngu kuthumela sakudya si si pindako, aniko thumelani asi si no va si diho kala kuhoka ka wutomi wo mbi guma.”​—Johani 6:25-27.

6. Jesu a ti kombisisile kutxani ti to ene a si beli ka tipolitika ta mafu? (Wona mfota wu wu ku makhatoni.)

⁶ Mbimo yi a nga ti hafuhi ni kufa, Jesu a ti tumbute ti to vagondiswa vakwe va ti kholwa ti to ene a ndina khata kufuma Jerusalema. Ti to ve pfisisa ati ti ndino maheka, a va gete txidinganiso txa nganakana. Txidinganiso txonetxo txi ti womba-womba ngu “nganakana,” i ku Jesu, a ndino ya kule e ya heta mbimo yo lapha. (Luka 19:11-13, 15) Jesu a tshumete e gela xefe ya masotxhwa a Varoma, Ponsiyo Pilato ti to ene a si beli ka tipolitika ta mafu. Pilato a wotisile Jesu a txi khene: “Ina awe u mfumeli wa Vajudha, kani?” (Johani 18:33) Ti nga maha Pilato a di thavile ti to Jesu a ndina kuzetela vathu ti to ve wukela Varoma. Kambe Jesu a xamute a txi khene: “Mfumo wangu hi nga wa ditikoni muwa.” (Johani 18:36) Jesu a lambile kubelela tipolitika nguko, Mfumo wakwe wu ndina va wa nzumani. Ene a wombile ti to mthumo wakwe ha mafuni i ti ‘kumaha fakazi ya ditshuri.’​—Lera Johani 18:37.

7. Ngu kutxani ti txi karata kwa mbi seketala tipolitika hambi ngu mbiluni?

⁷ Jesu a ti wu ziva mthumo wakwe. Ngako hi txi wu ziva mthumo wathu, hi na vayilela kuseketela tipolitika, hambi i txo va ngu mbiluni. Toneto ta karata. Muwoneleli  mmwani wa txigava a womba ti to ka wukhalo wawe vathu va ya ve biha ngutu. Va tiguleta ngu lixaka lawe, se va kholwa ti to wutomi wawe wu ndina tshukwala i ti ku ko fuma m’thu wa lixaka lawe. A tshumela a txi khene: “Atxi txi tsakisako ngu ti to vanathu va veka mapimo awe ka mthumo wo txhumayela mahungu a manene a Mfumo. Va emela ti to Txizimu txi lulamisa wubihi ni sikarato asi hi mananako naso.”

8. Mbimo yi Jesu a nga ti ha mafuni, ngu wuhi wubihi wu Vajudha va nga ti mahelwa?

⁸ Ngako vathu va txi wona wubihi, va tolovela kubela ka tipolitika ti to ve wu lulamisa. Mbimo yi Jesu a nga ti ha mafuni, kuhakela resa i ti mhaka yi yi nga ti maha vathu ve belela tipolitika. Phela Judha wule wa Galileya a wukete Varoma nguko va ti maha bhalela ti to ku si maneki wo mbi hakela resa. Se ku ti ni tiresa to tala; to fana ni resa ya silo si u ku naso, ya mafu ni tinyumba. Tximwani atxi txi nga ti karatisa timhaka nguko vakhupisi va nga ti ni wukanganyisi. Yimwani mbimo vakhupisi va ti fidha vakoma ti to ve mana sikhunja sa hombe ti to ve mana male yo tala. Zakewu, i nga ti mkhupisi wa Jeriko, a ti ganyile nguko a nga ti hakelisa vathu male yo tala.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. a) Jesu va mu riyelisile kutxani ti to e belela tipolitika? b) Xamulo ya Jesu yi hi gondisa txani? (Wona mfota wu wu ku makhatoni.)

⁹ Valala va Jesu va duketile ku mu riyela ngu timhaka ta resa ti to e bela ka tipolitika. Va mu wotisile mayelano ni “kukhupa,” ngu male ya didhenari dimwedo adi Vajudha va nga ti hakela. (Lera Matewu 22:16-18.) Vajudha va ti yi nyenya resa yiya, nguko yi ti va khumbulisa ti to va wonelelwa ngu mfumo wa Varoma. “Vagondiswa va ka Herodha,” i ku va va nga ti seketela mawonelo a Herodha ka tipolitika, va ti emete ti to ngako Jesu a txi womba ti to i singa tinene kuhakela resa, va ndina mu lumbeta ti to a wukela Wukoma wa Varoma. Kambe i ti ku Jesu a to khene hi nga ta tinene, vathu va ndina leka ku mu londetela. Se, Jesu a mahile txani?

¹⁰ Jesu a ti ti wonela ti to a si beli ka mhaka yoneyo. A ti khene: “Tshumetelani ka Khezari, asi i ku sa Khezari, ni ka Txizimu asi i ku sa Txizimu.” (Matewu 22:21) Jesu a txi ti ziva ti to vakhupisi vo tala va ti ni wukanganyisi, kambe ene a si na kulondetela toneto. Hahanze keto a vekile mapimo akwe ka Mfumo wa Txizimu i ku wona wu no txhatxha sikarato sa vathu. Gondo yi hi yi manako ngu yiya: Hi fanete hi ti wonela ti to hi si beleli tipolitika, hambi partidho yimwani yi txi woneka nga yi maha ta tinene, kasi yimwani yi maha to biha. Makristu ma veka mapimo awe ka Mfumo wa Txizimu ni ka ti txona txi wombako ti to ndinene. Ngu toneto, athu kha hi nga ni to tiwomba ngu wubihi.​—Matewu 6:33.

11. Womba txikombiso txa ti to hi nga va vhunisa kutxani vamwani kumana kudikha ka ditshuri.

¹¹ Vamwani va ti seketela tipolitika ti to ve lwisana ni wubihi. Kambe va vhunwi ngu Bhiblia ti to ve xula mialakanyo yoneyo, konkuwa se Ndifakazi ta Jehovha. Ngu txikombiso, na a si se gonda ditshuri, mwanathu mmwani wa txisikati wa Grã-Bretanha a nga ti gonda Universidade a gondile timhaka ta ditiko ati ti nga mu maha e va ni mawonelo  o biha ngu politika. A khene: “Ni ti lava kulwela tifanelo ta va mtima, nguko hi xanisilwe ngutu. Hambiku ni nga ti ganya ka mabhulo o tala, kambe ni ti gwita ni nyenyezeka. Ni si ti pfisisi ti to txisawusawu txi ti mu ka timbilu ta vathu. Se, mbimo yi ni nga khata kugonda Bhiblia ni ti woni ti to ni ti fanete ni khata ni txitxa mbilu yangu.” Phela a vhunwi ngu wamsikati wa vo basa kutxitxa mawonelo akwe. A khene: “Konkuwa ni nyaphandule wa mbimo yotshe ka dibanza da lidimi la mawoko, se ni gonda kutxhumayela vathu va tixaka totshe.”

12. Intxani “mtshumbelo” wu Jesu a nga ti gela vagondiswa vakwe ti to ve tiwonela ka wona?

¹² Ka mbimo ya Jesu, vathangeli va wukhongeli va ti tolovela kuseketela mitxawa ya politika. Ngu txikombiso, dibhuku di di ku A Vida Diária nos Tempos de Jesus di womba ti to Vajudha va ti hambanelani ngu mitxawa ya wukhongeli awu wu tsimbitisanako ni mtxawa wo kari wa politika. Se Jesu a txharihisile vagondiswa vakwe a txi khene: “Ti woneleni, mi thava mtshumbelo wa vafarisi ni mtshumbelo wa Herodha!” (Marku 8:15) Mbimo yi Jesu a nga womba-womba ngu Herodha, a ti womba mtxawa wa valondeteli va Herodha. Se Vafarisi va ti lava ti to Vajudha ve khululeka ka Wukoma wa Roma. Dibhuku da Matewu di womba ti to Jesu a tshumete e txharihisa vagondiswa vakwe ku ve tiwonela ka Vasadhusi. Vasadhusi va ti wu tsakela wukoma wa Roma nguko wu ti va veka ka situlu so guleka. Jesu a txharihisile vagondiswa vakwe kutiwonela ka “mtshumbelo,” i ku tigondo ta makuhu ta va ka Herodha, Vafarisi ni Vasadhusi. (Matewu 16:6, 12) Ndinene kuwona ti to Jesu a ningete txialakanyiso txonetxo ngu txikuluveta msana ka kuva va di lavile ku mu maha mkoma.

13, 14. a) Ti mahisa kutxani ti to timhaka ta wukhongeli ni ta politika ti wusa mazunga? b) Ngu kutxani i singa ta tinene kulwisa hambi i di ti to ho mahelwa wubihi? (Wona mfota wu wu ku makhatoni.)

¹³ Ta hehuka ku humelela mazunga ngako wukhongeli ni politika si txi patana. Jesu a gondisile vagondiswa vakwe kwa mbi belela politika. Ngu toneto ti nga maha ti to mphaxeli wa hombe ni Vafarisi ve lava kudaya Jesu. Vona va ti thava ti to vathu va ndina engisa Jesu ve leka ku va londetela. Se ngako toneto ti txi maheka, va ndina luzekelwa ngu sikhunja sawe ka wukhongeli ni ka politika. Va ti khona: “Ngako hi txi mu lekisa toneto, votshe va na kholwa kwakwe, se varoma va na fuvisa Wukhalo wathu wo Sawuleka ni ditiko dathu.” (Johani 11:48) Se Mphaxeli wa Hombe Kayifasi a mahile makungo o daya Jesu.​—Johani 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayifasi a di lekile diswa e gwita e rumela masotxhwa ti to me ya ñola Jesu. Kambe Jesu a ti tiziva ti to va lava ku m’daya. Se wusiku wule a txilalela ni vapostoli vakwe a va gete ti to ve teka matxhari ti to e ya vagondisa gondo ya lisima. Matxhari mambidi  ma ndina enela. (Luka 22:36-38) Wusiku wona wule, dibutho da vathu di tile di ta ñola Jesu, se Pedro a henyile ngutu ngu wubihi wule e humisa ditxhari e peka ngu dona dijaha dimwani. (Johani 18:10) Kambe Jesu a ti khene: “Tshumeta ditxhari dako msavani ka dona, nguko votshe vale va na kuthumisa ditxhari, va na loviswa ngu ditxhari.” (Matewu 26:52, 53) Ngu yihi gondo ayi Jesu a nga yi gondisa vagondiswa vakwe? Ngu ti to va si mahi txienge txa mafu. Eto ngu ti a nga ti kombete ka Jehovha wusiku wule. (Lera Johani 17:16.) Txizimu ngu txona basi txi ku ni fanelo yo gumisa wubihi.

15, 16. a) Bhiblia yi ma vhunisile kutxani Makristu ti to me vayilela mazunga? b) Ngu kuhi kuhambana aku Jehovha a ku wonako hagari ka vathu va ditiko ni vathu vakwe?

¹⁵ Mwanathu wule wa txisikati wa wulambwe ka Europa a nga wombwa kukhatani a gondile gondo yo fana. A khene: “Ni ti woni ti to kulwisa kha ti gumisi wubihi. Ni ti woni ti to ava va dhundako kulwisa va gwitisela kudawa. Se vo tala vawe va karateka ngutu. Ti ni tsakisile kuziva ti to Bhiblia yi womba ti to Txizimu ngu txona dwe txi nga gumisako wubihi ha mafuni. Se ni ni 25 wa malembe ni txi txhumayela toneto.” Mwanathu wule wa Wulambwe ka Afrika a vhaleta matxhari akwe ngu ‘ditxhari da moya’ i ku Dipswi da Txizimu. (Vaefesu 6:17) Konkuwa ene a txhumayela madungula a kudikha ka vathu va tixaka totshe, ku singa ni mhaka ni mu va humako kona. Se mwanathu wule wo zumba ka matiko ya hagari ka Europa i fakazi ya Jehovha ni ku, ene a tekilwe ngu mwanathu wa lixaka la vathu va a nga ti linyenya ngutu. Votshe vanathu vava va vararu va txitxile mawonelo awe nguko va lavako kufana ni Kristu.

¹⁶ Ti ni lisima ngutu kutxitxa mawonelo onewo! Bhiblia yi womba ti to vathu va fana ni linene ali li vhiluswako ngu moya, kha va ni kudikha. (Isaya 17:12; 57:20, 21; Mtuletelo 13:1) Timhaka ta politika ti maha ti to vathu va si pfani, mibhando ni ku ti vanga kulwisana. Kambe athu hi ni kurula ni wumwewo. Jehovha wa ti wona ti to vathu ditiko kha va pfani. Kambe mbimo yi a wonako ti to vathu vakwe va ni wumwewo, toneto ta mu tsakisa.​—Lera Zefaniya 3:17.

17. a) Ngu tihi tinzila tiraru to seketela wumwewo? b) Hi na gonda txani ka msungo wu wu londiselako?

¹⁷ Ka msungo wuwa hi gondile tinzila tiraru to seketela wumwewo: (1) Hi themba ti to Mfumo wa Txizimu wu na lulamisa wotshe wubihi, (2) kha hi thuki hi belela ka tipolitika, ni (3) hi vayilela mazunga. Kambe txisawusawu txi nga hoxota wumwewo wathu. Ka msungo wu wu londiselako hi na bhula ngu ti to hi nga li xulisa kutxani livengo kufana ni Makristu a kale.