1. Ngu yahi madungula o tsakisa aya ma nga ta huwelelwa ngu Mkoma Siro?

 VAJUDHA va ti tsakile ngutu, nguko Jehovha a ti ‘wusile moya wa Siro Mfumeli wa Peresiya’ ti to e khulula Vaisrayeli ava va nga ti hetile malembe o tala va di wukhumbini ka Bhabhilona. Mkoma a huwelete ti to Vajudha va ti fanete ve tshumelela ditikoni kwawe, kasi ku ve ya “aka nyumba ya MKOMA, Txizimu txa Israyeli.” (Ezra 1:1, 3) Eyo i ti madungula o tsakisa ngutu, nguko wukhozeli wa ditshuri wu ndi na wusetwa kambe ka ditiko dile Jehovha a nga ti ningile vathu vakwe.

2. Ngu tihi to khata ati Vajudha va nga ti maha mbimo va nga hoka Jerusalema?

² Vajudha vo khata kuhoka Jerusalema va txi wuya ngu wukhumbini va hokile ngu dilembe da 537 A.E.C., Vajudha vonevo neti va nga hoka va to khata kumaha mthumo wo wuseta dithepele, kala 536 A.E.C., se va di zimile makhato a kona!

3. Ngu txihi txikarato atxi Vajudha va nga manana natxo?

³ Mbimo yi va nga khata kuwuseta dithepele, Vajudha vale va khatile kuwonisana ni kukanetwa. Vathu va matiko a hafuhi “va to karalisela manza a vathu va ka Judha, va txi va kayelisa ka mhaka ya kuaka.” (Ezra 4:4) Ngu kutsimbila ka mbimo txiemo txi yile txi nemela ngutu. Ngu dilembe da 522 A.E.C., kuvekilwe Mkoma wamphya a nga ti dhanwa ku i Artasasta. * Vakaneti va woni kutxitxa kule ka Mkoma i ti mkhanjo wo ve emisa mthumo wo aka ngu ‘kuteka wubihi wa txi wu maha mlayo.’ (Mas. 94:20) Vona va gete Mkoma ti to Vajudha va ti ni makungo a ku mu wukela. (Ezra 4:11-16) Se Mkoma a khotwe makuhu onewo, e humisa mlayo wa ti to ku emiswa mthumo wo wuseta  dithepele. (Ezra 4:17-23) Ngu mhaka ya toneto mthumo wo wuseta dithepele wu emisilwe.—Ezra 4:24.

4. Ngu tihi ti Jehovha a nga maha kasi kuninga mtamo Vajudha ti to ve simama ve maha mthumo? (Isaya 55:11)

⁴ Vathu va matiko ni vamwani ka mfumo wa Vaperesiya, va di tiemisete ku emisa mthumo wo wuseta dithepele. Kambe Jehovha a di tiemisete ti to mthumo wo wuseta dithepele wu si emi, ni ku a tikoti kumaha toneto. (Lera Isaya 55:11.) Ene a thumisile mprofeti Zakariya awu a nga ti ni txibindi, ngu ku mu ninga 8 wa miwoniso yo tsakisa ti to e gela Vajudha ni ku va tsanisa ngu yona. Miwoniso yoneyo yi vhunile Vajudha ku va si thavi hambiku ku va nga txi wukelwa ngu vakaneti, ni kutshumela yi va kuzeta ti to ve simama ve masoni ve maha mthumo awu Jehovha a nga ti va ningile. Ka muwoniso wa wutxhanu Zakariya a wonile dilambu ni miolivha mimbidi.

5. Hi na bhula ngu txani ka gondo yiya?

⁵ Hotshethu mbimo yimwani ha thuka hi godhola. Se hi nga wuyelwa ngutu ngu txitsaniso a txi Jehovha a nga ninga Vaisrayeli ngu kuthumisa muwoniso wa Zakariya wa dilambu ni miolivha mimbidi. Muwoniso wuwa wu nga hi vhuna kuthumela Jehovha ngu kuthembeka hambi hi txi wonisana ni kukanetwa, hi txi wonisana ni kutxitxa ka siavelo mwendo hi txi amukela mkongomiso awu hi si wu pfisisiko.

6. Mwoniso wa dilambu ni miolivha mimbidi awu wu ku ka Zakariya 4:1-3, wu ningisile kutxani txibindi Vajudha? (Wona mfota wa kapa.)

⁶ Lera Zakariya 4:1-3. Mwoniso wa dilambu ni miolivha mimbidi, wu ningile Vajudha txibindi ti to ve wonisana ni kukanetwa. Ngu nzila muni? Ina u ti woni ti to mafura ya ma nga ti turisa malambu ma si gumi. Miolivha yiya ya mimbidi yi txi thela mafura amu ka “txiya” i ku txibhasiyana. Se ngu msana txibhasiyana txile txi abanisa mafura ka 7 wa malambu. Se eto ti txi maha ti to malambu ale ma s timeki. Se Zakariya a wotisile tiya: “Nji txani siya kani?” Se ngelozi yile yi to xamula ka Zakariya yi txi kha yona: “Hi nga ngu mtamo, hambi ngu yimbi, aniko ngu moya wangu, kuwomba MKOMA wa Mabutho a Tiyimbi.” (Zak. 4:4, 6) Mafura yale ma nga ti huma ka mindonga miolivha, ma emela moya wo sawuleka wa Txizimu i ku mtamo wa mbi guma wa Txizimu. Otshe mabutho a tiyimbi a Peresiya i si nga a txilo ma txi dinganiswa ni moya wa Txizimu. Aku Jehovha a nga txi seketela Vajudha vale va nga txi wuseta dithepele, vona va ndi sikota kumaha mthumo wawe hambiku va nga txi kanetwa. Eto ti va tsanisile ngutu, ati ti nga txi laveka kwawe i ti ku themba Jehovha ve maha mthumo. Vona va kombisile ku mu themba Jehovha ve maha mthumo hambiku ti nga txi tsimbiswa.

7. Ngu kuhi kutxitxa aku ku nga ta vhuna Vajudha?

⁷ Kuvile ni kutxitxa aku ku nga ta vhuna Vajudha. Ngu kuhi ka kona? Ngu dilembe da 520 A.E.C. Mkoma wa wamphya Dhariyo I, a khatile kufuma Peresiya. Ka dilembe da wumbidi da kufuma kwakwe ene a tumbute ti to mlayo wule, wo tsimbisa kuaka dithepele wu si nga ha mlayoni. Se ene a rumisile ti to mthumo wo aka wu ya masoni. (Ezra 6:1-3) Eyo ma vile madungula o tsakisa ngutu. Kambe i si nga eto basi, mkoma a rumete ti to vathu va matiko vamwani va si khulumeteli ko wuseta dithepele, ni ku ma ti fanete kumaha mningelo yo vhuneta ka mthumo wuwa. (Ezra 6:7-12) Kota wuyelo Vajudha wa hetile mthumo wo wuseta dithepele mndani ka 4 wa malembe ngu 515 A.E.C.—Ezra 6:15.

8. Nji txani txi hi vhunako kuva ni txibindi ngako hi txi wonisana ni kukanetwa?

⁸ Nyamsi Tifakazi to tala ta Jehovha ta wonisana ni kukanetwa. Ngu txikombiso vamwani  va hanya ka matiko ya mthumo wathu wu tsimbiswako. Ka matiko onewo vanathu vo tala va ñolwa, ve ‘yiswa masoni ka tinduna ni ka vakoma’ kasi ku ya tifakazi masoni kwakwe. (Mat. 10:17, 18) Mbimo yimwani ku nga va ni kutxitxa ka mafumelo aku ku hi wuyelisako. Mbimo yimwani vajuwiji va nga lamula mhaka ngu nzila ayi yi nga hi wuyelisako. Vanathu vamwani va wonisana ni kukanetwa ko hambana ni kuwa. Hambiku va nga hanyako ka matiko ya mthumo wathu wo txhumayela wu si tsimbiswiko, vona va nga manana ni kukanetwa aku ku tiswako ngu maxaka. (Mat. 10:32-36) Ka makhambi o tala vakaneti vonevo va ti wona ti to va nge hi lekisa kuthumela Jehovha. To tsakisa ngu ti to vamwani ka vonevo va hi kanetako va gwita ve va Tifakazi to hiseka. Se ngako u txi wonisana ni kukanetwa, u nga gumi mtamo, va na ni txibindi. Awe u na ni txivhuno txa Jehovha ni moya wakwe wo sawuleka, se u nga thave txilo.

9. Ngu kutxani Vajudha vamwani va di karatekile mbimo yi ku nga simekwa makhato a dithepele da diphya?

⁹ Mbimo yi ku nga simekwa makhato a dithepele da diphya Vajudha vo tala a dite. (Ezra 3:12) Ona ma ti woni wudhumo wa dithepele do khata adi di nga ti akilwe ngu Solomoni, se a diya da diphya di si na kuhoka di txi “fananiswa di dile do khata.” (Hag. 2:2, 3) Atiya ti txi karata ngutu Vajudha. Se muwoniso wa Zakariya wu ndi na va vhuna ti to ve wonisana ni txikarato txiya. Ngu nzila muni?

10. Ngu kutxani mapswi a ngelozi aya ma ku ka Zakariya 4:8-10, ma di vhunile Vajudha ti to ve xula txikarato atxi ma nga ti natxo?

¹⁰ Lera Zakariya 4:8-10. Ngu tihi ti ngelozi yi nga txi lava kuwomba mbimo yi yi nga gela Vajudha ti to va ndi na “tsaka mbimo yi va no wona ngoti ya lipimo manzani ka [Mthangeli] Zorabhabheli”? Ngoti ya lipimo mweno nívhel, txilo txi thumiswako kasi kuwona ti to txilo txo kari txi di thwim mwendo txi wekete. Ngelozi yi txi lava kutsanisekisa vathu va Jehovha ti to, hambiku dithepele dile di nga txi wonekisa nga kha da tshura ka vamwani, dona di ndi na wusetwa ni ku di ndi na va ngu nzila ayi Jehovha ayi lavako. Aku Jehovha a nga txi tsakiswa ngu dithepele dile, Vaisrayeli ni vona va si na txivangelo txo va si tsaki. Nguko ati i nga ti ta lisima ka Jehovha i ti wukhozeli awu wu nga txi mahwa mndani ka dithepele i si nga dithepele dipune. Ni ku ati i nga ti ta lisima ka Jehovha ngu ti to wukhozeli wu mahwa ngu nzila ayi Jehovha ayi amukelako. Ngako a txi  veka mapimo ka nzila ayi va mu khozelako ngu yona, ene a ndi va tsakela ni ku litsako lawe li ndi na engetela.

11. Ngu txihi txikarato atxi vakhozeli vamwani va mananako natxo?

¹¹ Wungi wathu ta hi karatela kuwonisana ni kutxitxa ka siemo. Vamwani va ngati ka mthumo wo sawuleka wa mbimo yotshe ti lavile ve amukela txiavelo txa txiphya. Ti nga maha vamwani ti di lavile ve leka txiavelo txi va nga txi txi dhunda, ngu kona ha ka tanga yawe. Nda mtumbuluko ku hi karateka ngako eto ti txi humelela kwathu. Makhatoni ti nga maha hi ti wotisa ti to ngu kutxani ku di mahilwe txisungo txonetxo, ni ku mbimo yimwani ti nga maha hi si emi natxo. Ngu toneto hi nga godhola hi txi tipfa nga kha hi swi hi txi maha to tala ka mthumo wa Jehovha. (Mav. 24:10) Ina muwoniso wa Zakariya wu nga vhuna vanathu vonevo ti to ve simama ve maha ti va nga tikotako ka Jehovha?

12. Muwoniso wa Zakariya wu nga hi vhunisa kutxani ku hi wonisana ni ku karateka aku ku tiswako ngu kutxitxa ka siemo?

¹² Hi nga sikota kuwonisana kwati ni kutxitxa ngako hi txi va ni mawonelo o fana ni a Jehovha. Jehovha wa maha to tala nyamsi ni ku athu hi ni lungelo yo va vavhuneteli vakwe. (1 Vak. 3:9) Siavelo sathu si nga txitxa, kambe lirando li Jehovha a ku nalo ngu ngathu kha li txitxi. Ngu toneto, ngako hi txi manana ni kutxitxa ka sengeletano ya Jehovha hi fanete kuvayilela ku ti wotisa ti to ngu kutxani kutxitxa koneko ku di hi gwesile. Hahanze ko khumbula ta “masiku a kale” hi fanete kuzama kuwona ta tinene ka kutxitxa kwathu. (Ekl. 7:10) Ni ku kha ha fanela kuzumbela ngu kupimisa ngu ti hi nga txi ti maha kale, kambe he vekeni mapimo ka ti hi nga ti kotako konakuwa. Ka muwoniso wa Zakariya hi gonda lisima la kusimama hi va ni mawonelo a manene. Hi txi maha toneto hi na simama hi va ni litsako, ni kusimama hi di thembekile hambi txiemo txathu txi txi txitxa.

13. Ngu kutxani Vaisrayeli vamwani va ti pimisile ti to mkongomiso wu va nga ti wu mani wo wuseta dithepele i si nga wutxhari?

¹³ Mthumo wo wuseta dithepele wu txi tsimbiswa. Hambiketo vavamna vale va ti sawutwe kasi kuthangela i ngati Mphaxeli wa Hombe Jesuwa ni Mfumeli Zorobhabheli va ‘khatile kuaka nyumba ya Txizimu.’ (Ezra 5:1, 2) Txisungo txonetxo txi txi woneka nga hi si  nga txa wutxhari. Nguko mthumo wo aka dithepele wu ti ha kubasani, se valala va ndi na sikota ku wu wona ni kumaha totshe kasi ku wu emisa. Ngu toneto majaha ale a mambidi, Jesuwa ni Zorobhabheli va txi lava txitsaniso txa ti to Jehovha a txi va vhunetela. Ina va txi mani? Ina, ngu nzila muni?

14. Ngu kuya ngu Zakariya 4:12, 14, ngu txihi txitsaniso atxi Mphaxeli wa Hombe Jesuwa ni Mthangeli Zorobhabheli va nga txi txi lava?

¹⁴ Lera Zakariya 4:12, 14. Ka muwoniso wuwa, ngelozi ya Txizimu yi gela mprofeti Zakariya ti to miolivha yile ya yimbidi yi emela “avale va vambidi va nga totwa” i nga ti Jesuwa ni Zorobhabheli. Vavamna vale, ngu nzila yo fanekisela va maneka va di “masoni” ka Mkoma wa otshe mafu, i ku Jehovha. Hi nga wona lungelo yiya yo tsakisa! Ngu toneto Vaisrayeli ni vona va ti fanete kuthemba sisungo si va nga txi si maha ni mkongomiso awu Jehovha a nga txi va ninga, ti singa ni mhaka ni to wu mkongomiso wonewo wu ti ruma txani.

15. Hi nga maha txani ti to hi kombisa ku ha ninga lisima mkongomiso awu hi wu manako ka Bhiblia?

¹⁵ Yimweyo ya tinzila ayi Jehovha a simamako a hi ninga ngu tona mkongomiso ngu kuthumisa Dipswi dakwe i ku Bhiblia. Ka yona ene wa hi komba nzila ya yinene yo mu khozela. Hi nga maha txani kasi kukombisa ti to hi ninga lisima mkongomiso awu hi wu manako amu ka Bhiblia? Ngu kuriya nzeve ka dona ni ku ti ha mbimo yo zama ku di pfisisa. Ti wotise tiya: ‘Mbimo yi ni lerako Bhiblia mwendo mabhuku athu, ina na tiya mbimo yo alakanyisisa? Ina na tiha mbimo yo ema ni xolisisa txhamuselo ya ditshuri adi di ‘karatako ku di engisisa’? Mwendo mbimo yi ni lerako, no lera ni pinda?’ (2 Pedro 3:16) Ngako hi txi tiha mbimo yo xolisisa ati hi ti gondako, ti na hi hehukela kuengisa mkongomiso awu a hi ningako, ni ku hi na sikota kuhetisisa mthumo wathu wo txhumayela.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Ngako hi si wu pfisisi kwati mkongomiso awu hi ningwako ngu txithumi txo thembeka, nji txani txi nga hi vhunako ku hi wu londisa?

¹⁶ Nzila yimwani ayi Jehovha a yi thumisako kasi ku hi ninga mkongomiso ngu kuthumisa ‘txithumi txo thembeka na txi di di wutxhari.’ (Mat. 24:45) Mbimo yimwani txithumi txi nga ningela mkongomiso awu hi si wu pfisisiko. Ngu txikombiso hi nga ningwa mkongomiso mayelano ni nzila yo ti lulamisela ngako ku txi va ni tiphango ta mtumbuluko. Kambe hi nga ti wona nga eto kha ti na kumaheka ka wukhalo wathu. Hambi kupimisa ti to txithumi txo thembeka txo karatisela timhaka ka mbimo  yiya ya mtungo. Se hi nga maha txani ngako hi txi amukela mkongomiso awu hi wu wonako nga kha wu pfisiseki? Hi fanete kualakanyisisa ngu nzila Vaisrayeli va nga wuyelwa ngu yona ngu kuengisa mkongomiso awu va ningwa ngu Jehovha ngu kuthumisa Zorobhabheli ni Jesuwa. Hi nga tshumela hi alakanyisisa ngu matimu mamwani a Bhiblia aya hi nga ma gonda. Mbimo yimwani, vathu va Txizimu va txi ningwa mkongomiso awu wu nga txi woneka nga kha wu pfisiseki ngu kuya ngu mawonelo a vathu, kambe mkongomiso wonewo wu ponisile wutomi wa vathu.—Val. 7:7; 8:10.

17. Muwoniso wa Zakariya wu vhunisile kutxani Vajudha?

¹⁷ Muwoniso wa wutxhanu wa Zakariya, wu ti komba wu di komile, kambe wu vhunile Vajudha ti to ve wuseta mtamo wawe ni kusimama ve maha mthumo, kumweko ni kukhozela Jehovha. Mbimo yi va nga txi maha ati va nga ti gonda ka muwoniso wa Zakariya, vona va ti woni ti to Jehovha a txi va randa ni ku a txi va kongomisa. Ngu kuthumisa moya wakwe wo sawuleka, Jehovha a txi va vhuna ti to ve maha mthumo ni kuwuseta litsako lawe.—Ezra 6:16.

18. Muwoniso wa Zakariya wu nga kuvhunisa kutxani?

¹⁸ Muwoniso wa Zakariya wa malambu ni miolivha mimbidi, wu nga gwesa wutomi wako votshe. Nga ha hi nga ti wona ngu kona, wu nga kuninga mtamo ti o u wonisana ni vakaneti, u va ni litsako ali u li lavako ti to u wonisana ni siemo, ni ku ti na kuvhuna kuva ni themba ayi yi lavekako ti to u londisa mkongomiso hambi u si wu pfisisi. Se ngu tihi ti u nga ti mahako ngako u txi manana ni kutxitxa ka wutomi? Kukhata, wona ati Zakariya a nga ti wona i ku sikombekiso sa ti to Jehovha wa khatalela vathu vakwe. U txi maha toneto, u na themba ngutu Jehovha ni ku u na simama u mu themba ngu mbilu yako yotshe. (Mat. 22:37) Ngu magwito, Jehovha a na kuvhuna ti to u mu thumela ngu ha ku si gumiko.—Vakl. 1:10, 11.