A5
Ang Balaang Ngalan sa Kristohanon Gregong Kasulatan
Ang mga eskolar sa Bibliya nahibalo nga ang ngalan sa Diyos—יהוה (Tetragrammaton)—makita sa halos 7,000 ka beses sa orihinal nga mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan. Apan daghan ang nagtuo nga dili kini makita sa orihinal nga mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Busa kadaghanang maghuhubad sa modernong mga Bibliya dili mogamit sa ngalang Jehova dihang maghubad sa gitawag nga Bag-ong Tugon. Bisag ang teksto nga ilang gihubad kinutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan nga dunay Tetragrammaton, gamiton nila ang titulong “Ginoo” imbes ang ngalan sa Diyos.
Ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan wala magsundog sa ginahimo sa kadaghanan. Niini nga hubad, 237 ka beses makita ang ngalang Jehova sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa paghimo niini, gikonsiderar sa mga maghuhubad ang duha ka importanteng butang: (1) Ang Gregong mga manuskrito nga atong nabatonan karon dili mao ang orihinal. Sa libolibo ka kopya nga naa karon, ang kadaghanan gikopya labing menos 200 ka tuig human masulat ang orihinal. (2) Nianang panahona, ang Tetragrammaton giilisan sa mga tigkopya ug Kyʹri·os (Gregong pulong sa “Ginoo”) o nagkopya sila gikan sa mga manuskrito diin nailisan na kini.
Nasusi sa New World Bible Translation Committee nga ang Tetragrammaton makita gyod sa orihinal nga Gregong mga manuskrito. Ila kining gibase niini nga mga ebidensiya:
-
Sa mga kopya sa Hebreohanong Kasulatan nga gigamit sa panahon ni Jesus ug sa mga apostoles, ang Tetragrammaton makita sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Sa una, dunay nagkuwestiyon niini. Apan karon wala na gyoy makasupak niini tungod sa mga kopya sa Hebreohanong Kasulatan sa unang siglo nga nadiskobrehan sa Qumran.
-
Sa panahon ni Jesus ug sa iyang mga apostoles, ang Tetragrammaton makita sab sa Gregong mga hubad sa Hebreohanong Kasulatan. Sa daghang siglo, ang mga eskolar nagtuo nga ang Tetragrammaton dili makita sa mga manuskrito sa Septuagint, ang Gregong hubad sa Hebreohanong Kasulatan. Apan sa tungatungang bahin sa ika-20 nga siglo, gitun-an sa mga eskolar ang karaan kaayong mga tipik sa Gregong Septuagint nga
gikan pa sa panahon ni Jesus. Makita diha niana ang ngalan sa Diyos, nga gisulat sa Hebreohanong mga letra. Busa sa panahon ni Jesus, ang balaang ngalan makita sa mga kopya sa Gregong hubad sa Balaang Kasulatan. Apan sa ikaupat nga siglo C.E., ang balaang ngalan sa basahon sa Genesis hangtod sa Malaquias gitangtang na diha sa iladong mga manuskrito sa Gregong Septuagint, sama sa Codex Vaticanus ug Codex Sinaiticus. Busa dili ikatingala nga sa mga basahong napreserbar gikan nianang panahona, ang balaang ngalan dili na makita sa gitawag nga Bag-ong Tugon, o sa Gregong Kasulatan sa Bibliya.Si Jesus miingon: “Mianhi ko sa ngalan sa akong Amahan.” Gipasiugda sab niya nga ang iyang mga buhat gihimo sa ‘ngalan sa iyang Amahan’
-
Ang Kristohanon Gregong Kasulatan mismo nag-ingon nga si Jesus kanunayng naghisgot sa ngalan sa Diyos ug nagpaila niini sa uban. (Juan 17:6, 11, 12, 26) Si Jesus miingon: “Mianhi ko sa ngalan sa akong Amahan.” Gipasiugda sab niya nga ang iyang mga buhat gihimo sa ‘ngalan sa iyang Amahan.’—Juan 5:43; 10:25.
-
Kay ang Kristohanon Gregong Kasulatan giniyahan sa Diyos ug gidugang sa balaang Hebreohanong Kasulatan, morag dili makataronganon kon ang ngalang Jehova dili makita niana. Sa mga tungatunga sa unang siglo C.E., giingnan sa tinun-ang si Santiago ang mga ansiyano sa Jerusalem: “Giasoy pag-ayo ni Simeon kon sa unsang paagi giliso sa Diyos sa unang higayon ang iyang pagtagad ngadto sa kanasoran aron magkuha gikan kanila ug usa ka katawhan alang sa iyang ngalan.” (Buhat 15:14) Dili makasulti niana si Santiago kon walay nahibalo o naggamit sa ngalan sa Diyos sa unang siglo.
-
Ang pinamubo nga balaang ngalan makita sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa Pinadayag 19:1, 3, 4, 6, ang balaang ngalan naa sa pulong nga “Hallelujah,” o “Aleluya.” Gikan kini sa Hebreohanong ekspresyon nga sa literal nagkahulogang “Dayega si Jah.” Ang “Jah” maoy pinamubo sa ngalang Jehova. Daghang ngalan sa Kristohanon Gregong Kasulatan gibase sa balaang ngalan. Gani, gipakita sa mga reperensiya nga ang ngalan ni Jesus nagkahulogang “Si Jehova Maoy Kaluwasan.”
-
Ang karaang mga basahon sa mga Hudiyo nagpakita nga gigamit sa Hudiyong mga Kristohanon ang balaang ngalan sa ilang mga sinulat. Ang Tosefta, sinulat nga koleksiyon sa binaba nga mga balaod nga nahumag sulat niadtong mga 300 C.E., nag-ingon bahin sa Kristohanong mga sinulat nga gisunog panahon
sa Igpapahulay: “Ilang gisunog ang mga basahon sa mga Tig-ebanghelyo ug ang mga basahon sa minim [gituohan nga mga Hudiyong Kristohanon]. Sila gitugotan sa pagsunog niini dihang ila kining makita apil ang Balaang Ngalan nga naa niini.” Ang maong reperensiya nagkutlo sa giingon ni Rabbi Yosé nga Galileanhon, nga nabuhi sa pagsugod sa ikaduhang siglo C.E., nga sa ubang adlaw sa semana, “tangtangon sa usa ang mga bahin niini [dayag nga nagtumong sa Kristohanong mga sinulat] nga naay Balaang Ngalan ug tipigan kini, ug ang nahibilin sunogon.” -
Ang ubang eskolar sa Bibliya moangkon nga ang balaang ngalan posibleng makita diha sa mga teksto sa Kristohanon Gregong Kasulatan nga gikutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan. Sa ulohang “Ang Tetragrammaton sa Bag-ong Tugon,” ang The Anchor Bible Dictionary miingon: “Naay mga ebidensiya nga dihang gisulat ang B[ag-ong] T[ugon], ang Tetragrammaton, ang Balaang Ngalan nga Yahweh, makita diha sa pipila o sa tanang teksto sa BT nga gikutlo gikan sa D[aang] T[ugon].” Ang eskolar nga si George Howard miingon: “Kay ang Tetragram makita gihapon sa mga kopya sa Gregong Bibliya [Septuagint] nga naglangkob sa Balaang Kasulatan sa unang simbahan, makaingon ta nga dihang ang mga magsusulat sa B[ag-ong] T[ugon] mokutlo sa Balaang Kasulatan, iapil nila ang Tetragram.”
-
Ang tinahod nga mga maghuhubad sa Bibliya naggamit sa ngalan sa Diyos diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang uban kanila dugay nang naghimo niana una pa mahubad ang New World Translation. Aniay pipila ka pananglitan: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ni Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ni Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ni George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ni W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ni J.W.C. Wand, Obispo sa London (1946). Dugang pa, sa Kinatsila nga hubad ni Pablo Besson niadtong 1919, siya naggamit ug “Jehová” diha sa Lucas 2:15 ug Judas 14. Ug kapig 100 ka beses diha sa mga footnote, iyang gipakita nga lagmit balaang ngalan ang gigamit sa orihinal. Sa wala pa kini nga mga hubad, ang Hebreohanong mga bersiyon sa Kristohanon Gregong Kasulatan sukad sa ika-16 nga siglo kadaghan migamit sa Tetragrammaton. Sa German pa lang, labing menos 11 ka bersiyon ang naggamit ug “Jehovah” (o sa literal nga hubad sa Hebreohanong “Yahweh”) diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan, samtang upat ka maghuhubad ang nagbutang sa ngalan diha sa parentesis human sa “Ginoo.” Kapig 70 ka German nga hubad nagbutang sa balaang ngalan diha sa mga footnote o mga komentaryo.
-
Kapig usa ka gatos ka hubad sa Bibliya sa lainlaing pinulongan ang dunay balaang ngalan sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Daghang hubad sa Bibliya sa Africa, Asia, Europe, mga isla sa Pacific, ug lumad nga mga pinulongan sa America naggamit sa balaang ngalan. (Tan-awa ang panid 1998 ug 1999.) Ang mga maghuhubad niana nga mga edisyon naggamit sa balaang ngalan tungod sa mga rason nga parehas sa nahisgotan na. Ang pipila niini nga mga hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan gipatik dili pa dugay, sama sa Rotuman Bible (1999) nga naggamit ug “Jihova” 51 ka beses sa 48 ka bersikulo, ug Batak (Toba) nga bersiyon (1989) sa Indonesia nga naggamit ug “Jahowa” 110 ka beses.
Klaro kaayo nga dunay lig-ong basehan kon nganong angayng ibalik ang balaang ngalan nga Jehova diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Mao kanay gihimo sa mga maghuhubad sa New World Translation. Dako silag pagtahod sa balaang ngalan ug dili makaako sa pagtangtang ug bisan unsa nga naa sa orihinal nga sinulat.—Pinadayag 22:18, 19.