Nicaragua

Ang Nicaragua tukma kaayong gihubit ingong usa ka tropikanhong paraiso. Ang sidlakang kabaybayonan niini nag-atubang sa tin-aw, asulon nga katubigan sa Dagat Caribbeano. Ang kasadpang kabaybayonan niini gilapyalapya sa naglukotlukot nga mga balod sa dakong Dagat Pasipiko. Kon tan-awon gikan sa itaas, ang yuta gipat-akpat-akan sa kalasangan, kaumahan, ug kasubaan, nga dunay daghang lanaw nga samag naenggasting mga mutya diha sa lungag sa karaang mga bolkan. Bisan pa niana, kini nga mga lanaw morag asulon nga mga linawlinaw lamang kon itandi sa duha ka dagko kaayong lanaw​—ang Lake Nicaragua ug Managua. May sukod nga 8,200 kilometro kuwadrado, ang Lake Nicaragua lang daan nakakuha nag kapin sa 6 porsiyentong luna sa tibuok nasod!

Ang Managua nga mao ang kaulohang siyudad, nahimutang sa habagatang tampi sa Lake Managua, nga dunay duolan sa 1,000 kilometro kuwadrado. Nahiangay, ang pulong “Managua” diha sa usa sa lumad nga mga pinulongan nagkahulogan ug “dapit nga adunay dakong lanaw.” Ang sentro sa kagamhanan ug negosyo, ang Managua may populasyon nga duolan sa usa ka milyon​—20 porsiyento sa lima ka milyong molupyo sa nasod. Kini nahimutang sa hiktin, patag nga yuta duol sa baybay sa Pasipiko, nga pinuy-anan sa duolan sa 60 porsiyentong mga Nicaraguanhon. Ang laing 30 porsiyento nagpuyo sa kabukiran sa tunga sa nasod, ug ang nabilin nga kubos sa 10 porsiyento, nagpuyo sa halayong sidlakan diha sa duha ka menos-ug-tawo nga mga rehiyon, nga dunay kaugalingong gobyerno nga naglangkob sa katunga sa teritoryo sa nasod.

 Diha sa habagatang utlanan sa Nicaragua, sa hikting yuta sa Sentral Amerika, ang Dagat Caribbeano ug ang Dagat Pasipiko may 220 kilometros lang ang gilay-on. Apan kay nag-agos man ang San Juan River gikan sa Lake Nicaragua paingon sa Caribbeano, ang 18-kilometros nga Isthmus of Rivas lang ang nakaulang sa lanaw gikan sa Pasipiko. Sa wala pa matukod ang Panama Canal, ang San Juan River-Lake Nicaragua mao ang popular nga ruta kaniadto sa mga biyahedor, nga naghimo sa lugar nga mapuslanon kaayo. Gani, sumala pa sa kasaysayan, kini nailalom sa gahom sa daghang tawo, apil ang mga Maya, Aztec, Toltec, ug Chibcha, walay labot sa langyawng mga gahom​—Espanya, Pransiya, Gran Britanya, Netherlands, Tinipong Bansa, ug ang Unyon Sobyet.

Ang impluwensiya sa daghang tribo ug nasyonalidad dayag diha sa daghag-pinulongan ug daghag-kultura nga katilingban sa Nicaragua. Samtang ang populasyon duol sa Pasipiko sa dakong bahin gilangkoban sa Kinatsilag-pinulongang mga mestiso, nga mga kaliwat sa Katsila ug sa lumad nga mga tawo, ang rehiyon sa Caribbeano tinuod nga gilangkoban ug daghang lumad nga mga grupo. Ang mga Miskito, Creole, ug mga mestiso naglabi uban sa mas gagmayng populasyong Sumo, Rama, ug Garifuna​—usa ka Afro-Carib nga grupo. Bisan pag gigamit gihapon sa kadaghanan niini nga mga komunidad ang ilang tradisyonal nga pinulongan ug kultura, ang mga tawo ordinaryo lamang, estoryador, ug mahigalaon. Sila relihiyoso usab kaayo, ug ang kadaghanan mahigugmaon sa Bibliya.

Sama sa atong makita unya niini nga asoy, ang taras sa mga taga-Nicaragua naugmad usab gumikan sa kalisod, nga minugna sa kinaiyahan ug sa tawo. Pananglitan, duha ka higayon sa miaging siglo, ang Managua napayhag sa mga linog nga nahitabo diha sa kadaplinan sa hikting yuta duol sa Pasipiko. Ang Sidlakang Nicaragua nakaagom ug lahi nga matang sa kinaiyanhong katalagman​—kusog kaayong mga bagyo nga nagsugod sa Atlantiko. Dugang pa niana, ang giyera sibil, mga rebolusyon sa politika, ug mabangis nga diktatoryal nga mga pagmando nakadugang sa mga problema.

 Bisan pa niana, ang dalisayng tubig sa kamatuoran sa Bibliya midagayday ngadto niining matahom nga yuta sa mga linaw ug suba, nga nagdalag kahupayan ug paglaom sa libolibong tawo nga matinud-anon ug kasingkasing. (Pin. 22:17) Oo, ang pagbul-og sa espirituwal nga mga tagana nga nag-agos sa Nicaragua karong mga adlawa nagpamatuod nga dagayang gipanalanginan ni Jehova ang buluhatong pagsangyaw sa Gingharian niining yutaa, ilabina kon hunahunaon nga sa miagi lamang nga unom ka dekada, mga tinulo lamang ang pagsangyaw sa maayong balita.

Sa Primero, Tinulo Lang

Sa Hunyo 28, 1945, si Francis ug William Wallace, nga magsoon sa unod ug mga graduwado sa unang klase sa Watchtower Bible School of Gilead, miabot sa Managua. Ilang gisugdan ang organisadong pagsangyaw sa maayong balita sa Nicaragua ug nangandam sa dalan alang sa bag-ong kaliwatan sa mga misyonaryo. Apan dili sila ang una nga nagdala sa mensahe sa Gingharian niining yutaa, kay sa 1934 usa ka payunir nga sister nga miduaw nakapahimutang ug literatura sa Managua ug sa ubang bahin sa nasod. Bisan pa niana, sa pagka-1945 wala pa kaayoy nakadungog bahin sa mga Saksi ni Jehova.

Sa dihang nagsugod ang mga magsoong Wallace sa ilang buluhatong pagsangyaw, migamit sila ug madaladalang ponograpo ug nagpatokar sa binase-sa-Bibliya nga mga rekording, nga usa ka bag-ong butang niadtong panahona sa Nicaragua! Busa, sa unang bulan, 705 ka tawo ang nakapaminaw sa mensahe sa Gingharian.

Sa Oktubre niana gihapong tuiga, upat pa ka misyonaryo ang miabot​—mga magtiayong si Harold ug Evelyn Duncan ug Wilbert ug Ann Geiselman. Naghinamhinam sa pagpahayag sa Gingharian sa tanang posibleng paagi, sila nagplano ug sunodsunod nga mga miting publiko. Busa, sa Nobyembre 1945, ang mga Nicaraguanhon gisugat sa mga tawo nga dunay mga handbill diha sa kadalanan nga nagdapit kanila sa usa ka pakigpulong sa Bibliya. Bisan pag dihay kagubot sa politika ug karambola sa dalan nga makabalda sa programa, ang miting malinawong nagpadayon, ug kapin sa  40 ang naminaw nianang unang pakigpulong publiko. Sa maong panahon, usa ka senemanang Pagtuon sa Bantayanang Torre ug Miting sa Pag-alagad ang gisugdan diha sa pinuy-anan sa mga misyonaryo.

Malipayong tuig ang 1946 alang sa mga misyonaryo ug sa mga tawong midawat sa mensahe sa Bibliya. Ang usa sa midawat sa mensahe mao ang 24-anyos nga si Arnoldo Castro, nga mapahiyomong nahinumdom kon sa unsang paagi iyang unang nakat-onan ang kamatuoran sa Bibliya. Siya miingon: “Ang akong mga kauban sa balay, si Evaristo Sánchez ug Lorenzo Obregón, ug ako mihukom nga dungang magtuon ug Iningles. Dayon usa ka adlaw niana, si Evaristo miabot sa balay gikan sa tiyanggihan nga nagwarawarag libro nga nag-ingon: ‘Nakakita ako ug usa ka Amerikano nga motudlo kanato ug Iningles!’ Siyempre, dili kana ang tuyo sa  ‘magtutudlo,’ apan mao kanay nasabtan ni Evaristo. Busa sa dihang miabot na ang gikasabotang oras, kaming tulo ka batan-on malipayong naghulat ug leksiyon nga Iningles. Ang ‘magtutudlo,’ ang misyonaryong si Wilbert Geiselman, nakurat nga nalipay nga nakakitag maikagong ‘mga estudyante sa Bibliya’ nga naghulat kaniya, nga nagkapot ug libro.”

“Ang libro mao ang ‘The Truth Shall Make You Free,’ nga among gitun-an duha ka beses sa usa ka semana,” miingon si Arnoldo. “Natapos kami nga wala kaayoy nakat-onang Iningles, kondili among nakat-onan ang kamatuoran sa Bibliya.” Si Arnoldo nabawtismohan sa Agosto 1946 diha sa usa ka asembliya nga gihimo sa Cleveland, Ohio, T.B.A., diin human niana siya mipauli sa Nicaragua aron mag-alagad ingong payunir. Sa kataposan nianang tuiga, duha sa iyang kauban sa balay nabawtismohan usab.

Si Evaristo Sánchez, nga karon 83 anyos na, malipayong nahinumdom niadtong unang mga adlaw. “Sa primero,” matod pa niya, “kami walay dapit nga katigoman. Apan diyutay lang kami kaniadto, busa magtigom kami sa dapit nga gisak-an sa mga misyonaryo. Dayon, dihay giabangang dos-andanas nga balay, ug 30 ngadto sa 40 kanamo regular nga magtigom didto.”

 Kining tulo ka batan-ong mga lalaki mao ang unang mga Nicaraguanhon nga nakauban sa mga misyonaryo sa pag-alagad, una sa Managua ug dayon sa lagyong mga lugar. Niadtong panahona, ang Managua, nga dunay duolan sa 120,000 ka tawo, mas gamay kay sa karon. Ang sementado lamang nga lugar mao ang usa ka seksiyon sa 12 ka bloke sa siyudad diha sa sentro sa lungsod. “Magbaktas kami,” nahinumdom si Evaristo. “Walay mga bus, walay sementadong mga dalan, mga riles lang sa tren ug mga dalandalan sa karomata. Busa depende kon ting-init o ting-ulan, kami mapuno sa abog o sa lapok.” Apan ang ilang mga kahago nagantihan, kay 52 ka tawo ang mitambong sa Memoryal sa Abril 1946.

Usa ka Sanga Gitukod

Niana gihapong bulana, si Nathan H. Knorr ug si Frederick W. Franz, nga gikan sa tibuok-kalibotang hedkuwarter sa Brooklyn, miduaw sa Nicaragua sa unang higayon. Sa panahon sa upat-ka-adlawng pagbisita, 158 ang nakapaminaw sa publikong pakigpulong ni Brader Knorr nga “Be Glad, Ye Nations.” Si Brader Franz ang naghubad sa pakigpulong ngadto sa Kinatsila. Sa wala pa mogikan, si Brader Knorr naghimog kahikayan sa pagtukod ug sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Nicaragua sa pagdumala sa buluhaton. Si William Eugene Call, nga 26 anyos ug dili pa dugayng miabot gikan sa Costa Rica, gitudlo ingong alagad sa sangang buhatan.

Sa misunod nga mga dekada, ang sangang buhatan nagtukod ug mga balay alang sa mga misyonaryo sa mga lugar sama sa Jinotepe, Masaya, León, Bluefields, Granada, ug Matagalpa. Dihay gihimong mga kahikayan usab sa magtatan-aw sa sirkito sa pagduaw sa bag-ong natukod nga mga kongregasyon ug mga grupo aron sa paglig-on ug pagdasig sa mga igsoon.

Ang mga Magsusupak Milampos Makadiyot

Ang kadasig sa mga igsoon namunga dayon, nga nakatugaw sa mga klero sa Kakristiyanohan. Ang unang mga timaan sa pagsupak nagsugod sa Bluefields, usa ka lungsod duol sa Dagat Caribbeano  diin ang duha ka misyonaryo giasayn. Ang kahimtang misamot ug kalisod sa dihang sa Oktubre 17, 1952, dihay gipakanaog nga mando ang korte batok sa mga Saksi ni Jehova. Nagdili sa tanang kalihokan sa mga Saksi, ang mando gipirmahan sa usa ka opisyal sa Departamento sa Imigrasyon apan gihulhogan sa Katolikong mga pari.

Ang mga misyonaryo sa Bluefields, León, Jinotepe, ug Managua gihatagan ug notisya sa mando. Ang mga apelasyon nga gipasaka ngadto sa hustong mga awtoridad​—apil sa presidente kaniadto, si Anastasio Somoza García​—wala magsilbi. Ang mga igsoon nagsugod sa pagtigom sa mas gagmayng mga grupo, ang pagsangyaw diha sa kadalanan gihunong, ug ang literatura sa sanga gibutang sa nagkalainlaing luwas nga mga lugar. Milampos ang among relihiyosong mga kaaway sa pagpahamtang ug pagdili sa buluhaton pinaagi sa bakak nga mga akusasyon nga mga Komunista ang mga Saksi ni Jehova. Usa ka abogado ang gigamit sa pag-apelar sa desisyon ngadto sa Korte Suprema sa Hustisya.

Bisan pag ang ubang mga igsoon mikompromiso tungod sa kahadlok sa tawo, ang kadaghanan nagpabiling malig-on. Ang mga misyonaryo, kay hamtong ug may kaisog, maoy torre sa kalig-on alang sa lokal nga mga igsoon, kinsa nagpadayon sa pagsangyaw ug pagtigom agig pagsunod sa Pulong sa Diyos. (Buh. 1:8; 5:29; Heb. 10:​24, 25) Dayon sa Hunyo 9, 1953​—human sa walo lamang ka bulan nga pagdili—​gipagawas sa korte suprema ang nagkahiusang desisyon nga pabor sa mga Saksi ni Jehova, nga dugang nagpalig-on sa konstitusyonal nga katungod sa kagawasan sa pagsimba ug pagpahayag. Ang daotang laraw wala molampos sa tanang bahin.

Mga Problema sa Unang mga Misyonaryo

Dili lamang pagsupak sa mga pari ang giatubang sa unang mga misyonaryo. Tagda ang pananglitan ni Sydney ug Phyllis Porter, nga mga graduwado sa ika-12ng klase sa Gilead. Sa pag-abot nila sa Nicaragua sa Hulyo 1949, si Sydney gitudlo sa pag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito nga sakop ang tibuok nasod. Iyang gihubit  ang nagapanawng buluhaton balik niadtong panahona. “Mosakay kami ug mga tren ug mga bus. Kasagaran walay mga igsoon nga kasak-an, busa magdala kami sa among gamit nga pangkatulog ug usa ka gamayng kosenilya nga gamiton sa pag-init ug tubig ug pagluto. Daghang higayon nga mahilayo kami gikan sa sanga sulod sa napulo ka semana sa usa ka higayon. Apan, daghan kaayo ang misanong diha sa teritoryo nga problema ang pag-atiman sa interes sa pipila ka dapit. Pananglitan, sa nagduaw kami sa sirkito sa Managua, si Phyllis nagdumala ug 16 ka pagtuon sa Bibliya! Diin siya nakakita ug panahon? Siya nagdumala sa iyang mga pagtuon sa among libreng panahon ug sa magabii kon walay mga miting sa kongregasyon.” Pagkamadasigon niadtong unang mga misyonaryo!

Si Doris Niehoff, kinsa miabot sa 1957, miingon niini bahin sa iyang unang impresyon: “Kataposan na kadto sa Marso, nga ting-init, busa uga ang kabalilihan. Diyutay lang ang mga sakyanan niadtong panahona; hinunoa, ang tanan magsakay ug kabayo​—ug  magdaladalag pusil! Morag nakasulod ka sa entablado sa usa ka salidang kawboy. Niadtong panahona, duha lang ang pagkabutang sa mga tawo, dato o kaha kabos, apan mas daghan ang kabos. Dugang nga nakapalisod sa kahimtang mao nga ang Nicaragua nakiggubat sa Honduras tungod sa panag-away may kalabotan sa teritoryo, ug unom ka bulan sa wala pa ako miabot, si Presidente Somoza García gipatay ug ang nasod nailalom sa militar nga pagmando.”

“Giasayn ako ngadto sa León, usa ka lungsod nga dunay unibersidad,” mipadayon si Doris. “Kay dili man kaayo ako makasabot ug Kinatsila, gibinuangan ako sa Katsilang mga estudyante. Pananglitan, sa dihang miingon ako nga mobalik aron makigsulti bahin sa Bibliya uban sa pipila ka estudyante, sila misugot apan nangatawa sa dihang ilang gisulti kanako ang ilang mga ‘ngalan.’ Adunay usa nga mihatag agig iyang ngalan sa ngalan sa nagpatay sa presidente, ug ang lain naghatag agig iyang ngalan sa ngalan sa usa ka gibantog nga gerilya! Maayo gani kay wala ako mapriso sa dihang mibalik ako ug nangita sa mga estudyante nga naghatag kanako niadtong mga ngalana!”

Interbiyo Uban sa Obispo sa Matagalpa

Mga 130 kilometros sa amihanan sa Managua, ang siyudad sa Matagalpa nahimutang sa kabungtoran sa dapit nga kape ang gipananom. Upat ka misyonaryo ang naasayn didto sa 1957. Si Agustín Sequeira, nga usa ka propesor kaniadto sa matematika sa usa ka kolehiyo nga gidumala sa mga madre sa orden ni Josephine, nahinumdom sa relihiyosong kahimtang sa Matagalpa niadtong panahona. Siya miasoy: “Ang kadaghanan sa mga tawo mga Katoliko ug sila mahadlok sa mga pari ilabina sa obispo. Siya ang maninoy sa usa sa akong mga anak.”

Tungod niini ang sanga naglisod sa pagpangitag kapuy-an sa mga misyonaryo. Pananglitan, sa dihang nagsabot nga abangan ang usa ka balay, gipahibalo sa sangang buhatan ang tag-iya, nga usa ka abogado, nga diha sa balay himoon sa mga misyonaryo ang Kristohanong mga tigom. “Way problema,” siya miingon.

 Nag-asoy sa sunod nga nahitabo, si Doris Niehoff miingon: “Sa adlaw nga miabot kami nga nagdala sa among tanang muwebles, ang tag-iya migula nga naguol ang dagway. Siya miingon nga gipadad-an niya kami ug telegrama nga nagpahibalo nga dili kami paadtoon didto. Ngano? Gihulga siya sa obispo nga kon kini iyang paabangan namo, ang iyang anak nga lalaki dili na makaeskuyla sa tunghaang Katoliko. Maayo na lang kay wala namo madawat ang telegrama ug nakabayad na kami ug usa ka bulan nga abang.”

“Nakakita kami ug laing balay nianang bulana apan sa dakong kalisod,” si Doris midugang. “Sa dihang gipugos sa obispo ang isog nga lokal nga negosyante nga tag-iya niana, ang negosyante mitubag: ‘Aw, kon bayran nimo ako ug kuwatro siyentos kordoba matag bulan, papahawaon nako sila.’ Siyempre, ang obispo wala mobayad. Apan, wala magpapugong, iyang giadto ang tanang tindahan ug nagpaskin ug mga notisya, nga nagpasidaan sa mga tawo nga dili makigsulti sa mga Saksi ni Jehova. Iyang gisultihan usab ang mga tag-iya sa tindahan nga dili kami baligyaan.”

Bisan pa sa kadasig sa mga misyonaryo, walay usa sa Matagalpa ang interesado sa pagbarog alang sa kamatuoran sa Bibliya. Apan, si Agustín, ang propesor sa matematika adunay daghang pangutana nga wala matubag. Pananglitan, siya nahibulong kon nganong ang mga piramide naglungtad gihapon samtang ang mga Paraon nga nagtukod niini dugay nang nangamatay! Mahinumdoman pa gayod niya nga giduaw siya sa usa ka misyonaryo ug gipakitaan sa mga tubag sa iyang mga pangutana gikan sa Bibliya. Si Agustín miasoy: “Naikag gayod ako sa mga kasulatan nga nagpakita nga ang tawo gilalang, dili aron mamatay, kondili aron mabuhi sa walay kataposan sa paraisong yuta ug nga ang mga patay pagabanhawon. Nasabtan dayon nako nga kini ang kamatuoran.” Sa unsang paagi misanong si Agustín? “Nagsugod ako sa pagsangyaw ngadto sa tanan diha sa kolehiyo diin ako nagtudlo, apil ang prinsipal, nga usa ka madre,” miingon si Agustín. “Dayon, iya akong gidapit sa pagduaw kaniya sa Dominggo aron hisgotan ‘ang kataposan sa kalibotan.’ Sa akong katingala, sa dihang miabot ako, ang obispo sa Matagalpa didto na nga naghulat nako.”

 “Oy, Kompadre,” siya miingon, “ayaw kog ingna nga nawad-an ka nag pagtuo.”

“Unsa nga pagtuo?” matod ko. “Ang pagtuo ba nga wala gayod nako mabatoni? Karon lang ako nakakat-on sa tinuod nga pagtuo.”

Busa nagsugod ang tulo-ka-oras nga diskusyon, nga niini namati ang madre. Ang kadasig ni Agustín alang sa iyang bag-ong napalgang pagtuo naghimo kaniyang prangka kaayo usahay. Gitawag pa gani niya ang dili-Kristohanong doktrina nga pagkadili-mamatay sa tawhanong kalag ingong panapi nga nagpahimulos sa mga tawong walay alamag. Sa pag-ilustrar sa punto ngadto sa obispo, si Agustín miingon: “Hunahunaa lang, pananglitan, nga namatay na ang akong inahan. Siyempre, moduol ko nimo aron magpa-Misa tungod kay ang iyang kalag anaa sa purgatoryo. Mangayo ka nakog bayad alang sa maong serbisyo. Paglabay sa walo ka adlaw, laing Misa na usab. Paglabay sa usa ka tuig, laing Misa na usab, sigesige lang ug Misa. Apan, dili ka gayod moingon nako: ‘Kompadre, dili na ako mo-Misa pa tungod kay ang kalag sa imong inahan wala na sa purgatoryo.’”

“Ay!” miingon ang obispo, “ang Diyos lang ang nahibalo kon kanus-a kini mogawas!”

“Unya nganong nahibalo ka man kon kanus-a kini misulod aron sugdan mo ako sa pagpaningil?” mitubag si Agustín.

Sa usa ka panahon sa diskusyon sa dihang si Agustín nagsugod sa pagkutlo ug laing teksto sa Bibliya, ang madre miingon sa obispo: “Tan-awa ra, Monsenyor! Kuwestiyonableng Bibliya ang iyang gigamit; Lutherano nga Bibliya!”

 “Dili,” mitubag ang obispo, “Bibliya kana nga akong gihatag kaniya.”

Samtang nagpadayon ang diskusyon, si Agustín nakurat sa pagkadungog sa obispo nga miingon nga dili siya angay motuo sa tanang gisulti sa Bibliya. “Human niana nga panagkita,” miingon si Agustín, “nakombinsir ako nga ang mga klero sa Kakristiyanohan, sama sa mga lider sa relihiyon sa panahon ni Jesus, mas nagpalabi sa tradisyon sa simbahan inay sa Pulong sa Diyos.”

Sa Pebrero 1962, si Agustín Sequeira nahimong unang bawtismadong magmamantala sa Matagalpa. Siya padayong miuswag sa espirituwal, ug sa ulahi nag-alagad ingong payunir ug ansiyano ug sukad sa 1991 ingong membro sa Komite sa Sanga sa Nicaragua. Ug bahin sa Matagalpa, sa 2002 nga tuig sa pag-alagad, kini duna nay duha ka mauswagong mga kongregasyon nga may total nga 153 ka magmamantala sa Gingharian.

Kugihang mga Espesyal Payunir

Daghan niadtong midawat sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos nadasig sa pagpauswag sa ilang pag-alagad pinaagi sa pagpakigbahin sa buluhatong payunir. Lakip kanila mao si Gilberto  Solís; iyang asawa, si María Cecilia; ug ang iyang manghod nga babaye, si María Elsa. Silang tulo nabawtismohan sa 1961, ug paglabay sa upat ka tuig sila nahimong usa ka epektibong grupo sa mga espesyal payunir. Siyam ka kongregasyon sa nagkalainlaing bahin sa nasod natukod o napalig-on niining tulo. Ang usa sa ilang mga asaynment mao ang Isla sa Ometepe sa Lake Nicaragua.

Ang Ometepe adunay luna nga 276 kilometro kuwadrado ug naporma tungod sa duha ka bolkan, ang usa niini maoy 1,600 ka metros ang gihabogon. Kon tan-awon gikan sa itaas, ang mga bolkan nakahatag sa isla ug numero-otso nga porma. Magsugod sa pagkabanagbanag, ang tulo ka payunir mosangyaw sa Ometepe pinaagi sa pagsakay ug bus taman sa hunonganan niini ug magpadayon nga magbaktas​—kasagaran magtiniil—​sa kadaplinan sa baybay paingon sa daghang kabaryohan sa isla. Sulod sa mga 18 ka bulan, nakatukod sila ug daghang nahilit nga mga grupo sa mga estudyante sa Bibliya sa tibuok Ometepe, ang kinadak-an mao kanang sa Los Hatillos.

Sa panahong nanglabay, ang pagpananom ug tabako mao ang pangunang panguwarta alang sa kadaghanang bag-ong mga magmamantala sa Los Hatillos, apan karon ang ilang konsensiya nga nabansay sa Bibliya dili na makatugot nga mohimo pa sila nianang matanga sa trabaho. Busa ang kadaghanan nangisda na lang, bisan pag gamay kinig kita. Pagkadako sa kalipay sa pamilyang Solís nga nakakitag ingon niini nga pagtuo, dugang pa sa daghang ubang mga ebidensiya sa dagayang panalangin ni Jehova sa ilang pag-alagad! Gani, ang gidaghanon sa mga magmamantala sa maong dapit miuswag ngadto sa 32, nga nakapukawg panginahanglan ug Kingdom Hall. Ang usa sa bag-ong mga magmamantala, si Alfonso Alemán, nananom ug mga pakwan ug sa kabuotan mitanyag sa pagdonar ug usa ka parselang yuta nga katukoran ug tigomanan. Apan unsaon man sa mga magmamantala sa Los Hatillos sa pagpangitag kuwarta aron makatukod?

Si Gilberto Solís nag-organisar ug mga boluntaryo sa pagpugas sa mga liso sa pakwan, nga gihatag ni Brader Alemán, diha sa parsela sa gidonar nga yuta. Gidasig ni Gilberto ang grupo sa  pag-atiman niining “mga pakwan alang kang Jehova,” nga nagpakitag maayong panig-ingnan kay kugi niya kining gipangunayan ug trabaho. Si María Elsa, gamay apan liksi nga babaye, nag-asoy kon giunsa sa gamayng grupo sa mga magmamantala pag-atiman sa pakwan. Siya miingon: “Mobangon mig sayo, samtang ngitngit pa, aron patubigan ang uma. Katulo mi nakakotsesa ug maayo. Gigamit ang iyang kaugalingong sakayan, gidala ni Brader Alemán ang mga pakwan tabok sa Lake Nicaragua ngadto sa Granada, diin didto iyang gibaligya kini ug gipalit ang mga materyales sa pagtukod. Sa ingon niana nga paagi natukod ang Kingdom Hall sa Los Hatillos, ug maoy hinungdan kon nganong gitawag kini sa akong igsoon nga gamayng tigomanan nga hinimo gikan sa mga pakwan.” Gikan niining yanong mga sinugdanan, ang Isla sa Ometepe karon aduna nay tulo ka mauswagong mga kongregasyon.

Ang pagkamapaubsanon, positibong espiritu, ug bug-os nga pagsalig kang Jehova nga gipakita ni Gilberto, sa iyang asawa, ug sa iyang igsoong babaye nakatandog sa daghang kasingkasing. Si Gilberto kanunayng moingon: “Among gitan-aw gayod ang mga bag-ohan ingong gagmayng mga nati. Makalingaw sila apan huyang pa. Dili gayod kita angay masuko sa ilang pagkahuyang, kondili, tabangan hinuon sila nga molig-on.” Kining mahigugmaong tinamdan nakatabang sa tulo ka sulondang mga payunir sa pag-agak ug 265 ka tawo aron magpahinungod ug magpabawtismo! Ang asawa ni Gilberto namatay nga matinumanon, ug sa edad nga 83, nakita ni Gilberto nga nagkaluya na ang iyang panglawas. Apan, ang iyang tinguha sa pag-alagad kang Jehova malig-on gihapon kaayo. Ug mahitungod kang María Elsa, sa dihang gipangutana dili pa dugay kon unsay iyang gibati human sa 36 ka tuig nga pag-alagad ingong espesyal payunir, siya mitubag: “Sama sa akong gibati sa akong unang adlaw sa pag-alagad! Ako malipayon ug kanunayng nagpasalamat kang Jehova sa iyang pag-agak kanamo ngadto sa iyang balaang organisasyon ug sa paghatag kanamo ug luna niining katingalahang espirituwal nga paraiso.” Sulod sa katuigan, daghang kugihang mga payunir, sama sa pamilyang Solís, nakakita ug daghang bunga sa Gingharian diha sa Nicaragua, tungod sa dagayang panalangin ni Jehova.

 Ang 1972 nga Linog sa Managua

Lapas sa tungang-gabii sa Disyembre 23, 1972, ang Managua grabeng giuyog sa kusog nga linog nga 6.25 sa Richter scale, nga katumbas sa puwersa sa duolan sa 50 ka bomba atomika. Ang sangang buhatan nahimutang sa sidlakang bahin sa Managua, mga 18 ka bloke lang gikan sa sentro sa linog. “Nangatulog na ang tanang misyonaryo,” miingon si Levi Elwood Witherspoon, magtatan-aw sa sanga niadtong panahona. “Sa dihang mihunong ang linog, midalidali kami paggawas sa tunga sa karsada. Dayon sunodsunod nga miuyog ug kaduha. Ang mga balay nangahugno sa among tanang palibot. Napuno sa baga nga abog ang siyudad, ug ang distrito sa mga negosyo nagpula sa kalayo nga nagpakita nga dunay mga sunog.”

Ang sentro sa linog natunong gayod sa distrito sa negosyo, ug sa 30 segundos lamang, ang Managua dili na kapuy-an. Ang nangaluwas nangamas paggawas sa abog ug kagun-oban, nga nag-abot ang ginhawa. Daghan ang wala makagula. Bisan pag gibanabana sa uban nga kapin sa 12,000 ang nangamatay, ang eksaktong gidaghanon wala gayod mahibaloi. Mga 75 porsiyento sa mga balay sa Managua nangahugno, nga duolan sa 250,000 ka tawo ang wala nay pinuy-anan. Sa tulo ka adlaw human sa linog, mga 100,000 matag adlaw ang namahawa sa siyudad.

Kristohanong Gugma Nagpalihok sa Uban sa Pagtabang

Sa pagkaudto sa adlaw mismo sa linog, ang sangang buhatan nakadawat ug kompletong taho gikan sa mga magtatan-aw sa kongregasyon sa Managua. Milihok dihadiha nga nagkahiusa, kining matinumanong mga igsoon miduaw sa matag membro sa kongregasyon sa pagsusi sa ilang mga panginahanglan. Maayo na lang kay walay namatay taliwala sa kapin sa 1,000 ka Saksi sa siyudad, apan kapin sa 80 porsiyento ang napildihan ug mga balay.

Ang Kristohanong gugma maoy nagpalihok sa katawhan ni Jehova sa kanait nga mga nasod sa pagtabang dihadiha sa ilang mga igsoon, ug walay 22 oras human sa linog, tinrak nga mga pagkaon,  tubig, medisina, ug mga sapot miabot sa sanga. Gani, ang sanga mao ang usa sa unang mga sentro nga nakahatag ug mga hinabang. Dugang pa, nangabot ang mga boluntaryo nga gikan sa nagkalainlaing mga kongregasyon sa Nicaragua, ug wala magdugay ang tanan puliki sa pagklaseklase sa mga sinina, pag-empake sa mga pagkaon, ug sa paghatod niini. Ang mga hinabang nagsugod pa ganig pangabot gikan sa mga Saksi sa mas lagyong mga dapit sa kalibotan.

Pagkasunod adlaw human sa linog, ang magtatan-aw sa sanga nakigkita sa miduaw nga mga hawas sa sanga sa Costa Rica, El Salvador, ug Honduras aron sa pag-organisar ug dugang tabang. Ang mga Saksi sa Nicaragua nga nagpuyo sa gawas sa Managua mahigugmaong nagpasaka diha sa ilang mga balay sa mga igsoon nga napugos sa paghawa sa kaulohan. Ang mga Saksi nga nagpabilin gigrupogrupo alang sa Kristohanong mga miting ug pag-alagad sa kanataran. Giduaw sa magtatan-aw sa sirkito kining mga grupoha sa pagdasig kanila ug sa paghatod sa mga hinabang.

Tungod sa linog, ang tibuok nasod nakaagom ug kalisod. Apan, bisag nagkalisod ang kinabuhi, ang pagtukod pag-usab sa mga Kingdom Hall ug sa mga balay sa mga igsoon nagpadayon. Dugang pa, tungod sa pagdaghan sa interesadong mga bag-ohan, ang mga kongregasyon midako. Klaro nga nalipay si Jehova sa iyang katawhan samtang nagpadayon sila sa pag-una sa Gingharian diha sa ilang kinabuhi.​—Mat. 6:33.

Ang 1975 Yearbook nagtaho: “Ang kadaghanan sa napulog-upat ka kongregasyon sa Managua nagtigom gihapon diha sa mga bilding nga likion ug mga bungbong o sa pipila ka patyo nga sin ug atop. Makaiikag, ang nanambong sa mga miting midoble sukad sa miaging tuig. Ang mga igsoon dunay 20-porsiyentong pag-uswag kay sa aberids nga gidaghanon sa mga magmamantala sa miaging tuig. Sila karon may gidaghanon nga 2,689 nga nagpakigbahin sa kamatuoran ngadto sa uban, ug 417 ang nabawtismohan.”

Tungod sa kusog nga pag-uswag, ang daang sanga dili na paigo. Busa handurawa ang kalipay sa mga magmamantala sa dihang usa ka bag-ong sangang buhatan ug balay sa misyonaryo natapos sa  Disyembre 1974​—duha lamang ka tuig liwas sa dakong linog! Ang bag-ong sanga nahimutang sa hilom nga dalan nga ginganlag El Raizón, 16 kilometros sa habagatan sa sentro sa siyudad sa Managua.

Ang mga Misyonaryo Sulondan sa Gugma ug Panaghiusa

Sukad miabot ang duha ka managsoong Wallace sa 1945, ang mga misyonaryo sa Nicaragua maoy sulondan gayod sa pagtuo, pagkamalahutayon, ug gugma alang sa mga tawo. Kining dalayegong mga hiyas nagpasuod sa mga misyonaryo sa usag usa ug sa lokal nga mga igsoon. Ang misyonaryong si Kenneth Brian miingon: “Human sa paglinog sa Managua, kami mitabang diha sa  sanga, mitabang sa mga igsoon sa pagbalhin gikan sa ilang nangagubang mga balay, ug mitabang kanila sa paglubong sa ilang namatayng mga paryente. Ang pagpakigtambayayong ilalom niadtong mga kahimtanga magpasuod gayod kanimo sa usag usa.” Naghisgot bahin sa iyang kaubang mga misyonaryo, si Marguerite Moore (Foster kanhi) miingon: “Bisag lainlain ang among mga nasyonalidad ug mga kagikan ug lainlain ang among mga personalidad, ang atmospera sa usa ka nahiusang pamilya nakatabang kanamo sa pagkalipay diha sa among asaynment, bisan pa sa among kaugalingong mga kahuyangan.”

Ang mga misyonaryong sama kang Kenneth ug Sharan Brian nag-isip nga dako gayod nga pribilehiyo nga nakabenepisyo sa mga panig-ingnan sa eksperyensiyadong mga misyonaryo, sama kang Francis ug Angeline Wallace, Sydney ug Phyllis Porter, ug kang Emily Hardin. “Ang tanan kugihan kaayo,” miasoy si Sharan, “ug dayag nga sila naikag sa ilang ginahimo.”

Sulod sa daghang katuigan, daghang magtiayong mga misyonaryo ang nag-alagad usab sa nagapanawng buluhaton. Gani, ang malig-ong pundasyon nga gitukod sa kugihang mga misyonaryo nakapalambo sa espirituwal nga pagtubo nga nahitabo sa Nicaragua sulod sa unang tulo ka dekada sa buluhaton didto. Apan, kanang maong espirituwal nga tinukod masulayan, dili pinaagi sa laing linog, kondili sa usa ka butang nga mas malungtaron ug makadaot sa espirituwal​— nasyonalismo ug rebolusyon.​—1 Cor. 3:​12, 13.

Gisulayan sa Tumang Kasibot sa Rebolusyon sa Politika

Sa ulahing bahin sa tuig 1970, usa ka rebolusyon sa politika nga gipangulohan sa Sandinista National Liberation Front (FSLN sa Kinatsila) kusog nga mikaylap sa tibuok Nicaragua. Sa ulahi, kini misangpot sa pagkapukan sa 42 ka tuig nga politikal/militar nga dinastiya. Si Ruby Block, nga usa ka misyonaryo sulod sa 15 ka tuig sa Nicaragua, miingon bahin niadtong panahona: “Ginerbiyos ang tanan niadtong mga tuig nga gipangusgan ang propaganda sa politika. Kanunay nga may mahitabong mapintas nga mga  panag-engkuwentro sa militar ug mga Sandanista. Aron makapadayon kami sa among buluhaton, kinahanglang among isalig ang tanan kang Jehova.”

Bisan pa sa ilang Kristohanong pagkaneyutral may kalabotan sa politika, ang mga Saksi ni Jehova kanunayng akusahon sa mga dumadapig sa Sandinista ingong mga ahente sa rehimen ni Somoza o kaha sa Central Intelligence Agency (CIA) sa Amerika. Gipukaw usab ang pagbati sa pagdumot sa mga langyaw. Pananglitan, samtang ang misyonaryo nga si Elfriede Urban nagsangyaw, giakusar si Elfriede sa usa ka tawo nga siya espiya. “Sa unsang paagi mahitabo kana?” si Elfriede nangutana. “Ako walay dalang kamera o teyp rekorder. Ug gawas pa, kinsa o unsay akong pangespiyahan niining lugaraha?”

Ang tawo mitubag: “Kamo maayo kaayong pagkabansay nga ang inyong mga mata mao ang kamera ug ang inyong mga dalunggan ug utok mao ang teyp rekorder.”

Ginayamyam diha sa mga karsada sa Managua niadtong panahona ang popular nga eslogan: “Ang Kristiyanidad ug rebolusyon dili magkasumpaki!” Kini nga kaisipan, nga napopular sa Latin Amerika sa katuigan sa 1970, nagpabanaag sa kagawasan pinaagig teolohiya, usa ka kaisipan nga gipalambo sa kalihokang Marxista sulod sa Iglesya Romana Katolika. Sumala pa sa The Encyclopædia Britannica, ang tuyo sa kagawasan pinaagig teolohiya mao ang pagtabang “sa kabos ug sa dinaogdaog pinaagi sa [relihiyosong] pagpakiglabot sa kalihokang politikanhon ug sibiko.”

Si Ruby Block nahinumdom: “Ang pangutana nga kanunayng isukna kanamo kaniadto mao, ‘Unsay imong hunahuna sa rebolusyon?’ Among ipatin-aw nga ang bugtong sulbad sa problema sa mga tawo mao ang Gingharian sa Diyos.” Ang pagpabiling maunongon kang Jehova niadtong makuyaw kaayo nga kahimtang sa politika malisod gayod. Si Ruby midugang: “Kanunay akong mag-ampo kang Jehova nga hatagan ako ug kalig-on aron makapabiling neyutral, dili lamang sa akong sinultihan kondili sa akong hunahuna ug kasingkasing usab.”

 Human sa daghang bulan sa mapintas nga mga pag-alsa batok sa kagamhanan, sa Mayo 1979 ang FSLN miatake aron sa pagpukan sa kagamhanan. Si Presidente Somoza Debayle napugos sa pagpahawa sa nasod, ug ang iyang Guwardiya Nasyonal nabungkag. Sa Hulyo nianang tuiga, ang bag-ong pundok sa Hunta de Gobyerno de Rekonstruksiyon maoy mipuli sa pagmando. Gibanabana nga 50,000 ka Nicaraguanhon ang nangamatay panahon sa rebolusyon.

Unsay kahimtang sa mga igsoon? Ang mosunod nga pahibalo migula diha sa Atong Ministeryo sa Gingharian sa Oktubre 1979: “Ang mga igsoon madasigon gihapon ug nagsugod pag-usab sa ilang mga miting ug sa ilang buluhatong pagsangyaw ug pagpanudlo. Sa tibuok panahon sa kapintasan, . . . tulo sa atong mga igsoon ang namatay. Daghan ang napildihan ug balay, apan kay ang kadaghanan kanila nag-abang man lang, ang dakong kapildihan mao ang pagpangawat ug pagkadaot sa ilang mga kabtangan. Kulang ang transportasyon. Ang kadaghanang mga bus giguba, ang mga dalan ginaayo na, ug nihit ang gasolina.” Bisan pa niana, duna pay dagkong mga pagsulay nga naghulat sa unahan alang sa katawhan ni Jehova.

Gipanakop ug Gideport

Nadayag nga ang bag-ong gobyerno wala makaangay sa neyutral nga baroganan sa mga Saksi ni Jehova. Pananglitan, ang Buro  sa Aduwana estrikto bahin sa pag-importar ug literatura. Dugang pa, dihay balaod nga gipakanaog sa 1981 nga nagsugo nga ang tanang sibil ug relihiyosong mga sosyedad magparehistro pag-usab aron ilhong legal. Hangtod nga dili maparehistro pag-usab, suspindido ang ilang legal nga kahimtang. Ikasubo, ang mga hangyo nga marehistro pag-usab wala tagda.

Sa Septiyembre 1981, si Andrew ug Miriam Reed gidakop samtang nag-alagad sa sirkito sa kinatung-an sa kabukiran. Napulo ka adlaw sila nga gitener sa nagkalainlaing mga prisohan ug ilalom sa kinagrabehang mga kahimtang. Sa kataposan, sila gidala ngadto sa mga hedkuwarter sa kapolisan nga nagbantay sa kasegurohan sa nasod, nga nagbutang kanila sa lainlaing mga selda halos sa tanang panahon. Gipunayan sila ug imbestigar, kasagaran sulod sa daghang oras sa usa ka panahon, aron makuha gikan kanila ang mga ngalan sa mga igsoong may kaakohan. Silang duha gisultihan nga ang ilang kapikas miangkon nga usa ka ahente sa CIA, bisan pag ang magtiayong Reed dili gani mga lungsoranon sa T.B.! Sa kataposan, sila gisultihan nga nasaypan lang sila. Bisag walay pormal nga sumbong nga gipasaka batok kanila, sila gideport ngadto sa Costa Rica. Apan, sa wala pa mogikan, sila gisultihan nga ang pagdumili sa mga Saksi ni Jehova sa pagdalag mga armas dili dalawaton, nga ang matag Nicaraguanhon kinahanglang andam nga makiggubat alang sa iyang nasod.

Sa pagkamaalamon, gipangusgan sa Komite sa Sanga ang pagbansay sa lokal nga mga igsoon sa pagdumala sa buluhaton kon ugaling ang sangang buhatan ipasira. Sa samang panahon, dihay gihimong klase alang sa mga magtatan-aw sa sirkito ug sa ilang mga kapuli, mga klase sa Kingdom Ministry School alang sa mga ansiyano ug ubay-ubayng ministeryal nga mga alagad, ug mga klase sa Pioneer Service School. Apan, ang dagkong mga panagkatigom mas lisod hikayon.

Pananglitan, bisan pag ang mga opisyales sa siyudad sa Masaya misugot nga gamiton ang estadyum alang sa usa sa duha ka “Maunongon sa Gingharian” nga Distritong mga Kombensiyon nga pagahimoon sa Disyembre 1981, mga 36 ka oras na lang una  pa magsugod ang kombensiyon, sila misibog sa ilang gisaad. Ang desisyon naggikan, dili sa opisina sa mayor, kondili sa sentral nga kagamhanan. Apan, ang mga igsoon napasidan-an na. Busa sa adlaw nga miagi, sila nakigsabot sa usa ka buotan nga sister nga gamiton ang iyang lugar nga buhianag manok ingong puli nga tigomanan. Otso kilometros ang gilay-on niini gikan sa Managua. Aron maandam ang lugar, tibuok gabii nga nagtrabaho ang mga boluntaryo. Binaba nga gipahibalo dayon ang kapin sa 6,800 ka igsoon bahin sa bag-ong dapit nga tigoman.

Ang Sanga Gipasira

Sa Sabado, Marso 20, 1982, sa alas 6:40 s.b., si Ian Hunter nag-andam ug pamahaw alang sa iyang mga isigkamisyonaryo. Didto sa gawas, usa ka bus nga puno sa mga opisyales sa imigrasyon ug mga sundalo nga nagdalag mga masinggan ang miabot. Gilibotan sa mga sundalo ang sangang buhatan ug ang pinuy-anan sa mga misyonaryo. “Ang mga opisyales,” miingon si Ian, “nagsugo kanamo sa paghipos ug usa lamang ka maleta matag usa kanamo ug usa ka gamayng bag. Wala sila mosulti kon ngano, gawas nga dad-on  nila kami ngadto sa usa ka balay diin didto moestar kami makadiyot, samtang may himoon pang pipila ka imbestigasyon. Sa pagkamaalamon, si Reiner Thompson, ang Koordinetor sa Komite sa Sanga, milighot ngadto sa opisina ug giteleponohan ang ubang mga pinuy-anan sa mga misyonaryo aron mapasidan-an sila sa nagakahitabo.”

“Ang akong nakat-onan niadtong adlawa,” miingon si Ruby Block, “mao ang tinuod nga kahulogan sa mga pulong ni Pablo: ‘Ayaw kabalaka sa bisan unsang butang, apan sa tanang butang pinaagi sa pag-ampo ug pangamuyo . . . ipahibalo ang inyong mga pangaliya sa Diyos; ug ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna magbantay sa inyong mga kasingkasing.’ (Filip. 4:​6, 7) Uban sa usa ka armadong sundalo nga nagtan-aw gikan sa kosina, si Reiner Thompson nag-ampo alang kanamo, diin kaming tanan miingon ug kinasingkasing nga ‘Amen.’ Human niana, among gibati ang bug-os nga kalinaw sa kasingkasing, bisan pag wala kami mahibalo kon unsa pay mahitabo nianang adlawa. Kami masaligon nga bisag unsa pay mahitabo, si Jehova mohatag kanamo ug kusog aron makasagubang. Kana maoy usa ka leksiyon nga ako gayong hinumdoman ug handomon.”

Gisaysay ni Brader Hunter ang sunod nga nahitabo, sa pag-ingon: “Gipasakay nila kami sa bus ug gidala kami sa usa ka karaang umahan sa kape diha sa banika. Akong gipahinumdoman ang mga opisyales nga ingong mga langyaw may katungod kami sa pagpakigkomunikar sa among mga embahada. Sila mitubag nga ang pagdeklarar ug emerhensiya nga kahimtang sa nasod, nga giproklamar sa pagsugod sa semana, nagkanselar sa mga katungod nga sama niini ug nga sa dihang makagawas na sa nasod, makasulti na kami ngadto kang bisan kinsa nga gusto namo. Kana maoy unang klarong pagdawat nga kami gipapahawa gikan sa Nicaragua.” Nianang adlawa, ang siyam ka misyonaryo nga nagpuyo sa sanga grupogrupo nga gihatod ngadto sa utlanan sa Costa Rica.

Sa samang panahon, ang mga misyonaryo sa laing duha ka balay milihok dayon sa dihang mitawag si Brader Thompson sa  telepono. Pinaagi sa tabang sa lokal nga mga igsoon, nakuha nila ang daghang gamit, apil ang usa ka offset press, ug nahipos na ang tanang personal nga mga kabtangan. Sa dihang miabot ang mga opisyales sa imigrasyon, sila nakurat sa pagkakita nga ang mga balay halos wala nay sulod ug ang mga misyonaryo nakaempake na sa ilang mga maleta. Nianang gabhiona ang napulo ka misyonaryo nianang duha ka balay gihatod ngadto sa erport. “Sila miingon nga kami supak sa rebolusyonaryo nga kagamhanan,” miasoy si Phyllis Porter, “apan walay usa ang misusi kanamo o sa among mga bagahe. Bisag kami walay mga tiket sa ayroplano, ang mga tiket sa among bagahe nagpakita nga kami gideport ngadto sa Panama.” Ang duha ka misyonaryo nga mao na lang ang nahibilin sa nasod​—usa ka magtiayon nga taga-Britanya nga nag-alagad sa sirkito—​gideport sa pipila ka bulan sa ulahi.

Paglabay sa pipila ka adlaw, ang mga misyonaryo nagkita didto sa sanga sa Costa Rica. Didto ilang nadawat ang ilang mga asaynment gikan sa Nagamandong Lawas aron ipadayon ang ilang pag-alagad sa kanait nga nasod sa Belize, Ecuador, El Salvador, ug Honduras. Apan, si Reiner ug Jeanne Thompson ug Ian Hunter nagpabilin sa Costa Rica makadiyot aron makakomunikar sa mga igsoon nga nagdumala na nianang tungora sa buluhaton sa Nicaragua.

Sa unsang paagi ang mga igsoon sa Nicaragua nakatigayon? “Human nanghilak tungod sa balita nga kami ideport,” miingon si Brader Hunter balik kaniadto, “ang among minahal nga mga igsoon nagpadayon sa pag-alagad. Kadtong bag-ong natudlo isip komite sa nasod madasigong nagapanguna, ug nagtuo kami nga mahimo nilag maayo ang buluhaton.” Si Félix Pedro Paiz, nga dugay nang magtatan-aw sa sirkito sa Nicaragua, nahinumdom kon unsay gibati sa mga igsoon bahin sa paggikan sa mga misyonaryo: “Naguol kaayo mi. Ila gayong gideboto ang ilang kusog ug panahon sa pag-alagad ug nagpabiling maunongon. Ang ilang panig-ingnan nakapalig-on sa mga igsoon ug nakatukod ug malig-ong pundasyon alang sa buluhaton niining nasora.”

 Gipig-otan, Apan Wala Idili

Ang mga kagamhanan usahay dili makasabot sa neyutral nga baroganan sa mga Saksi ni Jehova kon bahin sa politika, gubat, ug sosyal nga mga panagbangi. Kini kasagarang moresulta ug nagkasumpaking mga tinamdan diha sa katawhan sa Diyos. Pananglitan, ilalom sa rehimen ni Somoza sa mga tuig sa 1950 ug 1960, giakusar sila sa mga magsusupak ingong mga Komunista. Apan karon giakusar ang mga igsoon sa mga Sandanista ingong mga ahente sa CIA sa Amerika. Ang media usab miduyog, nga naghingalan kanila nga “supak sa rebolusyonaryong kagamhanan.”

Bisan pa niana, ang mga Saksi ni Jehova wala idili, apan pinig-otan ang ilang kagawasan sa pagsimba sa mga tuig tali sa 1982 ug 1990. Pananglitan, dili sila makapasulod ug literatura sa nasod. Dugang pa, dihay gihimong sistema diin ang ilang mga kalihokan​—sa pagkatinuod, ang mga kalihokan sa mga tawo sa katibuk-an—​mapanid-an pag-ayo.

 Gipanid-an sa mga Espiya sa Kasilinganan

Ang librong Library of Congress nag-ingon: “Pagkahuman dayon sa rebolusyon, ang FSLN nagtukod usab ug mga organisasyon sa masa nga gihawasan sa popular kaayo nga mga grupo sa Nicaragua nga nagtinabangay sa pagsuportar sa kawsa.” Apil niining grupoha mao ang mga obrero, asosasyon sa kababayen-an, mga magbabaka, mag-uuma, ug mga saop. Sumala pa sa libro, “pagka-1980 ang mga organisasyong Sandinista nakabaton ug membro nga duolan sa 250,000 ka Nicaraguanhon.” Usa ka gamhanan kaayo nga organisasyon mao ang estilo-Komunista nga mga Komite sa Depensa sa Sandinista (Comités de Defensa Sandinista sa Kinatsila), o CDS. Gilangkoban sa mga komite sa kasilinganan, ang CDS naghimo ug bloke por blokeng sensus sa mga siyudad ug busa “nahibalo sa pinuy-anan sa matag usa,” matod pa sa basahon nga gihisgotan sa ibabaw. Epektibo kini nga instrumento sa paghipos ug pagsabwag sa impormasyon alang sa kaayohan sa kagamhanan.

Wala magdugay, ang mga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova gipanid-an pag-ayo ilabina tungod sa dakong kampanyang propaganda nga gihimo batok kanila. Ang mga tawo nga gidudahan nga nalangkit sa mga kalihokan nga supak sa rebolusyon ug may “lahi nga ideolohiya” seguradong isumbong sa CDS sa kasilinganan ngadto sa mga awtoridad sa Sandinista. Kasagaran kining mga tawhana dakpon sa mga sekreta sa General Directorate of State Security, nga usa ka puwersa sa mga sekreta.

Ang usa sa buluhaton sa CDS mao ang pag-organisar ug guwardiya matag gabii. Ang ordinaryong mga tawo, mga lalaki ug babaye, tawgon aron morelyibo sa pagbantay sa bisan unsang kalihokang kriminal o pagbatok sa rebolusyon diha sa ilang palibot. Ang mga Saksi wala mag-apil-apil niining buluhatona, ni ilang gipagamit ang ilang mga balay alang sa senemanang mga miting sa CDS. Apan, midawat sila ug ubang boluntaryong trabaho, sama sa paglimpiyo sa mga karsada. Bisan pa niana, ang mga Saksi gilantaw nga mga panatiko ug kapeligrohan sa Estado. Ang usa ka igsoon miingon: “Halos sa tanang bahin niadtong mga tuiga, ang mga pulong ‘Kami naniid ninyo’ gipintal atubangan sa akong balay.”

 Mabinantayon Apan Maisog

Ang mga igsoon maalamon kon motambong sa Kristohanong mga miting ug makigbahin sa ministeryo aron dili sila makapukaw ug pagtagad. Ang mga miting ginahimo nga grupo-grupo nga sama kadakoa sa pamilya nga dili mamatikdan sa publiko, mapribadong mga balay man o sa walay karatulang mga Kingdom Hall. Depende sa kasilinganan, ang mga igsoon kasagaran dili manganta ug mga alawiton sa Gingharian panahon sa mga miting. Wala magdugay, giilisan sa mga igsoon ang ilang mga ngalan ug mga numero diha sa nagkalainlaing mga dokumento ug mga report nga gigamit sa kongregasyon. Dugang pa, ang mga interesado dili dapiton sa mga miting gawas kon sila nagtuon labing menos unom ka bulan ug nakapasundayag nga miuswag na sa espirituwal.

Ang mga asembliya gipagamyan, ug ang mga programa gipamub-an. Ang mga laraw sa pakigpulong ug ubang materyal gipadala ngadto sa matag kongregasyon, diin ang lokal nga mga ansiyano maoy naghikay ug nagpresentar sa programa sa kongregasyon uban sa tabang sa kuwalipikadong ministeryal nga mga alagad. Ang mga membro sa komite sa nasod ug ang nagapanawng mga magtatan-aw nagaduaw ug daghang asembliya kutob sa maarangan.

Ang lugar gipahibalo nga binaba, ug walay asembliya ang nakanselar sukad. Apan, ang ubang dapit nga pagaasembliyahan kinahanglang ibalhin nga ipahibalo sa kataposan nang takna. Pananglitan, sa usa ka komunidad sa baryo sa 1987, ang lagwerta sa likod sa balay sa igsoon naandam na alang sa usa ka asembliya para sa mga 300. Sa kalit, usa ka opisyal sa militar ug iyang mga sakop mitungha. “Aber, unsay inyong himoon dinhi?” nangutana ang opisyal.

“Magparti mi,” mitubag ang igsoon, kay nakamatikod nga ang botas sa lalaki nagpadayag nga siya gikan sa Seguridad sa Estado. Human niana, milakaw ang opisyal. Kay nagtuo nga nagduhaduha ang mga awtoridad, ang mga igsoong lalaki ug babaye nagtrabaho tibuok gabii aron sa pagbungkag sa tanan. Sa pagka-alas 5:00 s.b., ang mga lingkoranan, entablado, ug ang tanang gamit sa pagluto  dili lamang nahipos na kondili nabalhin na sa ubang lugar nga may gilay-ong usag tunga ka kilometros. Ang baskog nga mga batan-ong masugosugo maoy nagpahibalo sa mga igsoon bahin sa bag-ong lugar nga pagaasembliyahan. Sa hapit nang moudto, usa ka trak nga puno sa armadong mga sundalo ang miabot sa dapit nga pagaasembliyahan unta, aron sa pagpahunong sa asembliya, pagkuha sa mga batan-on aron magsundalo, ug pagdakop sa mga igsoon nga nagapanguna. Apan wala silay nakit-an gawas sa tag-iya sa balay.

“Hain na ang mga tawo?” nangutana ang opisyal.

“Aw, nagparti kami gabii, pero human na,” mitubag ang igsoon.

“Wala ba kamoy asembliya?” nangutana ang opisyal.

“Tan-awa lang,” miingon ang igsoon. “Walay mga tawo dinhi.”

Wala makombinsir, ang opisyal nagpadayon: “Buweno, kadto diayng mga tolda nga gitaod dinhi gahapon?”

“Human na ang parti,” miingon pag-usab ang igsoon. “Gidala nila ang tanang butang ug namauli.”

Human niana, ang mga sundalo milakaw. Sa samang panahon, gitagamtam sa mga igsoon ang programa nga makapalig-on sa espirituwal diha sa laing dapit.

“Tan-awa!” si Jesus miingon, “Ako nagpadala kaninyo ingon nga mga karnero taliwala sa mga lobo; busa magmabinantayon kamo ingon sa mga halas apan inosente ingon sa mga salampati.” (Mat. 10:16) Ang mga magmamantala namati niining mga pulonga dili lamang may kalabotan sa mga miting ug sa mga asembliya kondili may kalabotan usab sa pag-alagad sa kanataran. Busa, sila naglikay sa paghimog dagkong mga grupo kondili mabinantayong magsangyaw nga tinagurha diha sa gitudlo nang daang mga teritoryo. Ang magtatan-aw sa sirkito nga si Félix Pedro Paiz miasoy: “Kinahanglang magbantay gyod mi. Magdala lang kami ug Bibliya diha sa ministeryo. Matag adlaw laing igsoon ang itudlo sa pag-uban nako diha sa kanataran. Kon magduaw ug pipila ka kongregasyon, moadto ako sa usa ka grupo sa pagtuon sa Martes sa gabii,  laing grupo sa Huwebes, ug lain pa gayod sa Dominggo. Sa ubang bahin sa nasod, dili ingon niini ka pig-ot ang panaganang ginahimo.”

Mga Pagkompiskar ug mga Pagdakop

Usa ka gabii sa Hulyo 1982, ang mga manggugubot nga gikan sa 100 ngadto sa kapin sa 500 ka tawo, nga giubanan sa mga sekreta sa Seguridad sa Estado, misulong sa daghang Kingdom Hall sa nagkalainlaing bahin sa nasod, nga gikompiskar kini “sa ngalan sa mga tawo.” Sa Agosto 9 tali sa alas 7:00 s.g. ug sa alas 9:00 s.g., lima pa ka Kingdom Hall, usa ka Assembly Hall, ug ang bilding sa sanga kaniadto sa El Raizón ang gikompiskar usab. Human nga gipalayas ang mga misyonaryo sa Marso, unom ka igsoon nga Nicaraguanhon ug usa ka nahibiling misyonaryong magtiayon ang nagpuyo sa sanga aron bantayan ang propiedad. Apan, sa kataposan, gipalayas usab sila sa mga awtoridad uban sa tabang sa bugalbugalong mga manggugubot, nga wala gani sila tugoti nga makadalag ilang personal nga mga gamit.

Gihatagan sa kagamhanan ang CDS ug gahom sa pagkompiskar sa mga Kingdom Hall, nga karon giterminohan ug “propiedad sa katawhan.” Ang mga tigomanan kono ginaingon nga gamiton sa publiko. Sa kataposan, 35 gikan sa total nga 50 ka propiedad  ilegal nga giokupar, bisag dili subay sa balaod ang pagkakompiskar.

Sa taliwala niining mainit nga nasyonalistikong pagbati, ang mga igsoon nga may kaakohan dili lamang gipanid-an pag-ayo kondili gihulga kanunay. Pananglitan, diha sa pipila ka kasilinganan, gihasi sa mga manggugubot nga CDS ang mga igsoon atubangan sa ilang mga balay sulod sa daghang oras, nga nanagsinggit ug mga akusasyon ug eslogan sa politika. Ang mga opisyales sa Seguridad sa Estado nangrekisa sa mga balay ug gipangawatan pa ang uban. Pipila ka ansiyano, apil ang mga membro sa komite sa nasod, gidakop ug gidagmalan pag-ayo.

Ang usa sa unang mga ansiyano nga nakaagom niini mao si Joel Obregón, nga usa ka magtatan-aw sa sirkito niadtong panahona. Sa Hulyo 23, 1982, gilibotan sa mga sekreta sa Seguridad sa Estado ang balay diin siya ug ang iyang asawang si Nila maoy mga bisita ug si Joel gidakop. Pagkahuman lamang sa lima ka semana niyang pagpaningkamot nga gitugotan si Nila sa pagpakigkita sa iyang bana, sulod lamang sa tres minutos ug sa presensiya sa usa ka armadong sekreta. Klaro kaayo nga gidagmalan si Joel, kay namatikdan ni Nila nga siya miniwang ug naglisod sa pagsulti. “Si Joel dili mokooperar namo,” miingon ang sekreta kaniya.

Human sa 90 ka adlaw nga pagkapriso, si Joel sa kataposan gibuhian​—migaan ug 20 kilos. Ang mga ansiyano sa ubang mga bahin sa nasod gidakop, giimbestigar usab, ug dayon gibuhian. Tinuod nga ang ilang panig-ingnan sa pagkamaunongon nakapalig-on sa pagtuo sa ilang mga igsoon!​—Tan-awa ang kahon nga “Usa ka Engkuwentro Batok sa mga Sekreta,” sa mga panid 99-102.

Nahimong Pagsulay sa Kristohanong mga Batan-on ang Pagrekluta sa Pagkasundalo

Ang batan-ong mga igsoong lalaki ilabina ang naapektohan sa dihang gihimong balaod sa 1983 ang sistema sa pagrekluta sa tanang batan-on sa pagkasundalo nga gitawag ug Patriotic Military Service. Ang mga lalaki tali sa edad nga 17 ug 26 gipugos sa  balaod sa paggugol ug duha ka tuig sa aktibong pagserbisyo ug dayon duha pa ka tuig ingong mga reserba. Sa dihang marekluta, sila dad-on deretso sa usa ka kampo militar aron bansayon. Walay probisyon alang sa modumili tungod sa konsensiya; sila prisohon kon mobalibad samtang maghulat sa husay ug unya sentensiyahan ug duha ka tuig nga pagkapriso. Maisogon nga giatubang sa mga brader kining maong pagsulay, nga nakahukom nga magmaunongon kang Jehova.

Pananglitan, sa Pebrero 7, 1985, si Guillermo Ponce, usa ka 20-anyos nga regular payunir sa Managua, nagpaingon sa pagdumala ug mga pagtuon sa Bibliya sa balay sa dihang gidakop siya sa mga polis. Tungod kay siya wala may identity card sa militar, siya gipadala ngadto sa usa ka kampo nga bansayanan sa militar. Apan imbes magdaladalag mga armas, si Guillermo nagsugod sa pagsangyaw ngadto sa batan-ong mga rekluta. Sa nakakita niini, ang usa sa mga komandante misingka: “Dili kini simbahan; kampo sa militar kini. Dinhi mosunod ka namo!” Si Guillermo mitubag pinaagi sa pagkutlo sa mga pulong sa Buhat 5:29: “Kinahanglang among sugton ang Diyos ingong magmamando inay ang mga tawo.” Gibira sa nasukong komandante, nga taga-Cuba nga tigbansay sa militar, ang Bibliya gikan kaniya ug namahad: “Mag-estorya ra kita karong gabii”​—sa ato pa, si Guillermo makaagom ug usa ka matang sa pagsakit sa hunahuna aron paluyahon ang iyang hugot nga determinasyon.

Maayo na lang, wala tumana sa komandante ang iyang gibahad. Apan, paglabay sa tulo ka adlaw, si Guillermo gibalhin ngadto sa usa ka prisohan diin didto siya gipriso sulod sa siyam ka bulan ilalom sa lisod kaayong mga kahimtang. Bisan pa niana, siya nagpadayon sa pag-alagad ingong payunir, nga nagdumala ug mga pagtuon sa Bibliya ug bisan mga miting sulod sa prisohan. Wala magdugay sulod niining malisod nga katuigan, si Guillermo nahimong dakong tabang sa komite sa nasod.

Imbes mapriso, ang ubang batan-ong mga igsoon gipugos pagdala ngadto sa kabukiran aron sa pag-uban sa mga yunit sa militar nga gitawag ug Irregular Warfare Battalions. Ang matag batalyon  adunay lima o unom ka kompaniya sa 80 ngadto sa 90 ka sundalo nga gibansay sa pagpakiggubat diha sa bukid nga kalasangan, diin dinhi ginasangka ang grabeng mga engkuwentro batok sa mga kontra (mga gerilya nga kaatbang sa mga Sandinista). Bisan pag mibalibad ang mga brader sa pagsul-ob ug mga uniporme sa militar ug pagdalag mga armas, sila gipadala gihapon ngadto sa panggubatan bisag supak sa ilang buot, gawas pa nga sila gisilotan ug gibiaybiay.

 Ang 18-anyos nga si Giovanni Gaitán nakaagom ug ingon niini nga pagtratar. Dihay gihimong pagsulay sa pagpugos kang Giovanni sa pagsulod sa militar una pa sa distritong kombensiyon sa Disyembre 1984, diin didto siya naglaom nga magpabawtismo. Siya gipadala ngadto sa usa ka kampo nga bansayanan sa militar diin sulod sa 45 ka adlaw gipugos siya sa mga sundalo sa pagtuon kon unsaon paggamit sa riple ug sa pagpakiggubat diha sa kalasangan. Apan, tungod sa iyang konsensiya nga nabansay sa Bibliya, si Giovanni mibalibad sa ‘pagtuon sa pagpakiggubat.’ (Isa. 2:4) Wala siya magsul-ob ug uniporme sa militar, ni magdala ug armas. Bisan pa niana, siya gipugos sa pagmartsa uban sa mga sundalo sa misunod nga 27 ka bulan.

Miingon si Giovanni: “Gilig-on nako ang akong kaugalingon pinaagi sa walay puas nga pag-ampo, pagpamalandong sa akong nakat-onan sa miagi, ug sa pagsangyaw ngadto sa tanang sundalo nga nagpakitag interes. Gihinumdoman nako kanunay ang mga pulong sa salmista: ‘Iyahat ko ang akong mga mata ngadto sa kabukiran. Asa ba magagikan ang akong tabang? Ang akong tabang nagagikan kang Jehova, ang Magbubuhat sa langit ug yuta. Dili niya mahimong itugot nga ang imong tiil matarog. Ang Usa nga nagabantay kanimo dili mahimong magduka.’”​—Sal. 121:1-3; 1 Tes. 5:17.

Bisag pinugos nga gipadala ngadto sa tunga sa panggubatan duolan sa 40 ka nagkalainlaing mga okasyon, si Giovanni wala makaagom ug kadaot. Sa dihang siya gibuhian, siya nagpabawtismo sa Marso 27, 1987, ug wala magdugay human niana mialagad ingong payunir. Daghang matinumanon nga batan-ong mga brader ang may ingon niini nga mga kasinatian.​—Tan-awa ang kahon nga “Gipugos sa Pag-adto sa Panggubatan,” sa mga panid 105-6.

Nagdepensa sa Ilang Neyutral nga Baroganan

Ang kontrolado-sa-kagamhanan nga prensa, maingon man ang CDS, bakak nga nag-akusar sa mga Saksi ni Jehova nga naggamit sa balay-ug-balay nga ministeryo sa pagkampanya batok sa  Patriotic Military Service. Gipangangkon niini nga gidaot sa mga Saksi ang seguridad sa nasod pinaagi sa paghaylo sa mga batan-on sa Nicaragua sa pagbalibad sa pagserbisyo sa militar. Bisag walay pasikaranan, kini nga mga akusasyon gibalikbalik ug sulti nga nakatukmod sa mga tigdemanda ug mga huwes sa pagkahimong mapihigon. Nakadugang sa problema, ang mga lider sa prominenteng mga relihiyong Protestante, nga nagpaila sa ilang kaugalingon ingong mga tigpaluyo sa rebolusyon, nag-akusar usab niadtong nagpabiling neyutral tungod sa relihiyosong mga hinungdan, nga nagtawag kanila nga “mga kaaway sa mga tawo.”

Usa ka Saksi nga abogado ang nagdumala sa mga kaso sa apelasyon sa 25 ka batan-ong mga brader nga gisentensiyahan ug duha ka tuig sa pagkapriso tungod kay dili magsundalo. Sanglit ang pagdumili tungod sa konsensiya wala ilhang legal, ang tumong sa apelasyon mao ang pagpakunhod sa mga sentensiya, nga nagsitar sa maayong panggawi sa mga akusado, ug wala mosukol sa dihang gidakop. Tungod niini, ang ubang mga sentensiya, apan dili ang tanan, gipamenosan ug 6 hangtod 18 ka bulan.

“Makaiikag,” miingon si Julio Bendaña, usa ka igsoon nga mitambong sa mga husay, “nga gawas sa mga Saksi ni Jehova, walay mga batan-on ang mibalibad sa pagsundalo tungod sa relihiyosong mga hinungdan. Mapasigarbohon akong nagtan-aw nga gidepensahan pag-ayo sa mga 17-anyos ang ilang neyutralidad atubangan sa huwes ug tigdemandang militar, samtang gilibotan sa magsusupak nga mga tumatan-aw.”​—2 Cor. 10:4.

Gihimong Tinagotago ang Pag-imprenta

Sulod niining panahona, ang Nagamandong Lawas nagpadayon sa paghatag ug tabang ug paggiya sa mga igsoon sa Nicaragua pinaagi sa sanga sa Costa Rica ug sa komite sa nasod sa Nicaragua. Apan ang pag-importar ug mga literatura gidili, busa sa unsang paagi matagan-an ang “pagkaon sa hustong panahon”? (Mat. 24:45) Sa makausa pa, si Jehova nagbukas ug dalan.

Sa 1985 ang mga igsoon nakakuha ug mga artikulo sa pagtuon sa Bantayanang Torre ug ubang pinasukad-sa-Bibliya nga materyal  pinaagi sa tabang sa usa ka komersiyal nga tig-imprenta. Apan, peligroso kining paagiha, kay maladlad niini ang atong buluhaton ngadto sa mga magsusupak. Busa, ang desisyon nga gikauyonan mao ang paggamit ug offset press nga gigamit sa pag-imprenta ug mga programa sa asembliya ug sa mga imbitasyon sa Memoryal hangtod sa panahong gipasira ang sanga. Ang makina gigamit diha sa balay sa usa ka sister nga nagpuyo sa gawas sa Managua.

Ikasubo, sa Nobyembre nianang tuiga, ang makina nahulog sa mga kamot sa kagamhanan. Aron dili mahunong ang pag-imprenta, ang mga igsoon nagdalidalig ayo sa daang makinang mimyograp, nga ilang gianggaan ug Ang Sunoy. Sa miagi, gigamit kini sa pag-imprentag mga handbill, sulat, ug mga programa. Sa dihang wala nay makuhang mga piyesa, ang mga igsoon nakabaton ug laing segunda-manong makinang mimyograp, ug ginganlan kinig Ang Manok. Wala magdugay, gihatagan usab sila sa sanga sa El Salvador ug makina. Kay naandan na man nila ang paggamit ug ngalan gikan sa ilang binuhing hayop sa uma, ilang ginganlan kinig Ang Himungaan.

 Usa ka karaan na, apan mosaler gihapon, nga paagi sa pag-imprenta naggamit ug mga tabla para sa mimyograp, nga ginganlan sa mga igsoon ug las tablitas, o gagmayng mga tabla. Hinimo ni Pedro Rodríguez, nga usa ka tiggamag kabinet nga nabawtismohan sa 1954, kining maong kasangkapan dunay duha ka naglut-od nga rektanggulo nga kuwadro nga gitaorag mga bisagra nga naghawid sa panaptong pangsala sa ibabawng kuwadro ug bildo o kahoy diha sa ilalom nga kuwadro. Simple lang ang disenyo ug ang proseso sa pag-imprenta. Usa ka papel nga stencil nga gimakenilyahan isulod sa ibabaw nga kuwadro nga dunay panaptong pangsala ug ang limpiyong palid sa papel isulod sa ilalom nga kuwadro. Ang tinta ipahid diha sa panaptong pangsala pinaagig roller, ug pagkahuman sa matag kopya, butangan kinig bag-ong palid sa papel.

Bisan pag kuti nga trabaho, daghan ang nagama niining maong paagi sa pag-imprenta, lakip sa libro sa alawiton nga Pag-awit ug mga Pagdayeg Kang Jehova, nga kompleto sa 225 ka alawiton sa Gingharian. “Sa dihang nahanas ang mga igsoon sa paggamit niining gagmayng mga tabla,” nahinumdom si Edmundo Sánchez, nga usa sa mga tig-imprenta, “sila makaimprenta ug 20 ka panid sa matag minuto. Tanantanan, kami nakagama ug duolan sa 5,000 ka kopya sa libro sa alawiton lamang.”

Ang asawa ni Edmundo, si Elda, mao ang usa sa unang mga sister nga mitabang sa pagmakenilya sa mga papel nga stencil alang sa mga makinang mimyograp. Ginamit ang iyang kaugalingong makenilya nga demano, si Elda, nga usa ka inahan usab, magsugod sa pagtrabaho sayo sa buntag ug kasagaran hangtod sa halawom nga kagabhion nga magmakenilya sa mga artikulo sa pagtuon sa Bantayanang Torre diha sa mga stencil alang sa mga makinang  mimyograp. Siya nahinumdom: “Hatagan ako ni Edmundo ug usa ka kopya sa magasin nga iyang madawat gikan sa Costa Rica. Wala gayod ako mahibalo kon pila ka grupo ang nag-imprenta o diin sila nag-imprenta; ang akong nahibaloan lamang mao ang bahin sa trabaho nga gitudlo kanako. Nahibalo usab ako nga kon kami masakpan, ang among balay, ang among mga muwebles​—ang tanang butang—​kompiskahon ug kami dakpon, may posibilidad pa nga kami ‘mangawagtang.’ Bisan pa niana, ang among gugma ug kahadlok kang Jehova nagwala sa bisan unsang kahadlok namo sa tawo.”

Ang mga Imprentahanan

Si Guillermo Ponce nahinumdom kon sama sa unsa ang mga imprentahanan. Usa siya ka proofreader ug masugosugo tali sa mga igsoon nga tigmakenilya sa mga stencil ug sa mga tig-imprenta ug tighatod niini. Si Brader Ponce miasoy: “Ang mga imprentahanan gibutang diha sa mga balay sa pipila ka pamilyang Saksi. Ang matag imprentahanan maoy usa ka kuwarto nga gigama sulod sa usa ka kuwarto, nga dunay gamayng lugar nga trabahoanan. Aron dili madunggan ang tingog sa mimyograp, magbutang kami ug tape player o radyo sa gawas sa imprentahanan ug kini patokaron ug kusog.”

Nagkabasa sa singot, ang mga igsoon magtrabaho ug siyam ngadto sa napulo ka oras sa sulod niining gagmayng mga kuwarto nga nagmimyograp sa Ang Bantayanang Torre o ubang mga publikasyon. Kasagaran, kon ang mga silingan mahibulong o kon dunay mosumbong sa mga awtoridad, ang tibuok palakaw kinahanglang ibalhin dihadiha ngadto sa laing balay.

Ang trabaho giisip nga pag-alagad sa Bethel, ug ang nagtrabaho niining buluhatona mga batan-on, ulitawo nga mga brader. Si Felipe Toruño 19 anyos ug bag-o pang nabawtismohan sa dihang siya gidapit sa pagtrabaho sa usa niining mga imprentahanan. “Ang akong unang impresyon,” miingon si Felipe, “mao nga misulod ako ug gamay, halos walay hangin nga kuwarto nga dunay isog ug baho nga correction fluid sa stencil. Ang kainit morag dili  maagwanta, ug ang kahayag naggikan lamang sa usa ka gamayng sugang ploresen.”

Dihay ubang mga problema usab. Pananglitan, kon ang makina maguba​—nga mao kanunay ang mahitabo—​dili basta dad-on lamang kini ngadto sa ayohanan. Ang mga tawo mangutana: ‘Kinsay tag-iya niini nga mimyograp? Unsay giimprenta niini? Ang pag-imprenta ba gitugotan sa sentral nga kagamhanan?’ Busa ang mga igsoon na lay moayo ug usahay mao pay mohimo sa mga piyesa. Ang laing problema mao ang kanunay nga pagkawalay koryente. “Kay ang mga grupo nga nag-imprenta dili man buot nga malangan ang pag-imprenta,” nahinumdom si Brader Ponce, “makita usahay nako sila nga magtrabaho sa kahayag sa kingki, ang ilang mga ilong nangitom sa anuos. Ang apresasyon, disposisyon, ug ang espiritu sa pagsakripisyo sa kaugalingon nga gipakita niining buotang mga batan-on nakadasig kanako sa pagpadayon.”

Pipila ka Dili Makalimtang mga Panumdoman

Si Felipe Toruño mawilihong nahinumdom ug balik sa iyang upat ka tuig ingong tinagotagong tig-imprenta. “Gisilsil gayod nako sa akong hunahuna nga ang mga igsoon mahinamong naghulat niining hinungdanong espirituwal nga pagkaon,” miingon si Felipe. “Busa, bisan pag gipig-otan kami pag-ayo, kami malipayong nag-alagad.” Si Omar Widdy, nga usa sa nagtrabaho niining buluhatona gikan sa Hunyo 1988 hangtod nga natapos kini sa Mayo 1990, nahinumdom: “Usa sa mga butang nga nasilsil pag-ayo kanako mao ang inigsoong pagmahal. Ang mga bag-ohan andam ug maikagon nga makakat-on ug mapailobong gitudloan sa nagkalainlaing matang sa mga trabaho. Ang mga kahimtang sa pagtrabaho malisod, apan ang mga boluntaryo, bisan pag batan-on, maoy espirituwal nga mga lalaki nga nagpabili pag-ayo sa mga pagsakripisyo nga gikinahanglan alang niining maong natad sa pag-alagad.”

Si Giovanni Gaitán nag-alagad usab sa mga imprentahanan. Siya nahinumdom: “Ang nakatabang aron kami makapadayon mao ang pagpabili kang Jehova ug sa iyang organisasyon. Walay  usa kanamo ang nakadawat ug alawans niadtong panahona, apan kami wala mabalaka niana; kami nakabaton sa among panginahanglan. Ako mismo nakaagi na ug daghang situwasyon diin gisalig ko na lang ang tanan kang Jehova. Busa wala kaayo ako mabalaka bahin sa akong materyal nga mga panginahanglan. Ang mga brader nga sama kang Guillermo Ponce, Nelson Alvarado, ug Felipe Toruño, bisag batan-on, maoy maayo kaayong panig-ingnan alang kanako. Ang edarang mga igsoon nga nanguna nakapalig-on usab kanako. Oo, sa dihang mahinumdom ug balik, ikaingon nako nga ang tibuok kasinatian nagpatugob gayod sa akong kinabuhi.”

Ang tanang nalangkit sa tinagotago nga mga buluhaton nakakita sa tabang ni Jehova sa daghang paagi, bisan na sa mismong trabaho nga pag-imprenta. Si Brader Gaitán miingon: “Sa naandang gamit, ang usa ka stencil makaabot ug 300 ngadto sa 500 ka pagkopya. Kami nakaimprenta ug 6,000 ka kopya gikan niana!” Nganong kinahanglang paaboton ug dugay ang mga stencil ug ang ubang mga gamit sa pag-imprenta? Gawas nga limitado ang suplay niini diha sa nasod, kini mapalit lamang sa kontrolado-sa-estado nga mga tindahan diin ang pagpalit ug daghan niini makapukaw ug pagtagad, nga kuyawng madakpan ang mopalit. Oo, gipanalanginan ni Jehova ang mga paningkamot sa mga igsoon, kay gawas lang sa orihinal nga offset press, ang mga awtoridad wala gayod makasakop ni makapasira sa bisan hain niini nga mga imprentahanan.

Ang mga igsoon nga dunay sekular nga mga trabaho aron makatagana sa ilang mga pamilya mitabang usab sa buluhaton, sagad uban sa dakong kapeligrohan. Pananglitan, daghan ang naghatod sa materyal nga naimprenta sa tibuok nasod ginamit ang ilang kaugalingong mga sakyanan. Usahay, tibuok adlaw sila nga magbiyahe, nga moagi sa daghang checkpoint sa militar. Sila nahibalo nga kon masakpan, ang ilang sakyanan embargohon, ug sila dakpon ug prisohon. Bisan pa niana, sila porsigido. Busa, gikinahanglan niining mga igsoona ang bug-os nga pagpaluyo sa ilang mga asawa, diin ang pipila kanila dunay dakong bahin usab sulod niining malisod nga panahon, sama sa makita nato karon.

 Maisogong Espirituwal nga mga Babaye

Daghang Kristohanong mga babaye ang nagpakita ug talagsaong kaisog ug pagkamaunongon sulod sa mga tuig sa pagpiot diha sa Nicaragua. Agig pagtabang sa ilang mga bana, misugot sila nga gamiton ang ilang mga balay alang sa tinagotago nga pag-imprenta, kasagaran sulod sa daghang bulan. Sila maghikay usab ug pagkaon alang sa mga nagtrabaho, nga ilang kaugalingong gasto. “Naugmad ang Kristohanong panagsuoray tali kanamong batan-ong mga brader ug niini nga mga sister,” nahinumdom si Nelson Alvarado, kinsa mitabang sa pagdumala sa pag-imprenta. “Sila nahimong among mga inahan. Ug kami, sama sa mga anak, nakahatag kanila ug daghang trabaho. Usahay, magtrabaho kami hangtod sa alas kuwatro sa buntag aron maabot ang bahin sa among mga trabaho ug ang gitagal nga petsa nga taposon kini, ilabina kon dunay dugang mga trabaho nga gieskedyul, sama sa pulyetong Pagsusi sa Kasulatan sa Adlaw-Adlaw. Usahay duha kami nga magpulihay sa pagtrabaho halos 24 oras. Apan, sa walay sipyat, ang mga sister aduna gayoy andam nga pagkaon alang kanamo, bisan sa kadlawon.”

Ang mga pamilya nga dunay imprentahanan sa ilang balay nag-atiman usab sa seguridad. Ang mga inahan kasagaran ang magdumala niining buluhatona, tungod kay ang kadaghanang bana dunay sekular nga mga trabaho sa maadlaw. Ang usa ka sister nahinumdom: “Aron dili madunggan ang kabanha sa mga makina, patokaron namog kusog ang radyo. Kon dunay moabot sa ganghaan, among senyasan ang mga brader sa imprentahanan pinaagi sa switch nga magpasiga sa linain nga bombilya.”

Kasagaran ang mga bisita maoy mga isigka-Saksi o mga paryente. Bisan pa niana, ang mga sister maningkamot sa pagpalakaw dayon kanila sa malumong paagi. Sama sa imong mahanduraw, kini dili sayon buhaton, kay kini nga mga sister kinaiyanhon nga maabiabihon kaayo. Palandonga ang pananglitan ni Juana Montiel, kinsa adunay punoan sa kasoy sa iyang lagwerta. Tungod kay ang mga isigka-Saksi kanunay man mangadto aron mamupo ug bunga, ang lagwerta ni Juana nahimong pundokanan. “Sa dihang  nakapribilehiyo kami tungod kay diha gibutang ang imprentahanan sa among balay,” nahinumdom si Juana, “ako ug ang akong bana napugos sa pagputol sa punoan. Dili namo ikasulti sa mga igsoon kon nganong kami kalit lang nga dili na kaayo makighugoyhugoy, apan nahibalo kami nga ang gipalakaw nga pag-imprenta kinahanglang mapanalipdan.”

Si Consuelo Beteta, nga karon patay na, nabawtismohan sa 1956. Ang iyang balay gigamit usab alang sa pag-imprenta. Apan, ang mga igsoon dili makaparking atubangan sa iyang balay aron sa pagkuha sa literatura nga dili makapukaw ug katahap. Busa sila moparking sa mas luwas nga lugar​—sa balay sa usa ka igsoon nga usa ka bloke ang gilay-on. Sa usa ka interbiyo sa wala pa siya mamatay, si Sister Beteta nahinumdom niadtong mga adlawa. Mikidlap ang iyang mga mata dihang siya miingon: “Ang mga magasin gilukot ug gibutang diha sa mga sako nga ipadala ngadto sa nagkalainlaing mga kongregasyon. Ang matag sako motimbang ug duolan sa 15 kilos. Aron makaabot sa balay sa igsoon, lukdoon nako ug sa akong umagad nga babaye ang mga sako ug molabang sa kanal sa luyo sa akong balay. Wala gayod magduda ang akong mga silingan, kay ang mga sako walay kalainan nianang lukdoon sa kadaghanang mga babaye.”

 Gimahal gayod sa mga igsoon kining maunongon, maisogon nga mga sister! “Dako gayod nga pribilehiyo nga makatrabaho uban nila,” miingon si Guillermo Ponce, nga nagsulti alang sa kadaghanang mga brader nga nag-alagad uban niya niadtong panahona. Siyempre, ang maong maayong Kristohanong mga babaye, hasta ang ilang mga bana, maoy maayo kaayong mga panig-ingnan sa ilang mga anak. Busa, atong palandongon karon ang pipila ka problemang giatubang sa mga anak niadtong halandomong katuigan.

Maunongon, Kasaligang mga Anak

Sama sa ilang mga ginikanan, ang mga anak niadtong nalangkit sa tinagotagong palakaw sa pag-imprenta ug paghatod sa mga literatura nagpakita usab ug talagsaong pagkamaunongon. Si Claudia Bendaña, kansang duha ka anak nagpuyo pa sa balay niadtong panahona, nahinumdom: “Kami dunay gipaandar nga imprentahanan sa likod nga lawak sa among balay sulod sa lima ka bulan. Inig-abot sa mga bata gikan sa eskuylahan, gusto nilang motabang sa mga brader. Apan unsay ilang trabahoon? Imbes abogon sila, gitugotan sila sa mga brader sa pag-staple sa gimimyograp nga mga panid sa Ang Bantayanang Torre. Gusto kaayo ang mga bata nga makauban ang maong batan-ong mga lalaki, kinsa nagdasig kanila sa pagsag-ulo sa mga teksto sa Bibliya ug sa mga alawiton sa Gingharian!”

 “Aron magpabiling tinagoan,” miingon si Sister Bendaña, “gipatin-aw nako ug sa akong bana ngadto sa among mga anak nga kami nagkinabuhi sa malisod nga panahon, nga kining buluhatona para kang Jehova, ug kinahanglan gayod nga magpabilin kami nga maunongon. Dili kini itug-an kang bisan kinsa​—dili bisan sa mga paryente o sa Kristohanong mga brader ug sister. Maayo na lang kay ang mga bata matinumanon ug masinugtanon.”

Ang balay ni Aura Lila Martínez maoy usa sa una nga gigamit ingong sentro sa pag-imprenta. Ang iyang mga apo mitabang sa pagtipon sa mga panid, pag-staple, ug pag-empake. Nasuod usab sila pag-ayo sa mga brader nga nagtrabaho diha sa ilang balay. Ug wala gayod nila isulti ang buluhaton ngadto sa uban. Si Eunice nahinumdom: “Moeskuyla kami ug makigdula halos kada adlaw uban sa mga anak sa mga Bendaña ug Eugarrios, apan wala gayod kami mahibalo nga ang literatura ginapatik diha sa balay sa matag usa kanamo hangtod paglabay na lamang sa mga tuig. ‘Diay? Sa inyong balay usab?’ nangutana kami sa usag usa sa kahibulong. Ania kami nagdako nga suod nga mga higala, pero walay usa kanamo ang mitug-an ug bisan unsa ngadto sa uban. Klaro, kini maoy paagi ni Jehova aron mapanalipdan ang buluhaton.”

Kadtong unang mga kasinatian nagpadayon nga adunay maayong impluwensiya niining mga batan-ona. Si Emerson Martínez, nga karon usa ka ministeryal nga alagad sa linain nga bug-os-panahong pag-alagad, miingon: “Ang mga brader sa maong mga imprentahanan nagsilbing akong mga sulondan. Sila 18 o 19 anyos lamang, apan gitudloan nila ako sa pagpabili sa espirituwal nga mga responsibilidad, bisag unsa ka gamay, ug nakat-onan nako ang bili sa pagbuhat ug dekalidad nga trabaho. Kon mosipyat ako pagbutang ug bisag usa ka panid lang samtang magtigom niini, adunay dili makapahimulos sa maong impormasyon. Kini nagpasilsil kanako sa bili sa paghimo sa akong labing maayo para kang Jehova ug para sa atong mga igsoon.”

Si Elda María, nga anak ni Edmundo ug Elda Sánchez, mitabang pinaagi sa paghatod sa mga stencil sa Ang Bantayanang Torre ug ubang mga publikasyon nga gimakenilya sa iyang inahan.  Iyang ikarga kini diha sa iyang bisikleta ngadto sa balay ni Brader Ponce nga lima ka bloke ang gilay-on. Sa dili pa ihatag ang mga stencil ngadto sa iyang anak, putson kinig maayo ni Sister Sánchez ug ibutang kini diha sa gamayng basket. “Sukad sa pagkabata,” miingon si Elda María, “gibansay ako sa akong mga ginikanan nga magmasinugtanon. Busa, sa miabot kining panahona sa pagdili, naanad na ako sa pagsunod gayod sa mga instruksiyon.”

Nakasabot ba siya sa mga kapeligrohan nga atubangon sa mga brader​—apil ang iyang amahan—​nga maoy nagdumala sa pag-imprenta? Miingon si Elda María: “Sultihan ako kanunay ni Papa una pa siya mobiya sa balay nga kon siya madakpan, dili gayod ako mahadlok o maguol. Bisan pa niana, kon dili dayon siya makapauli, makahinumdom ako nga nag-ampo sa daghang higayon uban kang Mama nga malayo unta siya sa kapeligrohan. Kanunay kaming makakita ug mga sakop sa Seguridad sa Estado nga magparking atubangan sa among balay nga naniid namo. Kon si Mama kinahanglang moadto sa pultahan tungod kay dunay nanuktok, hiposon nako ang tanan niyang mga gamit may kalabotan sa pag-imprenta ug tagoan kana. Mapasalamaton kaayo ako sa panig-ingnan ug pagbansay nga gihatag kanako sa akong mga ginikanan sa pagpasundayag ug pagkamaunongon kang Jehova ug ngadto sa atong mga igsoon.”

Kay nakatukod ug malig-ong pundasyon sa panahong bata pa sila, daghang batan-on sa maong panahon nag-alagad na karon sa bug-os-panahon, ug ang kadaghanan dunay mga kaakohan sa mga kongregasyon. Ang ilang pag-uswag maoy pamatuod sa dagayang pagpanalangin ni Jehova sa iyang katawhan, nga walay usa kanila ang nasipyatan sa pagtagana sa espirituwal nga pagkaon sa maong malisod nga panahon. Sa pagkatinuod, ang maayong balita sa Gingharian sa Diyos nagpadayon sa pag-uswag, nga nakakita pa gani ug “maayong yuta” taliwala sa libolibong napriso panahon sa Sandinista. (Mar. 4:​8, 20) Sa unsang paagi kini nahitabo?

Ang Binhi sa Kamatuoran Gipugas Diha sa Prisohan

Human sa Rebolusyon sa Sandinista, libolibo sa napilding Guwardiya sa Nasod ug mga kontra nga politiko gipriso sa dili pa moatubang  sa linain nga husgado nga nagsesyon gikan sa ulahing bahin sa 1979 ngadto sa 1981. Ang kadaghanan sa mga Guwardiya sa Nasod kaniadto gisentensiyahan hangtod 30 ka tuig sa Cárcel Modelo (Modelo Prison), nga usa ka dakong prisohan sa Tipitapa, nga mga 11 kilometros amihanan-sidlakan sa Managua. Sama sa atong makita unya, daghang tawong matinud-anon ug kasingkasing niadtong malisod, nagdasok nga mga prisohan nakabaton ug kagawasan sa espirituwal nga paagi.

Sa kataposang bahin sa 1979, usa ka ansiyano sa Managua nakadawat ug sulat gikan sa isigka-Saksi nga napriso, apan wala pa mabalhog sa Cárcel Modelo, tungod kay usa siya ka sundalo ilalom sa kagamhanan ni Somoza sa wala pa makahibalo sa kamatuoran. Diha sa iyang sulat, ang igsoon mihangyo ug literatura nga ikapaambit sa ubang mga priso. Ang duha ka ansiyano nga naghatod sa literatura wala tugoti sa pagpakigkita sa igsoon. Apan, wala kini makapaluya kaniya, kay siya nagpadayon sa pagsangyaw ngadto sa iyang kaubang mga priso, nagdumala pa gani ug mga pagtuon sa Bibliya uban sa pipila kanila.

Ang usa sa mga estudyante, si Anastasio Ramón Mendoza, kusog nga miuswag sa espirituwal. “Nakaangay gayod ako sa akong nakat-onan,” siya nahinumdom, “nga nagsugod ako sa pag-uban sa brader sa dihang siya mosangyaw sa ubang mga priso. Ang uban wala maminaw namo; ang uban naminaw. Wala magdugay mga 12 kami nga nagtuon panahon sa reses diha sa dakong hawan sa prisohan.” Mga usa ka tuig sa ulahi, usa sa orihinal nga grupo gibawtismohan.

Sa sinugdanan sa 1981, kining gamayng grupo sa mga estudyante sa Bibliya gibalhin duyog sa ubang mga priso ngadto sa Cárcel Modelo, diin didto sila nagpadayon sa pagpakigbahin sa maayong balita ngadto sa uban. Sa samang higayon, ang pinasukad-sa-Bibliya nga literatura hilom nga gipasapasa taliwala sa mga priso, ang uban niana nakakita ug dugang “maayong yuta.”

Tagda pananglitan si José de la Cruz López ug ang iyang pamilya, nga dili mga Saksi. Paglabay sa unom ka bulan sa pagkapriso ni José, ang iyang asawa nakabaton ug kopya sa Akong  Basahon sa mga Estorya sa Bibliya gikan sa mga Saksi nga iyang nahibalag sa dalan. Ang iya lang tuyo mao ang paghatag niini ngadto sa iyang bana. “Sa dihang gisugdan nako pagbasa ang librong Mga Estorya sa Bibliya,” miingon si José, “abi nako ug libro kadto sa mga Protestante. Ignorante ako bahin sa mga Saksi ni Jehova. Nakadayeg kaayo ako sa libro nga gibalikbalik nako kinig basa ug gipabasa nako kini ngadto sa akong 16 ka kauban sa selda, diin ang tanan naikag niini. Kini nahisamag nag-inom ug makaparepreskong tubig. Gihulaman usab kini sa ubang mga priso sa mga selda, mao nga nakaabot kini sa tanang selda, nga sa ulahi natata ug nagkagisigisi samag usa ka pakete sa daang baraha.”

Daghan sa kauban ni José nga mga priso maoy mga membro sa mga relihiyong Protestante; ang pipila mga pastor pa gani. Si José nagsugod sa pagbasa sa Bibliya uban kanila. Apan, siya nasagmuyo sa iyang gipangutana sila sa kahulogan sa Genesis 3:15 tungod kay ila lamang siyang giingnan nga usa kini ka misteryo. Usa ka adlaw niana laing priso, nga usa ka estudyante sa Bibliya, miingon kang José: “Ang tubag anaa nianang imong libro nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova. Mahimo natong tun-an kini kon gusto ka.” Gidawat ni José ang tanyag, ug pinaagi sa tabang sa librong Mga Estorya sa Bibliya, nahibaloan niya ang kahulogan sa Genesis 3:15. Human niana, nagsugod siya sa pagpakig-uban sa mga priso nga nagpaila sa ilang kaugalingon ingong mga Saksi.

Usa sa mga butang nga nakadani kang José niining talagsaong grupo sulod sa Cárcel Modelo mao ang ilang maayong panggawi. “Nakita ko ang mga tawo nga akong nahibaloan nga daotan ang estilo sa kinabuhi nga karon nagpakita ug maayong panggawi tungod sa pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova,” miingon si José. Kasamtangan, ang asawa ni José nagpadayon sa pagkuhag mga literatura gikan sa mga Saksi ug nagpasa niini ngadto sa iyang bana, nga miuswag usab sa espirituwal nga paagi. Sa pagkatinuod, gitudlo siya sa iyang grupo sa pagtuon sa usa ka seksiyon sa prisohan nga niini siya makasangyaw sa nagkalainlaing selda.  Busa, nakapahulam siya sa iyang pipila ka literatura ngadto sa mga tawong interesado ug nagdapit usab kanila sa mga miting, nga ginahimo diha sa seksiyon sa prisohan panahon sa reses.

Pag-atiman sa Espirituwal nga mga Panginahanglan sa mga Priso

Gitagan-an sa Kongregasyon sa East Managua ang espirituwal nga mga panginahanglan sa nagkadaghang mga priso sa Cárcel Modelo nga nagbasa sa mga literatura ug nagmauswagon sa espirituwal. Tungod niana, ang kongregasyon naghikay ug usa ka programa diin ang pipila ka igsoong lalaki ug babaye tinagotagong magdala ug mga literatura ngadto sa mga priso. Ang mga pagbisita gitugotan kas-a sa matag 30 ngadto sa 60 ka adlaw, apan ang makabisita lamang sa priso mao ang tawo nga iyang gihangyo sa pagbisita kaniya sa miagi. Busa, dili tanang interesado ang personal nga maduaw sa lokal nga mga Saksi. Bisan pa niana, wala kana makahatag ug dakong problema tungod kay ang mga priso magkatipon ra sa ulahi ug magpaambit sa mga butang sa usag usa.

Ang mga ansiyano sa Kongregasyon sa East Managua mitabang sa paghikay ug pagdumala sa kalihokan sa nagkadakong grupo sulod sa Cárcel Modelo. Sila regular nga makigkita ilabina sa mga priso nga nanguna sa espirituwal nga paagi, nga magpatin-aw kanila kon unsaon pagdumala sa senemanang mga miting, pagdumala sa buluhatong pagsangyaw sa mahapsay nga paagi, ug sa pagreport sa mga kalihokan. Sa baylo, ipasa niining maong mga priso kanang impormasyona ngadto sa uban. Ang maayong teokratikanhong kahikayan gikinahanglan gayod, tungod kay sa maong panahon natukod ang usa ka dakong grupo sa mga estudyante sa Bibliya diha sa prisohan.

Ang Cárcel Modelo sa sinugdan adunay upat ka seksiyon sa prisohan, ang matag usa dunay duolan sa 2,000 ka priso. “Ang matag seksiyon sa prisohan bulag sa uban,” miingon si Julio Núñez, usa sa mga ansiyano nga nagaduaw, “busa gidumala ang senemanang mga miting sa natad nga lulinghayawan sa matag seksiyon sa prisohan, nga duolan sa 80 ka tawo ang manambong.”

 Gibawtismohan Diha sa Baril

Samtang nag-uswag ang mga bag-ohan, daghan ang nagpahayag nga gustong magpabawtismo. Giaprobahan sa nagaduaw nga mga ansiyano ang mga kandidato sa bawtismo ug gitabangan ang mga priso nga nanguna sa espirituwal sa pagtakda ug petsa sa bawtismo nga maatol sa asembliya nga himoon sa gawas sa prisohan. Kasagaran ang pakigpulong alang sa bawtismo ihatag sa gabii diha sa usa sa mga selda, ug pagkasunod buntag inigpangaligo sa mga priso, ang mga kandidato pagabawtismohan.

Si José de la Cruz López gibawtismohan diha sa prisohan sa Nobyembre 1982. “Ako gibawtismohan diha sa usa ka baril sa basurahan,” siya miingon. “Among gikuskosan kinig maayo ug sabon nga pinulbos. Dayon among gihapinan kinig habol ug gibutangag tubig. Apan, ang mga guwardiya miabot sa dihang nagtapok kami alang sa bawtismo. ‘Kinsay naghatag ug awtorisasyon niini nga bawtismo?’ sila nangutana. Ang igsoon nga nanguna miingon nga dili na magkinahanglan ug awtorisasyon ang pagtuman sa sugo sa Diyos. Ang mga guwardiya misugot apan buot silang motan-aw sa bawtismo. Busa, samtang sila nagtan-aw, ako gipatubag sa duha ka pangutana  nga ipangutana ngadto sa mga kandidato sa bawtismo, ug dayon gilusbog ako sa tubig diha sa baril.” Labing menos 34 ka priso sa ulahi ang nabawtismohan niining paagiha.

Ang ubang mga priso kusog nga miuswag. Ang usa kanila mao si Omar Antonio Espinoza, nga nagsilbi ug 10 ka tuig sa iyang 30 ka tuig nga sentensiya sa Cárcel Modelo. Ang mga priso ibalhinbalhin matag karon ug unya, ug sa ikaduhang tuig ni Omar, usa sa iyang kauban sa selda maoy usa ka Saksi. Si Omar nakamatikod nga duawon kanunay sa ubang mga priso kining tawhana, nga nagtudlo kanila sa Bibliya. Nakadayeg sa iyang nakita ug nadungog, si Omar mihangyo usab nga magpatuon sa Bibliya.

Si Omar nagsugod sa pagtuon pinaagi sa tabang sa librong Ang Kamatuoran nga Motultol sa Kinabuhing Dayon, nga magtuon ug usa ka kapitulo sa usa ka adlaw. Human sa 11 ka adlaw, gusto na niyang mahimong magmamantala. Sa dihang natapos niya ang 22 ka kapitulo sa libro, siya mihangyo nga magpabawtismo. Apan, gihangyo siya sa mga igsoon sa paghunahuna una niinig maayo. Sila mirekomendar usab nga iyang tun-an ang ikaduhang libro, ang Ikaw Mabuhing Walay Kataposan sa Paraiso sa Yuta, nga bag-o pang nadawat diha sa prisohan. Kapin lag usa ka bulan, natapos usab ni Omar kanang libroha. Dugang pa, siya mihunong sa pagpanabako ug nagbag-o usab. Klaro nga ang kamatuoran sa Bibliya nakaimpluwensiya sa iyang kinabuhi. Kay nakakita niini nga mga kausaban, ang mga igsoon nakombinsir nga tinuod ang iyang tinguha, busa si Omar gibawtismohan diha sa baril sa Enero 2, 1983.

Pagsulti Pinaagig Senyas sa mga Kamot Diha sa Prisohan

Aron mapasa ang impormasyon nga madawat gikan sa mga ansiyano nga nagaduaw sa prisohan o magkuhag impormasyon, sama sa mga report sa pag-alagad sa kanataran, kinahanglang moadto ang naprisong mga magmamantala sa matag seksiyon sa prisohan. Si Brader Mendoza, nga nabawtismohan sa prisohan sa 1982, nag-asoy kon giunsa nila kini paghimo.

“Ang uban namo,” siya miingon, “nakakat-on ug usa ka matang sa pagsulti pinaagig senyas sa mga kamot taliwala sa mga priso. Kon  panahon na sa pagsaulog sa Memoryal, among banabanaon ang pagsalop sa adlaw ug dayon senyasan ang usag usa aron kaming tanan magkausa sa pag-ampo. Among gihimo kini matag tuig. Ang senyas sa mga kamot nakatabang usab kanamo sa among pagtuon sa Ang Bantayanang Torre. Sa dihang ang mga brader sa usa ka seksiyon sa prisohan walay artikulo nga pagatun-an nianang semanahona, among gisenyas ang tibuok artikulo ngadto kanila. Ang tawo nga gisenyasan, usa ka igsoon nga magtan-aw sa mga senyas sa mga kamot, mobasag kusog sa senyas ngadto sa usa ka igsoon kinsa magsulat sa tibuok artikulo.” Apan, sa unsang paagi ang espirituwal nga pagkaon nakasulod sa prisohan?

Espirituwal nga Pagkaon Nakapalig-on sa mga Priso

Ang mga ansiyano, ang ilang mga pamilya, ug ang ubang mga magmamantala sa Kongregasyon sa East Managua regular nga moadto sa Cárcel Modelo aron sa pagduaw sa mga priso. Sa halos napulo ka tuig, sila magdalag materyal ug espirituwal nga mga pagkaon alang sa ilang mga igsoon, lakip sa Ang Bantayanang Torre ug Atong Ministeryo sa Gingharian. Siyempre, ang espirituwal nga pagkaon kinahanglang tagoan.

Gitagoan sa usa ka ansiyano ang mga magasin diha sa lungag sa iyang dakong kratses nga kahoy. “Ang mga batan-on mitabang usab, tungod kay panagsa ra silang rekisahon,” miingon si Julio Núñez. Nakapasulod pa gani ang mga bisita ug mga emblema sa Memoryal ngadto sa prisohan.

Ang matag seksiyon sa prisohan dunay espesipikong adlaw alang sa mga bisita, ug ang mga tawo nga gitugotan kasagaran mogugol ug tibuok adlaw uban sa priso diha sa dakong hawan. Niining paagiha, ang pipila ka mga Saksi nga priso makauban sa ilang mga igsoong lalaki ug babaye gikan sa Managua ug makabaton sa espirituwal nga mga kinahanglanon. Dayon, inigbalik niining mga priso ngadto sa ilang seksiyon sa prisohan, makapaambit sila sa ilang nadawat.

Bisan ang mga alawiton sa Gingharian nakasulod sa prisohan. “Diha sa among seksiyon sa prisohan,” miingon si Brader López, “usa lang kanamo ang makaatubang sa nagaduaw nga mga igsoon. Busa, responsibilidad niana nga priso ang pagtuon sa tono sa pipila  ka kanta sa usa ka higayon ug dayon itudlo kini kanamo. Kay usa ra man ang among songbok, magpraktis kami sa dili pa ang mga miting.” Si Brader Mendoza maoy usa sa pipila ka priso nga makadawat ug mga bisita nga Saksi. “Si Carlos Ayala ug ang iyang pamilya moduaw nako,” miingon si Brader Mendoza. “Gitudloan ako sa iyang duha ka anak nga babaye ug labing menos siyam ka alawiton sa Gingharian, nga akong gitudlo sa akong mga kauban.” Si Brader López maoy usa niadtong nakakat-on sa mga alawiton gikan sa laing priso. Siya nahinumdom: “Sa dihang nagsugod ako sa ulahi sa pagtambong sa mga miting sa gawas sa prisohan, nalipay ako apan, sa pagkatinuod, nahingangha ako ug diyutay sa pagkahibalo nga husto diay ang among gipangantang mga alawiton.”

Pagpabiling Malig-on sa Espirituwal Diha sa Prisohan

Unsang matanga sa palibot ang giantos sa mga igsoon ug sa mga interesado diha sa prisohan, ug sa unsang paagi sila nakapabiling malig-on sa espirituwal? Si Brader Mendoza nahinumdom: “Ang pagkaon sa prisohan rinasyon. Ang tanang priso daghang higayon nga gikulata, ug usahay, mosalba ang mga guwardiya sa duol namo samtang manghapa kami sa salog. Ilang gihimo kini aron kami mahadlok. Kon magkarambola ang ubang mga priso ug mga guwardiya, kaming tanan silotan pinaagi sa pagpagula kanamo ngadto sa hawanan nga hubo aron mabulad sa naglagiting nga kainit sa adlaw. Kami nga mga Saksi magpahimulos niining mga higayona sa paglig-on ug paghupay sa usag usa. Among hinumdoman ang mga teksto sa Bibliya ug ipaambit ang mga punto nga among nakat-onan sa among personal nga pagtuon. Kining mga kasinatiana nakatabang kanamo sa pagpabiling nahiusa ug malig-on.”

Nagpahimulos sa ilang daghang libreng panahon, daghang Saksi ug mga interesado nagbasa sa Bibliya upat o lima ka beses. Nabatasan na nila ang pagtuon ug maayo sa tanang pinasukad-sa-Bibliya nga mga publikasyon nga ilang mabatonan. Si Brader Mendoza nahinumdom nga mapasalamaton kaayo sa mga Yearbook. “Ang mga eksperyensiya sa nagkalainlaing nasod, ang mga mapa​—among gitun-an kining tanan,” siya nahinumdom. “Kada tuig among itandi ang mga pag-uswag, ang gidaghanon sa mga kongregasyon,  ang gidaghanon sa mga bag-ohan nga nabawtismohan, ug ang tumatambong sa Memoryal sa matag nasod. Kini nakapalipay kaayo namo.”

Ilalom niining mga kahimtanga, ang bag-ong mga magmamantala nakabaton ug maayong kahibalo sa Pulong sa Diyos maingon man sa teokratikanhong organisasyon. Sila nahimong madasigon usab nga mga magmamantala ug mga magtutudlo. Niadtong Pebrero 1986, pananglitan, ang Cárcel Modelo dunay 43 ka magmamantala nga nagdumala ug 80 ka pagtuon sa Bibliya. Otsentay-tres ang kasagarang motambong sa senemanang mga miting.

Kining tanang priso nga sa espirituwal nga paagi nakabaton ug kagawasan sa wala madugay nakabaton ug dugang kagawasan, kay ang kagamhanan midesisyon sa paghatag ug pardon sa tanang nangapriso tungod sa politikanhong katarongan. Tungod niini, ang kataposang 30 ka magmamantala sulod sa Cárcel Modelo gibuhian sa Marso 17, 1989. Ang Kongregasyon sa East Managua naghimo dayon ug kahikayan aron ang mga magmamantala nga bag-o pang gibuhian makontak sa mga ansiyano sa mga dapit diin sila mibalhin. Malipayong gidawat niini nga mga ansiyano ang ilang bag-ong mga igsoon, nga ang kadaghanan kanila sa ulahi nahimong mga ansiyano, ministeryal nga mga alagad, ug mga payunir.

Ang mga Pagdili Wala Makapahunong sa Buluhatong Pagsangyaw

Bisan pa sa mga kalisod ug kapeligrohan, ang gidaghanon sa mga magmamantala sa Nicaragua kusog nga mitubo panahon sa mga pagdili. Sa pagkatinuod, sa ubang mga dapit ang mga kongregasyon natukod diin ang mga membro niini halos mga bag-ohan. Usa ka pananglitan mao ang Kongregasyon sa La Reforma. Ang espesyal nga mga payunir nga si Antonio Alemán ug ang iyang asawa, si Adela, adlaw-adlawng mobiyahe sa pagsangyaw ngadto sa mga komunidad sa baryo sa Masaya ug sa siyudad sa Granada. Ang usa niini nga mga komunidad mao ang La Reforma. Dinhi, sa unang mga tuig sa 1979, gitun-an sa magtiayong Alemán si Rosalío López, nga usa ka batan-ong lalaki nga bag-o pang namatyan ug asawa. Gisulti dayon ni Rosalío ngadto sa mga paryente sa iyang asawa, diin siya  miipon ug puyo, ang mga butang nga iyang nakat-onan. Iyang gisultihan ug una ang iyang ugangang babaye, dayon ang iyang mga bayaw nga lalaki ug babaye. Wala magdugay ang usa ka grupo sa 22 ka membro sa pamilya makita nga manglakaw paingon sa mga miting sa Masaya, sayis kilometros ang gilay-on.

Usa ka adlaw niana ang mga bayaw ni Rosalío miingon kaniya: “Among nakat-onan gikan sa mga miting nga ang mga Saksi ni Jehova mosangyaw sa pultahan ug pultahan, apan kita wala.”

“Sige,” miingon si Rosalío, “manangyaw ta karong Sabado.” Ug tuod man sila nanangyaw! Si Rosalío ang nakigsulti, 22 ka buok silang miduaw sa usa ka balay! Sa dihang si Antonio miabot alang sa sunod nga pagtuon, si Rosalío miingon, nga dakog pahiyom: “Kaming tanan nanangyaw karong semanahona!” Bisan tuod ug nalipay si Antonio sa kadasig sa iyang mga estudyante, iyang gidasig ang batan-ong mga magtiayon nga magpahiuyon una sila sa ilang kinabuhi sa mga kinahanglanon sa Bibliya.

Sa Disyembre 1979, si Rosalío ug ang usa sa igsoon sa iyang namatay nang asawa, si Húber López, mao ang una niining grupoha nga nagpabawtismo, ang uban sunodsunod nga nagpabawtismo. Paglabay lamang ug tulo ka tuig, ang Kongregasyon sa La Reforma natukod. Kini nagsugod nga duna lamay 30 ka magmamantala​—tanan gikan sa usa lang ka pamilya! Sa ngadtongadto, si Húber, ang iyang igsoong si Ramón, ug si Rosalío gitudlo ingong mga ansiyano. Sa 1986, 54 ka membro sa kongregasyon ang nag-alagad ingong mga payunir.​—Tan-awa ang kahon sa mga panid 99-102.

Tungod sa madasigong pagsangyaw sa mga membro sa Kongregasyon sa La Reforma, laing unom ka kongregasyon ang natukod diha sa kanait nga mga komunidad. Hinumdomi usab nga gipanid-an gihapon ang mga igsoon sa mga awtoridad, kinsa wala makaangay sa ilang kadasig. “Kanunay kaming hasion sa militar,” nahinumdom si Húber López, “apan wala kana makapahunong kanamo sa pagsangyaw.” Sa pagkatinuod, ang buluhatong pagsangyaw miuswag niining malisod nga panahon. Sa unsang paagi? Tungod kay daghang igsoon ang nawad-an sa ilang mga trabaho ug misulod sa regular o oksilyare payunir nga pag-alagad.

 Gipanalanginan ni Jehova ang ilang mga paningkamot. Sa 1982, dihay 4,477 ka magmamantala sa maayong balita sa Nicaragua, apan sa pagka-1990​—human sa walo ka tuig nga pagdili ug paglutos—​kana nga gidaghanon mitubo ngadto sa 7,894. Kana maoy 76-porsiyentong pag-uswag!

Mga Pagdili Gikuha

Sa Pebrero 1990, ang gipanid-an sa langyawng mga nasod nga eleksiyon miresulta ug bag-ong kausaban sa kagamhanan sa Nicaragua. Human niana, ang mga pagdili sa mga Saksi ni Jehova gikuha, ang pagrekluta sa pagkasundalo gihunong, ug ang mga komite sa depensa gibungkag. Bisan pag nag-amping, ang mga igsoon wala na mahadlok sa mapaniirong mga mata sa mga silingan. Sa Septiyembre nianang tuiga, si Ian Hunter, nga nag-alagad sa Komite sa Sanga sa Guatemala, nahimong bag-ong koordinetor sa komite sa nasod sa Nicaragua.

Sa misunod nga walo ka bulan, ang komite sa nasod nga nagdumala sa buluhaton sa Nicaragua walay opisina ug gamit sa opisina. Sa pagkatinuod, si Brader Hunter nalipay nga gidala niya ang makenilya nga iyang gigamit didto sa sanga sa Guatemala! Usa ka lokal nga igsoon, si Julio Bendaña, malulotong mitanyag sa daghan sa iyang kaugalingong gamit sa opisina ngadto sa mga igsoon, kinsa daghan kaayog trabaho.

Usa ka balay sa gawas sa sentro sa Managua gigamit agig sangang buhatan. Apan, ubay-ubayng mga igsoon wala maanad sa normal nga rutina sa Bethel, kay sila naanad sa pagtrabaho nga tinagotago diha sa nagkalainlaing mga lugar ug sa dili regular nga mga oras. Apan maayo ang ilang pagsanong sa pagbansay ug naghimo sa gikinahanglang mga pagpasibo. Ang kadaghanan niining maong batan-ong mga lalaki padayong nag-alagad kang Jehova nga matinumanon, ang uban sa lainlaing matang sa bug-os-panahong pag-alagad.

Aron makatabang sa buluhaton sa sanga, dihay mga igsoon usab gikan sa ubang mga nasod. Ang mga misyonaryong si Kenneth ug Sharan Brian gitudlog-balik gikan sa Honduras ngadto sa Nicaragua sa ulahing bahin sa 1990. Sa Enero 1991, si Juan ug Rebecca Reyes, mga graduwado sa unang klase sa Gilead Extension School sa Mexico,  miabot gikan sa Costa Rica, nga gisundan ni Arnaldo Chávez, nga graduwado usab sa unang klase sa Mexico, ug sa iyang asawa, si María. Paglabay sa duha ka tuig, si Lothar ug Carmen Mihank miabot gikan sa Panama, diin si Lothar nakaalagad ingong membro sa Komite sa Sanga. Ang kadaghanan giasayn ngadto sa bag-ong sanga, diin didto sila mitabang sa pag-organisar pag-usab sa buluhaton sumala sa hustong pamaagi. Karon, ang pamilyang Bethel sa Nicaragua adunay 37 ka membro nga gikan sa nagkalainlaing mga nasyonalidad.

Sa Pebrero 1991 ang Komite sa Sanga natudlo nga mopuli sa komite sa nasod, ug ang sanga sa Nicaragua gibuksan pag-usab sa Mayo 1, 1991. Niining tungora ang pundasyon gipahimutang alang sa umaabot nga pag-uswag, ug pagkadako niana nga kauswagan! Gikan sa 1990 ngadto sa 1995, 4,026 ka bag-ong mga disipulo ang nabawtismohan​—51 porsiyento nga pag-uswag. Tungod niini nga kauswagan, dako ang panginahanglan ug angay nga mga dapit nga pagatigoman. Apan, tingali mahinumdom ka nga balik sa 1982, tanantanan 35 ka propiedad ang giilog sa magubtanong panon.

Pagbawi sa mga Propiedad

Sa dihang ang mga Kingdom Hall sa primero giilog sa ilegal nga paagi, ang mga igsoon wala modungo sa gipakanaog nga desisyon  apan miapelar dayon sa kagamhanan, nga nagkutlo sa Konstitusyon sa Nicaragua agig ilang pangatarongan. Apan, bisag gihimo na sa mga igsoon ang tanang legal nga kinahanglanon, ang ilang mga hangyo wala balebaleha. Sa 1985 ang mga igsoon misulat pa gani sa presidente sa Nicaragua nga naghangyo sa pag-ila sa organisasyon ingong legal ug sa pag-uli sa tanang propiedad. Gawas pa niana, sila daghang higayon nang mihangyo nga makigkita sa opisyal sa lokal nga mga kalihokan sa kagamhanan. Apan kini wala tagda.

Sa dihang mipuli pagmando ang bag-ong kagamhanan niadtong Abril 1990, ang mga igsoon misumitir dayon ug laing petisyon, niining higayona ngadto sa bag-ong opisyal sa lokal nga mga kalihokan sa kagamhanan, nga naghangyo sa pagrehistro pag-usab sa mga Saksi ni Jehova aron mahimong legal. Pagkadako sa ilang kalipay ug pasalamat kang Jehova kay, paglabay lamang ug upat ka bulan, ang ilang petisyon gihatag! Sukad niadto, ang Watch Tower Bible and Tract Society gihatagan ug international mission status sa kagamhanan sa Nicaragua ug libre nang makapalakaw sa mga kalihokan apil sa naandang eksemsiyon sa pagbayad ug buhis nga ginahatag ngadto  sa sama niini nga dili-negosyo nga mga organisasyon. Apan, ang pagbawi sa mga Kingdom Hall, dili sayon, kay ang uban niini “gihatag” na ngadto sa mga dumadapig sa miaging rehimen.

Ang mga igsoon miapelar sa bag-ong natukod nga Nasyonal Komite sa Rebisyon sa Balaod Labot sa Gikompiskar nga mga Propiedad, nga naghangyo sa pag-uli sa tanang propiedad. Kini komplikado kaayo, makalagot nga proseso, tungod kay daghan ang may sama niining mga hangyo gikan sa ubang mga organisasyon ug mga tawo. Human sa usa ka tuig nga balikbalik nga paghangyo, usa ka propiedad giuli niadtong Enero 1991. Giduaw usab sa mga igsoon ang mga tawo nga nag-okupar sa mga Kingdom Hall, aron kini mahusay. Apan ang kadaghanan niining mga tawhana nagtuo nga ang ilang pagkuha maoy legal nga “ganansiya” gikan sa rebolusyon.

Ang propiedad sa sanga giuli sa ulahing bahin nianang tuiga, apan gipalitan ug balay ang nagpuyo nga pamilya nga miokupar sa propiedad. Sa misunod nga mga tuig, anam-anam nga nabawi sa mga igsoon ang 30 sa 35 ka propiedad ug nakadawat ug kompensasyon pinaagig mga bond gikan sa kagamhanan alang sa mga propiedad nga dili na mabawi.

Pagsagubang sa Kinaiyanhong mga Kalamidad

Gawas pa sa mga linog nga gihisgotan sa sinugdan niini nga taho, ang mga bolkan ug mga bagyo nakapahinabo usab ug kadaot sa Nicaragua. Sukad sa 1914 ang labing aktibo nga bolkan sa nasod, ang Cerro Negro, mibuto 12 ka beses, nga natabonan sa abo ang dakong luna sa mga pananom. Si Elfriede Urban, nga usa ka misyonaryo nga nag-alagad sa León panahon sa mga pagbuto sa 1968 ug 1971, nagsaysay kon unsay nahitabo: “Giulanan ug itom nga balas ug abo ang siyudad sulod sa duha ka semana. Kinahanglang palahon ang mga balas sa bolkan diha sa mga atop kay basig makahugno kini sa mga balay. Ang mga tawo nabalaka gayod tungod kay ang daang León nalubong nianang paagiha sa nangaging mga kasiglohan. Ang hangin nagpalid sa pinong balas bisan asa. Nakasulod kini sa among mga sapatos, sinina, katre, pagkaon, ug bisan sa mga panid sa among mga libro! Apan, bisan pa niining tanan, ang mga igsoon  nagpadayon sa pagtambong sa mga miting ug sa pagpakigbahin sa pag-alagad sa kanataran.”

Niadtong Oktubre 1998, ang Bagyong Mitch, nga gitawag sa ubang mga eksperto nga mao “ang labing malaglagong bagyo nga mihampak sa Kasadpang Hemisperyo sa miaging duha ka siglo,” naglunop sa tibuok Sentral Amerika. “Si Mitch nakapatay ug mga 3,000 ngadto sa 4,000 ka tawo sa Nicaragua ug nakapahinabog dakong kadaot sa propiedad,” nag-ingon ang Encarta Encyclopedia. “Ang pagbunok sa kusog nga mga ulan nakaporma ug linaw sa lungag sa bolkang Casitas, nga maoy nakaingon sa pagdahili sa yuta nga mitabon ug 80 kilometro kuwadrado (30 milya kuwadrado), nga nakawagtang sa mapa sa daghang baryo.” Ang bag-ong gitaho nga gidaghanon sa nangamatay miabot ug kapin sa 2,000.

Sama sa ubang naapektohang mga nasod, ang mga Saksi ni Jehova sa Nicaragua nagpalakaw ug dakong buluhaton sa pagtabang. Diha sa pipila ka siyudad, ang boluntaryong mga Saksi naghikay ug mga siklista nga nagbisikleta sa mga lugar nga dili kaagian ug mga sakyanan aron sa pagsusi bahin sa mga igsoon ug sa paghatod ug mga pagkaon ug ubang mga kinahanglanon. Kasagaran sila ang una sa mga tawo nga nangabot sa pagtabang nga gikalipay ug dako sa ilang mga igsoon nga nianang tungora wala nay mga balay. Ang mga Saksi sa Costa Rica ug Panama nagpadala dayon ug 72 ka toneladang pagkaon ug besti. Human natagan-an ang pangunang mga panginahanglan, ang mga tawo nga nangabot sa pagtabang nagpadayon sa daghang bulan sa pag-ayo sa mga Kingdom Hall ug pagtukod ug bag-ong mga balay alang sa mga igsoon.

Ang “Laing” Nicaragua

Niadtong 1987 ang kagamhanan nagtukod ug duha ka rehiyon nga may kaugalingong kagamhanan nga gilangkoban sa sidlakang bahin sa Nicaragua. Ginganlan kaniadto nga Zelaya, kini karon gitawag ug North Atlantic Autonomous Region (RAAN sa Kinatsila) ug South Atlantic Autonomous Region (RAAS). Bisan pag kining mga rehiyona gilangkoban ug mga 45 porsiyentong luna sa yuta sa Nicaragua, kini maoy pinuy-anan sa mga 10 porsiyento lamang sa populasyon.

 Gikatagkatagan sa mga minahan sa bulawan ug plata, ang RAAN ug RAAS nanganawkanaw gikan sa sidlakang mga bakilid sa pangpangon nga sentral nga kabukiran ngadto sa mga linaw ug kalamakan sa Mosquito Coast. Sa tunga nahimutang ang nagkalainlaing talan-awon sa tropikal nga lasang, sa punog kahoyng pino ug palma nga mga kapatagan, ug sa daghang suba ug mga sapa nga likolikong nag-agos paingon sa Caribbean. Sa daghang katuigan, ang kabaryohan, kalungsoran, ug gagmayng mga siyudad nga gipuy-an sa mga mestiso, maingon man sa mga Miskito ug sa ubang lumad nga mga tawo, natukod didto.

Alang sa kadaghanan sa mga Miskito, Sumo, Rama, ug Creole nga mga molupyo niining dapita, ang kaulohan nga siyudad, ang Managua, morag laing kalibotan. Sa pagkatinuod, wala gihapoy sementadong dalan nga nagsumpay sa sidlakan ug kasadpan. Bisag Kinatsila ang sinultihan sa rehiyon sa Atlantiko, daghang tawo ang nagsulti ug Miskito, Creole, o ubang lumad nga mga pinulongan. Ug ang kadaghanan nag-angkong mga Protestante, nga kasagaran Moraviano, nga lahi sa rehiyon sa Pasipiko diin ang kadaghanan mga Katoliko. Busa, halos sa tanang paagi​—sa lugar, pinulongan, kasaysayan, kultura, ug relihiyon—​ang sidlakan ug kasadpan lahi kaayo. Busa, unsay reaksiyon sa mga tawo sa maayong balita niining “laing” Nicaragua?

Ang Mensahe sa Gingharian Mikaylap sa Halayo pa Kaayong mga Dapit

Ang mga misyonaryong Saksi miduaw sa sidlakang rehiyon sukad pa sa 1946 ug nakapahimutang ug literatura. Sa mga tuig sa 1950, ang magtatan-aw sa sirkito nga si Sydney Porter ug ang iyang asawa, si Phyllis, miduaw sa duol sa baybay nga gagmayng mga siyudad sa Bluefields ug Puerto Cabezas, sa Corn Islands, ug sa minahan nga mga lungsod sa Rosita, Bonanza, ug Siuna. “Sa usa ka biyahe ngadto sa mga minahan,” miasoy si Sydney, “kada usa kanamo nakapahimutang ug kapin sa 1,000 ka magasin ug 100 ka libro. Ang tanan gustong mobasa.” Wala magdugay natukod ang mga isolated group sa daghan niining mga lungsora, ug sukad sa mga tuig sa 1970, kining mga grupoha miuswag nga nahimong mga kongregasyon.

 Apan, ang ubang mga dapit sa RAAN ug RAAS halos wala masangyawi sa daghang katuigan. Ang pagkalayo, kawalay mga dalan, ug kusog nga mga pagbunok sa ulan nga moabot ug kapin sa walo ka bulan sa tuig nakababag sa buluhatong pagsangyaw. Apan kini nga mga kababagan nabuntog, sama sa gipakita sa daghang masiboton ug maisog nga mga payunir. Tungod sa ilang determinasyon ug kugi nga pag-alagad, karon aduna nay pito ka kongregasyon ug siyam ka grupo, nga may mga 400 ka magmamantala sa Gingharian, sa RAAN ug RAAS.

Sa pag-ilustrar sa mga problema nga giatubang sa mga Saksi niining mga dapita, tagda ang pananglitan sa usa ka 22-anyos nga igsoong lalaki. Tulo ka beses sa usa ka semana, siya mobaktas sa kabukiran sulod sa mga walo ka oras aron sa pagtambong sa mga miting sa minahan nga lungsod sa Rosita, nga nahimutangan sa kinaduolan nga kongregasyon. Siya nag-alagad didto ingong ministeryal nga alagad ug regular payunir. Siya lang ang Saksi sa iyang pamilya, ug kasagaran mag-inusara siya sa pagsangyaw niining bukiron nga lugar diin ang mga balay sagad baktason ug duha ka oras ngadto sa sunod nga balay. Kon magabhian siya sa usa ka balay, siya matulog didto ug magpadayon sa pagsangyaw sa maong lugar pagkasunod adlaw, kay dili praktikal nga mopauli sa gabii nga magbaktas. Di pa dugay, ang iyang amahan namatay, ug kining batan-ong igsoong lalaki kay kamagulangan man, maoy nangabaga sa responsabilidad sa pag-atiman sa iyang pamilya. Bisan pa niana, siya nakapayunir gihapon. Gani, ang usa sa iyang mga igsoong lalaki sa unod karon maoy usa na ka dili-bawtismadong magmamantala ug mouban kaniya sa pagsangyaw.

Sukad sa 1994 ang sanga nakahikay ug tinuig nga mga kampanya sa pagsangyaw niining dakong rehiyon. Ang temporaryong espesyal nga mga payunir, nga gikuha gikan sa masibotong regular nga mga payunir, magsangyaw sa halayong kalungsoran sa RAAN ug RAAS sulod sa upat ka bulan sa ting-init. Antoson niining baskog nga mga payunir ang grabeng kainit, bukirong yuta, mga bitin, ihalas nga mga mananap, hugawng tubig, ug kapeligrohan nga matakboyan ug sakit nga makatakod.

 Ang ilang tuyo mao ang paghatag ug bug-os nga pagpamatuod, pagdumala ug mga pagtuon sa Bibliya uban sa mga interesado, ug pagdumalag Kristohanong mga miting, apil ang Memoryal. Ang mga bunga nga ilang nahimo nakatabang usab sa sangang buhatan sa pagtino kon asa angay iasayn ang espesyal nga payunir. Sulod niini nga katuigan, kining maong kahikayan misangpot sa pagkatukod sa mga kongregasyon ug mga grupo sa mga lungsod sa Waspam ug San Carlos, sa tampi sa Coco River sa halayong amihanan-sidlakan.

Bisan tuod gihugopan ang RAAN ug RAAS sa Kinatsilag-pinulongan nga mga mestiso, ang lumad nga mga Miskito gihapon ang kinadak-ang grupo niining mga dapita. Adunay mabatonang pipila ka pinasukad-sa-Bibliya nga mga publikasyon sa Miskito nga pinulongan, ug daghang payunir ang nakakat-on sa pinulongan. Tungod niini, ang mensahe sa Gingharian nakahatag ug maayong impresyon sa daghan niining maabiabihon, mahigugmaon-ug-Bibliya nga mga tawo.

Pananglitan, duol sa Likus River sa RAAN nahimutang ang Kwiwitingni, nga usa ka baryo sa Miskito nga dunay 46 ka balay, diin ang 6 niini walay nagpuyo panahon sa 2001 nga kampanya sa payunir. Nianang tuiga ang temporaryong espesyal nga mga payunir nakadumalag 40 ka pagtuon sa Bibliya sa baryo​—usa matag balay! Human sa usa lamang ka bulan, tulo ka estudyante ang mipahayag  nga gustong magpabawtismo, ang usa maoy usa ka luyoluyo sa pastor sa lokal nga Moraviano nga Simbahan. Duha ka magtiayon gustong mahimong mga magmamantala, apan wala makasal sa legal. Busa, ang mga payunir malulotong nagpatin-aw kanila sa mga sukdanan sa Bibliya bahin sa kaminyoon ug bawtismo. Handurawa ang kalipay sa mga payunir nga sa dihang hapit na sila mamauli, sila giduol niining duha ka magtiayon nga nagkapot ug ilang mga kontrata sa kasal!

Sukad nianang malamposong kampanya, ang mga magmamantala sa Waspam nagbalikbalik ug adto sa Kwiwitingni nga baktason ug 19 kilometros aron sa pagtabang sa bag-ong mga interesado sa pagpadayon sa pag-uswag sa espirituwal ug sa pagbansay kanila alang sa pag-alagad.

Ang temporaryong espesyal nga mga payunir nga nagsangyaw sa kabaryohan sa Miskito sa tampi sa Coco River nakahibalag ug dakong grupo sa mga Amerikanong nagboluntaryo agig pag-alagad sa katilingban. Ang mga payunir nakapahimutang kanila ug daghang Iningles nga mga magasin. Diha sa baryo sa Francia Sirpi, duol sa Wawa River, ang mga membro sa usa ka simbahang Baptist nagtukod ug gamayng eskuylahan. Ang lider sa grupo nga nagtukod miingon sa usa sa mga payunir: “Nakadayeg ako sa buluhaton sa mga Saksi ni Jehova. Kamo nanganhi dinhi aron sa pagtudlo sa Bibliya. Maayo unta ug mao usab kanay himoon sa akong relihiyon.”

Ang Panginahanglan ug Eksperyensiyadong mga Igsoon

Sa panahon sa mga pagdili, mga 60 porsiyento sa mga Saksi sa Nicaragua motambong sa mga miting sa ginagmayng mga grupo. Ug diyutay ra ang ilang mga publikasyon alang sa ministeryo. Ang programa sa asembliya gihimo diha sa matag kongregasyon, ug ang programa gipamub-an. Dihay pipila ka hamtong nga mga igsoon nga mga ulo usab sa pamilya nga nag-alagad agig kapuling nagapanawng mga magtatan-aw apan sa paaging partaym lamang. Dugang pa, daghang dugay nang mga pamilyang Saksi ang nanglalin sa laing dapit niadtong magubot nga katuigan. Busa, sa dihang ang buluhaton narehistro pag-usab sa legal nga paagi, dihay dakong panginahanglan ug eksperyensiyadong mga ansiyano ug mga payunir.

 Sa pagkatinuod, ang mga ansiyano mismo nangandoy nga mabansay sa pamaagi sa pagpalakaw sa organisasyon, samtang ang mga magmamantala nagkinahanglan ug paggiya sa mga butang sama sa kon unsaon pagtanyag ug literatura diha sa kanataran. Aron matagan-an kining maong mga panginahanglan, ang Nagamandong Lawas nag-asayn ngadto sa Nicaragua ug mga graduwado sa mga Ministerial Training School nga gihimo sa El Salvador, Mexico, ug Puerto Rico. Ang usa niining mga igsoona, si Pedro Henríquez, nga usa ka graduwado sa unang klase sa Ministerial Training School sa El Salvador, nagsugod sa pag-alagad sa sirkito sa Nicaragua sa 1993. Napulog-usa ka eksperyensiyadong mga magtatan-aw sa sirkito gikan sa Mexico ‘miadto’ usab sa modernong-adlawng Macedonia aron sa pagtabang.​—Buh. 16:9.

Sa miaging siyam ka tuig, ang Nicaragua nakadawat usab ug 58 ka graduwado sa Gilead, nga giasayn sa unom ka balay sa misyonaryo sa tibuok nasod. Ang ilang pagkahamtong nakahatag ug maayong espirituwal nga atmospera sa mga kongregasyon, ug sila nakatabang ug daghang batan-on sa paglantaw sa bug-os-panahong pag-alagad ingong maayong tumong.

Kadtong miabot sa Nicaragua sa mga tuig sa 1960 ug 1970 aron sa pag-alagad diin dako ang panginahanglan nagtawag niini ingong paraiso sa mga magwawali. Tinuod gihapon kana hangtod karon. Usa ka igsoon sa Departamento sa Pag-alagad sa sanga mikomento: “Ang Nicaragua maoy usa gihapon ka nasod diin ang mga  magmamantala ug mga payunir maghukom kon pila ka pagtuon sa Bibliya ang ilang pagadumalahon, kay daghan kaayo ang interesado.” Busa, daghan niadtong maikagon sa pagtabang diin dako ang panginahanglan ug nakakuwenta sa gasto nangutana bahin sa pag-alagad diha sa Nicaragua. Sa pagkatinuod, sa Abril 2002, 289 ka payunir gikan sa 19 ka nasod mibalhin didto aron sa pagtabang. Pagkamapasalamaton sa lokal nga mga Saksi alang niining tanang mangangani!​—Mat. 9:​37, 38.

Usa ka Makapalipayng Panagtigom sa Nasod

Sa wala pa ang mga pagdili, ang kataposang nasyonal nga kombensiyon gihimo sa 1978. Busa handurawa ang kalipay sa mga igsoon sa dihang nakadawat ug imbitasyon alang sa distritong kombensiyon nga pagahimoon sa Managua sa Disyembre 1999! Ang mga membro sa pamilya gidasig nga magsugod na sa pagtigom ug kuwarta alang sa pagbiyahe ug sa uban pang mga galastohan aron makatambong ang tanan. Aron makatigom, ang pipila ka Saksi mapaagihon kaayo. Pananglitan, kay kinaham man ang karneng baboy sa Nicaragua, daghan ang nagbaton ug “mga alkansiyang baboy” pinaagi sa pagpalit, pagbuhi, ug sa ulahi pagbaligya sa mga baboy. Tungod sa maalamong pagplano ug hugot nga tinguha, 28,356 ka Saksi ug mga interesado gikan sa nagkalainlaing dapit ang nakaadto sa nasyonal besbol istadyum sa Managua aron sa pagtambong sa “Matagnaong Pulong sa Diyos” nga Distritong Kombensiyon, nga nagsugod sa Disyembre 24.

Pagkamalipayon sa mga delegado sa pagka-Sabado nianang kombensiyona nga nagtan-aw sa 784 ka tawo nga gituslob sa tubig​—ang kinadaghanang pagbawtismo nga nahitabo sukad sa kasaysayan sa buluhaton sa Nicaragua! Ang mga misyonaryo nga nakaalagad didto sa miagi mitambong ug mihatag ug makapadasig nga mga eksperyensiya ngadto sa mga tumatambong. Dugang pa, ang kombensiyon dunay gamhanan, makapahiusang epekto pinaagi sa pagpalihok sa tanan, bisag unsa pay pinulongan o tribo, nga mahimong mas matinguhaon pa sa pag-uswag diha sa usa ka “putli nga pinulongan” sa espirituwal nga kamatuoran “aron mag-alagad [kang Jehova] abaga sa abaga.”​—Sof. 3:9.

 Paglaban sa Atong Katungod sa Pagdawat ug Walay-Dugo nga Medikal nga Pagtambal

Ang Nicaragua adunay tulo ka Hospital Liaison Committees (HLCs), kansang buluhaton maoy paghikay sa Hospital Information Services sa sanga. Gawas sa pagtabang sa mga pasyenteng Saksi kon may mga problemang motungha bahin sa pag-abonog dugo, kini nga mga komite maningkamot sa pagpahibalo sa mga espesyalista sa medisina ug sa mga estudyante sa daghang kapuli sa pag-abonog dugo nga dalawaton sa mga Saksi ni Jehova.

Alang niana, ang mga membro sa HLCs naghatag ug mga pakigpulong ug presentasyon sa video ngadto sa mga doktor ug sa mga estudyante sa medisina, nga ang uban kanila mipahayag ug positibo kaayong mga komento. Sa pagkatinuod, nagkadaghang mga siruhano ug mga anestesiologo ang nagpadayag sa ilang pag-uyon sa  pagkooperar sa mga Saksi ni Jehova pinaagi sa pagtahod sa ilang pinasukad-sa-Bibliya nga baroganan bahin sa pag-abonog dugo.

Determinado sa Pag-uswag

Ang teokratikanhong kasaysayan sa Nicaragua naghatag ug igong pamatuod nga walay kinaiyanhon ni hinimo sa tawo nga mga kalamidad ang makababag sa pag-uswag sa maayong balita. Oo, si Jehova tinuod nga naghimo sa “gamay” nga mahimong “usa ka libo.” (Isa. 60:22) Ang unang taho sa pag-alagad sa kanataran sa nasod, nga gisumiter sa 1943, naghawas sa kalihokan sa tulo lamang ka magmamantala; paglabay sa 40 ka tuig naabot ang kinatas-ang gidaghanon sa magmamantala nga 4,477. Pagka-1990, sa dihang ang mga misyonaryo gitugotan sa pagbalik, ang gidaghanon misaka ngadto sa 7,894! Ang panalangin ni Jehova nagpadayon hangtod sa mga tuig sa 1990, diin halos midoble ang gidaghanon sa mga magmamantala sa Gingharian.

Siyempre, tungod niining dakong pag-uswag gikinahanglan gayod ang dugang nga mga Kingdom Hall. Busa, ang sangang buhatan nagdumala ug dakong programa sa pagpanukod nga nag-apil sa pagtukod ug mga 120 ka dugang nga mga Kingdom Hall, gawas pa sa  bag-ong sanga diha sa Ticuantepe, nga 11 kilometros sa habagatan sa Managua. Ang sanga gitakda nga matapos sa Abril 2003.

Sa mga katuigang dili pa dugay ang Nicaragua miuswag sa ekonomiya, ilabina sa Managua, usa ka siyudad diin dako ang kahigayonan nga makakita ug trabaho, makapangagpas ug edukasyon, ug kalingawan. Ang pagpanukod morag maoy pangunang bahin sa siyudad, nga sa pagkakaron aduna nay modernong mga restawran, mga gasolinahan, ug mga shopping center nga puno sa mga baligya ug daghan pang ubang mga timaan sa Kasadpanhong katilingban.

Kini nga mga kahimtang duyog sa daghang tentasyon nakahatag ug bag-ong mga problema sa mga Kristohanon. Usa ka dugay na kaayong ansiyano miingon: “Kalit ang kausaban. Daw nahisama kinig nagbutang ug usa ka platong karmelitos atubangan sa usa ka bata nga wala pa makakaon sukad ug bisan unsa gawas sa kan-ong humay ug beans ug nagsulti kaniya: ‘Pagbantay baya!’ Oo, kami nahibalo kon unsaon pag-alagad kang Jehova ilalom sa kalisod, apan karon ang kaaway malalangon. Kining kahimtanga mas lisod sagubangon.”

Bisan pa niana, ang pagkamaunongon, kasibot, ug kaisog nga gipasundayag sa katawhan ni Jehova sulod sa mga tuig sa pagdili nagpadayon sa pagpamunga ug maayong bunga. Daghan sa mga anak nga nanagko niadtong panahona karon nag-alagad na ingong mga ansiyano, mga payunir, ug mga boluntaryo sa Bethel. Ang Nicaragua karon adunay 17 ka sirkito nga gilangkoban ug 295 ka kongregasyon, apil sa 31 ka isolated group. Ang report sa Agosto 2002 nagpakita nga usa ka bag-ong kinatas-ang gidaghanon nga 16,676 ka magmamantala ang naabot, bisan pa niana ang tumatambong sa Memoryal nianang tuiga maoy 66,751!

Busa, nanghinaot kami nga daghan pang mga tawo niining yuta nga nagkalidadis ug dagway ang makadangat sa pagkaila kang Jehova sa dili pa matapos ang iyang “tuig sa maayong kabubut-on.” (Isa. 61:2) Oo, hinaot ang atong langitnong Amahan magpadayon sa pagpasangkad sa mga utlanan sa atong espirituwal nga paraiso hangtod ang tibuok yuta “mapuno sa kahibalo kang Jehova ingon sa katubigan nga nagtabon sa dagat mismo.”​—Isa. 11:9.

 [Kahon sa panid 72]

Katibuk-ang Larawan sa Nicaragua

Ang yuta: Ang Nicaragua mao ang kinadak-ang nasod sa Sentral Amerika. Kini nabahin sa duha pinaagi sa kabukiran sa kinatung-an. Ang kasadpang bahin mao ang dapit sa mga lanaw nga tab-ang ang tubig. Dili kaayo tabunok, ang dakong bahin sa sidlakan maoy baga nga kalasangan ug kapatagan. Ang Nicaragua dunay duolan sa 40 ka bolkan; ang pipila aktibo.

Ang mga tawo: Ang kadaghanan maoy mga mestiso nga Kinatsila ug pinulongan​—mga tawo nga may dugo nga Amerikanong Indian ug Uropanhon. Adunay pipila ka mga Indian nga Monimbó ug Subtiaba nga nagpuyo sa kasadpang baybay, samtang ang sidlakang rehiyon gipuy-an sa mga Indian nga Miskito, Sumo, ug Rama, maingon man sa mga Creole ug Afro-Carib. Ang pangunang relihiyon maoy Romano Katoliko.

Ang pinulongan: Ang Kinatsila mao ang opisyal nga pinulongan. Adunay lumad nga mga pinulongan usab.

Ang pangabuhi: Ang agrikultura mao ang pangunang tuboran sa ekonomiya sa Nicaragua.

Ang pagkaon: Ang pangunang mga abot nga maoy ginakonsumo sa nasod mao ang humay, mais, beans, batad, mga saging nga lung-agonon, kamoteng-kahoy, ug nagkalainlaing mga prutas. Apil sa mga abot nga gieksportar sa nasod mao ang kape, kalamay, saging, mga abot sa dagat, ug karneng baka.

Ang klima: Ang Nicaragua tropikanhon. Ang sukod sa pagbunok sa ulan nagkalainlain gikan sa 75 ngadto sa 150 pulgadas, depende sa rehiyon. Ang kasagarang temperatura duol sa baybay maoy mga 26 grado Celsius, samtang ang klima sa kabukiran mas bugnaw.

 [Kahon/Hulagway sa panid 99-102]

Usa ka Engkuwentro Batok sa mga Sekreta

Si Húber ug Telma López

Kaagi sa Kinabuhi: Ginikanan sa tulo ka dagko nang mga anak. Si Húber nag-alagad ingong ansiyano sa lokal nga kongregasyon.

Ilalom sa rebolusyonaryong kagamhanan, ang ministeryal nga mga alagad ug ang mga ansiyano kasagarang dakpon sa Seguridad sa Estado ug teneron gikan sa usa ka adlaw ngadto sa daghang semana aron imbestigahon. Tungod sa ilang gipasukad-sa-Bibliya nga neyutral nga baroganan, ang mga Saksi ni Jehova giakusar apan wala gayod pasakai ug pormal nga sumbong nga nagpukaw sa mga tawo sa pagrebelde batok sa kagamhanan. Ang mga imbestigador gustong masayod sa mga ngalan sa among “mga instruktor” ug “mga lider.”

Ang usa sa mga igsoon nga nakaagom niini mao si Húber López, nga ansiyano na karon ug amahan sa tulo ka dagko nang mga anak. Sa Disyembre 1985, si Brader López gidakop diha sa iyang balay sa La Reforma, nga usa ka komunidad sa baryo nga duolan sa 40 kilometros ang gilay-on sa habagatan-sidlakan sa Managua. Ang iyang asawa, si Telma, miasoy sa tumang kaguol nianang adlawa:

“Sa alas 4:00 s.h., duha ka dyip mihunong atubangan sa among balay, ang usa gisakyan sa mga sekreta gikan sa Seguridad sa Estado, ang lain gisakyan sa mga sundalo  nga milibot sa balay. Human nga giingnan nako ang mga sekreta nga wala diha sa balay ang akong bana, ako ug ang akong mga anak ilang gimandoan sa paggawas sa balay, nga nag-ingon nga ilang rekisahon ang balay. Apan, ang among kamagulangang anak, si Elmer, nga diyes anyos, nagpabilin sa sulod. Siya nagtan-aw samtang nagsugod sila sa paghabwa sa usa ka kabinet sa mga librong sekular ug teokratikanhon. Sa taliwala niadtong mga libroha gitagoan sa akong bana ang pipila ka mga rekord sa kongregasyon. Sa dihang gidala sa mga misulong ang mga libro ngadto sa mga dyip, si Elmer misinggit: ‘Sir, dad-on ba diay usab ninyo ang akong mga libro sa eskuylahan?’ Usa ka sundalo nagbagulbol nga mitubag: ‘Hala, dad-a kanag balik.’ Sa ingon niana, nasalbar sa among anak ang iyang mga libro ug ang mga rekord sa kongregasyon.

“Samtang nanihapon kami nianang gabhiona, ang mga sundalo namalik. Nagtion ug mga riple kanamo, ilang gidala ang akong bana samtang ang mga bata nagtan-aw, nga naghilak. Ang mga sundalo dili motug-an kanamo kon asa nila siya dalhon.”

Nag-asoy sa sunod nga nahitabo, si Brader López miingon: “Gidala ako ngadto sa prisohan sa Masaya ug gibutang sa usa ka selda uban sa tanang matang sa mga kriminal. Gipaila dayon nako ang akong kaugalingon ingong usa sa mga Saksi ni Jehova ug gisangyawan kining mga tawhana sa daghang oras. Sa pagkatungang gabii, dihay nagsugo kanako sa paggawas sa selda nga gitionan ug pusil ug gipasakay sa dyip nga naghulat sa gawas diha sa kangitngit. Gisugo ako sa pagduko sa akong ulo, apan sa misulod ako, may nakita ako nga upat pa sulod sa dyip nga nagduko sa ilang mga ulo. Sila maoy ministeryal nga mga alagad ug mga ansiyano sa dapit sa Masaya nga gidakop niana gihapong gabhiona.

 “Nianang gabhiona duha ka higayon kami nga ilang gihulga nga patyon, una diha sa uma sa kape ug dayon sa usa ka lugar sa siyudad, diin kami ilang gipalinya diha sa bungbong sa usa ka bilding. Nianang duha ka higayon sila morag naghulat nga mosulti kami, apan walay usa kanamo ang misulti. Sa kataposan, ila kaming gidala ngadto sa prisohan sa Jinotepe ug gibutang kami diha sa nagkalainlaing mga selda sulod sa tulo ka adlaw.

“Pakatulgon lang kami ug pipila ka oras. Ang among mga selda ngitngit kaayo, busa kami walay kalibotan kon adlaw o gabii na ba. Balikbalik nga gipatawag kami sa lawak nga imbestigahanan ug gisukitsukit kami bahin sa among mga buluhaton sa pagsangyaw, sa mga miting, ug sa mga ngalan sa among ‘mga lider.’ Ang usa sa nag-imbestigar kanako nanghulga pa sa pagdakop sa akong mga ginikanan ug sa pagpugos kanila sa pagtug-an. Gani, nadunggan nako ang tingog sa akong mga ginikanan, sa akong asawa, ug sa ubang mga membro sa pamilya samtang didto ako sa akong selda. Apan, ang akong nadunggan diay maoy usa ka rekording sa pagpatuo kanako nga gidala sa prisohan ang akong mga membro sa pamilya aron imbestigahon.

“Sa ikaupat nga adlaw, sa Huwebes, gisultihan ako nga ako buhian. Apan una kinahanglang mopirma ako ug deklarasyon nga manumpa nga mohunong na ako sa pagsangyaw bahin sa akong relihiyon. Gisultihan usab ako nga ang akong kaubang mga Saksi mipirma na​—diin, dili gayod tinuod. ‘Kon dili ka mopirma,’ miingon ang nag-imbestigar nako, ‘dad-on ka namo ug balik dinhi ug manghaga ka dinhi.’

“‘Nan palihog ayaw na lang ko ninyog buhii; pasagdi na lang ko dinhi,’ matod ko.

“‘Nganong nakasulti ka man ana?’

“‘Tungod kay usa ako sa mga Saksi ni Jehova, ug kana nagpasabot nga ako kinahanglang mosangyaw.’

“Sa akong katingala, kaming lima gibuhian niana gihapong adlawa. Oo, si Jehova nagtubag sa among mga pag-ampo ug naglig-on kanamo aron kami makapabiling kalmado ug wala magbudhi sa among mga igsoon. Apan, human niadto, kami gipanup-an kanunay.”

 [Kahon/Hulagway sa panid 105, 106]

Gipugos sa Pag-adto sa Panggubatan

Giovanni Gaitán

Nabawtismohan: 1987

Kaagi sa Kinabuhi: Nadakpan sa mga semana na lang nga siya pagabawtismohan, siya gipugos sa pag-uban sa BLI sulod sa 28 ka bulan. Siya nag-alagad ingong regular payunir kapin sa walo ka tuig.

Ang ubang batan-ong mga igsoong lalaki gipugos sa pag-uban sa Irregular Warfare Battalions (BLI sa Kinatsila) nga nakiggubat diha sa baga nga kalasangan sa bukid.

Ang usa niining mga batan-ona mao si Giovanni Gaitán. Bisag usa ka dili-bawtismadong magmamantala, si Giovanni nakagugol ug 28 ka bulan uban sa BLI. Siya gidakop pipila ka semana na lang nga siya pagabawtismohan. Si Giovanni miasoy: “Ang akong mga pagsulay nagsugod human sa unang engkuwentro sa panggubatan. Gisugo ako sa usa ka opisyal sa paglaba sa uniporme nga dunay dugo nga kinuha gikan sa usa ka patayng sundalo. Mibalibad ako nga nangatarongan nga mahimo kining unang tikang alang sa sunod nga mga hitabo nga mosangpot nga makompromiso ang akong Kristohanong baroganan sa pagpabiling neyutral. Nasuko pag-ayo ang opisyal ug gisagpa akog kusog sa aping. Gihulbot niya ang iyang pistola, giduot kinig maayo diha sa akong ulo, ug gikablit ang gato, apan ang pusil wala mobuto. Busa iyang gibunal kini diha sa akong nawong ug gihulga nga kon supakon nako siya pag-usab, patyon niya ako.

“Sulod sa misunod nga 18 ka bulan, gilisodlisod pag-ayo niining tawhana ang akong kinabuhi. Daghang higayon nga gipagapos niya ang akong mga kamot sa tibuok adlaw mao nga ako wala makakaon. Niini nga kahimtang, ako kasagarang pugson sa pag-unag lakaw sa grupo diha sa baga nga kalasangan, nga dunay riple ug mga granada nga gibakos diha sa akong bukobuko​—sayon nga target sa mga kaaway! Iya akong gikulta ug gihulga nga patyon, ilabina panahon nga magpinusilay sa dihang ang uban nagakamatay sa akong palibot ug ako mobalibad sa pagpunit sa ilang mga riple. Bisan pa niana, wala ako magdumot kaniya, ni nagpakita ako ug kahadlok, kay si Jehova naghatag kanako ug kaisog.

“Usa ka buntag niana sa Marso 1985, ako ug pipila ka igsoon gipalugsong sa bukid ngadto sa usa ka dapit diin ang among mga pamilya gitugotan sa pagduaw namo duol sa Mulukukú, mga 300 kilometros sa amihanan-sidlakan sa Managua. Samtang nangaon ug nakighinabi sa mga membro sa pamilya, akong namatikdan nga kining mao gihapong opisyal naglingkod nga nag-inusara. Gidad-an nako siya ug usa ka platong pagkaon. Sa dihang nahuman siya ug kaon, iya akong gipatawag. Nangandam alang sa dili-maayong mahitabo, nakurat ako sa dihang nangayo siyag pasaylo sa paagi sa pagtratar niya nako. Nangutana pa siya bahin sa akong relihiyosong mga pagtulon-an. Mao kadto ang kataposang higayon nga nakita nako siya; wala magdugay human niadto siya namatay sa usa ka aksidente sa trak sa militar.”

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 116-118]

Duha ka Membro sa Komite sa Nasod Nahinumdom

Sa panahon sa pagdili, ang buluhaton sa Nicaragua nailalom sa pagdumala sa sanga sa Costa Rica. Usa ka komite sa nasod gitudlo diha sa Nicaragua aron maoy modumala sa mga igsoon sa maong nasod. Duha ka igsoon nga nag-alagad sa maong komite, si Alfonso Joya ug Agustín Sequeira, nahinumdom niadtong mga panahon sa pagsulay.

Alfonso Joya: “Nag-alagad ako ingong ansiyano sa Managua sa dihang gidapit sa pag-alagad ingong membro sa komite sa nasod sa 1985. Ingong akong trabaho, manedyer ako sa kinadak-ang sanga sa usa ka ilado kaayong bangko. Ang akong kahibalo bahin sa bangko nakatabang kanako sa pagdumala sa pinansiyal nga mga butang sa organisasyon ni Jehova sa panahon nga ang kuwarta sa Nicaragua kusog kaayong nagkagamay ang bili, nga nagdaot sa ekonomiya sa nasod. Bisan ang usa ka ordinaryong parisang sapatos, nga ang kantidad kaniadto maoy mga 250 ka kordoba, sa ulahi mikantidad ug duha ka milyong kordoba!

“Sulod niining yugto nga malisod ang ekonomiya, ang nasod nakaagom usab ug kanihit sa pangtubil sa sakyanan, nga nagpalisod sa mga igsoon sa paghatod sa mga literatura alang sa lagyong mga kongregasyon. Si Jehova mitabang namo kay nakatigayon ako sa pagtabang sa mga igsoon nga nagkinahanglan ug pangtubil sa sakyanan.

“Ang akong pamilya mismo wala mahibalo nga membro ako sa komite sa nasod. Nianang panahona, 35 anyos ang akong edad ug kuwalipikado ingong reserba sa militar.  Sa upat ka lainlaing okasyon, misulay ang militar sa pagtawag kanako sa pagkasundalo, bisan diha sa akong balay mismo sa usa ka higayon. Nahinumdoman gayod nako ang nahitabo, kay ang akong asawa ug tulo ka linghod pa nga mga anak diha sa akong tapad samtang nagtutok ako sa tubo sa riple. Sa pagkatalagsaon, wala gayod ako mapaundang sa akong trabaho sa bangko.”

Agustín Sequeira: “Nag-alagad ako ingong espesyal payunir sa usa ka gamayng lungsod sa Boaco sa dihang gipapahawa ang mga misyonaryo sa 1982. Sa ngadtongadto, nakapribilehiyo ako sa pagkahimong membro sa komite sa nasod. Ang mga igsoon sa akong kongregasyon wala mahibalo bahin niini. Momata ako sa alas 4:00 s.b., atimanon nako ang akong buluhaton sa opisina, ug dayon makigbahin sa pag-alagad sa kanataran uban sa kongregasyon.

“Ang tanang membro sa komite migamit ug takobang mga ngalan samtang ginahimo namo ang among mga responsibilidad, ug nagkauyon kami sa pagtago gikan sa usag usa sa mga detalye bahin sa among buluhaton. Proteksiyon kini kon ugaling madakpan. Kami walay opisina apan nagtrabaho diha sa nagkalainlaing mga balay. Kay makapukaw man ug katahap ang portamida, usahay ibutang nako ang mga papeles sa opisina diha sa bag nga dunay mga sibuyas bombay sa ibabaw nga nagsiwil ang mga dahon. May mga panahon nga hapit akong masakpi apan wala gayod maaresto.

“Daghang higayon nga gibisitahan kami sa Komite sa Sanga sa Costa Rica aron sa pagdasig ug paghatag kanamo ug mga instruksiyon. Ang labing halandomon ug makapadasig nga okasyon kanako mao ang pagpahinungod sa sanga sa Costa Rica sa Enero 1987, kay nianang okasyona laing membro sa komite sa nasod ug ako nalipay nga nakaila ang duha ka membro sa Nagamandong Lawas.”

Sa wala pa maimprenta kini nga report, si Brader Sequeira namatay na. Siya 86 anyos ug nag-alagad sa bug-os-panahon sulod na sa kapin sa 22 ka tuig. Siya niadto membro sa Komite sa Sanga sa Nicaragua.

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 122, 123]

Matuod nga Kagawasan Diha sa Prisohan

Tali sa 1979 ug 1989, ang Cárcel Modelo napuno sa militar ug politikanhon nga mga piniriso nga konektado sa miagi nga kagamhanan. Ang mensahe sa Gingharian nakasulod niining mga parila, nga nagpuno sa mga kasingkasing ug mga hunahuna sa mga tawong matinud-anon ug kasingkasing, ug nag-ugmad sa sulod kanila ug samag-Kristo nga personalidad. (Col. 3:5-10) Aniay pipila ka komento gikan sa pipila ka kauban kanhi nga mga piniriso.

José de la Cruz López: “Sa dihang napriso, ako naglagot ug walay paglaom, walay umaabot. Dayon nahibalag ko ang kaubang mga piniriso nga nahimong mga Saksi ni Jehova. Nakadayeg ako sa ilang pagpatin-aw bahin sa Bibliya ug sa ilang maayong panggawi. Sa kataposan, nabusog ako sa espirituwal ug nakabaton ug paglaom. Ako nagtuo nga kon andam ako sa pagtugyan sa akong kinabuhi alang sa usa ka tawhanong kagamhanan nga walay ikatanyag nga tinuod nga paglaom, mas labaw na karon nga angay ako nga magmaunongon sa Usa nga naghatag sa iyang Anak alang kanako! Human nga gibuhian ako, ang akong asawa ug ang akong mga anak nga babaye ug tulo pa ka membro sa pamilya nakakat-on usab sa kamatuoran. Sa pagkatinuod, dili gayod ako makabalos kang Jehova sa iyang nahimo alang kanako.”

Si Brader López nag-alagad ingong ansiyano sa Managua.

Omar Antonio Espinoza: “Sa nag-edad ako ug 18, gisentensiyahan ako ug 30 ka tuig nga pagkapriso ug nakasilbi na ug 10 ka tuig sa wala pa hatagi ug pardon. Bisan pag nagmahay ako nga nawad-an ug kagawasan, niini nga prisohan ako  nakahibalo bahin kang Jehova ug sa matuod nga kagawasan. Sa miagi, ang akong kinabuhi mahugaw, apan karon ako bug-os nang nagbag-o. Ako mapasalamaton kang Jehova nga ang akong kopa napuno sa espirituwal nga diwa. Ang akong hukom maoy sama kang Josue: ‘Kon bahin kanako ug sa akong panimalay, kami mag-alagad kang Jehova.’​—Jos. 24:15.”

Si Brader Espinoza nag-alagad ingong ansiyano sa siyudad sa Rivas.

Anastasio Ramón Mendoza: “Sa pipila ka bulan sa pagkapriso, nagsugod ako sa pagbasa sa Bibliya sa akong kaugalingon. Dayon nagsugod ako sa pagtuon niana uban sa isigka-piniriso nga usa sa mga Saksi ni Jehova. Wala magdugay nakombinsir ako nga nakaplagan nako ang kamatuoran. Apan, naglangaylangay ako sa pagpabawtismo tungod kay naghurohuro ako sa pagdumot sa nagdakop nako​—usa ka kahimtang sa hunahuna nga nahibalo ako nga wala kahimut-i ni Jehova.

“Ako hugot nga miampo, nga nangayog pasaylo ug tabang sa pagbuntog sa akong makadaot nga tinamdan. Gidungog ni Jehova ang akong mga pangaliyupo, kay mapailobong gitudloan niya ako sa pagdumot dili sa mga tawo kondili sa mga tinamdan ug mga lihok. Nabawtismohan ako sa 1982. Sukad nga gibuhian ako sa 1989, nakadumala ako ug pagtuon sa Bibliya uban sa daghang sundalo kanhi ug sa uban pa nga sama nako ug kahimtang. Ang pipila kanila karon maoy akong mga igsoon na sa espirituwal.”

Si Brader Mendoza nag-alagad ingong ministeryal nga alagad sa Managua.

 [Kahon/Hulagway sa panid 141-145]

Gitubag ang mga Pag-ampo sa Usa ka Pastor

Teodosio Gurdián

Nabawtismohan: 1986

Kaagi sa Kinabuhi: Si Brader Gurdián nag-alagad karon ingong ansiyano sa Kongregasyon sa Wamblán.

Niadtong 1986, sa dihang mainit pang gisangka ang gubat sa mga Sandinista ug kontra, duha ka magmamantala gikan sa gamayng kongregasyon sa San Juan del Río Coco mibiyahe ug 100 kilometros paamihanan sa Wamblán, usa ka lungsod sa sentro nga kabukiran diha sa usa ka dapit sa halos palanas nga mga bukid duol sa utlanan sa Honduras. Ang gamayng grupo sa mga Saksi nga nagpuyo didto namahawa sa Wamblán sa duha ka tuig nga miagi tungod sa panaggubat. Ang duha ka igsoon nangita sa usa ka tawong ginganlag Teodosio Gurdián. Si Teodosio nag-asoy kon ngano.

“Pastor ako sa usa ka simbahan sa Protestante sa Wamblán. Ang among simbahan gidumala sa National Association of Nicaraguan Pastors (ANPEN sa Kinatsila), usa ka organisasyon sa mga pastor gikan sa tanang Protestanteng relihiyon sa Managua. Wala magdugay sa dihang mipuli pagmando ang Sandinista, ang ANPEN mipirma ug kasabotan nga nagtugot sa mga pastor ug sa mga sakop sa pagpakigbahin sa mga Komite sa Depensa sa Sandinista ug sa ubang mga organisasyon, lakip na sa kasundalohan. Apan natugaw ako niini, kay gipangutana nako ang akong kaugalingon, ‘Mahimo ba diayng magdalag armas ang usa ka ministro sa Diyos?’

 “Dayon nakabaton ako ug librong Matuod nga Kalinaw ug Kasegurohan​—Asa Gikan? nga gikan sa usa ka Saksi nga pamilya nga nagpuyo sa Wamblán niadtong panahona. Gibasa nako ni hangtod sa halawom nga kagabhion. Nagsugod usab ako sa pagbasa sa mga magasing Bantayanang Torre ug Pagmata! sa regular. Kini, sa kataposan, maoy tinuod nga espirituwal nga pagkaon. Sa pagkatinuod, gigamit pa gani nako ang impormasyon diha sa akong mga sermon. Sa dihang kini gipaabot ngadto sa mga opisyal sa simbahan, gipatawag nila ako sa sentral nga mga opisina sa Managua.

“Kay nagtuo nga ako nahisalaag tungod sa kakulang ug kahibalo ingong pastor, gitanyagan ako sa mga opisyal ug walo-ka-bulan nga libreng pagtuon didto sa Managua. Apan, ang mga butang nga akong nakat-onan gikan sa mga publikasyon sa mga Saksi gipasukad gayod sa Bibliya. Busa, akong gisukna ang mga opisyal sa simbahan ug daghang pangutana, sama sa, ‘Nganong dili man kita mosangyaw sa pultahan ug pultahan sama sa gihimo sa unang mga Kristohanon? Nganong mangayo man kita ug ikapulo samtang ang mga apostoles wala?’ Ako wala makombinsir sa mga tubag sa pangutana nga akong gipatugbaw, ug wala magdugay kining mga tawhana nagsugod sa pagtawag kanako nga usa ka Saksi.

“Human niini nga kasinatian, mihunong ako sa pagpakig-uban sa simbahan ug nangita sa mga Saksi ni Jehova sa Managua. Apan 1984 kadto, ug ang mga Saksi tinagotagong nagtigom. Busa, human sa duha ka semana nga walay nakit-an, mibalik ako sa Wamblán ug gisuportahan nako ang akong pamilya pinaagi sa pagtanom ug mais ug beans diha sa gamayng parsela.

“Ang mga Saksi nga nagpuyo sa Wamblán nakaapod-apod na ug daghan sa ilang literatura una pa mibiya sa maong lugar. Busa, sa matag panahong makakita ako niining  mga publikasyona diha sa mga balay nga akong bisitahan, ako mangutana: ‘Nagbasa ba kamo niini? Puwede ba nako ning paliton?’ Ihatag ra kini kanako sa kadaghanan, busa sa ngadtongadto nakabaton ako ug gamayng teokratikanhong librarya.

“Bisag wala ako magpaila sa akong kaugalingon ingong usa ka Saksi, ang mga tawo sa Wamblán nagsugod usab sa pagtawag nako nianang ngalana. Busa, wala magdugay gisukitsukit ako sa Seguridad sa Estado bahin sa akong mga kalihokan. Ila pa gani akong giingnan nga makahimo ako sa pagsangyaw sa kanait nga mga baryo, sa kondisyon nga akong itug-an kanila ang mga ngalan sa nagsuportar sa mga kontra. ‘Kon mosugot ako sa inyong hangyo,’ ako mitubag, ‘nagsalikway ako sa akong Diyos, ug dili ako makahimo niana. Si Jehova nangayo ug eksklusibong debosyon.’

“Sa laing okasyon, gihangyo ako sa usa ka opisyal sa kasundalohan sa pagpirma ug dokumento nga nagpakita sa akong pagsuportar sa mga Sandinista. Mibalibad ako. Dayon siya mihulbot ug pistola ug namahad: ‘Nahibalo ka ba nga mahimo kaming mopatay ug mga tawo nga mapahimuslanon apan dili moalagad sa rebolusyon?’ Apan imbes pusilon ako, gihatagan niya ako ug panahon sa paghunahuna. Nianang gabhiona nanamilit ako sa akong asawa. ‘Kon mopirma ako sa dokumento, ako mamatay ra gihapon,’ ako siyang giingnan. ‘Apan, kon mamatay ako nga dili mopirma niana, si Jehova mahimong mahinumdom nako sa pagkabanhaw. Atimana ang mga bata, ug salig kang Jehova. Siya motabang kanato.’ Pagkasunod buntag akong giingnan ang opisyal: ‘Ania ako. Buhata na ang imong gusto, apan dili ako mopirma.’ Siya miyango ug miingon: ‘Maayo. Ako nahibalo nga mao kanay imong itubag. Ako nahibalo kon unsa ang mga Saksi ni Jehova.’ Dayon ako iyang gipalakaw.

 “Human niana, mas dayag na akong mosangyaw, nga mobiyahe ngadto sa daghang lagyong mga baryo ug nagdapit sa mga interesado sa pagtambong sa tigom. Ang una sa misanong maoy tigulang nga magtiayon; dayon dihay ubang mga pamilya nga misunod. Wala magdugay 30 kami nga regular nga nagtigom. Ang daang mga isyu sa Ang Bantayanang Torre ang akong gigamit, nga nagpresentar sa materyal pinaagig diskurso, kay usa ra man ang among kopya. Gitun-an pa gani nako ug Bibliya ang pipila ka sundalo, ang usa sa ulahi nahimong Saksi.

“Sa 1985 gisultihan ako sa usa ka sundalo nga temporaryong naasayn sa maong lugar bahin sa usa ka kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa Jinotega, mga 110 kilometros sa habagatan sa Wamblán. Akong gihangyo ang usa ka estudyante sa Bibliya gikan sa Wamblán nga ubanan niya ako didto. Human sa pagsusisusi diha sa tiyanggihan sa Jinotega, sa kataposan nakit-an namo ang balay sa usa ka pamilyang Saksi. Ang asawa maoy mibukas sa pultahan. Sa dihang gipaila namo ang among kaugalingon ingong mga Saksi ni Jehova, siya nangutana kon kami motambong ba sa Memoryal. ‘Unsa may Memoryal?’ kami nangutana. Sa pagkadungog niana, gitawag niya ang iyang bana. Sa dihang nakombinsir sa among pagkasinsero, iya kaming gipasulod. Makasubo, ang Memoryal gisaulog na sa miaging gabii, apan nagpabilin kami sa ilang balay sulod sa tulo ka adlaw ug mitambong sa among unang Pagtuon sa Libro sa Kongregasyon.

“Human nga nakapauli sa Wamblán, nagpadayon ako sa pagsangyaw ug pagdumalag mga tigom nga nagkinaugalingon. Dayon, sa adlaw una pa sa 1986 nga Memoryal, ang duha ka igsoon nga gihisgotan sa sinugdan miabot. Dalidali dayong gipahibalo sa among gamayng grupo sa mga estudyante sa Bibliya ang tanang interesado sa mga baryo, ug 85 ang mitambong sa among unang Memoryal.

“Ako nabawtismohan sa Oktubre nianang tuiga, uban sa akong unang mga estudyante sa Bibliya​—ang tigulang nga magtiayon nga gihisgotan sa ibabaw, kinsa niadtong panahona nag-edad na ug kapin sa 80. Karon ang Kongregasyon sa Wamblán adunay 74 ka magmamantala ug 3 ka regular nga mga payunir. Ako nakapribilehiyo sa pag-alagad ingong usa sa mga ansiyano. Niadtong 2001, among gihimo ang Memoryal diha sa laing tulo ka baryo gawas sa Wamblán, nga may total nga mitambong nga 452.”

 [Chart/Mga hulagway sa panid 80, 81]

NICARAGUA​—HALANDOMONG YUGTO

1925

1934: Usa ka payunir nga sister nga miduaw nakapahimutang ug literatura diha sa nasod.

1937: Nagsugod ang rehimen ni Somoza.

1945: Miabot ang unang mga graduwado sa Gilead.

1946: Si N. H. Knorr ug si F. W. Franz miduaw sa Managua. Natukod ang sanga.

1950

1952: Kay gisulsolan sa mga paring Katoliko, dihay mando nga gipakanaog ang pagdili.

1953: Gikuha sa Korte Suprema sa Hustisya ang pagdili.

 1972: Gipayhag sa linog ang Managua.

1974: Bag-ong sangang buhatan ug pinuy-anan sa mga misyonaryo natapos.

1975

1979: Ang mga Sandinista nakadaog batok sa rehimen ni Somoza. Duolan sa 50,000 ang nangamatay sa rebolusyon.

1981: Gikanselar ang legal nga estado sa mga Saksi ni Jehova.

1990: Ang mga Saksi ni Jehova giilang legal.

1994: Usa ka gatos ka temporaryong mga espesyal payunir ang natudlo. Dihay susamang mga kampanya ang misunod.

1998: Mihampak ang bagyong Mitch sa Sentral Amerika, nga nakapatay ug 4,000 sa Nicaragua.

2000

2002: 16,676 ka magmamantala ang aktibo sa Nicaragua.

[Graph]

(Tan-awa ang piblikasyon)

Total nga mga Magmamantala

Total nga mga Payunir

20,000

15,000

10,000

5,000

1950 1975 2000

 [Mga mapa sa panid 73]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

HONDURAS

NICARAGUA

Matagalpa

León

MANAGUA

Masaya

Jinotepe

Granada

Lake Nicaragua

Ometepe Island

Isthmus of Rivas

San Juan River

Bluefields

COSTA RICA

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 66]

[Hulagway sa panid 70]

Ibabaw: Francis (wala) ug William Wallace ug ang ilang igsoong si Jane

[Hulagway sa panid 70]

Ubos (likod nga linya, ibabaw ngadto sa ubos): Wilbert Geiselman, Harold Duncan, ug Francis Wallace;

(atubangang linya, ibabaw ngadto sa ubos): Blanche Casey, Eugene Call, Ann Geiselman, Jane Wallace, ug Evelyn Duncan

[Mga hulagway sa panid 71]

Ibabaw: Si Adelina ug Arnoldo Castro

Tuo: Si Dora ug Evaristo Sánchez

[Hulagway sa panid 76]

Doris Niehoff

[Hulagway sa panid 76]

Si Sydney ug Phyllis Porter

[Hulagway sa panid 79]

Si Agustín Sequeira mao ang unang magmamantala sa Matagalpa

[Hulagway sa panid 82]

María Elsa

[Hulagway sa panid 82]

Si Gilberto Solís ug ang iyang asawa, si María Cecilia

[Mga hulagway sa panid 87]

Ang linog sa 1972 nagpayhag sa Managua

[Hulagway sa panid 90]

Si Andrew ug Miriam Reed

[Hulagway sa panid 90]

Si Ruby ug Kevin Block

[Hulagway sa panid 92]

Usa ka umahan ang gigamit alang sa “Maunongon sa Gingharian” nga Distritong Kombensiyon

[Mga hulagway sa panid 95]

Mga misyonaryo nga gideport sa Nicaragua sa 1982

[Hulagway sa panid 109]

Mga brader nga nag-imprenta sa literatura sa panahon sa pagdili, uban sa ilang mga makinang mimyograp, Ang Sunoy, Ang Himungaan, ug Ang Manok

[Hulagway sa panid 110]

Si Elda Sánchez maisogong nagmakenilya sa mga stencil

[Hulagway sa panid 115]

Kining maong mga sister naghikay ug pagkaon ug nagbantay samtang nag-imprenta ang mga brader

[Hulagway sa panid 126]

Atubangang linya: Ang pipila sa mga igsoon nga nakakat-on sa kamatuoran diha sa prisohan, gikan sa wala ngadto sa tuo: J. López, A. Mendoza, ug O. Espinoza; likod nga linya: Carlos Ayala ug Julio Núñez, mga ansiyano nga miduaw sa prisohan aron sa pagtabang sa mga igsoon sa espirituwal nga paagi

[Hulagway sa panid 133]

Human nga gikuha ang mga pagdili nga gipahamtang diha sa mga Saksi ni Jehova, kining balaya nagsilbing sangang buhatan

[Hulagway sa panid 134]

Paglabay sa Bagyong Mitch, ang ubang mga boluntaryo migamit ug mga bisikleta aron sa paghatod ug pagkaon ug mga kinahanglanon. Ang uban nagtrabaho sa pagtukod pag-usab sa mga Kingdom Hall ug mga balay

[Hulagway sa panid 139]

Banacruz, usa ka komunidad sa RAAN diin ang maayong balita ginasangyaw bisan pa sa mga kababagan

[Hulagway sa panid 147]

Ang 1999 nga “Matagnaong Pulong sa Diyos” nga Distritong Kombensiyon, nga unang nasyonal nga kombensiyon sukad sa 1978, gitambongan ug 28,356

[Hulagway sa panid 147]

Nakita sa mga delegado ang 784 nga gituslob sa tubig​—ang kinadaghanan nga nabawtismohan sa kasaysayan sa Nicaragua

[Hulagway sa panid 148]

Komite sa Sanga sa unang bahin sa 2002, gikan sa wala ngadto sa tuo: Ian Hunter; Agustín Sequeira, Luis Antonio González, ug Lothar Mihank