Demokratikanhong Republika sa Congo (Kinshasa)

‘Kami morag mga lugas sa mais diha sa sako sa mais sa Aprika. Bisag asa pa kami ihulog nga tinagsa, ang ulan sa ngadtongadto moabot, ug kami modaghan.’ Kining mga pulonga gisulti nga kapin sa 50 ka tuig nang milabay sa usa ka matinumanong Saksi ni Jehova nga nag-antos pag-ayo sa mga kamot sa mga awtoridad nianang nailhan kaniadto nga Belgianhong Congo. Sa mosunod nga mga panid, imong mabasa kon sa unsang paagi ang mga panalangin ni Jehova, sama sa makaparepreskong ulan, miresulta ug katingalahang pag-uswag sa mga magwawali sa Gingharian sa tibuok Congo.

Kanang nasora, nga karon nailhang Demokratikanhong Republika sa Congo, o Congo (Kinshasa), nahimutang sa kinapusoran sa Aprika. a Nag-ambihas kini diha sa ekwetor, ang dakong bahin niining yutaa naputos sa labong nga kalasangan. Ang dagko kaayong mga lasang ug mga kapatagan niini gipuy-an sa maanindot kaayong matang sa ihalas nga mga mananap. Kay daghan kaayog kinaiyanhong kahinguhaan, ang nasod dugay nang giinteresan sa ubang mga nasod ug maoy sentro sa mga pagsulong ug mga giyera sibil.

 Sa 1885, ang Congo Free State gitukod ug si Haring Leopold II sa Belgium mao ang magmamando ug bugtong tag-iya. Apan, ang mga tawo sa Congo walay kagawasan. Ang mga sundalo ni Leopold migamit ug pinugos nga pagpatrabaho ug sobrang linuog nga buhat sa pagpangawat sa garing ug mga duga sa tanom nga gam-ong goma. Ang kasuko sa mga nasod sa Uropa nga kanait sa Belgium midako hangtod sa punto nga si Leopold sa kataposan miangka. Sa 1908, ang Congo Free State nahanaw, nga nahimong Belgianhong Congo, usa ka kolonya nga gimandoan sa parliamento sa Belgium. Ang Congo nahimong independente sa 1960.

Ang mga tawo sa Congo mga relihiyoso. Daghan ang mga simbahan, seminaryo, ug teolohikal nga mga eskuylahan. Makahibalag ka ug daghang tawo nga makakutlo ug daghang teksto sa Bibliya. Apan, sama sa ubang mga dapit, ang pagtukod sa matuod nga Kristiyanidad lisod. Apan ang nakapalisod pa gayod sa Congo mao nga sa dugaydugayng panahon, sayop nga gilantaw sa mga tawo ang mga Saksi ni Jehova nga sakop kono sa relihiyosong grupo nga nailhang Kitawala.

Ang Kalibog Kon Kinsa Gayod ang mga Saksi ni Jehova

Ang “Kitawala” naggikan sa Swahili nga pulong nga nagkahulogan ug “paggahom, pagdumala, o pagmando.” Busa, ang pangunang tumong niining maong grupo maoy politikanhon—aron mahimong independente gikan sa Belgium. Kanang tumonga, nangatarongan ang uban, makab-ot pinaagi sa pagpasumangil niini ingong relihiyon. Ikasubo, ang mga grupo sa Kitawala nagbaton, nagtuon, ug nag-apod-apod ug mga publikasyon sa mga Saksi ni Jehova. Usa ka karatula nga may mga pulong “Watch Tower” nagpaila sa ilang mga tigomanan. Sa dugay nang panahon una pa matukod ang mga Saksi ni Jehova, kining “Watch Tower nga mga grupo” nailado na sa lalawigan sa Katanga sa habagatan-sidlakan sa Congo. Sa daghang dekada ang  mga tawo nagtuo nga mga Saksi ni Jehova kono ang mga sumusunod sa Kitawala. Siyempre, dili kini tinuod.

Gituis sa Kitawala ang mga pagtulon-an sa Bibliya sa pagsuportar sa ilang politikanhong mga hunahuna, mga patuotuo, ug imoral nga paagi sa kinabuhi. Sila dili mobayad ug buhis ug nagabatok sa mga magmamando sa kolonya. Ang uban nilang mga kagrupo mirebelde batok sa mga awtoridad pinaagi sa pagpakiggubat. Dili ikahibulong nga gidili sila sa kagamhanan sa Belgium.

Sa 1956 ang komisyonado sa distrito sa Belgianhong Congo nagsulat ug artikulo sa mantalaan nga nagyagyag sa sinugdanan sa Kitawala. Ang artikulo naghisgot bahin kang Tomo Nyirenda, usa ka nitibo sa Nyasaland (karon Malawi), nga nagpuyo sa Amihanang Rhodesia (karon Zambia). Lagmit, si Nyirenda gitun-an bahin sa relihiyon sa usa ka tawo nga nakig-uban sa mga Estudyante sa Bibliya (nailhan karon ingong mga Saksi ni Jehova) sa Cape Town, Habagatang Aprika. Ang artikulo nag-ingon: “Si [Nyirenda] misulod sa Katanga [Congo] sa 1925, . . . nga nagdeklarar sa iyang kaugalingon nga Mwana Lesa, nga ‘Anak sa Diyos.’ Iyang gipahimuslan ang kahadlok sa mga nitibo sa barang, nga nagsaad nga kadtong mosunod kaniya dili lamang kay makagawas gikan sa ungo nga mga tambalan kondili sila dili na kinahanglang mobayad pa sa tanang buhis ug dili na kinahanglang mosunod pa sa mga balaod sa giila nga awtoridad, sa gobyerno man o sa Simbahan. Ang mga tawong dili modawat sa iyang balaod ilhong mga ungo, ug kulatahon hangtod nga mawad-an ug panimuot, ug dayon lumsan panahon sa pinugos nga ‘bawtismo.’ (Sa usa ka suba, 55 ka patayng lawas ang nakuha.) Human nga gibaharan sa hepeng deputado sa baryo, si Tomo nakakalagiw ug mipauli sa Rhodesia. Kay gipangita man siya sa mga awtoridad sa Rhodesia tungod sa mga pagpatay nga iyang nahimo, siya gidakop, gihukman, ug gibitay.”

Sumala pa sa mga awtoridad sa Belgium, ang mga pagsugok sa gitawag nga Mwana Lesa ngadto sa Katanga sukad sa 1923  hangtod sa 1925 nagtimaan sa sinugdanan sa Kitawala sa Congo. Daghang tuig ang milabay una gitugotan ang mga Saksi ni Jehova sa pagsulod sa nasod ug sa pagpuyo didto.

Aron masabtan kon nganong naglibog ang mga tawo kon kinsa gayod ang mga Saksi ni Jehova, maayong mahibaloan nga daghan kaayog relihiyon sa Aprika. Ang uban nagbanabana nga dunay libolibo niining mga organisasyona. Si John S. Mbiti, usa ka espesyalista sa mga relihiyon sa Aprika, nagsulat: “Ang [usa ka] dakong problema nga giatubang sa Kristiyanidad sa Aprika mao ang daghang partido, mga denominasyon, mga grupo ug mga sekta sa Relihiyon. Daghan niini nagagikan sa gawas sa nasod. Daghan usab ang gitukod sa Aprikanong mga Kristiyano mismo, tungod kay dili sila gustong but-an sa langyaw nga mga misyonaryo, tungod sa pagtinguha ug gahom, tungod sa kagustohan nga mapabanaag sa Kristiyanidad ang Aprikanhong kultura ug mga problema, ug sa nagkalainlaing mga rason.”

Busa, daghan ang independenteng mga relihiyon, nga ang kadaghanan nanghulam ug mga doktrina o mibulag gikan sa usa ka establisadong relihiyon. Niining paagiha, ang grupong Kitawala maingon-ingon niini. Bisan pa niana, ang presensiya sa mga Kitawala nakahatag sa Kakristiyanohan ug tagsaong kahigayonan sa pag-abog sa mga Saksi ni Jehova pagawas sa Congo. Bisan pag ang mga lider sa relihiyon nahibalo sa kalainan sa Kitawala ug sa mga Saksi, gipadako gihapon nila ang sayop nga panglantaw nga ang mga Kitawala ug ang mga Saksi ni Jehova managsama.

Ang mga relihiyon dako kaayog impluwensiya sa pagpakaylap nianang maong kabakakan. Sa unang bahin sa mga tuig sa 1900, ang mga relihiyon sa Kakristiyanohan, ilabina ang Iglesya Katolika, gamhanan ug impluwensiyal kaayo sa Belgianhong Congo. Sa kasukwahi, ang mga Saksi ni Jehova wala ilha didto, nga maoy gustong mahitabo sa mga klero sa Kakristiyanohan. Ilang gibantayan pag-ayo ang ilang mga kinabig ug dili nila buot nga mosugok ang mga Saksi ni Jehova.

 Ang mahitabong mga pag-alsa, rebelyon, panag-away sa tribo taliwala sa lumad nga mga tawo ipasangil dayon ngadto sa mga Kitawala, nga sagad ginganlan ug grupong Watch Tower. Ang ngalang Watch Tower gikalagotan pag-ayo sa mga opisyales ug mga awtoridad sa gobyerno. Kini nakahatag ug dakong problema sa mga tawo sa Congo nga gustong moalagad ni Jehova.

Sa mga tuig dihang hapit nang mahimong independente ang nasod, ang mga Saksi ni Jehova sa ubang mga nasod nagsigeg padala ug mga sulat ngadto sa mga awtoridad sa Congo, nga nagpatin-aw nga walay koneksiyon ang Watch Tower Bible and Tract Society sa grupong Watch Tower. Apan, sulod sa daghang tuig, ang mga opisyales nagpadayon sa paglangkit sa mga kalihokan niining lumad nga relihiyosong grupo uban sa buluhaton sa katawhan ni Jehova. Ang padayong mga paningkamot sa pagpadalag mga Saksi ni Jehova ngadto sa Congo wala molampos.

Kay ang mga Saksi wala man tugoti sa pagsulod sa nasod, diyutay ray nahibaloan bahin sa tinuod nga mga Saksi sulod sa nasod mismo. Apan, ang makaiikag nga daklit nga pagtan-aw sa nagakahitabo sulod sa malisod nga unang mga tuig makita diha sa mga report bahin sa Congo nga gikan sa kasikbit nga mga sangang buhatan. Atong susihon karon ang pipila ka kinutlo gikan niining rekord bahin sa Congo sa miaging 30 ka tuig, nga bahin niini kami naghatag ug dugang nga mga komento.

Rekord Bahin sa Congo—Mga Kinutlo Gikan sa mga Report sa Nasod sa 1930-60

1930: May nadawat sa koreyo nga mga paghangyo ug mga basahon gikan sa . . . Belgianhong Congo.

1932: Kami naglaom nga masangyawan ra sa ulahi ang Belgianhong Congo ug ang ubang bahin sa Sentral Aprika nga wala pa masangyawi.

Sukad sa Mayo 1932 ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Habagatang Aprika masubsob nga nagpadalag mga hangyo sa mga awtoridad sa Belgium sa pagtugot sa  bug-os-panahong mga ministro sa pagsulod sa Congo. Kining maong mga hangyo wala tagda. Apan, tungod sa paglalin sa mga tawo tali sa Congo ug sa Amihanang Rhodesia, ang ubang mga igsoon sa Rhodesia nakasulod sa Congo, kasagaran sa mugbong mga yugto.

1945: Nagkinahanglan ug usa ka maisogong tawo sa pagbarog alang sa Diyos ug sa iyang Teokratikanhong gingharian sa [Belgianhong Congo]. Dili lamang ang buluhaton ug ang basahon bug-os nga gidili, kondili ang mga Aprikanong taga-Congo nga nag-angkong kauban namo lagmit nga ipadala ngadto sa usa ka lugar diin sila himoong priso kabalyero sulod sa daghang tuig. Ang mga sulat nga gipadala alang kanamo gikan sa Congo panagsa rang makaabot dinhi [Amihanang Rhodesia], ug mopatim-aw nga ang mga sulat nga gibalik wala man lang ihatod sa destinasyon niini; apan . . . ang tanang posibleng butang gihimo aron matabangan ang atong mga isigka-magmamantala sa Gingharian niining nasod nga daghan kaayog pari.

1948: Dunay duha ka magmamantala sa Gingharian nga nagpuyo nianang teritoryoha karon, ug sila nagsige ug padalag mga report sa buhatan sa Brussels. Kami nanghinaot nga kining dako kaayong teritoryo mabuksan ra sa umaabot aron ang ebanghelyo sa Gingharian masangyaw didto.

1949: Sulod sa daghang tuig ang buluhatong pagsangyaw nagpadayon niining teritoryo nga naglabi ang mga Katoliko ilalom sa kinalisorang mga kahimtang. Kaniadto may mga panahon nga pakan-on pa gani sa mga pari ang tawo ug usa ka baretang asin nga walay tubig nga mainom ingong silot tungod sa pagkahimong usa sa mga saksi ni Jehova, apan karon ang ilang mga paagi nahisama gayod sa Inkwisisyon sa Katsila; buot nila nga ang gobyerno maoy mohimo sa ilang daotang buhat alang kanila. Sulod sa daghang tuig ang mga magmamantala sa Aprika nagsilbi sa sentensiya sa pagkapriso nga walay tino kon hangtod kanus-a buhian tungod  sa ilang buluhatong pagsangyaw, ug ang nakadaot pa mao nga sila gipadala ngadto sa linain nga mga kampo konsentrasyon sa Kasaji, mga [500] kilometros gikan sa Elisabethville [karon Lubumbashi]. Dinhi sila nagtikad ug gagmayng mga tanaman, ug nag-antos sa pagkanahilit nga kauban o dili kauban ang ilang mga pamilya. . . . Ang sentensiya mahimong mokabat pa gani ug napulo ka tuig. Kasagaran ang daghang tuig nga pagkanahilit giantos nga wala gayoy paglaom nga makabaton ug kagawasan o hustisya, gawas kon ikompromiso nila ang ilang integridad.

Tungod niini ang buluhaton gihimo nga tinagotago, hasta usab ang mga miting, ug ang mga dapit nga tigomanan kinahanglang ibalhinbalhin sa kahadlok nga basig dakpon. Ang dakong bahin sa buluhatong pagsangyaw ginahimo pinaagi sa pagduaw sa mga tawo nga giila nga mahigalaon ug sa mga higala niining mga tawhana nga ipaduaw, apan bisan pa niini nga mga panagana daghang igsoon ang nagkaproblema. Ang saksi dakpon ug dal-on dihadiha ngadto sa kampo sa Kasaji.

Niining higayona, si Llewelyn Phillips, nga gikan sa sangang buhatan sa Amihanang Rhodesia, miadto sa Belgianhong Congo sa pagtabang sa gilutos nga mga Saksi didto. Ang gobernador-heneral ug ubang mga opisyales sa gobyerno namati samtang iyang gipatin-aw ang kinaiyahan sa buluhatong pagsangyaw sa Gingharian ug ang kalainan sa mga pagtulon-an sa Saksi ug nianang sa Kitawala. Sa usa ka higayon, ang gobernador-heneral masulub-ong nangutana: “Kon kamo akong tabangan, unsa unyay mahitabo nako?” Siya nahibalo nga impluwensiyado kaayo ang Iglesya Romana Katolika nianang nasora.

1950: Ang miagi nga tuig mao ang kinalisoran sa tanan, ug alang sa mga igsoon nga nagpuyo sa Belgianhong Congo, mas labaw na kanang lisod. Sa unang bahin sa tuig sa pag-alagad dili tanan sa mga libro ug mga sulat nga gipadala ngadto sa teritoryo nadawat ug ang komunikasyon ngadto sa  mga kongregasyon nahunong. Dayon, sa ika-12 sa Enero, ang gobernador-heneral nagpakanaog ug desisyon sa pagdili sa Sosyedad ug nagpahamtang ug sentensiya nga duha ka bulan nga pagkapriso ug multa nga 2,000 francs ngadto sa tanang membro sa Sosyedad, sa tanang magtigom uban nila, o magtabang nila sa bisan unsang paagi. Kining maong desisyon gikalipay pag-ayo sa mga prensa sa Katoliko. Daghan ang gipanakop. Ang mga listahan nga nakuha sa miagi pa nga tuig gikan sa usa ka alagad sa [kongregasyon] kaniadto sa Elisabethville gigamit sa pagsubay sa ginatos nga nakig-uban sa Sosyedad ug sila, uban sa ilang mga asawa, gipanakop. Human sa pagsilbi sa ilang mga sentensiya ang mga Aprikano nga taga-Amihanang Rhodesia gipapahawa gikan sa nasod, apan ang lumad nga mga Saksi sa Congo, sa kadaghanang kahimtang, gipadala ngadto sa Kasaji, usa ka kampong konsentrasyon [mga 500] kilometros gikan sa Elisabethville, diin ang kadaghanan sa mga igsoon piniriso gihapon. Ang ubang mga igsoon nga gipapahawa gikan sa nasod gihatagan ug gamayng pagkaon ug gipugos sa paglakaw sa kataposang 30 kilometros gikan sa Sakania paingon sa utlanan sa Amihanang Rhodesia.

Di pa dugay ang mga sekreta midaghan, ug ang pagkabaton ug Bibliya igo na aron ang tawo dudahan ingong usa sa mga saksi ni Jehova.

May balita nga bag-o pang nadawat nga ang duha ka sister nga taga-Uropa gikan sa distrito sa Elisabethville gisentensiyahan ug 45 ka adlaw nga pagkapriso, nga gisuspenso ang tulo ka tuig nga sentensiya sa kondisyon nga sila magpakita ug maayong pamatasan (sa ato pa, mohunong na sila sa buluhaton sa Ginoo), tungod kay nagbaton ug Ang Bantayanang Torre ug nagsangyaw. Adlaw-adlaw, sila nameligro nga papahawaon gikan sa nasod.

1951: Daghan kaayong mga artikulo ang gipatik sa mga mantalaan ug mga magasin sa Belgium nga nag-akusar sa  mga saksi ni Jehova ug sa Watch Tower Society nga konektado sa panatikong lumad nga grupo diha sa Belgianhong Congo nga gitawag ug “Kitawala.” Adunay balaod sa Belgium nga kon may motubag sa usa ka artikulo nga gipatik sa usa ka mantalaan o magasin, kinahanglang ipatik sa mantalaan o magasin ang tubag. Among gipahimuslan kini nga katungod sa pagdepensa sa buluhaton sa Gingharian batok niining mabutangbutangong mga artikulo, ug ang among mga tubag gipatik.

Sukad sa Enero [12], 1949, ang buluhaton sa Watch Tower Society gidili sa Belgianhong Congo ug ang tinuod nga mga saksi ni Jehova nag-antos tungod niining bakak nga mga report. Dihay sinulat nga mga protesta nga gipaabot  ngadto sa ministro sa mga kolonya ug ang igong pamatuod gihatag nga ang mga saksi ni Jehova ug ang Watch Tower Society dili konektado sa subersibong “Kitawala,” apan kini nga mga protesta wala gayod tubaga.

Ang mga pamaagi sama sa paghatag ug sayop nga mga impormasyon, paglutos, multa, pagpangulata, pagkapriso ug pagpapahawa gikan sa nasod gigamit sa Belgianhong Congo agig paningkamot aron bug-os mahunong ang ‘pagsangyaw sa Pulong’ nianang yutaa.

1952: Kon bahin sa mga saksi ni Jehova, morag gilibotan ug paril ang mga utlanan sa Belgianhong Congo. Ang pagdili sa buluhatong pagsangyaw niining nasod nga daghag Romano Katoliko nagpadayon gihapon.

Ang pipila ka taho nga madawat matag karon ug unya gikan sa nasod nagsugilon bahin sa pagpahawa gikan sa nasod, pagkapriso, pagpangulata ug ubang mga paghikaw ang giantos sa mga magmamantala sa Aprika. Diha sa daghang dapit morag migrabe ang kasuko batok sa mga saksi. Ang mga lumad sa nasod palayason aron patrabahoon diha sa mga kampo kon masakpan nga nagsangyaw o bisan nagbaton ug literatura sa Watchtower. Bisan ang pagbaton ug Bibliya isipon ingong timaan nga ang nagbaton niini maoy usa sa mga saksi ni Jehova.

Ang mga balay sa mga igsoon kanunayng gibantayan ug sagad nga ginarekisa. Ang usa ka igsoon nga naghatag niini nga report nag-ingon: “Kami gibantayan kanunay [sa mga polis sa Belgianhong Congo], sila nagsirilsiril sa pagpangitag mga saksi ni Jehova. Mas grabe pa kini kay sa miagi.”

Usa ka talagsaong report sa Agosto nga gikan sa 30 ka magmamantala miabot niini nga opisina nga gisulatan ug 1 Tesalonica 5:25, NW, ingong potnot: “Mga igsoon, magpadayon sa pag-ampo alang kanamo.”

Sama sa amo nang nahisgotan sa sinugdanan, ang Aprikanong mga Saksi sa Amihanang Rhodesia miadto sa Congo.  Apan, kon madakpan, sila prisohon ug palayason gikan sa nasod. Bisan pag ang kadaghanan nakasilbi ug mugbong mga sentensiya sa pagkapriso, ang ubang mga igsoon gipatrabaho sa mga kampo sa daghang tuig. Usa ka igsoon nakagugol ug halos lima ka tuig sa nagkalainlaing mga prisohan sa Congo. Sigehan siya ug kulata sa mga tawong midakop kaniya. Ilang gisultihan usab siya nga dili siya buhian hangtod nga mohunong siya sa pagsangyaw.

Sa 1952 kadto nga ang matinumanong brader miingon: ‘Kami morag mga lugas sa mais diha sa sako sa mais sa Aprika. Bisag asa pa kami ihulog nga tinagsa, ang ulan sa ngadtongadto moabot, ug kami modaghan.’ Ang sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Amihanang Rhodesia misulat bahin niini: “Ang ‘sako sa mais sa Aprika’ nakatag gayod sa Congo bisan pa, o tingali tungod sa, paglutos sa mga igsoon. Sa usa ka higayon ang sangang buhatan sa Lusaka nakadawat ug mga report bahin sa gatosan ka tawo nga nakig-uban sa mga saksi sa dapit sa Kolwezi. Apan, may mga balita karon nga naghisgot nga daghan ang gibalhin ngadto sa ubang bahin sa Congo.” Kining pagkatag sa mga igsoon misangpot sa pag-uswag sa buluhaton sa paghimog tinun-an.

Samtang ang mga igsoon nagpadayon sa buluhatong pagsangyaw sa habagatan-sidlakang bahin sa nasod, ang kamatuoran gipasulod sa Léopoldville (karon Kinshasa). Ang mga igsoon sa Brazzaville kusog nga miuswag sa espirituwal ug madasigong nagpaambit sa kamatuoran ngadto sa uban. Ang uban nagsugod sa pagsakay ug lansa tabok sa Congo River aron sa pagsangyaw sa Léopoldville. Sa 1952, si Victor Kubakani ug ang iyang asawa mao ang unang mga Saksi nga nabawtismohan sa Kinshasa. Wala madugay ang kongregasyon natukod.

1953: Kami nakadawat ug mga report nga nagpakita nga mga 250 ka igsoon ang nakapakigbahin sa usa ka matang sa buluhatong pagsangyaw sa nagkalainlaing bahin sa nasod, apan tingali adunay daghan pang nakigbahin. Ang  pagsangyaw ginahimo lamang pinaagi sa [mga pagbalikduaw] ug mga pagtuon sa Bibliya diha sa balay ug kini ilang gihimo nga may pipila ra ka basahon o wala, kay ang mga igsoon wala gayod mahibalo kon kanus-a rekisahon ang ilang mga balay. Ang usa ka igsoon gisumbong sa usa sa iyang gitawag konohay nga “mga higala” nga siya dunay duha ka pulyeto, ug siya gisentensiyahan ug duha ka bulan sa Sentral nga prisohan sa Elisabethville.

1954: Ang bug-os nga pagdili batok sa Sosyedad ug sa kalihokan sa mga saksi ni Jehova nagpadayon sa Belgianhong Congo . . . Sa prisohan ang matinumanong mga saksi nagpadayon sa ilang buluhatong pagsangyaw ngadto sa ubang mga piniriso, kinsa pinaagi sa gagmayng mga piraso sa papel ug lapis nagnota aron ilang madala ug dugang matan-aw diha sa ilang mga kopya sa Bibliya nga gitagana sa prisohan. Sa walay duhaduha tungod niining maong kalihokan, ang mga saksi ni Jehova gilain gikan sa ubang mga priso diha sa pipila ka prisohan.

Ang mga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova ug sa Kitawala gidili. Gikompiskar sa mga opisyales ang mga basahon sa Bibliya nga gipadala ngadto sa nasod. Ang mga basahon nga dili masakpan sa mga opisyales usahay makuha ug gamiton sa mga Kitawala sa pagpauswag sa ilang mga intereses. Ang mga Saksi ni Jehova ug ang mga Kitawala gidakop, gibun-og, ug gidala sa mga kampo konsentrasyon. Apan, si Jesus miingon: “Pinaagi sa ilang mga bunga kamo makaila kanila.” (Mat. 7:​16) Ang mga awtoridad sa kolonya nakamatikod sa maayong panggawi sa mga igsoon ug nagsugod sa pagkakita sa kalainan nila ug sa mga Kitawala.

1955: Ang pagdili sa buluhaton nagpadayon niining nasora nga walay paglaom nga kini mahanaw sa haduol nga umaabot, apan kini wala makapaluya sa kadasig sa mga tawong nahigugma ug nag-alagad kang Jehova. Ang daghang pagpriso ug pagpapahawa sa mga igsoon sa miaging tuig wala magpaluya kanila.

 Imposible ang pagpamalaybalay ilalom niining mga kahimtanga, busa ang [mga pagbalikduaw] ug mga pagtuon sa Bibliya na lang ang ginahimo. Ang usa ka kongregasyon nagsulat nga ang mga magmamantala gustong makigbahin usab sa pagpahayag sa maayong balita ngadto sa katilingban, hinuon “kami wala masayod kon tugotan kami ni Jehova sa pagsangyaw sa maayong balita sa balay ug balay niining yutaa sa dili pa moabot ang gubat sa Armagedon.”

1957: Walay duhaduha nga sa miaging tuig ang buluhaton nakapukaw ug dakong pagtagad sukad masukad, ilabina sa panglantaw sa mga opisyales sa gobyerno ug sa prensa. Niadtong miaging Nobyembre, si Brader [Milton G.] Henschel miduol direkta sa gobyerno sa Belgianhong Congo sa Leopoldville ug nianang higayona nagduso ug usa ka petisyon sa pagkuha sa pagdili batok sa Sosyedad ug sa mga saksi ni Jehova. Kining una nga pagduol gisundan ug ikaduha didto sa Leopoldville ug dayon pinaagi na sa mga hawas sa New York ug sa Brussels. Sa ulahi usa ka espesyalista sa kalihokan sa Aprika nga gikan sa Belgium miduaw sa sangang buhatan sa Amihanang Rhodesia, ug nabuksan ang higayon sa paghatag ug detalyadong pagpatin-aw bahin sa atong buluhaton ug sa atong mensahe.

Kasamtangan, ang pagdili nagpadayon, ug ang mga igsoon sa Belgianhong Congo naglisod pag-ayo sa pag-alagad. Dihay mitambong nga 216 sa pagsaulog sa Memoryal, apan sila nagtigom sa ginagmayng mga grupo.

1958: Sa miaging tuig, bisan pa sa padayon nga pagdili sa pagsangyaw sa maayong balita ug sa pagbalhog sa mga igsoon ngadto sa prisohan, ang mensahe sa Gingharian padayong gipalanog nga dunay dakong epekto.

1959: Sa unang higayon nakuha ang binaba nga permiso gikan sa mga awtoridad sa lokal nga gobyerno aron ang mga igsoon makadumala ug mga miting sa kongregasyon, kini gihimo bisan pag gidili gihapon sa gobyerno ang  buluhaton. Hangtod niining panahona dili pa gihapon makadumala ug mga miting ang kongregasyon, ug ang mga miting ginadumala sa ginagmayng mga grupo lamang alang sa pagtuon sa Bibliya sa balay. Karon ang mga igsoon milihok ug naghikay sa ilang unang organisadong mga miting sa kongregasyon sa pagsaulog sa Memoryal, ug diha sa lima [ka kongregasyon] sa Leopoldville dihay total nga 1,019 nga mitambong. Ang mga tumatan-aw nahibulong, dili lamang tungod kay nadumala ang mga miting, kondili tungod sa pagkakita ug malipayong espiritu sa Kristohanong panag-ubanay nga gipasundayag sa mga igsoon. Nakita dayon sa ubang mga tawo nga aniay mga tawo nga lahi sa ubang mga relihiyon tungod kay ‘sila nagpakitag gugma taliwala sa ilang kaugalingon.’

Bisan ug dili pa makapadalag mga misyonaryo sa Congo, usa ka balaod nga nakapaluagluag sa kahimtang ang gipirmahan sa Hunyo 10, 1958, nga nagtugot sa mga Saksi ni Jehova didto “sa pagtigom diha sa binungbongan nga mga tigomanan.” Ang mga igsoon nalipay nga sila libre nang magkatigom. Usahay ang mga nagbantay sa seguridad motambong niining mga tigoma ug modayeg sa mga igsoon sa ilang maayong panggawi ug kahapsay.

Dihay laing positibong mga panghitabo. Hangtod sa 1956 ang tanang eskuylahan gidumala sa relihiyosong mga organisasyon. Dayon, usa ka ministro sa kolonya nga dili kaayo estrikto nagtukod ug mga eskuylahan sa gobyerno ug nag-aghat sa pagpakitag dili-estriktong tinamdan ngadto sa minoriya nga mga grupo. Ang sayop nga paglantaw sa mga Kitawala ingong mga Saksi ni Jehova anam-anam nga nahanaw sa dihang nakita sa mga opisyales ang kalainan sa duha. Maorag ang makapapreskong gamayng ulan nagpabasa sa nagkatag nga mga lugas. Sa tanang dapit, ang mga tawo dapig na sa mga Saksi.

Niadtong higayona, ang usa ka hepe daghag Saksi nga gipangdakop ug gidala atubangan sa administrador sa rehiyon aron  hukman. Ang administrador nangutana kon unsay ilang sala. Ang hepe wala mahibalo. Gikasab-an pag-ayo sa administrador ang hepe ug gibuhian ang mga igsoon, ug nagsugo nga sila ibalik ngadto sa ilang mga balay.

1960: Ang buluhaton sa Belgianhong Congo dako ug pag-uswag sa miaging tuig. Bisan tuod may mga problema ang nasod ug gidili gihapon ang buluhaton, ang mga igsoon regular nang nagtigom sa mga Kingdom Hall.

Usa ka talagsaong okasyon nahitabo panahon sa Memoryal sa siyudad sa Leopoldville, ang kaulohan. Ang unom [ka kongregasyon] nianang siyudara naghikay nga mag-usa pagtigom alang sa pakigpulong publiko sa Dominggo, ug sila nalipay sa pagkakita nga may mitambong nga 1,417. Ang usa sa [mga magtatan-aw] nagsulat niadtong panahona: “Kami nalipay pag-ayo, tungod kay mao pa kini ang unang higayon nga among nasulayan kini; ang mga manulonda ni Jehova nagkampo sa among palibot.”

Kining 30-ka-tuig nga rekord naghatag ug katibuk-ang paglantaw sa kalihokan sa Congo, sumala sa gireport sa kanait nga mga sanga. Atong tan-awon karon kon unsay dugang nahitabo.

Pagkahimong Independente sa Nasod Nagsingabot

Pagkatapos sa mga tuig sa 1950, ang buluhaton sa pagsangyaw sa Gingharian sa Congo, nga gidumala sa sanga sa Amihanang Rhodesia, gihatagan ug diyutayng kagawasan sa gobyerno apan wala pa ilha sa legal nga paagi. Kasamtangan, may mitunghang mga problema ug kawalay-kasegurohan. Ang nasyonalismo mas misamot ug maingon man ang pagsupak batok sa kolonyal nga gahom. Sa Enero 1959, gilungkab ug gisunog sa mga manglulungkab ang mga tindahan sa Léopoldville. Ang mga simbahan usab ilang gipangawatan, ug gipanglabay ang mga imahen diha sa kadalanan. Tungod niini dihay komperensiya nga gihimo sa mga opisyales sa Belgium ug sa mga hawas sa lokal nga mga partido. Sila nagtakda ug independensiya sa nasod: Hunyo 30,  1960. Siyempre, walay usa sa mga Saksi ni Jehova ang miapil-apil sa mga rayot.

Sa tibuok nasod, ang lokal nga mga partido sa politika nagsugod sa pagpanungha. Ang ilang mga membro kasagaran mas nagkahiusa sa tribo kay sa politikanhong pagtuo. Ilang gipugos ang mga igsoon sa pagpalit ug mga kard sa politikanhong partido. Si Pierre Mafwa, nga nabawtismohan sa miaging tuig, miingon: “Sabado kadto sa Hunyo 1960. Ako nagpaingon sa balay gikan sa trabaho sa udto. Sa dihang miagi ako sa daang erport sa Léopoldville, giduol ako sa usa ka tawo nga nagkapot ug sundang. ‘Hain ang imong kard sa politika?’ siya nangutana. Wala ako motubag. Gipingispingisan niyag kalit ang akong nawong pinaagi sa iyang sundang, nga nakasamad sa akong ilong. Padayon niya akong gipingispingis pinaagi sa iyang sundang. Misulay ako ug dagan apan natumba ako sa yuta. Miampo ako kang Jehova, nga naghangyo kaniya nga hinumdoman ako sa pagkabanhaw aron makita nako pag-usab ang akong asawa ug unom ka anak. Human niining mubong pag-ampo, nakadungog ako ug mga butobuto sa riple. Napatumba sa mga sundalo ang pumapatay nako pinaagi sa pagpusil sa iyang tuhod. Gidala ako sa usa ka polis ngadto sa ospital, diin didto ako gitambalan. Nadasig gayod ako sa mga teksto sa Bibliya.”

Unang mga Misyonaryo Nangabot Aron sa Pagbukas ug Sangang Buhatan

Sama sa ato nang nahibaloan, ang walay hunong nga mga paningkamot sa pagpadalag mga hawas sa mga Saksi ni Jehova sa Congo wala molampos. Apan, nagkabag-o ang mga kahimtang sa politika, nga nagbukas sa dalan sa pag-abot ni Ernest Heuse, Jr.

Si Brader Heuse maoy taason, dakog-lawas nga taga-Belgium nga itom ug kulong ang buhok. Bisan pag siya maisogon, siya nahibalo nga ang kinabuhi sa Congo dili sayon alang kaniya; sa iyang asawa, si Hélène; o sa iyang 11-anyos nga batang babaye, si  Danielle. Ang kagikan ni Ernest nag-andam kaniya alang sa mahitabo sa umaabot. Siya nagsugod sa pag-alagad sa Bethel sa Brussels sa 1947. Paglabay sa usa ka tuig siya nagminyo ug mibalhin sa payunir nga pag-alagad uban sa iyang asawa. Human niana, si Ernest gitudlo sa pagpakigkita sa mga abogado ug mga opisyales uban sa linaing pagkaandam nga brosyur nga naghisgot sa kalainan sa Kitawala ug sa mga Saksi ni Jehova. Sa ngadtongadto, siya nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito.

Si Ernest daghan nang higayong misulay sa pagkuhag opisyal nga mga dokumento aron makasulod sa Congo, nga iya pa ganing giadres ang personal nga hangyo ngadto sa hari sa Belgium. Siya wala hatagi. Hinunoa, ang ngalan ni Ernest giapil sa listahan sa mga tawo nga “dili pasudlon” sa Congo.

Si Ernest wala molunga. Siya mibiyahe ngadto sa Aprika ug misulay sa pagsulod sa Congo gikan sa kanait nga mga nasod. Ang tanang paningkamot napakyas. Sa kataposan, siya nakakuha ug bisa sa pagbiyahe ngadto sa Brazzaville, ang kaulohan sa Republika sa Congo. Dayon siya misakay ug lansa paingon sa Léopoldville. Ang iyang pag-abot nakapukaw ug mainit nga diskusyon taliwala sa mga opisyales nga nagtrabaho niadtong tungora. Ang uban miingon nga dili siya angay hatagan ug bisa, kay ang iyang ngalan anaa man diha sa listahan sa mga tawong dili pasudlon sa nasod. Sa kataposan, ang usa sa mga  opisyales, nga si Cyrille Adoula, nga sa ulahi nahimong primer ministro, miingon nga siya nahibalo sa mga paningkamot ni Ernest nga makasulod sa Congo. Siya nangatarongan nga kon ang miaging mga kolonyalista wala makaangay kang Heuse, nan siya tingali maoy usa ka higala sa Congo. Si Ernest gihatagan ug temporaryong bisa ug sa ulahi bisa nga nagtugot kaniya sa pagpuyo sa nasod. Busa, sa Mayo 1961, ang mga Saksi ni Jehova dunay hawas sa Congo sa pagdumala sa buluhatong paghimog tinun-an.

Gipakuha ni Ernest si Hélène ug Danielle, ug sa pagka-Septiyembre, si Danielle nagtungha na sa eskuylahan sa Léopoldville. Ang unang sangang buhatan natukod sa kaulohan sa Hunyo 8, 1962. Ang opisina ug mga puy-anan nahimutang sa ikatulong andana sa apartment sa Avenue van Eetvelde (karon Avenue du Marché). Kay gamay man ang lugar, ang basahon gibutang sa laing bodega. Bisan tuod dili kaayo maayo kining kahimtanga,  kadto ang labing maayong solusyon niadtong higayona tungod sa problema sa pagkakulang ug lugar.

Si Brader Heuse milihok dayon. Nanghulam siya ug prodyektor ug pelikula gikan sa sangang buhatan sa Brazzaville. Dayon iyang gipasalida ang pelikula nga nag-ulohang The Happiness of the New World Society ngadto sa mga kongregasyon sa Léopoldville ug sa ubang mga opisyales sa gobyerno. Nakahatag kining kadan-agan sa mga igsoon ug sa mga tawong interesado sa pagkahibalo nga naglungtad ang internasyonal nga panag-igsoonay sa mga Saksi nga nagkinabuhing makigdaiton ug malipayon. Sila nakurat sa pagkakitag itom nga igsoon nga nagtuslob sa mga Uropanhon. Ang mayor sa Léopoldville naikag kaayo sa pelikula nga siya miingon: “Kining buluhaton [sa mga Saksi ni Jehova] kinahanglang idasig kutob sa mahimo.” Duolan sa 1,294 ang mitambong sa unang upat ka pagsalida.

Nalipay kaayo ang mga igsoon nga sa kataposan dunay usa ka tawo nga motabang kanila, human sa paghulat ug daghang tuig. Sa miagi, ang mga igsoon sa Uropa kaila nila sa ngalan lamang. Ang uban nahibulong kon tinuod bang adunay mga igsoon sa Uropa, kay ang mga awtoridad sa Belgium nagpatuo nga walay mga Saksi ni Jehova sa Belgium. Ang mga igsoon nalipay nga anaa sa ilang taliwala si Brader Heuse.

Pagpadapat sa Kamatuoran—Usa ka Problema

Daghan kaayo ang buluhaton sa pagtabang sa mga igsoon sa pagpadapat sa kamatuoran sa ilang kinabuhi. Pananglitan, ang mga panag-away sa mga tribo nagpadayon, ug ang pipila ka magtatan-aw sa kongregasyon wala makigtingganay sa ubang mga magtatan-aw. Kon dunay ipalagpot diha sa usa ka kongregasyon nga mas naglabi ang usa ka tribo, siya dawaton sa mga ansiyano sa laing kongregasyon nga gilangkoban sa mga igsoon sa iyang kaugalingong tribo. Ang mga desisyon nga ipakanaog sa usa ka kongregasyon dili tuohan sa laing kongregasyon. Gigamhan sa mga kostumbre sa tribo ang adlaw-adlawng  kinabuhi, ug ang mga kongregasyon naimpluwensiyahan sa kaisipan sa tribo.

Dihay ubang mga problemang mitungha tungod sa mga kostumbre sa tribo. Taliwala sa pipila ka tribo, ang relasyon sa bana ug asawa gibase sa kagustohan sa tribo. Sa katibuk-an, walay suod nga relasyon ang bana ug asawa. Ang kaminyoon kasagarang giisip nga usa ka kahikayan sa tribo. Kon ang mga membro sa tribo supak sa usa ka kaminyoon, ilang mapugos ang bana sa pagbulag sa iyang asawa ug mangasawag lain—nga ilang nagustohan.

Kon ang bana mamatay, ang resulta niini dili maayo. Kasagaran kuhaon sa pamilya sa bana ang tanang butang sa balay, nga walay mabilin sa asawa ug sa mga anak. Diha sa pipila ka tribo, ang bana patubagon sa kamatayon sa asawa, ug pabayron siya sa pamilya sa asawa.

Dihay ubang mga problema. Hangtod karon, daghang tawo sa Congo ang nagtuo nga walay mamatay sa natural nga mga hinungdan. Busa, sa panahon sa paglubong, dunay himoong mga seremonyas nga mopaila kono sa tawo nga maoy nakaingon sa kamatayon. Ang tawo nga nakaingon sa kamatayon upawan, ug daghan pang ubang mga kostumbre ang himoon. Diha sa pipila ka tribo, sa dihang mamatay ang bana, ang asawa kinahanglang putlion sa usa ka lalaking membro sa tribo sa bana pinaagi sa pagpakigsekso uban kaniya. Diha sa mga paglubong, ang mga pamulong sagad itumong sa tawong namatay, nga nagpabanaag sa pagtuo nga ang kalag o espiritu mabuhi inigkamatay sa lawas. Tungod niining nakagamot pag-ayo nga mga kostumbre, mahanduraw dayon ang mga problema nga pagaatubangon sa mga tawong gustong mosubay sa putli nga pagsimba. Ang uban nga nag-angkong tinuod nga mga Kristohanon nagpadayon sa pagbuhat niining mga kostumbreha ug misulay pa gani sa pagpasulod niini diha sa Kristohanong kongregasyon.

Ang maisogon, matinuorong mga magtatan-aw maoy gikinahanglan aron matul-id ang mga butang. Kadtong nahigugma  kang Jehova andam sa pagkat-on gikan kanila ug sa paghimog gikinahanglang mga kausaban. Lisod kaayong dag-on ang nakagamot na pag-ayong mga ideya sa mga tawong sayop nga nagtuo nga nahibalo na sila sa kamatuoran. Apan, ang kinadak-ang problema mao nga sayop nga gilantaw sa mga tawo nga mga Saksi ni Jehova kono ang mga Kitawala.

Sa dihang mikaylap ang balita sa tibuok nasod nga nabuksan na ang sangang buhatan, daghang grupo sa mga igsoon nanulat nga naghangyo nga ilhon ingong mga kongregasyon. Ang mga grupo nga Kitawala nanulat usab. Ang usa ka report nag-ingon: “Ang ubang mga tawo naggikan pa sa gilay-ong 2,300 kilometros nga nagdalag taas nga mga listahan sa mga ngalan nga gustong mailhan ingong mga Saksi ni Jehova. Kining maong mga listahan usahay gisulat diha sa papel nga 70 por 90 sentimetros ang gitas-on ug usahay naglakip sa mga ngalan sa tanang molupyo sa duha o tulo ka baryo.”

Sa dili pa ilhon ang mga indibiduwal o mga grupo ingong mga Saksi ni Jehova, kinahanglang tinoon usa kon kinsa ang tinuod nga mga Kristohanon ug kon kinsa ang mga Kitawala. Si Brader Heuse nagpadalag hamtong nga mga igsoon sa pagsusi. Kining maong proseso miabot ug daghang tuig. Atong hisgotan ang pipila ka eksperyensiya niining matinumanong mga igsoon.

Pag-atubang sa mga Kitawala

Sa 1960, si Pontien Mukanga, nga gamayon, malumo nga brader, gitudlo ingong ang unang magtatan-aw sa sirkito sa Congo. Human makadawat ug pagbansay didto sa Congo (Brazzaville), iyang giduaw ang mga kongregasyon sa Léopoldville ug ang pipila ka nahilit nga mga grupo sa duol. Apan, duna pay mas lisod nga asaynment nga naghulat: ang pag-atubang sa mga Kitawala.

Ang usa sa unang mga biyahe ni Brader Mukanga maoy sa Kisangani (kaniadto gitawag ug Stanleyville), nga 1,600 ka kilometros gikan sa kaulohan. Nganong kinahanglang moadto man  siya didto? Usa ka taga-Uropa nga lalaki nga nahibalag ni Brader Heuse sa pag-alagad sa kanataran nagpakita kaniya ug letrato nga gikuha gikan sa Stanleyville human lamang maangkon ang independensiya sa nasod. Ang letrato nagpakita ug dakong karatula atubangan sa usa ka estasyon sa tren, nga dunay hulagway sa usa ka binuksan nga Bibliya ug may nasulat: “Watch Tower Bible and Tract Society—International Bible Students Association—Relihiyong Kitawala sa Congo—Mabuhi si Patrice E. Lumumba—Mabuhi si Antoine Gizenga—Mabuhi ang M.N.C. nga Kagamhanan.” Dayag, ang mga Kitawala sa Kisangani sayop nga naggamit sa mga ngalan sa legal nga mga korporasyon sa mga Saksi ni Jehova.

Diha bay tinuod nga mga Saksi ni Jehova sa Kisangani? Si Brader Mukanga gipadala aron sa pagsusi. Ang impormasyon lamang nga nabatonan sa sanga maoy bahin sa usa ka tawo nga ginganlag Samuel Tshikaka, kinsa nakadungog sa kamatuoran didto sa Bumba ug mipauli sa Kisangani sa 1957. Si Samuel wala makig-uban sa bisan unsang mga grupo sa Kitawala ug maikagon sa pagtabang kang Brader Mukanga, kinsa sa ulahi nagsulat: “Miadto ako uban kang Samuel sa pagsusi sa mga tawo nga naggamit sa ngalang Watch Tower. Miadto kami sa pagduaw sa ilang pastor, kinsa nagsugilon kanamo bahin sa iyang grupo. Among nahibaloan nga bisan tuod ang pipila kanila naggamit ug mga Bibliya, silang tanan nagtuo nga ang kalag dili mamatay. Sila nagtudlo ug gugma pinaagi sa pagbayloay ug mga asawa.

“Wala magdugay human sa akong pag-abot, ang mga polis misulay sa pagdakop sa mga Kitawala sa siyudad. Ang mga Kitawala misukol. Ang mga polis nagpatawag ug dugang puwersa sa mga sundalo. Daghang Kitawala ang napatay. Pagkasunod adlaw usa ka barko nga gikargahan sa patayng mga lawas ug mga nasamdan midunggo sa suba. Kauban nila ang kalihim sa pastor ug siya nakaila nako nga nakaduaw sa ilang lider sa miaging duha ka adlaw. Bakak nga giakusar niya ako nga misumbong sa mga awtoridad ug miingon nga ako maoy responsable sa kamatayon  niadtong mga napatay sa pinusilay. Iyang gisugo ang iyang mga higalang Kitawala sa pagseguro nga dili ako makaikyas, apan nakaikyas ra ako.”

Sa dihang gitaho sa mga mantalaan sa Belgium kining hitaboa, ilang gititulohan ang artikulo nga “Panag-away Tali sa mga Saksi ni Jehova ug sa Kapolisan.” Apan, ang mga awtoridad sa Congo​—kinsa nahibalo sa kalainan sa mga Kitawala ug sa mga Saksi ni Jehova—​naghatag ug tukma nga report. Walay usa sa mantalaan sa Congo ang nag-akusar sa mga Saksi nga nalangkit niining hitaboa!

Unsay nahitabo kang Samuel Tshikaka? Siya nagpabilin gihapon sa kamatuoran ug nag-alagad ingong ansiyano sa Kongregasyon sa Kisangani Tshopo-Est. Sa pagkakaron, adunay 1,536 ka magmamantala ang naorganisar ngadto sa 22 ka kongregasyon sa Kisangani. Ang anak ni Samuel, si Lotomo, nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito, sama kang Pontien Mukanga mga 40 ka tuig na nga milabay.

Usa ka Magtatan-aw sa Sirkito nga Nagtul-id sa mga Butang

Si François Danda maoy laing magtatan-aw sa sirkito nga naningkamot sa pagtino sa kalainan sa mga Saksi ug sa mga Kitawala. Siya miingon: “Lisod kaayo kadto nga panahon, ug daghan ang naglibog. Ang mga Kitawala kanunayng magbutang ug karatula nga may mga pulong ‘Watch Tower’ sa Iningles diha sa ilang mga tigomanan. Diha sa atong tanang publikasyon, bisag unsa pang pinulongana, makakita ka ug ‘Watch Tower’ diha sa  panid sa mga magpapatik. Karon, hunahunaa lang nga dunay makabasa sa atong mga publikasyon ug mangita sa katawhan sa Diyos. Basig makakita siya ug tigomanan nga may karatulang ‘Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova’ sa lokal nga pinulongan ug lain nga may karatulang ‘Watch Tower’ sa Iningles. Asa kaha siya mopili sa pag-adto? Imong makita nga kini makalibog gayod.

“Daghang igsoon ang kulang sa tukmang kahibalo, ug pipila lang ka publikasyon ang mabatonan. Sagad ilangkit sa mga kongregasyon ang kamatuoran uban sa mga pagtulon-an sa Kitawala, ilabina mahitungod sa pagkabalaan sa kaminyoon. Diha sa usa ka siyudad nga akong giduaw, gituohan nga ang 1 Pedro 2:17, nga nag-ingon nga ‘higugmaa ang tibuok kapunongan sa mga igsoon,’ nagpasabot nga ang bisan kinsang mga brader mahimong makigsekso sa mga sister sa kongregasyon. Kon ang sister mamabdosan sa usa ka brader nga dili niya bana, dawaton kana sa bana ingong iyang kaugalingong anak. Sama sa nahitabo sa unang siglo, ang Kasulatan gituis ‘sa wala-matudloi ug sa mga mabalhinon.’—2 Ped. 3:16.

“Naghatag ako ug pintok nga mga pakigpulong sa Kasulatan bahin sa mga sukdanan ni Jehova, lakip ang bahin sa kaminyoon. Ako miingon nga may mga butang nga kinahanglang tul-iron nato sa hinayhinay, sa anam-anam, apan ang pagbayloay ug mga asawa kinahanglang tul-iron gilayon. Makapalipay, ang mga igsoon nakasabot ug midawat sa hustong hunahuna sa Kasulatan. Gani dihay pipila ka mga Kitawala sa maong siyudad nga midawat sa kamatuoran.”

Ang mga paningkamot ni Brader Mukanga ug Danda ug sa daghan pang uban nga sama kanila nagpatin-aw sa mga tawo nga ang mga Saksi ni Jehova lahi sa mga Kitawala. Karong panahona, wala nay molangkit sa “Kitawala” uban sa terminong “Watch Tower.” Ang mga Kitawala nagpabilin gihapon, apan dili na sila inila o gamhanan sama sa miagi. Sa daghang dapit, wala nay nakaila kanila.

 Ang Mas Maayong Pagdumala Moresulta ug Kauswagan

Sa kataposan sa 1962 nga tuig sa pag-alagad, kapin sa 2,000 ka magmamantala ang madasigong nag-alagad kang Jehova sa tibuok Congo. Apan, pipila lang ka igsoon ang nakakab-ot sa Kasulatanhong mga kinahanglanon sa pagkamagtatan-aw. Ang pagkadili-makamaong mobasa ug mosulat maoy usa sa problema, ilabina sa mga edad-edaran. Ang laing problema mao nga ang uban hinay sa pagsunod sa matarong nga mga sukdanan sa Diyos tungod kay lisod buntogon ang naandan nang mga kostumbre. Dugang pa, ang si bisan kinsa nga membro kaniadto sa Kitawala kinahanglang maghulat ug daghang tuig una pa makadawat ug bisan unsang mga pribilehiyo sa pag-alagad.

Apan, sa anam-anam, ang Kasulatanhong pagtulon-an ug ang paglihok sa espiritu ni Jehova nakatabang sa mga lalaki nga mahimong kuwalipikado sa katungdanan sa pagkamagtatan-aw diha sa mga kongregasyon. Sa tibuok nasod, ang maisogong mga magtatan-aw sa sirkito ug mga payunir dakog nahimo sa paglig-on ug pagbansay sa mga igsoon. Nianang panahona, ang mga magtatan-aw sa sirkito ug mga espesyal payunir nga gibansay didto sa Zambia misulod pa gani sa Katanga ug sa habagatang Kasai, ang mga dapit nga nalangkit sa giyera sibil.

Human sa Independensiya—Ang mga Tuig nga Gihatagan ug Kagawasan ang Relihiyon

Hinumdomi nga sa 1958 ang gobyerno nagpakanaog ug balaod nga naghatag sa mga igsoon ug igong relihiyosong kagawasan. Sa unang bahin sa mga tuig sa 1960, ang mga igsoon nagpadayon sa paghangyo nga sila ilhong legal sa gobyerno. Sila wala mangayog amot sa gobyerno o ubang pinansiyal nga tabang, apan naghangyo lamang nga sila ilhong legal. Ang pag-ila kanila nga legal makahatag kanila ug kagawasan sa pagsangyaw sa maayong balita nga walay magsamoksamok. Kining maong panginahanglan dinalian tungod kay diha sa daghang dapit ang lokal nga mga awtoridad nag-organisar ug mga pag-atake sa mga igsoon. Ang mga  tigomanan gipangsunog, ug ang mga igsoon gikulata, gidakop, ug gipriso. Sa dihang ang mga igsoon mosumbong sa Ministri sa Hustisya, ang tubag kanunay mao: ‘Ikasubo namo, kay kamo wala man ilhang legal, kami walay mahimo alang kaninyo.’

Nakadugang niini nga problema mao ang magubot nga kahimtang diha sa mga dapit nga layo sa kaulohan. Ang awtoridad sa sentral nga kagamhanan wala ilha sa pipila ka bahin sa nasod. Diha sa ubang mga dapit, usa lamang ka sulat gikan sa sangang buhatan igo na aron buhian sa lokal nga mga awtoridad ang mga igsoon gikan sa prisohan. Apan, diha sa mga dapit nga grabe kaayo ang pagsupak, wala kaayoy mahimo aron ang mga igsoon mapanalipdan batok sa paglutos ug pagkapriso.

Sa Kinshasa ang mga igsoon nag-atubang ug gamayng pagsupak. Sa miagi, ang dagkong mga tigom nga gihimo sa siyudad maoy mga kasal ug mga pakigpulong sa serbisyo sa paglubong lamang. Apan, sa 1964 ang sangang buhatan nagplano sa paghimo ug duha ka sirkitong asembliya sa kaulohan. Usa kini ka bag-ong kasinatian alang sa kadaghanang mga igsoon. Sa linain nga mga miting, sila nakadawat ug pagbansay sa paagi sa pagpakigpulong ug sa pag-organisar ug mga departamento sa asembliya.

Tungod sa ilang kadasig, ang mga igsoon walay lipudlipod nga naghisgot bahin sa asembliya, ug kini nahibaloan sa gobernador sa kanhing lalawigan sa Léopoldville. Tungod kay kining tawhana naglagot man sa mga Saksi ni Jehova, siya nagpamakenilya ug usa ka sulat nga ipadala ngadto sa lokal nga mga awtoridad. Ang sulat nagsugo nga ang si bisan kinsa nga Saksi nga masakpan nga nagsangyaw o nagtigom sa pagsimba pagadakpon. Apan, sa dihang ang sulat gipadala aron himoan ug daghang kopya, ang trabaho gihatag ngadto sa usa ka brader. Kulang ang papel nga magamit sa brader aron kini makopya, ug siya nahibalo nga walay suplay ang mga tindahan sa Léopoldville. Sa dihang ang superbisor nangayog mga kopya sa sulat, gipakitaan siya sa brader sa walay sulod nga mga estante—walay papel!

Kasamtangan, ang mga igsoon kinasingkasing nga nag-ampo bahin niini ngadto kang Jehova. Unsay nahitabo? Ang gobyerno  wala damhang mihukom nga maghimog bag-ong mga lalawigan, ug ang lalawigan nga gidumala sa magsusupak nabungkag! Paglabay sa mga tuig, daghan ang misulay sa pagpanghasi o pagpukan sa katawhan sa Diyos. Bisan pa niana, sila napakyas sa ilang mga paningkamot.—Isa. 54:17.

Pag-abot sa Dugang nga mga Misyonaryo

Sa mga tuig sa 1960, gipahimuslan sa organisasyon ang kahigayonan sa pagpadalag mga misyonaryo ngadto sa Congo. Usa ka gamayng balay alang sa mga misyonaryo ang gibuksan sa Kinshasa. Sa Marso 1964, ang mga misyonaryo nga si Julian ug Madeleine Kissel miabot gikan sa Canada. Paglabay sa 40 ka tuig sila matinumanon gihapon nga nag-alagad ingong mga membro sa pamilyang Bethel sa Kinshasa.

Ang ubang mga misyonaryo nga miabot sa ulahing bahin sa mga tuig sa 1960 nanimuyo na karon sa ubang mga nasod. Sa 1965, si Stanley ug Bertha Boggus giasayn sa Congo human nga nakaalagad sa Haiti. Si Brader Boggus, usa ka nagapanawng magtatan-aw, mipauli sa Tinipong Bansa sa 1971 tungod sa suliran sa panglawas. Sa naghinapos ang tuig sa 1965, si Michael ug Barbara Pottage miduyog sa mga misyonaryo sa Congo. Sila sa pagkakaron nag-alagad sa Bethel sa Britanya. Si William ug Ann Smith giasayn ngadto sa Congo sa 1966; sila nag-alagad kasagaran sa Katanga. Tungod sa pagdili, sila gibalhin ngadto sa Kenya sa 1986. Si Manfred Tonak nga taga-Alemanya, kinsa migraduwar sa ika-44 nga klase sa Gilead, nag-alagad ingong nagapanawng magtatan-aw sa Congo. Sa dihang gipakanaog ang pagdili, siya giasayn ngadto sa Kenya. Karon siya ang koordinetor sa Komite sa Sanga sa Etiopia. Sa 1969, si Dayrell ug Susanne  Sharp miabot sa Congo human migraduwar sa ika-47 nga klase sa Gilead. Human nga gipalayas gikan sa Congo, sila giasayn ngadto sa Zambia ug nagpabilin sa Bethel sa Lusaka sukad niadto. Ang ubang mga misyonaryo gibalhin ngadto sa mga nasod sa Kasadpang Aprika. Lakip kanila mao si Reinhardt ug Heidi Sperlich, kinsa namatay sa aksidente sa ayroplano. Kini nga trahedya nakahatag ug dakong kaguol sa mga tawo nga nakaila kanila.

Sa 1966 ang unang balay sa misyonaryo sa gawas sa Kinshasa gibuksan sa Lubumbashi, sa habagatan-sidlakan sa nasod. Sa ulahi, dihay uban nga gibuksan sa Kolwezi, amihanan-kasadpan sa Lubumbashi, ug sa Kananga (Luluabourg kaniadto), Kasai. Ang presensiya sa mga misyonaryo maoy makapalig-on kaayong impluwensiya nga nakatabang sa mga igsoon sa pagpahiuyon sa ilang mga kinabuhi diha sa kamatuoran. Sa Kasai, pananglitan, ang mga panag-away sa tribo naglungtad gihapon taliwala sa mga igsoon.  Kay ang mga misyonaryo dili man sakop niini nga mga tribo, sila anaa sa maayong kahimtang sa pagpataliwala sa mga problema ug sa pagpakanaog ug timbang nga mga hukom sa hudisyal nga mga kaso.

Gikan sa 1968 ngadto sa 1986, kapin sa 60 ka misyonaryo ang nag-alagad sa nagkalainlaing bahin sa nasod. Ang uban nakatungha sa Watchtower Bible School of Gilead sa Tinipong Bansa, ug ang uban, sa Gilead Extension School sa Alemanya. Dugang pa, ang Pranses-ug-sinultihan nga mga payunir miadto direkta sa Congo ingong mga misyonaryo. Daghan ang nakakat-on sa lokal nga mga pinulongan, ug ang tanan kuging nag-alagad sa paglipay sa mga tawo pinaagi sa maayong balita sa Gingharian.

Mga Kingdom Hall sa mga Tuig sa 1960

Diha sa dagkong mga siyudad, ang mga tigomanan kasagaran maoy mga tinukod nga walay mga bungbong. Ang grabeng kainit ug pagkaalangaang sa panahon angay niining klaseha sa tinukod, ug ang kadaghanan sa mga miting ginahimo sa gabii o sayo sa buntag, sa panahong bugnaw pa. Maayo kini kon dili mag-ulan. Apan, kon ting-ulan, ang mga miting kasagarang isibog sa laing adlaw.

Ang unang Kingdom Hall gipahinungod sa 1962. Kini nahimutang sa Kimbanseke, Kinshasa, ug gipanag-iya sa usa sa unom ka kongregasyon nga naglungtad niadtong panahona. Sukad niadto, ang mga kongregasyon sa Congo nanguna sa pagtukod ug mga Kingdom Hall. Apan, panagsa dunay motunghang legal nga mga problema. Usahay ang usa ka igsoon mosugot nga gamiton sa kongregasyon ang iyang yuta aron tukoran ug tigomanan, nga walay legal nga mga papeles. Inigkamatay sa igsoon, ang tigomanan ug ang tanang butang sulod niana kuhaon sa mga membro sa iyang pamilya. Kini dili mapugngan. Dayon, sa panahon sa pagdili, daghang tigomanan ang gikuha sa lokal nga mga awtoridad ug gigamit alang sa ilang kaugalingong mga katuyoan. Kining problemaha ang nakapugong sa pagpanukod ug mga Kingdom Hall.

 Bisan pa niana, may mga Kingdom Hall nga gipanukod gihapon diha sa tibuok nasod. Bisan pag ang kadaghanan niini simple lang nga mga tinukod, ang tanan nagpabanaag sa pagtuo sa mga tawong nagtukod niini. Palandonga ang paghubit sa usa ka misyonaryo sa mga tigomanan sa ulahing bahin sa mga tuig sa 1960.

“Aron makaabot sa Kingdom Hall sa Léopoldville, kami kinahanglang moagi sa dalandalan diha sa tunga sa konkreto nga kabalayan. Ang mga bata nagsunodsunod namo. Misulod kami sa usa ka hawan nga gilibotan ug sementado nga paril. Ang walay-bungbong nga Kingdom Hall nahimutang sa luyo sa usa ka balay nga gipuy-an sa mga igsoon. Ang mga igsoon nagkanta-kanta sa mga alawiton sa Gingharian. Nalipay kaayo mi nga nakadungog kanila nga nag-awit! Sila nanganta sa bug-os nilang mga kasingkasing. Nalipay mi nga nalandongan sa mga kahoy ang tigomanan, nga nakahatag ug salipod gikan sa adlaw. May mga bangko kini alang sa mga 200 ka tawo. Ang entablado niini sementado ug inaptan ug sin. Kon taas ang mamumulong, ang iyang ulo mosangko. Kini may paskinanan sa mga sulat gikan sa sangang buhatan ug mga asaynment sa kongregasyon. May lamesa para sa literatura. Ang mga igsoon nagbutang ug mga tanom sa kilid sa entablado. Mga kingki ang gigamit nga suga aron ang mga igsoon makatigom sa gabii. Sa dihang kami migikan, ang mga bata nagpabilin gihapon sa gawas aron ubanan kami ug balik sa dakong dalan.

“Kami karon nagbiyahe paingon sa kinapusoran sa Congo. Samtang misulod kami sa baryo sa mga payag, ang Kingdom Hall maoy among namatikdan dayon. Kini maoy usa ka tinukod nga siyam ug haligi, nga giatopan ug baga nga mga dahon. Sa sulod niini dunay gagmayng kinalot nga mga kanalkanal gikan sa usa ka kilid ngadto sa pikas kilid. Sa katingalahan, sa dihang milingkod kami sa yuta ug gipatong ang among mga tiil sa mga kanalkanal, komportable ang among paglingkod. Sa ulohan sa igsoon nga nagdumala sa tigom dunay nagbitay nga karatula nga may sinulat  sa kamot nga mabasang ‘Kingdom Hall’ sa lokal nga pinulongan. Duolan sa 30 ka tawo ang tigtambongan. Tingali katunga lang kanila ang mga magmamantala. Sila nahibalo ug pipila ka alawiton sa Gingharian. Ang ilang kakulang ug kahibalo sa musika, ilang gibawi sa kadasig, ug kami nanganta uban sa bug-os namong mga kasingkasing.

“Karon nagbiyahe kami paingon sa amihanang bahin sa nasod. Among gihunong ang among Land Rover ug mitan-aw sa baryo. Nakakita kami ug pundok sa mga payag, nga sa likod niini nagtindog ang usa ka tinukod nga lahi sa tanan. Kining maong tinukod maoy gama sa baga nga mga bulos sa kawayan nga hugot nga pagkasumpay. Ang mga bentana ug pultahan gitabas gikan sa bungbong nga kawayan. Ang atop maoy gama sa sagbot. Atubangan sa tinukod maoy usa ka maanindot nga lagwerta nga may gamayng dalandalan, ug diha sa lagwerta may gamayng karatula nga mabasa: ‘Mga Saksi ni Jehova.’ Sa naglakaw diha sa dalandalan, kami nakaabot sa Kingdom Hall ug malipayong giabiabi sa among mga igsoon. Sa dihang kami misulod, nakakita kami ug mga bangko nga bulos sa kawayan nga gitaod nga pababag sa kawayan nga mga pundasyon. Praktikal kaayo nga ang atop sa Kingdom Hall dili kalutsan ug tubig! Kay kon dili, problema  gayod kini: Kon ang tubig makaabot sa giugsok nga mga bulos sa kawayan, kini manggamot ug manubo dayon. Imbes 30 sentimetros gikan sa yuta, ang imong bangko mas taas pa. Gipaskin diha sa paskinanan ang mga eskedyul sa miting ug mga sulat gikan sa sangang buhatan. Ang mga igsoon nanguha sa ilang literatura diha sa lamesa nga gama sa pinikas nga kawayan nga gihigtan ug mga tangbo.

“Kami mibiyahe pahabagatan sa Katanga, diin ang adlaw nagkatunod na. Dinhi ang klima mas bugnaw, ug kinahanglang magsul-ob kami ug baga nga mga sapot. Nakaabot kami sa usa ka baryo, ug samtang kami nagpaingon sa Kingdom Hall, nakadungog mi sa mga igsoon nga nanganta. Ang kadaghanan sa mga igsoon sa baryo walay mga relo, busa ilang banabanaon ang adlaw kon panahon na ba sa miting. Ang unang makaabot sa tigomanan kasagaran magsugod sa pagkanta hangtod mangabot ang kadaghanan ug ang tigom mahimo nang sugdan. Milingkod mi sa bangko nga gama sa punoan sa kahoy nga gitunga paggabas ug gitaorag duha ka tiil. Ang literatura gibutang diha sa daang kabinet, apan dili mahimong ipondo kinig dugay didto tungod kay dugokon kini sa mga uk-ok ug mga anay nga makadaot sa papel. Sa dihang natapos na ang miting, gidapit kami sa mga igsoon sa pagtan-aw sa ilang tigomanan. Ang mga bungbong ginama gikan sa gagmayng mga sanga nga gihigtan ug mga tangbo ug dayon gitabonan ug lapok. Ang atop nga dili kalutsan ug tubig maoy linala nga sagbot.”

Si Jehova Mopanalipod sa Iyang mga Alagad

Sa mga tuig sa 1960, ang kagubot ug kapintasan sa katilingban komon. Daghang tawo ang nangamatay, apil ang pipila sa katawhan ni Jehova. Nagkinahanglag pagtuo ug kaisog ang mga igsoon sa pagpakigtigom, kay ang mga tigom usahay masaypan ingong mga miting sa politika. Sa Équateur Province, giduol sa armadong mga sundalo ang Kingdom Hall diin nagtigom ang mga igsoon. Nasabtan dayon sa mga sundalo nga ang mga igsoon nagtigom didto sa pagsimba sa Diyos, dili sa pagpasiugda ug mga politika. Busa, ang mga sundalo milakaw, nga nag-ingon nga sila dili supak sa relihiyon o supak sa Diyos.

 Sa laing okasyon, sa Kisangani, si Bernard Mayunga ug ang ubang mga magmamantala gisikop sa mga rebelde nga nangita sa mga hepe sa lokal nga pamunoan, nga ilang giplanohang patyon. Sa dihang gipangutana kon unsay iyang tribo, si Bernard mitubag: “Usa ako sa mga Saksi ni Jehova.” Nakurat niining tubaga, ang lider sa mga rebelde nangayog katin-awan. Si Bernard nagpamatuod gikan sa Kasulatan, diin human niini ang lider sa mga rebelde miingon: “Kon ang tanang tawo sama pa kaninyo, wala untay mga gubat.” Si Bernard gibuhian, hasta ang ubang mga Saksi nga gitener.

Gihimo Nang Legal sa Kataposan!

Hangtod sa 1965, ang Bethel sa Congo maoy usa ka apartment gihapon diha sa sentro sa Kinshasa. Ang dapit gamay ug piot. Ang gidaghanon sa mga magwawali sa Gingharian hapit nang moabot ug 4,000, ug gikinahanglan ang mas dakong mga pasilidad. Human sa dugayng pagpangita, ang mga igsoon nakapalit ug usa ka balay nga unom pa lang ka tuig nga gitukod, nga nahimutang sa 764 Avenue des Elephants, Limete, Kinshasa. Ang bilding maoy duha ka andana ug dunay upat ka lawak. Ang mga igsoon nagsugod sa pagtrabaho ug gihimong opisina ang dakong sala ug komedor diha sa unang andana. Ilang gigamit ang garahe alang sa departamento sa shipping ug pagmimyograp. Ang bilding gipadak-an sa 1972.

Sa Nobyembre 1965, si Joseph-Désiré Mobutu miilog sa paggahom sa politika pinaagi sa kudeta. Sa makausa pa, ang sangang buhatan misumiter ug hangyo nga ilhong legal, ug sa Hunyo 9, 1966, si Presidente Mobutu mipirma ug ordinansa nga nag-ila niini nga  legal. Karon matagamtam na sa katawhan ni Jehova ang mga katungod ug mga pribilehiyo nga gitagamtam usab sa ubang giilang legal nga mga relihiyon sa Congo. Ang gipaningkamotan ug giampo pag-ayo sa mga igsoon sukad sa 1932 sa kataposan natuman. Sila may kagawasan na sa pagsangyaw sa dayag, sa paghimog dagkong mga asembliya, ug sa pagpanag-iya ug mga propiedad. Apan, kining maong kagawasan milungtad lamang ug unom ka tuig.

Mga Kombensiyon Naghatag ug Dakong Pamatuod

Malipayon kaayo ang mga igsoon sa paghikay ug sirkitong mga asembliya nga gipanalipdan sa legal nga ordinansa! Ang unang seryal gilangkoban ug 11 ka asembliya nga may total nga tumatambong nga 11,214 ka tawo ug 465 ang gibawtismohan.

Ang mga asembliya nakapukaw ug kusganong reaksiyon sa lokal nga mga simbahan. Ang mga klero naningkamot pag-ayo sa pagsanta sa mga Saksi ni Jehova nga ilhong legal niining mabungahong teritoryo, nga giisip sa klero nga ilang balwarte. Sa Gandajika sa Lalawigan sa Kasai, ang mga lider sa relihiyon miprotesta sa mayor. Kay wala man magpadala ang mayor sa ilang mga hulga, sila nagpadala ug mga kabataan ngadto sa lugar nga giasembliyahan aron sa pagbalda sa panagtigom. Apan, niadtong higayona dihay pinasukad-sa-Bibliya nga pelikula nga gipasalida, ug daghang tawo ang nanan-aw niana. Sa ngadtongadto ang mga manggugubot milingkod usab sa pagtan-aw niana. Nakadayeg sila sa ilang nakita.  Sa matag ilis sa pelikula, ang mga tawo, nga libolibo ang gidaghanon, naninggit: “Mabuhi ang mga Saksi ni Jehova!”

Ang mga Saksi ni Jehova karon may awtorisasyon na sa paghimog mas dakong mga kombensiyon, apan daghan kaayong preparasyon ang kinahanglang himoon una pa sila makatigom. Kinahanglang ilang andamon ang mga drama nga pinasukad sa Bibliya, ug ang mga drama nagkinahanglan ug mga costume. Kinahanglang itaod ug paandaron sa mga igsoon ang kasangkapan sa sound. Kining tanan ilang nahimo tungod kay sila maikagon sa pagboluntaryo ug sa pagkat-on.

Nagapanaw sa Pag-alagad sa Sirkitong mga Asembliya

Sa 1964 dihay igong gidaghanon sa sirkito sa Congo nga matukod ingong duha ka distrito. Sa 1969 natukod ang ikatulo, sa Kasai, ug sa pagka-1970 nahimong upat. Tungod sa dili maayong mga dalan, lisod alang sa mga magtatan-aw sa distrito ug sa uban ang pagbiyahe ngadto sa mga asembliya ug sa mga kombensiyon. Sa pag-ilustrar niini, mouban kita sa magtatan-aw sa distrito, si William Smith, sa usa ka biyahe paingon sa sirkitong asembliya.

“Ang ulan nagpabaha sa kabanikanhan, busa ang suba midako. Ang atong destinasyon mao ang Kamina, diin didto himoon ang sirkitong asembliya. Aron makaabot didto biyaheon nato ang kapin sa 320 ka kilometros. Tungod sa kusog nga ulan ang pipila ka  mga dalan lapok kaayo, ug diha sa ubang mga dapit, ang dalan nalubog sa tubig. Ang usa ka walog nahimong lanaw. Ang mga sakyanan, trak, ug mga behikulo sa gobyerno nagparking bisag asa samtang ang mga tawo naghulat nga mohubas ang tubig. Daghan ang nagtuo nga sila malangan ug duha ka semana.

“Ako nahibalo nga ang mga igsoon naghinamhinam sa programa sa asembliya. Ang uban nagbaktas sa daghang adlaw aron makatambong. Ako nangutana kon may dalan ba nga katipasan sa walog. Sa akong kakurat, giingnan ako sa mga tawo nga ang mga Saksi ni Jehova naghimog laing dalandalan, apan kay humok man kaayo ang yuta, wala pay sakyanan nga gipaagi ang mga Saksi hangtod nga makaagi ang magtatan-aw sa distrito sa iyang pagpaingon sa Kamina.

“Ang mga igsoon nga gikan sa duha ka baryo nagtrabaho sa tibuok adlaw ug gabii, ug hangtod sa pagkasunod adlaw sa paghimog bag-ong seksiyon sa dalan, nga simanganan sa dili kaagian nga bahin sa dalan. Sa ngadtongadto nahibalag nako ang mga igsoon ug nangandam sa pagpadagan sa dyip diha sa dalan nga ilang gihimo. Daghang tawo ang nagpundok sa pagtan-aw kon makaagi ba ang dyip. Kami nasagmuyo sa dihang among nakita ang dyip nga nalubong sa humok nga yuta pipila lang ka metros pagsulod sa entrada sa ilang gihimong bag-ong dalan!

“Bisan pag giduso sa mga igsoon, ang sakyanan wala gayod mairog. Naghago sila pag-ayo, ug makita sa ilang mga dagway ang ilang gibati. Bisan pa niana, porsigido sila nga makaabot ang ilang magtatan-aw sa distrito ngadto sa asembliya. Ang mga tawo nga nagtan-aw, kay nagtuo nga ang bag-ong dalan mas peligroso kay sa makatabang, namalik sa ilang mga sakyanan. Ang mga igsoon midesidir sa pagsulay pag-usab. Niining higayona ilang gihabwa ang tanang karga sa dyip, nga puno sa literatura, kasangkapan sa sound, generitor, ug ubang mga butang. Ang mga igsoon nangalot ug nagtulod, ug ang mga ligid nga nagtuyok misugod sa pag-abante ug diyutay.

“Paglabay sa usa ka oras, kami naninggit sa kalipay ug nanganta ug mga alawiton sa Gingharian tungod kay milampos kami sa  pag-agi sa lapok. Nahimo sa mga igsoon kanang butang nga gituohan sa mga nanglingkod sa ilang mga sakyanan nga imposibleng mahimo. Ang asembliya milampos, tungod sa pagkugi sa mga igsoon. Si Jehova nag-uban sa iyang katawhan ug nagtabang kanila sa pagtuman sa iyang kabubut-on.”

Gisugdan sa Bag-ong Politikanhong Rehimen ang mga Kausaban

Lisod kaayo ang pagduaw sa mga tawo nga nagkatag sa libolibong kilometros sa tropikanhong lasang ug kapatagan sa ekwetor. Samtang ang mga misyonaryo nagsangyaw diha sa dagkong mga lungsod, gibuksan sa lokal nga mga brader ug mga sister nga nag-alagad ingong mga espesyal payunir ang kabanikanhan. Apan, daghang tawo sa mga baryo dili makamaong mobasa ug mosulat, nga nakahatag ug kalisod sa pagtukod ug malig-ong mga kongregasyon. Dugang pa, ang mga kausaban sa politika sa nasod nakaapekto sa kinabuhi sa mga igsoon.

Ang tuig 1970 nagtimaan sa sinugdanan sa usa-ka-partido nga sistema sa politika. Ang partido nailhan nga Popular Movement of the Revolution (Mouvement Populaire de la Révolution sa Pranses), o MPR. Ang polisa niini mao ang pagpasig-uli sa naandang mga sukdanan sa pamatasan, ug lakip na niini ang paghatag ug bag-ong ngalan sa mga lungsod ug mga siyudad. Ang Stanleyville nahimo nang Kisangani, ug ang Elisabethville nahimong  Lubumbashi. Sa 1971 ang ngalan sa nasod ug ang kinadak-ang suba niini nga Congo giilisan sa gobyerno ug Zaire. Ang kuwartang franc giilisan ug zaire. Ang kagamhanan nagsugo nga kinahanglang ilisan usab sa mga tawo ang ilang mga ngalan: Ang mga ngalan nga gilantaw nga Kristiyano kinahanglang ilisan ug tinuod nga Aprikanhong mga ngalan. Ang mga korbata gidili, kay may kalangkitan kini sa mga Uropanhon. Kining tanan matinahorong gisunod sa mga igsoon.—Mat. 22:21.

Sumala sa politikanhong ideolohiya, ang tanan nga natawo sa Congo awtomatiko nga mahimong aktibong membro sa MPR. Aron dili mapahawa sa trabaho, aron makatungha, o makabaligya diha sa mga tiyanggihan, ang mga tawo obligado nga magbaton ug kard sa politika. Dugang pa, gilaoman nga ang mga tawo magtaod ug pin sa partido sa politika, ilabina kon mosulod sa opisina sa gobyerno. Lisod kini nga panahon alang sa katawhan ni Jehova. Ang mga brader nawad-an sa ilang mga trabaho, ug ang kabataan gipalagpot gikan sa mga eskuylahan.

Apan, ang pipila ka opisyales sa gobyerno, nakasabot sa baroganan sa mga Saksi ni Jehova. Ang ministri sa kalabotang nasodnon nangutana sa usa ka igsoon nga nagtrabaho kaniya kon nganong wala siya magtaod ug pin sa partido. Gisaysay sa brader ang iyang Kasulatanhong mga katarongan. Ang ministro mitubag: “Kami nakaila nimo, ug dili ka namo lisodlisoron; apan lisodlisoron ka gayod sa asosasyon sa mga batan-on.”

Gikataho nga si Presidente Mobutu mismo, human makadawat ug daghang reklamo batok sa mga Saksi ni Jehova, mitubag ngadto sa mga membro sa iyang partido diha sa usa ka miting: ‘Kon magkaproblema man ugaling ko, kini dili maggikan sa mga Saksi ni Jehova. Hinumdomi kon kinsa ang nagbudhi kang Jesus. Si Judas, nga usa sa Iyang mga tinun-an. Kon budhian man ugaling ako, budhian ako sa usa ka tawo nga nakigsalo kanako sa pangaon.’

Ang Bethel Gipadak-an sa Pagtagana sa mga Panginahanglan

Si Nathan H. Knorr, nga gikan sa hedkuwarter sa Brooklyn, miduaw sa Congo sa Enero 1971. Ang usa sa mga butang nga  gihisgotan panahon sa iyang pagduaw mao ang pagpadako sa Pinuy-anang Bethel ug mga pasilidad sa opisina. Sa pagka-1970 dihay halos 14,000 ka magmamantala sa 194 ka kongregasyon ug kapin sa 200 ka hilit nga mga grupo. Tungod sa nagdako nga panginahanglan ug literatura sa Congo, ang bodega sa Bethel gamay ra kaayo. Nalipay pag-ayo sila sa dihang gipahibalo ni Brader Knorr nga ang daang bilding dugangan! Ang arkitekto naghimo ug mga plano alang sa bag-o, moderno, duha-ka-andana nga bilding, nga duha ka pilo ang gidak-on sa daang bilding. Kini dunay dakong opisina, dakong bodega, ug dugang mga lawak-katulganan.

Sa Hunyo 1971 ang mga plano giaprobahan, ug ang trabaho gisugdan. Si Don Ward gipadala gikan sa Dahomey (karon Benin) sa pagdumala sa pagtukod. Daghang boluntaryo gikan sa 39 ka kongregasyon sa Kinshasa miabot sa pagtabang, ug ilang gitapos ang proyekto sa pagtukod. Kining tanang pagpadako diha sa kanataran ug sa Bethel nakapasamot sa kasuko sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan, sama sa atong makita unya.

Ang Katuigan sa 1970—Panahon sa Kaisog ug Pag-amping

Sa Disyembre 1971 ang gobyerno nagpakanaog ug balaod sa pagkontrolar sa daghang bag-ong mga relihiyon ug mga prayer group nga ginatukod sa tibuok nasod. Sumala niining bag-ong balaod, tulo lamang ka relihiyon ang legal: ang Iglesya Romana Katolika, mga denominasyong Protestante, ug ang denominasyong Kimbanguist, nga usa ka lokal nga relihiyon. Sa 1972 tulo pa ka relihiyon ang giila usab: ang Islam, Ortodoksong Grego, ug Judaismo. Ang daghang mas gagmayng mga relihiyon gihugpong ilalom sa relihiyong Protestante.

Busa, gikan sa 1971 ngadto sa 1980, ang kalihokan sa katawhan sa Diyos sa pipila ka paagi wala gihapon ilhang legal, o medyo gidili gihapon. Bisan pag ang mga Saksi ni Jehova wala ilhang  legal, walay sugo nga gipakanaog sa pagpapahawa sa mga misyonaryo, ug walay nagsamoksamok sa Bethel. Usa ka balay sa mga misyonaryo sa Kananga gisiradoan, apan ang mga balay diha sa Bukavu, Kisangani, Kolwezi, ug Lubumbashi wala. Ang mga igsoon dili na makahikay ug dagkong distritong mga kombensiyon. Apan, sa kadaghanang dapit, ang mga igsoon nagtigom diha sa ilang mga Kingdom Hall. Sila naghimo ug gagmay nga sirkitong mga asembliya diha sa dakodakong mga tigomanan. Kini nagdepende ug dako sa lokal nga mga awtoridad. Diha sa mga dapit diin grabe ang pagsupak, ang mga igsoon nahibalo nga sila lutoson ug arestahon. Gatosan ka igsoon ang gipangpriso. Sa mga dapit diin ang lokal nga mga awtoridad matugoton, ang mga igsoon libreng makapadayon sa ilang relihiyosong mga kalihokan.

Bisan pa sa mga restriksiyon, ang mga Saksi nagpadayon sa pagsangyaw nga maisogon. Usa ka grupo sa tulo ka brader ug usa ka sister miadto sa tiyanggihan sa pagpamatuod ngadto sa uban. Miduol ang duha ka lalaki ug gidakop ang usa sa mga igsoon dihang iyang napahimutang ang usa ka libro sa usa ka tawong interesado. Ilang gidala siya sa hedkuwarter sa politikal nga partido ug gibutang siya diha sa usa ka lawak nga naghulat sa pag-abot sa lider sa partido. Ang lider sa partido misulod nga nakakita sa brader nga nagtanyag ngadto sa usa ka tawo diha sa lawak-hulatanan ug librong Did Man Get Here by Evolution or by Creation?

“Nagpakaylap ka ba sa imong propaganda dinhi?” ang lider nangutana.

Ang brader mitubag: “Aw, kon pangutan-on ka, ‘Ang tawo ba naglungtad pinaagi sa ebolusyon o pinaagi sa paglalang?’ unsay imong itubag?”

Ang hepe wala motubag. Giatubang ang mga lalaki nga nagdakop sa brader, siya miingon: “Buhii siya. Siya walay gihimong ilegal.”

 Ang brader mibalik sa tiyanggihan ug nagpadayon sa pagpamatuod. Sa ulahi, ang lider sulagmang miagi ug nakit-an siya. Nagtudlo sa brader, ang lider miingon sa iyang mga kauban: “Kanang tawhana maisogon, di ba?”

Sa 1974 ang magtatan-aw sa sanga nga si Ernest Heuse napugos sa pagpauli sa Belgium sa rekomendasyon sa iyang mga doktor. Si Ernest dugaydugay nang nag-antos sa sakit nga emphysema, ug ang pagsugmatsugmat sa malarya dugang nga nakadaot sa iyang panglawas. Gimahal sa mga igsoon ang pamilyang Heuse; sila dako ug nahimo sa buluhaton. Sila nagpadayon sa masibotong pag-alagad kang Jehova sa Belgium. Si Ernest namatay sa 1986; ang iyang asawa, si Hélène, namatay walo ka tuig sa ulahi. Didto sa Kinshasa, ang pagdumala sa sanga gisalig ngadto kang Timothy A. Holmes, kinsa nag-alagad ingong misyonaryo sukad sa 1966.

 Sa 1980 ang Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova Giila na Usab nga Legal

Sa Abril 30, 1980, ang presidente sa republika mipirma ug usa ka ordinansa nga naghimo sa Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova nga legal. Ang kaikag diha sa kamatuoran mas midaghan, nga may 90,226 ka tumatambong sa Memoryal ug duolan sa 35,000 ka pagtuon sa Bibliya ang ginadumala diha sa mga balay sa mga tawong interesado. Nakab-ot ang bag-ong kinatas-ang gidaghanon sa mga magmamantala ug mga payunir. Ang mas maayong mga pasilidad sa Bethel gikinahanglan aron matagan-an ang mga panginahanglan sa kanataran sa mas episyenteng paagi. Busa, nalipay ang mga igsoon sa dihang giaprobahan sa Nagamandong Lawas ang pagpalit ug yuta nga duhag tunga ka pilo nga mas dako kay sa gitukoran sa sanga sa Congo. Apan, sama sa makita unya nato, dihay mitunghang mga problema.

Sulod sa daghang tuig ang mga igsoon wala makahikay ug dagkong distritong mga kombensiyon. Karon libre na sila sa paghimo niini. Sa 1980 lima ka “Diyosnong Gugma” Distritong mga Kombensiyon ang gihimo sa tibuok nasod. Gipanaw sa ubang mga delegado ang layong mga distansiya. Gibaktas sa daghang pamilya  ang kapin sa 400 ka kilometros aron lang makatambong. Duha ka semana nga gibisikleta sa duha ka espesyal payunir sa hilit kaayong lugar ang kapin sa 700 kilometros latas sa baga nga balas ug sa kalasangan. Ang ubang mga delegado miabot usab gikan sa Congo (Brazzaville), Burundi, ug Rwanda.

Sa mga tuig human niana, kinahanglang hikayon ang distritong mga kombensiyon diha sa mas daghan pang mga lugar. Tinuod nga may relihiyosong kagawasan na ang mga igsoon, apan misamot ka lisod ang panalapi. Daghan ang nagkapangka-pangka sa pagkinabuhi. Ang mga palaliton nagsigeg taas, apan ang mga suweldo wala. Ang plete mahal ra kaayo alang sa kadaghanan sa mga igsoon sa pagbiyahe sa lagyong distansiya. Busa, ang sangang buhatan mahigugmaong naghikay ug mga kombensiyon nga mas duol sa dapit nga gipuy-an sa kadaghanang igsoon.

Lisod kaayong biyaheon ang mga dalan sa Congo: Daghan kaayo ang mga kahoyng nangatumba, gubaong mga taytayan, baga nga balas, ug lapokon nga mga libaong. Ang mga hawas sa sanga ug ang ilang mga asawa kanunayng nagpakita ug nagsakripisyo-sa-kaugalingon nga espiritu sa dihang mag-alagad sa mga asembliya ug sa mga kombensiyon. Apan, ang ilang pagsakripisyo gamay ra kon itandi sa pagsakripisyo sa matinumanong lokal nga mga brader ug mga sister nga kasagarang magbaktas ug daghang adlaw ug matulog diha sa hawan. Ordinaryo na alang sa mga igsoon ang paglakaw ug mga 50 ngadto sa 150 ka kilometros aron lang makatambong sa distritong mga kombensiyon.

Bag-ong mga Balay sa mga Misyonaryo Gibuksan

Ang gihatag nga legal nga pag-ila sa 1980 nakahatag ug kahigayonan sa pagbukas sa bag-ong mga balay alang sa mga misyonaryo sa nasod. Sa 1981 usa ka bag-ong balay ang gibuksan sa Goma (Lalawigan sa Kivu). Sa misunod nga duha ka tuig, mas daghang balay ang gibuksan sa Likasi (Katanga), Mbuji-Mayi (Kasai), Kikwit (Bandundu), ug diha sa siyudad nga may pantalan sa Matadi (Ubos nga Congo). Ang mga balay sa mga misyonaryo nga gipasira, gibuksan pag-usab. Sa kataposan, sa 1986  usa ka balay ang gibuksan diha sa Isiro (Lalawigan sa Orientale), nga may bug-os nga gidaghanon nga 11 ka balay sa mga misyonaryo diha sa nasod. Kining maong mga balay nagsilbi usab nga mga pondohanan sa literatura. Ang mga misyonaryo maoy koneksiyon tali sa sangang buhatan ug sa kanataran. Ang lokal nga mga brader ug mga sister mapasalamaton sa pagdasig ug pagbansay nga ilang nadawat gikan kanila. Sa 1981, ang tuig sa pag-alagad natapos nga nakab-ot ang bag-ong kinatas-ang gidaghanon nga 25,753 ka magmamantala. Ang mga posibilidad sa pag-uswag dako kaayo.

Nawala na ang Pagkahadlok sa Kimbilikiti

Ang Kimbilikiti mao ang ngalan sa usa ka espiritu sa tribo. Kining maong espiritu gisimba sa mga tawo sa tribong Rega, kinsa nagpuyo sa baga kaayong lasang sa sidlakan-sentro nga bahin sa nasod. Ang kinabuhi niining mga tawhana—kadaghanan mga mangangayam, mag-uuma, ug mga mangingisda—gigamhan sa relihiyosong mga patuotuo nga nalangkit sa Kimbilikiti. Kining maong kulto linilong pag-ayo, ug ang mga pari niini dako kaayog impluwensiya sa mga tawo nga nagkinabuhi nga may dakong kahadlok sa espiritu.

Ang mga Saksi ni Jehova niining dapita wala mahadlok sa Kimbilikiti tungod kay sila nahibalo nga si Jehova mao lamang ang bugtong matuod nga Diyos. Sila lamang ang dili motuman sa isugo sa mga pari sa Kimbilikiti, sama sa paghalad ug mga kanding ug mga manok nga kan-on sa mga pari mismo.

 Sugod sa 1978, ang mga membro sa kulto nagsugod sa dayag nga paglutos sa mga Saksi ni Jehova. Ilang gisunog ang daghang Kingdom Hall, gipalayas ang ubang mga igsoon gikan sa ilang kaugalingong mga balay, ug gipanguha ang ilang mga kabtangan. Ang kulto migamit usab ug barang ug mga lamat sa walay kapuslanang paningkamot sa pagdaot sa mga igsoon. Dayon sa Agosto 1983, gihimo sa mga membro sa kulto ang mangilngig nga plano—ilang gipatay sa mabangisong paagi ang walo ka igsoon duol sa baryo sa Pangi.

Kining makalilisang nga hitabo nakahatag ug dakong kaguol sa kongregasyon, ilabina sa mga namatyan ug minahal nga bana o amahan. Ang sangang buhatan ug ang lokal nga mga igsoon milihok  dayon pinaagi sa pagtagana ug espirituwal ug materyal nga tabang sa mga pamilya nga naapektohan.

Kasamtangan, ang mga mamumuno mibating luwas diha sa hilit, baga nga lasang. Apan, sa ulahi, ang mga sad-an nadakpan. Ang husay gihimo diha sa korte sa distrito sa lungsod sa Kindu. Ang mga sinumbong nangangkon nga giaghat sila sa espiritu nga Kimbilikiti sa pagpatay. Apan, gipunting sa piskal ang tinuod nga hinungdan. Siya miingon: “Ang pipila [ka membro sa tribong Rega] kinsa sa miagi nakigbahin sa mga rituwal sa Kimbilikiti ug nakahibalo sa mga tinagoan maoy mga membro na karon sa mga Saksi ni Jehova. Ilang gibutyag ang mga tinagoan, ilabina bahin sa espiritu nga ginganlan ug Kimbilikiti nga kini wala gayod maglungtad. Busa, ilang giyagyag nga bakak ang mga paghalad nga gipangayo kono sa espiritu kinsa, sumala pa sa mga Saksi ni Jehova, maoy dako nga panglimbong nga gihimo sa mga tigulang nga nagdumala sa mga seremonyas.”

Busa, ang mga sinumbong napamatud-ang sad-an, dili ang espiritu nga Kimbilikiti. Sa dihang giapelar ang kaso, gipaluyohan sa hataas nga hukmanan sa Bukavu ang hukom nga kamatayon batok sa mga mamumuno. Nagpasidaan ang mga piskal sa mga sangpotanan unya sa bisan unsang umaabot nga mga pag-atake sa mga magsisimba sa Kimbilikiti batok sa mga Saksi ni Jehova. b

Sukad niadto, dihay ubang mga hitabo, apan ang mga membro sa kulto karon nahibalo nga sila dili makatago niining mga butanga diha sa lasang ni sila makasalig sa wala maglungtad nga Kimbilikiti sa pagpanalipod kanila. Kasamtangan, ang mga Saksi ni Jehova matinumanong nagpadayon sa pagtabang sa uban sa pagbulag gikan niining maong kulto. Mahigugmaong gipanalanginan ni Jehova kining maong mga paningkamot. Karon aduna nay kapin sa 300 ka madasigong mga magmamantala nga nag-alagad sa mga kongregasyon niining dapita. Sila nahigugma kang Jehova; sila wala mahadlok sa Kimbilikiti.

 Ang Buluhaton Gidili

Sa pagka-1985 ang buluhaton sa Gingharian nagmauswagon sa Congo. Ang bag-ong Bethel gisugdan pagtukod diha sa yuta nga gipalit niadtong 1980. Mga 60 ka langyaw nga mga boluntaryo ang nangabot aron sa pagtabang. Ang tuig sa pag-alagad natapos nga may duolan sa 35,000 ka magmamantala sa kanataran ug usa ka bag-ong kinatas-ang ihap sa mga payunir. Kan-uman ka misyonaryo ang madasigong nagsangyaw sa tibuok nasod. Ang nagapanawng mga magtatan-aw nagbansay sa mga ansiyano ug sa mga payunir sa kongregasyon. Ang tanan daw andam na alang sa dakong pag-uswag.

Apan, ang uban wala makaangay sa espirituwal ug materyal nga kauswagan sa katawhan sa Diyos. Pinaagi sa mga politiko, ang mga klero naningkamot sa pagpahunong sa mga buluhaton sa mga igsoon. Sa Marso 12, 1986, si Presidente Mobutu mipirma ug balaod sa pagdili sa buluhaton sa mga Saksi ni Jehova. Pagkasunod adlaw, ang pagdili gisibya sa radyo sa nasod. Usa ka magsisibya miingon: “Karon dili na gayod kita makadungog pa pag-usab sa  mga Saksi ni Jehova sa [Congo].” Siya napamatud-an gayod nga sayop!

Gipatawag ug balik sa sangang buhatan ang upat ka misyonaryo nga nag-alagad ingong magtatan-aw sa distrito ug gitudlo ang lokal nga mga igsoon sa pag-alagad sa distritong buluhaton. Kay dili na man makasangyaw sa dayag ang mga misyonaryo, morag nahimo silang priso kabalyero. Ang lokal nga mga igsoon nag-amping pag-ayo dihang mosangyaw. (Mat. 10:16) Ikasubo, daghang tawo nga interesado nahadlok ug mihunong sa pagtuon. Ang ubang mga Kingdom Hall gisira o giguba. Ang uban giembargo sa partido sa politika. Ang mga igsoon nagtigom sa ginagmayng mga grupo. Ang mga igsoon gipanakop panahon sa kagabhion diha sa ila mismong mga balay, ug ang ilang mga kabtangan gipangawat.

Sa Lalawigan sa Équateur, daghang igsoon ang gikulata ug gibalhog sa prisohan. Ang usa ka espesyal payunir gibunalan ug maayo ug gipriso sulod sa tulo ka bulan. Kining tanan maoy resulta sa gisibya sa radyo. Hangtod niadtong gutloa, walay pormal nga balaod ang gipasa sa pag-implementar sa pagdili. Wala magdugay human nga gisibya ang pagdili, ang mga igsoon miapelar apan sila wala tubaga. Dayon sa Hunyo 1986, ang presidente sa nasod mihatag ug pakigpulong diin iyang gisaway ang mga Saksi nga dili-makinasodnon ug dili-matinahoron sa awtoridad.

Ang mga kahimtang kalit kaayong nausab! Ang mga tawo nga tinahod kaniadto takulahaw lang nga dili na tinahod. Ang pagtukod sa bag-ong sanga nahunong, ug wala nay timik ang lugar nga kaniadto nagkisaw sa malipayong pagtrabaho. Ang tanang langyaw nga mga boluntaryo mihawa sa nasod, ug ang mga gamit sa  pagtukod gipamaligya. Duolan sa 20 ka lokal nga mga igsoon ang nagpabilin aron sa pagbantay sa propiedad.

Dayon, sa kalit lamang, usa ka sulat nga gipetsahan ug Hunyo 26, 1986, miabot gikan sa hepe nga nagbantay sa kasegurohan, nga nag-ingon nga ang tanang misyonaryo kinahanglang mohawa sa nasod. Kini nga pagdili lahi kaayo sa pagdili niadtong 1972, diin ang mga misyonaryo makapabilin. Makapasubo kaayong tan-awon ang Departamento sa Shipping nga puno sa personal nga mga gamit sa panahon nga nanghipos ang mga misyonaryo! Sa Hulyo, 23 ka misyonaryo ang migikan paingon sa ubang mga nasod. Kadtong wala niadtong tungora sa nasod kay nagbakasyon wala na mobalik. Karon nagsugod na ang dugang yugto sa paglunsay sa Congo.

Gihikay Pag-usab ang Tinagotagong Buluhaton

Kon ang mga magsusupak nagtuo nga ilang mapaluya o mapukan ang katawhan ni Jehova, sila nasayop. Sila wala mahibalo  sa gahom sa balaang espiritu ni Jehova ug sa determinasyon sa katawhan sa Diyos. Ang gamayng pundok sa eksperyensiyadong mga misyonaryo nakapabilin sa nasod. Ang mga trabahante sa sanga nagpadayon sa ilang pagdumala sa buluhaton sa pagsangyaw sa Gingharian diha sa daghang pribadong mga balay. Ang Pioneer Service School gidumala sa mga brader diha sa mga balay sa tibuok nasod.

Ang espirituwal nga pagkaon wala magkulang. Ang mga igsoon nagpadayon sa pag-imprenta ug pag-apod-apod sa pinasukad-sa-Bibliya nga mga publikasyon. Ang sangang buhatan nagpadala ug mga laraw sa pakigpulong sa distritong kombensiyon ug sa sirkitong asembliya ngadto sa mga kongregasyon, diin ang mga laraw nga materyal gipresentar ingong mga pakigpulong. Sa mga panahon sa pagduaw diha sa mga kongregasyon, ang mga magtatan-aw sa sirkito magpatokar ug narekord nga mga drama sa kombensiyon sa lokal nga mga pinulongan. Gihimo kini tuigtuig gikan sa 1986 hangtod nga gikuha ang pagdili. Bisan pag kining tanan nagkinahanglan ug daghang trabaho, ang mga igsoon nakabenepisyo pag-ayo.

Kasamtangan, giduol sa mga ansiyano ang mga awtoridad sa kagamhanan aron isaysay ang atong neyutral nga baroganan labot sa politika ug ikapatin-aw nga ang pagkaneyutral lahi sa pagkasubersibo. Niining paagiha, ang ngalan ug katuyoan ni Jehova nahibaloan sa tanan, lakip na sa kinatas-ang mga awtoridad sa nasod. Ang mga alagad ni Jehova talagsaon gayod nga mga tawo​—bug-os nga neyutral apan makigdaiton ug dili-subersibo.

Ang mga Magmamantala sa Gingharian Mikunhod ug Unya Midaghan

Ang taho sa pag-alagad sa 1987 nagpakita nga mius-os ug 6 porsiyento ang gidaghanon sa mga magmamantala. Ang uban nahadlok ug dili gustong magpaila nga membro sa gidili nga organisasyon. Ang grabe nga paglutos nahitabo sa daghang dapit.

Apan, usahay ang pagsupak mosumbalik. Pananglitan, usa ka lokal nga hepe nagpatawag ug linain nga miting aron sa pagdaot sa  mga Saksi ni Jehova. Giisa sa hepe ang kopya sa Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya ug giingnan ang mga tawo nga kinahanglang arestahon nila ang si bisan kinsa nga nag-apod-apod sa libro. Ang mga tawo mitubag nga gusto nilang makita ang libro aron kini ilang mailhan. Siya misugot, ug sila nakaangay sa ilang nakita. Dayon ang uban mihangyo ug mga kopya sa libro gikan sa usa ka espesyal payunir nga nagpuyo sa laing baryo. Ang espesyal payunir nahinumdom: “Nakasugod ako ug napulo ka pagtuon sa Bibliya uban sa mga tawo. Wala pa gayod ako makasangyaw diha sa baryo sa hepe. Kon wala pa niya kami daota, nan tingali dili unta sila makahigayon sa pagkakat-on sa kamatuoran!”

Ang mga igsoon nagpasibo sa bag-ong mga kahimtang. Bisan pag kinutohan sa daghang paagi, sila “dili napiotan nga dili na makalihok.” (2 Cor. 4:8) Ang 1988 nga tuig sa pag-alagad natapos nga may 7-porsiyento nga pag-uswag sa mga magmamantala. Duolan sa 60,000 ka pagtuon sa Bibliya ang ginadumala. Ang mga igsoon sa Departamento sa Pag-alagad diha sa Bethel miduaw sa dagkong siyudad aron sa pagdasig ug sa pagpakigkita sa lokal nga mga ansiyano ug sa nagapanawng mga magtatan-aw. Kasamtangan, ang sangang buhatan nagpadayon sa pagdumala sa kasikbit nga Congo (Brazzaville), samtang ang buluhaton gidili usab didto, ug nianang sa Burundi.

Usa ka brader nga nagtrabaho ingong prinsipal sa usa ka tunghaan sa Kolwezi midumili sa politikanhong pagpanumpa. Tungod niini, siya gikulata pag-ayo ug dayon gibalhin ngadto sa Lubumbashi, diin ang iyang mga magsusupak nagtuo nga siya pagapatyon. Kalmadong gipatin-aw sa brader ang katarongan sa iyang neyutral nga baroganan. Siya giabsuwelto ug mipauli sa Kolwezi. Ang mga tawo nga nagkulata kaniya gimandoan sa pagpangayo ug pasaylo! Siya gidawat pag-usab sa propesyon nga pagkamagtutudlo ug gihimong inspektor!

Sa Oktubre 1988, giilog sa lokal nga mga hepe ang yuta nga gitukoran sa Bethel sa Kinshasa ug gikompiskar ang daghang tonelada nga literatura sa Bibliya. Ang mga sundalo kanunayng mangawat ug mga libro ug mga Bibliya nga kinarton, dayon kini  ipamaligya diha sa lokal nga tiyanggihan. Ang mga tawo mamalit niini, nga nakahatag sa mga igsoon ug higayon sa pagsugod ug mga panagtuon sa Bibliya. c

Sa pagka-1989 ang gidaghanon sa mga magmamantala sa Gingharian nakaabot ug 40,707, bisan pag gidili. Ang relihiyosong mga kaaway sa mga Saksi ni Jehova nasuko. Ang ministro sa hustisya niadtong panahona, nga giila nga higala sa Iglesya Katolika, nagpadalag sulat sa tanang piskal sa Congo nga nagpahayag sa kalagot tungod kay nagpadayon ang buluhaton sa katawhan ni Jehova. Iyang gisulsolan sila sa pagkiha sa mga Saksi ni Jehova ug sa pagsira sa mga Kingdom Hall. Unya, diha sa usa ka pakigpulong ngadto sa mga lider sa relihiyon, iyang gihubit ang katawhan ni Jehova ingong “mga demonyong dako.” Kini nakapukaw ug gamayng paglutos sa lalawigan sa ministro sa Bandundu.

Mga Kabataan Gipriso

Nianang panahona, ang ubang mga anak sa mga Saksi ni Jehova gidakop diha sa eskuylahan tungod sa pagdumili sa pagpakigbahin sa pipila ka mga seremonyas sa politika. Ang amahan sa duha ka batang lalaki gidakop usab ug gipriso uban sa iyang mga anak. Ang mga guwardiya sa prisohan giingnan nga sila dili hatagan ug bisan unsang pagkaon. Kay naglibog, ang usa ka guwardiya nangutana: “Niining maong prisohan kita may mga piniriso nga mga mamumuno ug mga kawatan, ug sila atong gihatagan ug pagkaon. Ngano man nga kining tawhana ug ang iyang duha ka anak dili man hatagan ug pagkaon?” Kay wala man makadawat ug makataronganong tubag, sila gihatagan sa guwardiya ug pagkaon. Ang mga batang lalaki napriso sulod sa 11 ka adlaw, ug ang ilang amahan, nga usa ka espesyal payunir, 7 ka adlaw. Kining maong pagsulay wala gayod makapaluya kanila.

 Sa Kikwit, usa ka lalaki nga dili usa sa mga Saksi ni Jehova gidakop human nga gipriso ang iyang Saksi nga asawa ug ang duha ka anak nga babaye. Sa dihang nahibaloan sa mga opisyales nga siya dili samag relihiyon sa iyang asawa, ilang gimandoan siya sa paggawas sa prisohan. Siya mibalibad, nga nag-ingon nga dili niya gustong biyaan ang iyang asawa ug mga anak. Sa dihang siya sa kataposan gibuhian uban sa iyang pamilya, siya nagtuon sa Bibliya ug nabawtismohan. Siya karon nag-alagad ingong ansiyano sa kongregasyon.

Kagubot Sulod sa Nasod

Sa Septiyembre 1991 dihay nahitabong pag-alsa sa militar sa Kinshasa, nga gisundan ug kaylap nga pagpanglungkab. Kini miresulta ug grabeng kakulang sa pagkaon ug sugnod maingon man pagkawalay trabaho sa kadaghanan sa mga tawo ug pagkunhod ug dako sa balor sa salapi. Ang mga sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Habagatang Aprika ug Pransiya nagpadala ug mga hinabang.

Samtang naningkamot ang sanga sa Congo sa pagsagubang sa kaugalingong mga problema niini, giatiman usab niini ang mga kagiw gikan sa silinganang Angola ug Sudan. Sa amihanan-sidlakang Congo, si Zekaria Belemo, nga nagapanawng magtatan-aw niadtong panahona, miduaw sa usa ka grupo sa kagiw nga mga igsoon nga taga-Sudan. Siya mihatag ug pakigpulong sa iyang limitadong Iningles, nga gihubad sa Arabe. Si Zekaria nagduhaduha kon ang mga igsoon nakasabot ba sa pakigpulong. Paglabay sa mga lima ka tuig, duha ka batan-ong lalaki nga miduaw sa Bethel miduol kaniya ug nangutana: “Nahinumdom ka pa ba namo? Apil mi niadtong namati sa imong pakigpulong sa kampo sa mga kagiw. Wala namo kalimti ang tanang pagdasig nga imong gihatag ug kami nagsugod sa pagtuon sa Bibliya.” Sa ulahi, kining duha ka batan-on nagpahinungod sa ilang kinabuhi ngadto kang Jehova.

Ang panag-away sa mga tribo maoy laing dakong problema sa nasod nga wala pa masulbad. Daghang taga-Kasai mibalhin sa habagatan paingon sa Katanga. Sa 1992 ug 1993, sila giabog sa mga  taga-Katanga gikan sa lalawigan. Gibiyaan sa kadaghanan sa mga taga-Kasai ang ilang mga trabaho, mga kabtangan, ug mga balay. Sila mikalagiw aron magpuyo sa mga kampo o sa ubang mga dapit diin sila layo sa kapeligrohan. Kapin sa 100,000 ang namauli ngadto sa ilang mga balay sa Kasai. Lakip kanila maoy mga 4,000 ka Saksi ni Jehova. Bisan pag ang mga igsoon nga nagpuyo sa duol kabos ug ang pagkaon nihit, ilang gihimo ang kutob sa ilang maarangan aron makatabang. Usa ka kongregasyon diha sa haywey sa amihanan sa Katanga nagpadalag mga igsoon sa pagsugat sa kada trak nga mangabot sa pagsusi kon may mga Saksi ba nga misakay. Dihang mailhan, kining mga igsoona gihatagan sa gikinahanglang pag-atiman.

Ang sanga sa Habagatang Aprika nagpadalag daghang trak nga punog karga nga pagkaon ug medisina aron iapod-apod ngadto sa naglisod nga mga igsoon nga naghulat diha sa mga kampo sa mga kagiw. Kining maong mga tagana nakaluwas ug mga kinabuhi. Ang Nagamandong Lawas nagsugo usab sa mga igsoon sa Kinshasa sa pagpalit ug pagkaon, medisina, mga guna, ug mga pala aron ang mga pamilya makapauli sa Kasai ug makatikad sa ilang mga uma.

 Ubang mga Timaan sa Kausaban

Usa ka pakigpulong ug komperensiya sa prensa sa presidente sa Abril 24, 1990, nagtimaan sa dakong kausaban sa tinamdan sa kagamhanan diha sa mga Saksi ni Jehova. Niining komperensiya sa prensa nga gitambongan sa mga magsusulat sa nasod ug sa langyawng kanasoran, ang presidente nagpasalig nga ipatuman sa kagamhanan ang tanang paninugdan nga mga kagawasan, apil na ang kagawasan sa prensa ug kagawasan sa relihiyon. Kini nakahatag sa mga igsoon ug kagawasan sa pagsangyaw ug pagpakigtigom nga mas dayag pa. Kadtong gipriso gibuhian.

Nakahinumdom ka ba niadtong magsisibya sa radyo nga masaligon kaayong misibya sa 1986 nga ang mga Saksi ni Jehova dili na gayod madunggan pa sa Congo? Ang iyang panagna napamatud-ang sayop. Sa dihang nagsugod ang pagdili sa 1986, dihay 34,207 ka magmamantala sa Congo. Pagkatapos sa tuig sa pag-alagad sa 1990, dihay 50,677 ka magmamantala sa Congo, nga may 156,590 ka tawo nga mitambong sa Memoryal. Ang mga lugas sa mais diha sa among sako sa mais sa Aprika midaghan bisan pa sa pagsupak, pagbutangbutang, paglutos, ug kasuko sa mga lider sa relihiyon ug politika. Sa 1997, sa dihang ang rehimen ni Presidente Mobutu napukan, ang magsisibya sa radyo, dili ang mga Saksi ni Jehova, ang mikalagiw sa nasod.

May Kagawasan na Usab

Ang balaod sa presidente nga gipakanaog sa 1986 nagdili sa tanang buluhaton sa mga Saksi ni Jehova ug nagkanselar sa ilang legal nga korporasyon sa nasod. Apan, sa Enero 8, 1993, gidesisyonan sa Korte Suprema sa Zaire (Congo) ang kaso sa Jehovah’s Witnesses v. the Republic of Zaire. Ang korte mihukom nga ang balaod sa presidente dili-makataronganon ug busa nag-anular niana. Pagkadakong kalipay ang nahatag niini ngadto sa mga igsoon!

Kanang maong desisyon sa Korte Suprema nakapukaw ug dakong kagubot tungod kay gipasukad sa korte ang desisyon niini diha sa bag-ong gipakanaog nga konstitusyon, nga wala maangayi sa presidente ug sa iyang mga tigpaluyo. Gilantaw sa uban ang desisyon  ingong batakan sa umaabot nga mga desisyon sa korte. Ang mga Saksi maoy inosenteng mga tumatan-aw niini nga kontrobersiya, apan pagkadakong pamatuod kini sa kahimayaan sa ngalan ni Jehova! Gikomentohan sa daghang artikulo sa pamantalaan kining dako nga kaso. Dayon gipahibalo sa Departamento sa Hukmanan ang mga gobernador sa nagkalainlaing mga lalawigan nga ang mga Saksi ni Jehova may awtorisasyon na usab sa kagamhanan sa pagpadayon sa ilang relihiyosong mga buluhaton. Pagkadako nga kadaogan kini alang sa katawhan ni Jehova ug sa matuod nga pagsimba!

Mga Problema sa Paghatod sa Literatura Sulod sa Congo

Ang Congo maoy usa ka dako kaayong nasod. Apan, gawas nga gamay ug baybay ang Bas-Congo, ang nasod layo pa gayod sa dagat. Ang kadaghanan sa mga karga nga ginapadala modunggo sa pantalan sa Matadi. Didto usa ray riles sa tren ug usa ray  sementadong dalan tali sa Matadi ug sa kaulohan, usa ka distansiya nga mokabat ug mga 300 kilometros.

Ang mga sanga sa Uropa nagpadala ngadto sa sanga sa Congo ug mga trak nga kuwarta-martsa ug kambiyada. Kini epektibong gigamit sa mga katuyoan sa paghatod sa karga ug sa pagpanukod. Sukad sa 1999, may bodega ang Bethel diha sa Matadi. Dako kaayo kinig tabang tungod kay ang literatura mahimong ideskarga direkta gikan sa mga barko ug ipondo diha sa bodega hangtod moabot ang trak gikan sa sanga nga maoy mohatod niini ngadto sa Kinshasa.

Sa mga tuig sa 1980, mahimo pang mapanaw ang nasod gikan sa Kinshasa paingon sa Lubumbashi, nga mohunong diha sa balay-bodega sa mga misyonaryo sa Kananga ug Mbuji-Mayi. Bisan pag mga duha ka oras lang luparon sa ayroplano ang Kinshasa paingon sa Lubumbashi, duha ka semanang daganon kini sa trak nga punog karga! Apan, paglabay sa mga tuig, ang mga dalan misamot ka daot nga dili na kini kaagian. Bisan pag dunay libolibong kilometros nga suba nga manabigar sa barko, ang mga barko nga mobiyahe paingon sa interyor sa nasod gikan sa Kinshasa dili kasaligan. Gawas pa niining mga problemaha, ang kagubot sa politika nagpadayon diha sa pipila ka dapit, nga tungod niini ang mga trak sa Bethel dili na makabiyahe ug layo gikan sa Kinshasa. Ang labing maayong  paagi aron mahatod ang literatura gikan sa sanga ngadto sa lagyong mga lugar maoy pinaagig ayroplano.

Ang ubang mga sanga mitabang sa pagsuplay ug literatura sa mga igsoon. Ang sanga sa Cameroon naggamit ug mga trak sa pagpadalag mga publikasyon sa Republika sa Sentral Aprika ug ngadto sa amihanan sa Congo. Ang mga sanga sa Rwanda ug Kenya nagtabang sa pag-atiman sa sidlakang bahin sa nasod. Ang mga kongregasyon sa pipila ka dapit sa habagatan nakadawat sa ilang literatura gikan sa Habagatang Aprika ug Zambia.

Tunghaan sa Ministeryal nga Pagbansay—Panalangin Alang sa Kanataran

Sa 1995 ang unang klase sa Tunghaan sa Ministeryal nga Pagbansay gidumala sa Kinshasa. Sa pagka-Abril 2003, kapin sa 400 ka brader ang nabansay sa 16 ka klase. Lima sa mga estudyante nahimong mga magtatan-aw sa distrito, ug kapin sa 60 ang nag-alagad sa sirkitong buluhaton. Kalim-an ang natudlo ingong mga espesyal payunir. Kining mga igsoona nakita nga dako kaayog tabang sa pagpalambo sa kadasig sa buluhatong pagsangyaw.

Ang pipila naglisod sa pagtambong sa tunghaan. Sa dihang nadawat ni Georges Mutombo ang usa ka sulat nga nagdapit kaniya sa pagtungha, siya nagpuyo sa usa ka lugar sa nasod nga kontrolado sa mga sundalo nga kontra sa gobyerno. Mibisikleta una siya ug 400 kilometros paingon sa Kamina ayha pa siya nakasakay ug ayroplano paingon sa Kinshasa, diin dinhi pagahimoon ang klase. Sa iyang biyahe, giantos niya ang tulo ka adlaw nga pag-ulan ug miagig 16 ka checkpoint sa militar. Siya miagi usab sa lugar nga gibaniog nga daghag krimen. Sa usa ka dapit, siya gigukod sa usa ka grupo sa mga tulisan, nga nagbisikleta. Ang ginukdanay natapos sa dihang mibuto ang ligid sa bisikleta sa lider sa grupo nga migukod. Tingali, nailhan sa mga tulisan si Georges nga usa ka Saksi tungod sa iyang panagway. Ilang gisinggitan siya nga dili na sila mogukod, kay ilang nasabtan nga ang iyang Diyos, si Jehova, nagauban kaniya.

 Mga Pasilidad nga Igo Alang sa Kauswagan sa Teokratikanhong Buluhaton

Sukad sa 1965 ang sangang buhatan nahimutang sa 764 Avenue des Elephants, Limete, Kinshasa. Sa 1991 usa ka lote ang napalit diha sa dapit sa siyudad nga daghag industriya. Ang tulo ka dagkong bilding niining yutaa gigamit kaniadto sa usa ka kompaniya sa panapton ug sa ulahi gigamit ingong mga talyer. Gibag-o sa mga igsoon ang mga bilding aron ang mga buluhaton sa sanga maatiman diha sa usa lang ka dapit. Bisan tuod ang pagkawalay kasegurohan ug kawalay kalig-onan sa politika nakalangan sa proyekto, ang trabaho sa bag-ong mga pasilidad nagsugod sa 1993 dihang  miabot ang internasyonal nga mga alagad. Sa Abril 1996, ang mga trabahante sa sanga mibalhin gikan sa Avenue des Elephants ngadto sa bag-ong mga pasilidad. Sa dihang nakabalhin na, ang usa ka ansiyano sa Bethel miingon: “Ang pagtan-aw sa tibuok pamilya nga anaa lang sa usa ka lugar nagpahinumdom kanamo sa miaging napulo ka tuig dihang gidili pa ang among buluhaton. Kami mapasalamaton gayod kang Jehova nga Diyos ug sa iyang makita nga organisasyon alang niining maanindot nga mga bilding.” Sa Oktubre 1996 ang gidaghanon sa mga magmamantala nakaabot sa bag-ong kinatas-ang ihap nga 100,000. Ang mga igsoon nalipay sa dugang mga pag-uswag nga gidahom sa umaabot.

Mga Misyonaryo Miabot sa Pagtabang

Sa mga tuig sa 1990, ang mga misyonaryo mahimo na usab nga makasulod sa nasod aron sa pagduyog sa pito ka misyonaryo nga nakapabilin didto panahon sa pagdili. Sa Hulyo 1995, si Sébastien Johnson ug iyang asawa, si Gisela, gibalhin pag-usab gikan sa Senegal ngadto sa Congo. Dihay ubang mga misyonaryo nga miabot. Ang uban gikan sa Tinipong Bansa human sa paggraduwar sa Gilead, samtang ang uban nangabot gikan sa Belgium, Britanya, ug Pransiya. Sa Marso 1998, si Christian ug Juliette Belotti miabot gikan sa French Guiana. Sa Enero 1999, si Peter Wilhjelm ug ang iyang asawa, si Anna-Lise, gibalhin gikan sa Senegal. Sa ulahi, dihay dugang mga misyonaryo nga miadto sa Congo gikan sa Cameroon, Mali, ug Senegal.

Sa Disyembre 1999 usa ka bag-ong balay sa mga misyonaryo ang gibuksan diha sa residensiyal nga dapit sa Kinshasa. Gipuy-an kini ug napulog-duha ka misyonaryo. Sa Lubumbashi, usa ka balay sa mga misyonaryo gipuy-an gihapon sukad nga gibuksan kini  sa 1965. Ang ikaduhang balay gibuksan didto sa 2003. Sa pagkakaron, upat ka magtiayon ang nag-alagad diha sa maong balay. Usa ka bag-ong balay sa mga misyonaryo ang gitukod sa Mayo 2002 sa Goma, sa sidlakan sa nasod, ug upat ka misyonaryo ang giasayn didto. Ang mga misyonaryo dako kaayog tabang niining dako ug mabungahong teritoryo.

Kristohanong Neyutralidad Panahon sa Gubat

Ang kadaghanan sa mga misyonaryo miabot panahon sa mapintas nga kausaban sulod sa nasod. Sa Oktubre 1996 gisangka ang gubat sa sidlakang bahin sa nasod ug mikaylap dayon ngadto sa ubang mga dapit. Ang katuyoan niining maong gubat mao ang pagpalagpot kang Presidente Mobutu. Sa Mayo 17, 1997, ang mga sundalo ni Laurent-Désiré Kabila misulong sa Kinshasa, ug siya nahimong presidente.

Samtang ang mga tumatan-aw sa TV sa tibuok kalibotan nagtan-aw sa makapatandog nga mga larawan sa niwang nga mga kagiw nga gihampak sa kagutom ug sakit, ang katawhan ni Jehova nagpadayon sa pagwali sa mensahe sa paglaom ug paghupay nga gikan sa Bibliya. Ikasubo, libolibo ang nangamatay sa gubat, lakip sa duolan sa 50 ka Saksi. Agig resulta sa gubat, daghan ang nangamatay sa kolera ug ubang mga sakit.

Tungod sa gubat, ang kadaghanan sa mga tawo walay mga identity card. Problema kini sa mga igsoon nga mobiyahe aron sa pagsangyaw. Daghan ang mga checkpoint sa militar diha sa dalan. Ang mga magmamantala sa usa ka kongregasyon walay mga identity card, busa ang usa ka ansiyano nagsugyot nga ipresentar na lang sa mga igsoon ang ilang Advance Medical Directive/Release, ug mao kini ang ilang gihimo. Diha sa usa ka checkpoint, sila giingnan sa mga sundalo: “Dili na ang among gusto. Gusto namo ang identity card sa nasod sa matag lungsoranon!”

Ang mga igsoon mitubag: “Kini nga kard nagpaila kanamo ingong mga Saksi ni Jehova.” Ang mga sundalo misugot ug sila gipaagi.

 Sa Kisangani, gipriso sa binayrang mga sundalong langyaw nga nakiggubat alang sa mga sundalo sa gobyerno ang upat ka batan-ong mga brader. Ang mga brader gibutangbutangan nga naghatag ug impormasyon sa kaaway. Kada buntag, ang binayrang mga sundalong langyaw mopili ug napulo ka piniriso, sila isakay paingon sa kasagbotan, ug dayon patyon. Usa ka buntag, sila mipili ug duha sa mga brader uban sa walo ka piniriso. Sila migikan. Sa nagbiyahe paingon didto, ang trak mihunong tungod kay dihay patayng lawas sa dalan. Gisugo sa binayrang mga sundalong langyaw ang duha ka brader sa paglubong niini. Pagkahuman, ang mga brader naghulat sa pagbalik sa trak, nga mipadayon sa pagbiyahe bisag wala sila. Bisag may higayon unta sila sa pag-ikyas, sila wala moikyas tungod kay dili nila buot ipameligro ang kinabuhi sa ilang duha ka kauban nga atua gihapon sa prisohan. Ang trak mibalik nga wala nay sakay nga walo ka priso kay gipusil na. Pagbalik sa prisohan, ang tanan nahibulong sa pagkakita nga nakapauli ang duha ka brader nga buhi. Wala magdugay human niana, ang pultahan sa prisohan gibombahan sa dihang giilog sa kontra nga mga sundalo ang lungsod. Ang binayrang mga sundalong langyaw mikalagiw, ug ang mga brader gibuhian.

 Ang mga Sanga sa Uropa Mitabang Sulod sa Malisod nga Panahon

Ang dakong bahin sa Congo nakaagom ug gubat sukad sa 1996, ug daghan kaayong tawo ang nawad-an ug mga balay. Libolibong igsoon sa Congo ang miikyas ngadto sa kampo sa mga kagiw sa Tanzania ug sa Zambia. Sa dihang nagkadaghan ang mga dapit sa Congo nga nailog sa rebeldeng mga sundalo, mas nalisdan ang sangang buhatan sa pagkontak ug sa pag-atiman sa mga igsoon sa giokupar nga mga teritoryo. Ang mga komite nga panghinabang gitukod diha sa dagkong mga siyudad aron sa pag-apod-apod sa materyal nga tabang. Ang pamilyang Bethel nagpasundayag ug mainandamon ug masinakripisyohon-sa-kaugalingon nga espiritu pinaagi sa pagtrabaho hangtod sa halawom nga kagabhion aron sa pagtabang sa pag-apod-apod sa mga hinabang. Ang mga Saksi ni Jehova sa Belgium, Pransiya, ug Switzerland nagpadala ngadto sa Congo pinaagig ayroplano ug daghang tonelada nga pagkaon, sapot, ug medisina uban sa 18,500 ka parisang mga sapatos ug 1,000  ka habol. Ang buluhaton sa panghinabang nagpadayon. Ang dakong pag-antos nahupayan. Ang mga Saksi ni Jehova ug ang uban nakapahimulos.

Sa Oktubre 1998 usa ka artikulo ang gipatik sa mantalaan sa Kinshasa. Kini nag-ingon: “Ang Kristohanong mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa nagkalainlaing mga nasod sa Uropa  pinaagi sa hiusang mga paningkamot nakahipos ug kapin sa 400 ka tonelada nga mga hinabang alang sa Congo-Kinshasa ug Congo-Brazzaville. Tungod sa tabang sa mga boluntaryo sa Inglaterra, Pransiya, ug Switzerland, 37 ka tonelada nga bugas humay, pinulbos nga gatas, beans, ug mga biskuwit nga may mga bitamina ang napadala ngadto sa Kinshasa, gikan sa Ostend, Belgium, nga gikarga diha sa ayroplano ug miabot sa hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova sa nasod sa Kinshasa. Laing ayroplano . . . ang moabotay . . . nga may kargang 38 ka tonelada nga pagkaon.

“Makaikag nga ang mga Saksi ni Jehova mitabang sa mga kagiw sa Sidlakang Aprika sukad pa sa pagpuo sa mga tribo sa Rwanda. . . . Ang tigpamaba sa mga Saksi ni Jehova miingon nga kining  kinabubut-ong mga donasyon nga pagkaon ug medisina nga mokabat ug kapin sa 200 ka tonelada, nakatabang sa pagsanta sa epidemya nga kolera. Niadtong panahona ang mga Saksi ni Jehova sa Pransiya ug Belgium nagporma ug daghang tem aron sa pagtabang sa mga kagiw diha sa mga kampo. Iyang gihisgotan usab ang mga kontribusyon sa mga Saksi ni Jehova nga gihatag alang sa mga nanginahanglan sa Sidlakang Uropa ug Bosnia.”

Ang Gubat Wala Makababag sa Espirituwal nga Kauswagan

Sa Septiyembre 1998, giatake sa mga rebelde sa Kinshasa ang komunidad sa Ndjili. Bisan pa sa kagubot, usa ka grupo sa mga igsoon midangop sa balay nga giestaran sa magtatan-aw sa sirkito. Ang magtatan-aw sa sirkito nag-ampo alang sa grupo ug dayon gibasahan sila sa Isaias 28:16. Kanang maong bersikulo nag-ingon:  “Walay usa nga nagpasundayag ug pagtuo nga malisang.” Iyang gidasig ang tanan sa pagpabiling kalmado ug sa pagsalig sa pagtultol ni Jehova.

Ang uban nagsugyot nga sa taytayan sila moagi aron makakalagiw gikan sa Ndjili, samtang ang uban nagsugyot nga sa riles sila  moagi. Sa kataposan, ang mga igsoon midesidir nga sila magpabilin na lang sa ilang nahimutangan. Paglabay sa tulo ka adlaw nailog sa mga sundalo sa gobyerno ang dapit. Nahibaloan sa mga igsoon nga kon sila miagi pa sa dalan nga ilang giplanohang agian, sila maabtan unta sa tunga sa rinakrakay.

Usa ka igsoon sa Kongregasyon sa Museka Kipuzi sa Katanga namaligyag isda sa ubang mga sundalo. Human sa panagsultihay, siya giakusar sa usa ka sundalo nga espiya kono sa kontra partido. Siya gigapos, gikulatag maayo, ug dayon gidala ngadto sa hedkuwarter sa militar nianang dapita. Gabii na silang miabot didto. Siya gipasayaw sa mga sundalo. Ang brader mitubag: “Unsaon ninyo pagkakita sa akong pagsayaw nga ngitngit man?”

“Hala kanta na lang,” sila miingon. Uban sa bug-os nga kasingkasing, giawit sa brader ang “Ihan-ok Kang Jehova ang Imong Problema.” Kay natandog sa mga pulong sa alawiton, siya gimandoan sa mga sundalo sa pagkanta niana sa ikaduhang higayon. Iyang gikanta kana pag-usab. Usa sa mga sundalo nagmando kaniya sa pagkanta ug laing alawiton. Niining higayona iyang giawit ang “Salamat, Jehova,” sa Kiluba, sa iyang lumad nga pinulongan. Sa dihang siya natapos, siya gibadbaran sa mga nagdakop kaniya. Pagkasunod buntag siya gidala ug balik sa mga sundalo ngadto sa lungsod ug gisukitsukit sa mga sundalo ang mga silingan sa brader sa pagtino nga siya dili espiya. Sa wala pa molakaw, gisultihan siya sa mga sundalo: “Patyon ka na unta namo, apan karon dili ka na namo patyon. Ang imong relihiyon maoy nakaluwas sa imong kinabuhi! Nakadayeg kaayo mi sa mga pulong sa duha ka alawiton nga imong giawit. Ayawg hunong sa pag-alagad sa imong Diyos!”

 Ang Pagpanukod ug Kingdom Hall Nakahatag ug Kadayeganan Kang Jehova

Sa di pa dugayng katuigan ang Nagamandong Lawas sa mga Saksi ni Jehova naghimog linaing paningkamot sa pagtabang sa pagpanukod ug mga Kingdom Hall diha sa mga nasod diin menos ang panalapi sa mga igsoon. Ang mga igsoon sa Congo nalipay niining maong kahikayan, tungod kay nagkinahanglan gayod sila ug mga Kingdom Hall. Pananglitan, ang Kinshasa adunay 298 ka kongregasyon apan dili moabot ug 20 ang nakabaton ug maarang-arang nga mga tigomanan. Ang tibuok nasod nagkinahanglan ug daghang tigomanan. Sa Abril 1999 gisugdan ang programa sa pagpanukod ug mga Kingdom Hall sa Kinshasa. Sa ulahi, kining maong programa gipaabot ngadto sa ubang mga lalawigan sa Congo. Sa unang bahin sa tuig 2003 duolan sa 175 ka Kingdom Hall na ang natapos diha sa duha ka Congo.

Usa ka tawo nga pamilyar sa kamatuoran sukad sa mga tuig sa 1950 nakadayeg kaayo sa dihang nakaobserbar siya sa pagtukod sa usa ka Kingdom Hall atbang sa iyang balay. Siya miingon: “Dili ako interesado sa buluhaton sa mga Saksi. Apan karon nakita nako ang mga bunga sa ilang mga paningkamot. Sila nagtukod ug Kingdom Hall tapad sa balay sa akong igsoong lalaki, ug karon nagpatindog na pod ug lain diha sa atbang sa akong balay. Morag gisunodsunod ako sa mga Saksi bisan asa!” Gidawat niining tawhana ang imbitasyon sa pagtambong sa Memoryal sa kamatayon ni Kristo ug sa pagpahinungod niining bag-ong Kingdom Hall. Siya karon tigtambongan na sa mga miting.

Ang tulo ka kongregasyon sa Matete naghimo sa ilang mga miting diha sa usa ka gubaong bilding, nga ilang gipalit sa 1994. Ang mga igsoon walay kuwarta sa pag-ayo sa bilding, busa nagpabilin kini nga ingon niining kondisyona sulod sa unom ka tuig. Tabok sa karsada gikan niini nga propiedad maoy usa ka dakong simbahan. Sa dihang gitukod ang simbahan, ang magwawali miingon nga mamalhin ra unya sa laing dapit ang mga Saksi ni Jehova. Gibiaybiay sa mga silingan ang mga igsoon tungod kay bati ang ilang tigomanan. Bisan sa panahon nga nagsugod ang kongregasyon sa  paghimog mga bloke-bloke nga semento agig pagpangandam sa pagtukod sa bag-ong Kingdom Hall, ang ubang mga silingan nagpadayon sa pagbiaybiay. Nakurat kaayo sila sa pagkakita sa mga resulta! Karon sila moingon nga ang mga Saksi ni Jehova mao ang may kinanindotang bilding sa maong dapit. Usa ka silingan nga dili gayod gustong makigsulti sa mga Saksi nakadayeg sa nahimo sa mga igsoon. Siya miduol sa dapit nga gitukoran sa bilding ug nagsaad nga mamati na siya sa mga Saksi sa sunod panahong moduaw sila.

Diha sa usa ka lugar nga gitukoran, giduol sa usa ka babaye ang sister nga nagluto ug pagkaon alang sa mga nanagtrabaho. Ang babaye nangutana: “Simbahan bay inyong tukoron?”

“Kami nagtukod sa among Kingdom Hall,” mitubag ang sister.

Ang babaye miingon: “Magkaparehas unya kamo niining inyong bilding. Kamo kanunay gayod nga areglado ug limpiyo. Ang inyong simbahan magkaamgid ninyo!”

 Pagpasibo sa Pagdumala sa Sanga

Aron maatiman ang mga panginahanglan sa kanataran, kinahanglan nga organisahon pag-usab ang lokal nga Komite sa Sanga. Sa Mayo 1996 ang Nagamandong Lawas naghimog mga pagpasibo. Sa Mayo 20, 1996, si Sébastien Johnson maoy gitudlo nga koordinetor sa Komite sa Sanga. Siya ug si Peter Ludwig, kinsa nadugang nga membro sa komite sa miaging duha ka bulan, nagpormag Komite sa Sanga nga diyutay na lang ang membro nga nagdumala sa buluhaton. Paglabay sa mga tuig, dihay uban nga gitudlo: si David Nawej, Christian Belotti, Benjamin Bandiwila, Peter Wilhjelm, Robert Elongo, Delphin Kavusa, ug Uno Nilsson. Tungod sa dili maayong panglawas si Peter Ludwig ug ang iyang asawa, si Petra, mipauli sa Alemanya, diin sila karon nag-alagad sa sangang buhatan.

Ang mga brader nga nag-alagad ingong Komite sa Sanga nagtrabaho pag-ayo aron makahatag ug teokratikanhong pagtultol sa tibuok nga teritoryo. Dugang pa, dihay mga alagad ni Jehova nga giasayn ngadto sa Congo nga taga-Amerika del Norte, Uropa, ug Japan aron sa pag-alagad ingong internasyonal nga mga alagad, mga taga-Bethel nga nag-alagad sa langyawng nasod, ug mga misyonaryo.  Sa 2003 nga tuig sa pag-alagad, ang pamilyang Bethel sa Kinshasa mitubo ngadto sa kapin sa 250 ka membro. Ang aberids nga edad maoy 34 anyos.

Dako pa Kaayo ang Buluhaton

Usa ka manalagna sa karaang panahon misulat: “Bulahan ang tawo nga lig-on ug lawas nga nagbutang sa iyang pagsalig kang Jehova, ug kansang pagsalig mao si Jehova.” (Jer. 17:7) Bisag naggubatay gihapon sa daghang dapit sa Congo, ang mga igsoon nagpadayon sa pagpahibalo sa maayong balita sa Gingharian ngadto sa uban. Bisan tuod nakababag ang giyera sibil sa mga paningkamot sa sangang buhatan sa pagtagana sa espirituwal nga tabang sa tibuok nasod, makapadasig nga makita nga ang gidaghanon sa magmamantala nakaabot sa bag-ong kinatas-ang ihap nga 122,857.

Niini nga kasaysayan, among naasoy ang mga eksperyensiya sa matinumanong mga alagad sa Congo. Imposibleng hisgotan ang mga ngalan sa tanan sa daghang brader ug sister nga nakapakigbahin sa pagdepensa ug sa pagtukod sa legal nga paagi sa maayong balita sa Congo. Bisan pa niana, ang tanan makasalig nga sila gipabilhan ni Jehova. Gisulatan ni apostol Pablo ang mga isigka-Kristohanon: “Ang Diyos dili kay dili-matarong nga kalimtan ang inyong buhat ug ang gugma nga inyong gipakita alang sa iyang ngalan, sa pagkaagi nga kamo nag-alagad sa mga balaan ug nagpadayon sa pag-alagad.”​—Heb. 6:​10.

Daghan pa kaayong buluhaton ang pagahimoon. Dunay bag-ong mga teritoryo nga pagabuksan. Kinahanglang magtukod pa ug mga Kingdom Hall. Ang mga pasilidad sa Sanga kinahanglang padak-an. Hinunoa, human sa pagsubli sa kapin sa 50 ka tuig sa teokratikanhong kalihokan sa Congo, kami mouyon sa giingon sa brader sa 1952: ‘Kami morag lugas sa mais diha sa sako sa mais sa Aprika. Bisag asa pa kami mahulog nga tinagsa, ang ulan sa ngadtongadto moabot, ug kami modaghan.’ Kami mahinamong naghulat kon asa pa kutob patuboon sa atong langitnong Amahan, si Jehova nga Diyos, ang binhi sa Gingharian.​—1 Cor. 3:6.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 229]

“Karon dili na gayod kita makadungog pa pag-usab sa mga Saksi ni Jehova sa [Congo]”

[Blurb sa panid 249]

“Patyon ka na unta namo, apan karon dili ka na namo patyon. Ang imong relihiyon maoy nakaluwas sa imong kinabuhi!”

 [Kahon sa panid 168]

Katibuk-ang Larawan sa Congo (Kinshasa)

Ang yuta: Nag-ambihas sa ekwetor, ang Demokratikanhong Republika sa Congo maoy kapin sa unom ka pilo nga mas dako kay sa silingang Congo (Brazzaville). Ang dakong bahin sa amihanang Congo naputos sa tropikanhong lasang, nga hilabihan ka baga nga panagsa rang makalusot ang init sa adlaw diha sa yuta. Ang sidlakang bahin sa nasod maoy mga kabukiran ug dunay aktibong mga bolkan. Ang Kasadpang Congo dunay 37 ka kilometros nga baybay nga nag-atubang sa Dagat Atlantiko.

Ang mga tawo: Ang 55 milyones nga molupyo sa Congo gilangkoban ug kapin sa 200 ka tribo sa Aprika. Sa populasyon niini, 50 porsiyento nag-angkong Katoliko; 20 porsiyento, Protestante; 10 porsiyento, Kimbanguista; ug 10 porsiyento, Muslim.

Ang pinulongan: Daghang pinulongan ang ginasulti dinhi. Bisan pag Pranses ang opisyal nga pinulongan, ang pangunang Aprikanhong mga pinulongan mao ang Lingala, Kingwana, Swahili, Kongo, ug Tshiluba.

Ang pangabuhi: Ang Congo daghan kaayog natural nga kahinguhaan​—petrolyo, mga brilyante, bulawan, plata, uranyum—​apan tungod sa bag-o pang gisangka nga panaggubat, mihinay ang mga eksportasyon sa nasod ug misamot ka dako ang utang niini sa langyawng nasod. Ang mga pamilya sa kabanikanhan nananom sa ilang kaugalingong pagkaon, nga naglakip sa kamoteng kahoy, mais, ug humay.

Ang kaihalasan: Daghan kaayog ihalas nga mananap dinhi. Diha sa mga lasang ang mga unggoy, gorilya, ug amo daghan kaayo. Diha sa kapatagan, nanimuyo ang mga antelope, leopardo, leyon, rhinoceros, ug sebra. Ang mga suba gipuy-an sa mga buaya ug mga hippopotamus.

 [Kahon/Hulagway sa panid 173, 174]

Siya Nangita sa Kamatuoran ug Nakakaplag Niana

Si Henry Kanama maoy membro sa Evangelical Church sa Luena apan nakaamgo nga kining relihiyona wala makabaton sa kamatuoran. Aron mag-ampo ug mamalandong, siya kasagarang moadto sa kabukiran. Didto nakahibalag siya ug usa ka grupo nga nangangkong makapakigsulti sa dili-makitang mga espiritu. Gisultihan sa mga membro niining grupoha si Henry nga sila nagtuo nga layo kaayo ang Diyos, apan wala lang sila mahibalo kon asa.

Si Henry nagsugod sa pagpangita sa matuod nga Diyos. Sa ulahi, nahibalag niya ang usa ka tawo nga mihatag kaniya ug magasing Pagmata! sa Pranses nga pinulongan. Naila dayon ni Henry ang kamatuoran sa Bibliya. Mao kini ang iyang gipangita! Iyang gisulatan ang mga Saksi ni Jehova sa adres nga iyang nakita sa sulod sa magasin ug sa ulahi naikag siya sa pagtuon sa Bibliya pinaagig sulat. Sa ngadtongadto, si Henry uban sa iyang asawa, si Elisabeth, ug ang ilang pipila ka higala misulat kon sa unsang paagi sila mabawtismohan. Ang sunod nga sulat nga ilang nadawat nagtudlo kanila ngadto sa mga sangang buhatan sa silingang mga nasod. Ang kadaghanan niini layo kaayo.

Ang gamayng grupo, nga gilangkoban ni Henry ug Elisabeth uban kang Hyppolite Banza ug sa iyang asawa, si Julienne, mihukom sa pag-adto sa Amihanang Rhodesia. Ang tanan nakaamgo nga sila kinahanglang magtuon sa Cibemba nga pinulongan aron mas molalom pa ang ilang kahibalo sa kamatuoran. Ilang gibanabana ang gasto ug mibalhin. Human sa paggugol ug unom ka bulan didto, sila nabawtismohan sa 1956.

Niana gihapong tuiga mipauli sila sa Congo, diin sila madasigong nagpaambit sa maayong balita ngadto sa uban. Sa 1961, si Henry ug ang pipila sa iyang mga kauban gidakop ug gipriso. Sila gikiha nga kauban kono sa mga sumusunod ni Kitawala nga nakapatay ug lokal nga pangulo nga maoy nagplano sa pagpatay ug laing pangulo. Kay wala may ebidensiya, sila gibuhian sa kataposan.

Dayon si Henry ug Elisabeth nagpayunir. Sila sa ngadtongadto nahimong mga espesyal payunir ug sa ulahi nag-alagad sa sirkitong buluhaton. Bisan pag namatay si Henry sa 1991, si Elisabeth nag-alagad gihapon ingong regular payunir. Ang usa sa ilang mga anak nga lalaki, si Ilunga, nag-alagad sa sirkitong buluhaton.

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 178]

Si Albert Luyinu—Usa ka Matinumanong Saksi

Unang nakat-onan ni Albert ang kamatuoran sa 1951 pinaagi sa usa ka kauban sa trabaho, si Simon Mampouya, nga taga-Congo (Brazzaville). Si Albert mao ang unang taga-Congo nga nahimong dentista, ug ang iyang dungganong pagkabutang sa katilingban nagpalisod kaniya sa pagbarog alang sa kamatuoran. Siya ug ang iyang asawa nabawtismohan human sa pagsaulog sa Memoryal sa 1954. Gabii gihimo ang bawtismo tungod kay gidili pa ang buluhaton niadtong panahona.

Si Albert nag-alagad sukad sa 1958 hangtod sa 1996 ingong legal nga hawas sa Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova, ang lokal nga pagkarehistro sa korporasyon sa mga Saksi. Siya nahinumdom nga naghubad ug pakigpulong sa kasal nga gipahayag ni Brader Heuse atubangan sa 1,800 ka tumatambong. Una gilatid sa pakigpulong ang mga responsibilidad sa Kristohanong asawa. Si Albert nahinumdom nga siya mibati nga importante kaayo samtang nagtan-aw sa iyang asawa ug sa ubang mga sister nga nanambong. Apan, siya nahinumdom nga sa dihang nadunggan niya ang mga responsibilidad sa usa ka Kristohanong bana, siya mibating ubos. Sa kataposan sa pakigpulong, siya mibating ubos gayod.

[Hulagway]

Si Albert ug Emilie Luyinu

 [Kahon/Hulagway sa panid 191-193]

Interbiyo Uban Kang Pontien Mukanga

Natawo: 1929

Nabawtismohan: 1955

Kaagi sa Kinabuhi: Nag-alagad ingong unang magtatan-aw sa sirkito sa Congo.

Sa 1955, miadto ako sa ospital tungod sa sakit sa ngipon. Gitambalan ako sa dentista, nga si Albert Luyinu, ug dayon gipakitaan ako sa Pinadayag 21:3, 4, nga naghisgot bahin sa panahon dihang wala na unyay mga sakit. Nagbilin ako ug adres, ug giduaw ako ni Albert nianang gabhiona. Kusog ang akong espirituwal nga pag-uswag ug gibawtismohan niana gihapong tuiga.

Gitudlo ako nga magtatan-aw sa sirkito alang sa tibuok Congo sa 1960. Ang sirkitong buluhaton dili sayon. Mobiyahe ako sulod sa daghang adlaw, mga semana pa, sa luyo sa trak nga daghag karga sa libaongon kaayong mga dalan ilalom sa naglagiting nga adlaw. Tibuok gabii ako nga gikuninitan sa mga lamok. Kasagaran, ang trak maguba, ug maghulat ako hangtod nga kini maayo. Mag-inusara akong maglakaw sa mga dalan nga walay mga karatula ug usahay masaag.

Kas-a, nagduaw ako sa usa ka lungsod sa amihanan sa Congo. Kauban nako si Leon Anzapa. Nagbisikleta kami paingon sa laing lungsod nga kapin sa 120 kilometros ang gilay-on. Nasaag kami ug natulog sa usa ka gabii sa sirado nga tangkal sa mga manok. Gipamaak kami sa mga bunhok  sa mga manok, busa ang tag-iya naghaling ug kalayo sa tunga sa salog, bisag walay mga bentana.

Nianang gabhiona dihay nahitabong panag-away sa anak nga lalaki sa tag-iya ug sa ubang mga tagabaryo. Wala magdugay ang tag-iya nakigkarambola usab. Kami nahibalo nga kon siya mapildi, magkaproblema gayod kami. Wala gayod kami makatulog nianang gabhiona tungod sa mga bunhok, sa aso, ug sa panag-away.

Sa pagbanagbanag, milighot kami ug sakay sa among mga bisikleta, apan sa pipila ka kilometros sa unahan, nasaag na usab kami. Nagpadayon kami sa pagbisikleta sa tibuok adlaw, nga nagsubay sa usa ka dalan nga wala nay moagi. Sa mikilumkilom na, kay gigutom ug gikapoy, si Leon nahulog gikan sa iyang bisikleta. Namudmod ang iyang nawong sa bato, nga nakasamad sa iyang ibabaw nga ngabil. Nagsigeg tulo ang dugo sa iyang ngabil, apan nagpadayon kami sa pagbisikleta hangtod nakaabot kami sa usa ka baryo. Sa dihang nakakita kang Leon, ang mga tagabaryo gustong masayod kon kinsay nakasamad kaniya. Among giasoy nga nahulog siya sa iyang bisikleta. Wala sila motuo sa among gisulti ug gipasanginlan hinuon ako nga maoy nakasamad kaniya. Wala usab kami makatulog nianang gabhiona; si Leon nag-antos sa kasakit, ug ang mga tagabaryo naghisgot-hisgot sa pagkulata nako agig silot. Pagkasunod buntag kami nagpadayon hangtod nga nakaabot kami sa usa ka baryo diin dihay tambal. Ilang gibuboan ug Mercurochrome ang ngabil ni Leon ug gipilot ang samad pinaagig unom ka kumpit. Dayon nagbisikleta na usab kami ug laing 80 kilometros paingon sa Gemena, diin sa kataposan akong gibilin si Leon aron matambalan diha sa gamayng ospital. Ako mipadayon sa pagbiyahe nga walay kauban ug akong gibalikan ang akong asawa, diin human niana mipadayon kami pagbiyahe subay sa suba paingon sa Kinshasa.

Ang asawa ni Pontien nga si Marie kanunayng mokuyog niining mga biyahea. Siya namatay sa 1963. Sa 1966, si Pontien nagminyo pag-usab ug nagpadayon sa sirkitong buluhaton hangtod sa 1969. Siya nagpabilin gihapon sa bug-os-panahong pag-alagad, ingong regular payunir.

 [Kahon/Hulagway sa panid 195, 196]

Interbiyo Uban Kang François Danda

Natawo: 1935

Nabawtismohan: 1959

Kaagi sa Kinabuhi: Usa ka nagapanawng magtatan-aw sa 1963 hangtod sa 1986. Nag-alagad sa Bethel sa Congo sukad sa 1986 hangtod sa 1996. Karon maoy usa ka ansiyano ug espesyal payunir.

Sa 1974, giduaw nako ang kongregasyon sa Kenge, sa Lalawigan sa Bandundu, sa dihang gidakop sa mga militante nga partido nga nagmando ang pito kanamo. Ang pangunang sumbong nga gipasaka batok namo mao nga kami midumili sa pag-apil sa politikanhong mga seremonyas nga magpasidungog sa pangulo sa estado. Kami ilang gibutang sa usa ka selda nga dos por dos metros ang sukod nga walay mga bentana. Walay usa kanamo ang makalingkod o makahigda; nagsandigay na lang kami sa usag usa. Gitugotan sa paggawas duha lang ka beses sa usa ka adlaw, kaming tanan nakagugol ug 45 ka adlaw nianang maong selda. Sa dihang ang akong asawa, nga si Henriette, nakadungog sa nahitabo, siya mibiyahe ug 290 ka kilometros gikan sa Kinshasa aron makigkita nako. Apan, ilang gitugotan siya sa pagpakigkita nako kas-a lang sa usa ka semana.

Usa ka adlaw niana ang piskal mibisita sa prisohan. Dihay politikanhong seremonyas nga gihimo sa pagpasidungog kaniya. Ang tanan gawas namo miawit ug politikanhong mga awit ug nagsumaysumay sa mga eslogan sa partido. Ang piskal nasuko pag-ayo ug gisugo ako sa  pagmando sa unom ka brader sa pag-awit. Ako mitubag nga wala akoy gahom kanila ug kon moawit man sila o dili, ila kining desisyon. Tungod niini ako gikulata.

Sa ulahi, kami gipasakay sa luyo sa sakyanan nga upat ug inggansa. Duha ka sundalo ang miuban sa pagguwardiya namo, ug misakay usab ang piskal sa atubangan tapad sa drayber. Kami mipaingon sa siyudad sa Bandundu, ang kaulohan sa lalawigan nga mao usab ang ngalan. Kusog kaayo ang dagan sa sakyanan. Akong gisultihan ang mga brader nga manghawid ug maayo, ug dayon nagsugod ako sa pag-ampo. Sa hapit nang matapos ang akong pag-ampo, ang sakyanan mikalit ug liko nga hilabihang kusoga ug nabalintong. Katingalahan kaayo nga walay namatay o nasamdan. Kami nagtuo nga gipanalipdan kami ni Jehova. Sa dihang among nabalik ang posisyon sa sakyanan, gisugo sa piskal ang duha ka sundalo nga ibalik kami ngadto sa prisohan nga magbaktas. Ang sakyanan mipadayon pagbiyahe ngadto sa Bandundu.

Sa dihang nakabalik na kami sa prisohan, giasoy sa mga sundalo ngadto sa mga awtoridad didto kon unsay nahitabo ug ilang gihangyo sila nga kami buhian. Ang direktor sa prisohan nakadayeg pag-ayo, nga nagtuo sama sa among pagtuo nga kami gipanalipdan sa Diyos. Kami nakagugol ug pipila ka adlaw sa regular nga selda ug gitugotan sa pagsuroysuroy sa hawanan duyog sa ubang mga priso. Unya kami gibuhian.

Human nakaalagad ug 24 ka tuig sa sirkitong buluhaton, si François ug Henriette gidapit ngadto sa Bethel. Paglabay sa napulo ka tuig sila gibalhin sa espesyal payunir nga buluhaton. Si Henriette namatay sa Agosto 16, 1998.

 [Kahon/Hulagway sa panid 200-202]

Interbiyo Uban Kang Michael Pottage

Natawo: 1939

Nabawtismohan: 1956

Kaagi sa Kinabuhi: Si Michael ug ang iyang asawa, si Barbara, nakaalagad sa Congo sulod sa 29 ka tuig. Karon sa Bethel sa Britanya, si Michael maoy usa ka ansiyano sa Lingala-ug-pinulongan nga kongregasyon sa London.

Ang among pangunang problema mao ang pagtuon sa pagsulti sa pinulongan. Kinahanglang magtuon una mi ug maayo sa pinulongang Pranses, ang opisyal nga pinulongan sa Congo. Sinugdanan lamang kana. Sa Katanga, kami nagtuon sa pinulongang Swahili; sa Kananga, kinahanglang among tun-an ug maayo ang pinulongang Tshiluba; ug sa dihang giasayn kami ngadto sa Kinshasa, kami nagtuon sa pinulongang Lingala.

Kini napuslan ug maayo. Una, ang among mga igsoon nahimong mas mahigalaon kanamo samtang naningkamot kami sa pagpakigsulti kanila. Ilang nakita nga ang among paningkamot sa pagtuon sa ilang pinulongan nagpamatuod sa among tinuod nga gugma ug interes kanila. Ang ikaduhang benepisyo mao nga ang ministeryo mas dakog epekto sa mga mamiminaw. Ang unang reaksiyon sa tagbalay inigkadungog niya namo nga nagsulti sa iyang pinulongan kasagaran maoy kahibulong nga sundan ug kahimuot, ug dayon pagtahod nga may kaikag nga mamati sa among isulti.

Sa dihang mobiyahe kami sa pag-alagad sa distrito, ang among pagkamaong mosulti sa lokal nga mga pinulongan  nakaluwas kanamo sa makuyaw nga mga kahimtang. Ang mga abong sa dalan nga gibutang sa militar ug sa mga partido sa politika komon sa panahon sa kagubot ug nahimong maayong dapit nga panguwartahan. Ang mga langyaw giisip ingong mga tawo nga sapian ug sayon panguwartahan. Sa dihang pahunongon kami diha sa usa ka inabongan nga dalan, among pangomostahon ang mga sundalo sa ilang lokal nga pinulongan. Sila makurat. Dayon mangutana sila kon kinsa mi. Sa dihang kami mopadayon sa pagsulti ug mopatin-aw sa ila mismong pinulongan kon unsay among ginahimo, sila kasagarang maminaw, modawat sa among mga publikasyon, ug manghinaot nga kami makabaton ug luwas nga biyahe uban sa panalangin sa Diyos.

Kami natandog gayod sa tinuod nga nagsakripisyo-sa-kaugalingon nga gugma nga gipasundayag sa among mga igsoon sa Aprika. Sulod sa daghang tuig ang Congo dunay usa-ka-partido nga politikanhong estado ug usahay supak kaayo sa mga tawo nga neyutral ug baroganan, sama sa mga Saksi ni Jehova. Niining matanga sa kahimtang sa politika, kami mobiyahe pinaagig dyip sa distritong buluhaton, nga nag-alagad sa mga igsoon panahon sa mga asembliya.

May nahinumdoman akong usa ka asembliya. Sa sesyon sa gabii sa kataposang adlaw, ang lokal nga lider sa usa ka partido sa politika migawas gikan sa luyo sa entablado. Siya hubog ug namalikas, nga namugos nga tugotan namo siya sa pagsulti diha sa entablado sa atubangan sa tanan nga sila kinahanglang mopalit ug kard sa partido. Sa dihang mibalibad mi, nasuko siya pag-ayo ug giinsulto kami, nga nag-ingon nga ang mga Saksi ni Jehova supak sa kagamhanan ug kinahanglang prisohon. Siya nakabig sa pipila ka igsoon sa paglakaw. Siya milakaw, nga nagsinggit nga kami iyang isumbong sa administrador ug dayon mobalik aron sunogon ang among dyip ug ang payag nga among giestaran. Kami nahibalo nga tinud-on niya kini.

Ang mga igsoon maayo kaayo. Imbes managan sa kahadlok, kami ilang gilibotan, nga nagdasig kanamo sa pagsalig kang Jehova ug sa pagtugyan niining butanga ngadto kaniya. Dayon nagpulipuli sila sa pagbantay sa among payag ug sa dyip tibuok gabii. Makapatandog kaayo kadto nga eksperyensiya. Dili lamang kay andam ang mga igsoon sa pagtahan sa ilang mga kinabuhi sa pagpanalipod kanamo kondili sila andam sa pag-atubang sa bisan unsa unya nga mahitabo iniglakaw namo tungod sa pagdumili sa pagsuportar sa partido sa politika. Dili gayod namo malimtan kining pasundayag sa nagsakripisyo-sa-kaugalingon nga Kristohanong gugma, lakip sa daghan pa kaayong ubang makapatandog nga mga pasundayag sa gugma nga among naeksperyensiyahan sa mga tuig nga didto pa kami sa Congo.

 [Kahon/Hulagway sa panid 211-213]

Interbiyo Uban Kang Terence Latham

Natawo: 1945

Nabawtismohan: 1964

Kaagi sa Kinabuhi: Nakagugol ug 12 ka tuig ingong misyonaryo. Nakakat-on sa pinulongang Pranses, Lingala, ug Swahili. Sa pagkakaron nag-alagad sa Espanya uban sa iyang asawa ug duha ka anak.

Sa 1969 ako ug si Raymond Knowles misakay ug ayroplano paingon sa Kisangani. Ang siyudad niadtong tungora dunay 230,000 ka molupyo ug mao ang kaulohan sa amihanan-sidlakang lalawigan sa Congo.

Gisugat kami ug mainit kaayo nga pag-abiabi sa pipila ka magmamantala ug sa daghang tawong interesado sa maong dapit! Gihatagan nila kami ug daghang gasa—kapayas, pinya, ug saging, uban sa mga prutas sa tropiko nga wala pa namo makita sukad. Ang uban nagdalag buhi nga mga manok ug mga pawikan. Malulotong gipasaka kami ni Samuel Tshikaka sa iyang balay. Apan, sa ngadtongadto, nakakita kami ug bunggalo nga paabangan. Dayon miabot si Nicholas ug Mary Fone maingon man si Paul ug Marilyn Evans. Pagkamalipayon namo niadtong panahona! Among giayo ug gipintalan ang unang balay sa misyonaryo sa Kisangani. Kini natabonan sa mokatay nga sagbot sa lasang ug sa tag-as nga mga bagnot, ug samtang nanglimpiyo, duha ka milo nga nagpuyo sa kisame among giabog. Sa ulahi, si Peter ug Ann Barnes mibalhin ug puyo uban namo nianang maong balay sa  mga misyonaryo, ug si Ann Harkness, nga nahimong akong asawa.

Sa unang upat ka tuig sa pagsangyaw sa Kisangani nga kami nakakat-on sa pagsulti sa pinulongang Lingala ug Swahili ug nasuod sa maabiabihon ug mahigalaong mga tawo didto. Daghan kaayo kami ug mga pagtuon sa Bibliya nga kinahanglang magsugod kami sa pag-alagad sayo sa buntag hangtod sa lawom nga kagabhion aron maatiman silang tanan. Sa among mga tuig sa pag-alagad sa Kisangani, among nakita ang grupo nga menos sa napulo ka magmamantala nga midako ngadto sa walo ka kongregasyon.

Kas-a samtang nagmaneho sa dalan duol sa suba sa Ituri, kami nakakita ug baryo sa mga Pygmy. Naghinamhinam kami sa pagsangyaw sa mga molupyo. Ang mga Pygmy, matod pa sa ubang mga eskolar, nagtawag sa lasang nga ilang inahan o amahan tungod kay kini ang tuboran sa ilang pagkaon, sapot, ug puy-anan. Busa, gilantaw sa mga Pygmy ang lasang ingong balaan ug nagtuo nga sila makahimo sa pagpakigsulti niini pinaagi sa usa ka seremonyas nga gitawag ug molimo. Himoon kini nga seremonyas pinaagi sa pagsayaw ug pagkanta palibot sa kalayo. Ang pagsayaw duyogan sa trompeta nga molimo, usa ka taas nga kahoyng tubotubo nga huypan sa mga lalaki nga mopagawas ug musika ug mga tingog sa mga mananap.

Nakadayeg kaayo mi sa makaiikag nga kampo niining mga tawo nga walay permanenteng mga balay, nga sagad mopuyo sa usa ka dapit sulod lamang sa usa ka bulan o kapin pa. Ang kampo gilangkoban ug pormag-balayan sa putyokan nga katulganan nga gama sa mga sanga ug mga dahon. Kining maong mga puy-anan duna lamay usa ka gawang ug matukod sa duha ka oras o menos pa. Ang matag puy-anan igo lang sa pipila ka tawo nga makaluko. Giduol kami sa ubang mga bata aron sa paghikap sa among panit ug buhok; wala pa sila makakita sukad ug mga tawong puti. Pagkadakong pribilehiyo nga makahimamat ug makasangyaw niadtong mahigalaong mga tawo sa lasang! Kami ilang gisultihan nga nakahibalag sila kaniadto ug mga Saksi nga miduaw kanila gikan sa mga baryo duol sa ilang mga kampo-kampo.

 [Kahon/Hulagway sa panid 215, 216]

Interbiyo Uban Kang David Nawej

Natawo: 1955

Nabawtismohan: 1974

Kaagi sa Kinabuhi: Taliwala sa tanang membro sa pamilyang Bethel sa Congo, siya ang kinadugayan nga nag-alagad. Siya nag-alagad usab ingong Komite sa Sanga.

Sa 1976, nakurat ako sa pagkadawat sa sulat nga nagdapit nako sa pag-alagad sa Bethel. Ang mga pulong “dinalian” ug “dihadiha” gilinyahan diha sa sulat. Ako nagpuyo sa Kolwezi, nga mga 2,450 kilometros gikan sa Kinshasa. Dili sayon ang pagbiya sa balay, apan buot ko nga mosanong sama sa pagsanong ni Isaias: “Ania ako! Ipadala ako.”—Isa. 6:8.

Sa dihang miabot ako sa Bethel, gipakitaan ako sa mga igsoon ug makenilya ug nangutana kon makamao ba akong momakenilya. Ako mitubag nga sastre ako ug nahibalong mopadagan ug makina apan dili sa makenilya. Bisan pa niana, nagsugod ako sa pagtrabaho ug nagtuon sa pagmakenilya. Nianang panahona nagtrabaho ako sa mga departamento sa Paghubad ug Pag-alagad.

Sa ngadtongadto giasayn ako sa departamento sa Correspondence. Ang usa sa mga buluhaton mao ang pag-atiman sa mga kupon nga gigunting sa mga tawo gikan sa mga publikasyon ug gipadala ngadto sa opisina. Kasagaran, mohangyo sila ug ubang mga publikasyon. Namalandong ako kanunay kon unsay pagsanong sa mga tawo sa basahon nga ilang madawat. May nahibaloan akong eksperyensiya  labot niini. Duha ka batan-ong lalaki kusog nga miuswag. Sa ulahi sila nahimong mga payunir, ug dayon, mga espesyal payunir. Sa dihang sila gidapit sa pag-alagad sa Bethel, ang usa nahimong akong kauban sa lawak.

Usahay ang mga tawo mosulat sa Bethel nga mangayog kuwarta. Usa ka mataktikanhong sulat ang naandam, nga nagpatin-aw nga boluntaryo ang kinaiyahan sa atong buluhaton ug nagdasig sa mga tawo sa pagtuon sa Bibliya. Dili pa dugay, giingnan ako sa usa ka igsoon nga siya nakadangat sa kamatuoran tungod sa maong sulat. Iya kining gipakita kanako. Sa miagi, siya nakapadala ug sulat sa Bethel, nga nangayog kuwarta. Maayo ang iyang pagsanong sa pagdasig nga iyang nadawat ug karon anaa na sa kamatuoran.

Sa ulahi ako ang nag-atiman sa legal nga mga butang. Kas-a gitabangan nako ang pipila ka lokal nga mga igsoon nga giakusar nga wala magtaod ug pin sa partido. Nangusog ako ug miingon sa mga awtoridad: “Pamatuod sa unsa ang pin? Bag-o pang natapos ang giyera sibil, ug ang tanan nga inyong kontra sa gubat nagtaod ug mga pin. Ang pin walay bili; kini dili garantiya kon unsay anaa sa hunahuna sa tawo. Ang bililhon mao kon unsa ang tawo sa kinailadman. Ang mga Saksi ni Jehova maoy mga lungsoranon nga dili gayod magpasugod ug giyera sibil. Kining masinundanon sa balaod nga tinamdan mas bililhon kay sa usa ka pin.” Ang mga igsoon gibuhian. Kami gitabangan gayod kanunay ni Jehova sa mga kahimtang nga sama niini.

Ako karon nakaalagad sa Bethel kapin na sa 27 ka tuig. Bisag may mga limitasyon na ako sa panglawas ug dili kaayo taas ug sekular nga edukasyon, ako padayong naningkamot aron gamiton ni Jehova. Aduna pa gihapoy dinalian ug dihadiha nga mga panginahanglan sa Bethel!

 [Kahon/Hulagway s panid 219, 220]

Interbiyo Uban Kang Godfrey Bint

Natawo: 1945

Nabawtismohan: 1956

Kaagi sa Kinabuhi: Migraduwar sa ika-47ng klase sa Gilead. Siya nag-alagad sa Congo sa 17 ka tuig. Sa pagkakaron, siya membro sa Komite sa Sanga sa Rwanda. Siya makasulti ug Iningles, Lingala, Pranses, Swahili, ug Tshiluba.

Sa 1973, ako nagsangyaw uban sa lokal nga brader sa Kananga. Ang mga awtoridad mianha sa balay nga among gidumalahan ug pagtuon sa Bibliya ug kami gidakop. Duha ka semana kami nga gipriso. Niining higayona, gidad-an kami ug pagkaon sa akong kauban nga misyonaryo, si Mike Gates, kay wala may pagkaon sa prisohan mismo. Sa kataposan, kami gibuhian. Paglabay sa tulo ka bulan, sa adlaw nga si Mike ug ako mosakay ug ayroplano aron sa pagtambong sa internasyonal nga kombensiyon sa Inglaterra, nakadungog kami nga ang tanang igsoon sa duol nga kongregasyon gipangdakop. Gusto namong makita sila ug dad-an ug pagkaon. Sa among kakurat, sa dihang mihangyo kami nga makigkita sa mga igsoon, ang mahistrado nagsugo sa pagdakop kanamo. Samtang naghulat sa bus sa prisohan nga mohatod kanamo ngadto sa prisohan, among nadunggan ang paglupad sa among ayroplano. Handurawa lang ang among kaguol sa pagkadungog nianang tingoga!

Pag-abot namo sa prisohan, akong nakita nga ang kadaghanan sa mga kauban nako nga napriso sa milabayng tulo ka bulan atua gihapon didto. Kay ang akong kauban nga tigdala nako ug pagkaon napriso man usab, ang kaubang mga priso nangutana: “Kinsa may magdala kaninyo ug pagkaon karon?”

Kami mitubag nga ang among mga igsoon maoy magdala kanamo ug pagkaon, apan ang kaubang mga priso nagpanglingolingo kay dili motuo. Sila nahibalo nga walay laing taga-Uropa nga mga Saksi nianang dapita. Nakurat kaayo sila pagkasunod adlaw sa dihang ang among mga igsoon sa Congo miabot nga nagdala ug daghan kaayong pagkaon nga nakapaambit kami niini ngadto sa maong mga priso! Maayo kaayo kadtong pamatuod mahitungod sa atong pagpakitag inigsoong gugma sa mga tawo nga lahi ug nasyonalidad ug sa gugma nga nagpahiusa kanato. Ang among minahal nga mga igsoon nga nagdala kanamo ug pagkaon nameligro usab nga mapriso tungod sa pagbuhat niini. Paglabay sa lima ka adlaw, kami gibuhian. Dayon misakay kami ug ayroplano paingon sa Inglaterra, nga nakaabot sa eksakto nga panahon sa kombensiyon.

 [Kahon/Hulagway sa panid 224-226]

Interbiyo Uban Kang Nzey Katasi Pandi

Natawo: 1945

Nabawtismohan: 1971

Kaagi sa kinabuhi: Maisogong nag-alagad diha sa lisod nga mga teritoryo sa dalaga pa ug sa ulahi nag-uban-uban sa iyang bana sa nagapanawng buluhaton sukad sa 1988 hangtod sa 1996. Sa pagkakaron anaa gihapon sa espesyal nga bug-os-panahong pag-alagad sa Kinshasa.

Sa 1970, ako nagbasa sa akong Bibliya sa dihang dihay nanuktok sa pultahan sa akong balay sa Kinshasa. Lalaki ang nanuktok uban sa iyang anak nga lalaki. Ang bata nagsugod sa pagsulti bahin sa Bibliya ug gihangyo ako sa pagbukas sa akong Bibliya sa Mateo 24:14. Giisip ko ang akong kaugalingon nga relihiyoso, apan wala nako makita ang teksto. Iya akong gitabangan, ug nagpadayon kami sa makaiikag nga panaghisgot.

Nakita sa igsoon nga ako interesado ug gidapit ako sa usa ka miting pagkasunod Dominggo. Kini gihimo sa luyo sa balay sa usa ka brader, kay ang buluhatong pagsangyaw gidili pa niadtong panahona. Naikag ako sa pakigpulong ug nagpabilin alang sa Pagtuon sa Bantayanang Torre. Niana mismong gabhiona miduaw ang mga igsoon sa akong balay ug nagsugod sa pagtuon uban nako.

Sa ngadtongadto, ako nabawtismohan ug misulod sa bug-os-panahong pag-alagad. Diha sa Atong Ministeryo sa Gingharian, nakabasa ako nga dako ang panginahanglan sa ubang mga bahin sa nasod. Ako mihangyo kon mahimo ba akong moadto sa Kenge, sa Lalawigan sa Bandundu. Ang  mga igsoon misugot, apan gipasidan-an ako nga ang uban didto gidakop. Ako naghunahuna, ‘Dili sila makahimo sa pagdakop sa tanan.’ Busa mihukom ako sa pag-adto.

Miabot ako pagkagabii ug nalipay sa pagkahibalo nga ang magtatan-aw sa sirkito, si François Danda, nagduaw sa kongregasyon sa Kenge niadtong tungora. Pagkasunod buntag miadto ako sa miting sa dayon nang pagsangyaw, ug nakurat sa pagkahibalo nga si François ug daghan pang mga igsoon gipanakop. Ang hepe nga nagbantay sa kasegurohan gustong makigsulti nako. Siya miingon: “Kami nahibalo nga usa ka sa mga Saksi ni Jehova. Makahimo ka sa pagpuyo sa Kenge kon gusto ka, apan kon makit-an gani ka namo nga maglakawlakaw nga dala ang imong bag, dakpon ka namo.”

Ang mga tawo sa lungsod nasuko pag-ayo sa hepe nga nagbantay sa kasegurohan ug sa iyang mga sekreta. Sila nahibalo nga ang mga Saksi ni Jehova dili mangunsa. Ang mga tawo nag-ingon nga ang mga sekreta nga nagbantay sa kasegurohan angayng magbantay sa nagakahitabong krimen—kay daghan ang mga kriminal sa palibot—ug dili mag-usik-usik sa ilang panahon sa mga Saksi ni Jehova. Sa ngadtongadto, ang mga igsoon gibuhian.

Ako natudlo sa pag-alagad ingong espesyal payunir sa 1975 ug nakaduaw ug daghang lungsod ug mga baryo, nga moestar ug duha o tulo ka semana sa usa ka dapit. Wala magdugay, unom ka grupo sa mga tawong interesado ang natukod. Gisulatan nako ang sanga nga naghangyo nga magpadala ug mga igsoon sa paggiya ug pag-atiman sa mga grupo.

Nakaila nako si Jean-Baptiste Pandi, nga usa usab ka espesyal payunir. Sa miagi, nakapakigsulti ako sa mga misyonaryo bahin sa kaminyoon ug bug-os-panahong pag-alagad. Ila akong gisultihan nga kon buot nako nga magpadayon sa taas nga panahon diha sa bug-os-panahong pag-alagad, mas maayo nga dili ako manganak. Si Jean-Baptiste misugot, ug kami nagpakasal. Ang mga tawo nagtuo nga ang mga anak makahatag ug kasegurohan dihang ang usa matigulang. Apan, nausab na ang panahon, ug daghan ako ug nahibaloan diin ang mga ginikanan nabalo sa ilang gidahom. Si Jean-Baptiste ug ako wala gayod mabalo sa bisan unsang paagi.

Sulod sa mga katuigan, nakakita kami ug daghang tawo nga nakadangat sa kamatuoran. Malipayon kaayo ako tungod sa kahimtang sa akong kaugalingong pamilya. Nakatabang ako dili lang sa akong papa ug mama kondili sa akong upat ka igsoong lalaki usab ug usa ka igsoong babaye sa pagdawat sa kamatuoran.

Ang Salmo 68:11 nag-ingon: “Ang kababayen-an nga nagapahayag sa maayong balita maoy usa ka dakong panon.” Kini nagpasabot nga kami nga mga babaye dunay dakong responsibilidad ug kinahanglang himoon namo ang kutob sa among maarangan. Ako mapasalamaton kaayo kang Jehova nga iya akong gihatagan ug bahin.

[Kahon sa panid 240]

Paghubad sa Espirituwal nga Pagkaon

Bisan tuod Pranses ang opisyal nga pinulongan sa Congo, ang Lingala mao ang pangunang pinulongan nga ginasulti sa Kinshasa ug sa kadaplinan sa Congo River. Bisan pag ang Lingala kulang ug bokabularyo, kini dunay mga ekspresyon nga makahuloganon kaayo. Pananglitan, ang pulong nga “paghinulsol” maoy kobongola motema, nga sa literal nagkahulogan ug “pagbaliskad sa kasingkasing.” Laing ekspresyon nga may kalabotan sa kasingkasing ug pagbati maoy kokitisa motema, nga sa literal nagkahulogan ug “pagpugong sa kasingkasing” o, sa ato pa, “pagpakalma.”

Ang Bantayanang Torre gihubad sa Lingala sa daghang dekada. Sa pagkakaron ang mga publikasyon gihubad sa mosunod nga mga pinulongan nga ginasulti sa Congo: Kiluba, Kinande, Kipende, Kisonge, Kituba, Lingala, Lingombe, Lomongo, Mashi, Monokutuba, Ngbaka, Otetela, Swahili (Congo), Tshiluba, ug Uruund.

[Kahon sa panid 247]

Madasigon Bisag Baldado

Ang bayente-anyos nga si Richard maoy usa ka paralitiko ug nag-ilaid na sa banig sulod sa 15 ka tuig. Ang ulo ray iyang malihok. Apan, sa Enero 1997 siya nahimong usa ka dili-bawtismadong magmamantala. Sangyawan gayod ni Richard ang tanan nga moduaw kaniya. Inigsulti niya, ang iyang tingog nagpadayag ug bug-os nga pagtuo. Sa aberids, siya makasangyaw ug napulo ka oras matag bulan. Sa Abril 12, 1998, siya giyayongan diha sa iyang lantay aron bawtismohan diha sa sapa nga dili layo sa iyang balay. Karon siya regular nang makatambong sa mga miting. Siya usab nagtudlo sa kamatuoran sa usa sa iyang mga paryente, nga tigtambongan na sa Kristohanong mga tigom ug nagmauswagon. Bisag huyang ang panglawas, kining igsoona nahimong malig-on pinaagi sa espiritu sa Diyos.

[Kahon sa panid 248]

“Dili Bahin sa Kalibotan”

Usa ka adlaw niana diha sa eskuylahan, ang 12-anyos nga si Esther nakurat sa dihang gihangyo sa maestro ang matag estudyante sa pagtindog atubangan sa klase ug sa pag-awit sa nasodnong awit. Sa dihang iya nang turno, matinahorong gisultihan ni Esther ang maestro nga dili siya makahimo sa pag-awit. Giasoy ni Esther ang sunod nga nahitabo:

“Ang maestro nasuko. Dayon mihangyo ako nga lain na lay akong kantahon. Siya misugot. Akong gikanta ang ‘Dili Bahin sa Kalibotan.’ Dayon ang maestro misugo sa klase sa pagpakpak, ug sila namakpak.

“Human sa klase, gipatawag ako sa maestro ug miingon nga nakagusto kaayo siya sa awit, ilabina sa mga pulong niini. Siya dugang nga miingon: ‘Akong nasabtan karon nga kamong mga Saksi ni Jehova tinuod gayod nga dili bahin sa kalibotan. Ang imong panggawi sa klase nagpakita usab niini.’

“Ang usa sa akong mga kauban sa klase nakadayeg usab pag-ayo. Siya nagsugod sa pagpangutana, ug gitubag ko kini. Sa kataposan sa tuig, kami nagkalagyo, apan akong gidasig siya sa pagpangita sa mga Saksi ni Jehova sa dapit nga iyang balhinan. Iya kining gihimo, ug karon usa na siya ka sister.”

[Kahon sa panid 251]

Pagkamatinud-anon Makapasidungog sa Diyos

Usa ka igsoon nagtrabaho sa usa ka pabrika. Usa ka adlaw niana, tungod sa sayop nga nahimo sa mga karilyebo sa trabaho, usa ka piyesa sa makina nadaot. Ang direktor midesisyon sa pagtaktak sa tanang trabahante. Iyang gihatagan sila sa ilang suweldo ug gipapauli. Sa pag-abot sa balay, namatikdan sa brader nga siya nakadawat ug kapin sa 500 francs (kapin lag diyutay sa $1.00, U.S.), busa iyang giuli ang kuwarta. Iyang gipahimuslan ang higayon sa paghatag ug pamatuod, ug ang direktor nakadayeg pag-ayo sa pagkamatinud-anon sa brader nga siya gihangyo sa pagpabilin ug sa pagtrabaho alang kaniya.

 [Chart/Graph sa panid 176, 177]

CONGO (KINSHASA)—TALAAN SA DAGKONG PANGHITABO

1932: Dihay gihimong mga paningkamot sa pagpadalag mga Saksi ni Jehova ngadto sa Congo.

1940

1949: Ang gipakanaog nga balaod nakapalig-on sa epekto sa dili-opisyal nga pagdili sa mga Saksi ni Jehova.

1960

1960: Ang Congo nahimong independente ug nakabatog kagawasan, ug nagsugod ang yugto sa pagkamatinugoton maylabot sa relihiyon.

1962: Sangang buhatan gitukod sa Léopoldville (karon Kinshasa). Ang unang mga misyonaryo nangabot.

1966: Legal nga pag-ila gihatag ngadto sa mga Saksi ni Jehova.

 1971: Legal nga pag-ila gibawi.

1980

1980: Legal nga pag-ila gihatag na usab.

1986: Mga Saksi ni Jehova gidili.

1990: Ang relihiyosong kagawasan giila sa dili-opisyal nga paagi.

1993: Gikuha sa Korte Suprema ang pagdili sa 1986. Nagsugod ang pagtukod sa bag-ong sanga.

2000

2003: 122,857 ka magmamantala nga aktibo sa Congo (Kinshasa).

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Total nga mga Magmamantala

Total nga mga Payunir

120,000

80,000

40,000

1940 1960 1980 2000

 [Mga mapa sa panid 169]

SUDAN

REPUBLIKA SA SENTRAL APRIKA

REPUBLIKA SA CONGO

BRAZZAVILLE

DEMOKRATIKANHONG REPUBLIKA SA CONGO

Isiro

Bumba

Congo River

Kisangani

Goma

Bukavu

Bandundu

KINSHASA

KASAI

Kenge

Kikwit

Matadi

Kananga

Mbuji-Mayi

KATANGA

Kamina

Luena

Kolwezi

Likasi

Lubumbashi

ANGOLA

ZAMBIA

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 162]

[Hulagway sa panid 185]

Si Hélène, Ernest, ug Danielle Heuse sa Kinshasa sa katuigan sa 1960

[Mga hulagway sa panid 186]

Mga talan-awon sa mga bawtismo sa internasyonal nga mga kombensiyon nga gipasundayag sa salidang “The Happiness of the New World Society” nakapaikag kaayo sa daghang tumatan-awng mga taga-Congo

[Hulagway sa panid 199]

Si Madeleine ug Julian Kissel

[Hulagway sa panid 205]

Ang simpleng mga tigomanan nga sama niini gitukod diha sa tibuok nasod

[Hulagway sa panid 207]

Ang sangang buhatan sa Kinshasa, sa 1965

[Hulagway sa panid 208]

Asembliya sa Kolwezi, sa 1967

[Hulagway sa panid 209]

Ang daot nga mga dalan nagpalisod sa pagbiyahe

[Hulagway sa panid 221]

“Diyosnong Gugma” Distritong Kombensiyon sa Kinshasa, sa 1980, ang unang dakong kombensiyon nga gihimo didto sulod sa walo ka tuig

[Hulagway sa panid 223]

Ang uban nagbaktas ug daghang adlaw nga nagdalag pagkaon ug mga gamit aron lang makatambong sa mga asembliya ug mga kombensiyon

[Hulagway sa panid 228]

Sa Disyembre 1985, tulo ka bulan lang una pa ipakanaog ang estriktong pagdili, ang “Mga Maghuhupot sa Integridad” nga Kombensiyon gihimo sa Kinshasa

[Hulagway sa panid 230]

Panahon sa pagdili, giantos sa atong mga igsoon ang pagkapriso ug grabeng mga pagkulata

[Hulagway sa panid 235]

Si Zekaria Belemo, nga nag-alagad ingong nagapanawng magtatan-aw, miduaw sa usa ka grupo sa kagiw nga mga igsoon nga taga-Sudan

[Mga hulagway sa panid 237]

Lig-ong mga sakyanan ang gigamit sa paghatod sa literatura ngadto sa tibuok nasod agi sa daot kaayong mga dalan

[Hulagway sa panid 238]

Ang Unang klase sa Tunghaan sa Ministeryal nga Pagbansay sa Congo (Kinshasa) sa 1995

[Hulagway sa panid 241]

Si Gisela ug Sébastien Johnson

[Hulagway sa panid 243]

Napulog duha ka misyonaryo ang nagpuyo niining balaya sa Kinshasa

[Hulagway sa panid 244, 245]

Mga hinabang miabot gikan sa Uropa ug giapod-apod ngadto sa mga tawong nanginahanglan sa 1998

[Mga hulagway sa panid 246]

Ang nagapanawng mga magtatan-aw, sama kang Ilunga Kanama (ubos sa wala) ug Mazela Mitelezi (gamayng letrato, wala), nakaatubang ug daghang kalisod diha sa mga dapit nga gigusbat sa gubat

 [Mga hulagway sa panid 252, 253]

 (1) Mga pasilidad sa Bethel sa Kinshasa

(2-4) Bag-ong natukod nga mga Kingdom Hall

(5) Brader nga mitabang sa pagtukod sa Kingdom Hall

[Hulagway sa panid 254]

Komite sa Sanga, gikan sa wala ngadto sa tuo: Peter Wilhjelm, Benjamin Bandiwila, Christian Belotti, David Nawej, Delphin Kavusa, Robert Elongo, Sébastien Johnson, ug Uno Nilsson