Romania

Ang Bibliya nagtagna nga ang tinuod nga mga Kristohanon lutoson hangtod sa kataposang mga adlaw. (Gen. 3:​15; Pin. 12:​13, 17) Kini nga tagna natuman sa Romania. Apan, sama sa ipadayag unya niini nga asoy, bisag unsa pay mahitabo ang mga Saksi ni Jehova sa Romania dili gayod motugot nga mapalong ang kamatuoran nga nagdilaab sa mga kasingkasing sa katawhan sa Diyos. (Jer. 20:9) Hinunoa, ilang girekomendar ang ilang kaugalingon ingong “mga ministro sa Diyos, pinaagi sa daghang pag-antos, sa mga kasakitan, sa mga kawalad-on, sa mga kalisdanan, sa mga pagbunal, sa mga pagbilanggo.” (2 Cor. 6:​4, 5) Hinaot nga ang ilang rekord sa pagkamaunongon makadasig sa tanang nagtinguha sa paglakaw uban sa Diyos niining malisod nga panahon.

Nagsugod sa 1914 ang makuyaw kaayong yugto sa kasaysayan sa tawo. Diha sa daghang kayutaan sa Uropa, kini maoy usa ka yugto sa mapintas nga mga diktador, hingaping mga ideolohiya sa politika, ug makalilisang nga pagpamatay. Ang Romania nakaagom usab niini, ug ang mga tawo nag-antos sa hilabihan. Nag-antos usab kadtong kinsa, sa pagkamasinugtanon kang Jesu-Kristo, determinado sa paghatag sa “mga butang sa Diyos ngadto sa Diyos” ug sa pagsalikway sa pagsimba sa estado.​—Mat. 22:21.

Una pa sa 1945, ang mga paring Ortodokso ug Katoliko nanguna sa pag-atake sa katawhan ni Jehova. Ang ilang pag-atake gihimo diha sa mga wali sa simbahan ug pinaagi sa  pagpakigkunsabo ug pagsulsol sa mga politiko ug sa kapolisan. Ang sunod nga yugto sa paglutos gihimo sa mga Komunista, nga nagpadayon sa ilang mabangis ug sistematikong kampanya sa halos upat ka dekada.

Nganong ang maayong balita nagmauswagon ilalom sa malisod nga mga kahimtang? Tungod kay gituman ni Jesus ang iyang saad: “Tan-awa! ako magauban kaninyo sa tanang adlaw hangtod sa kataposan sa sistema sa mga butang.” (Mat. 28:20) Karon mobalik kita sa mga usa ka gatos ka tuig sa panahon dihang unang gisabwag ang binhi sa Gingharian diha sa yuta nga gitawag karon ug Sidlakang Uropa.

Ang mga Romaniano Namauli sa Ilang Yutang Natawhan

Sa 1891, ang Estudyante sa Bibliya nga si Charles Taze Russell miduaw sa mga bahin sa Sidlakang Uropa panahon sa panaw sa pagsangyaw. Apan naguol siya sa mga resulta. “Among nakita nga ang mga tawo dili interesado sa kamatuoran,” siya mitaho. Hinunoa, sa Romania kanang kahimtanga nausab wala magdugay. Sa pagkamatuod, si Brader Russell dakog nahimo sa dili-direkta nga paagi aron ang buluhaton makasugod didto. Sa unsang paagi?

Sa hapit nang matapos ang ika-19ng siglo, ang mga kahimtang sa katawhan ug sa ekonomiya sa Romania nakatukmod sa mga tawo sa pagpangitag trabaho sa ubang dapit, apil na sa Tinipong Bansa. Ang uban nga mibalhin nakakaplag ug labaw pa kay sa materyal nga ganansiya​—sila nakakaplag usab ug tukmang kahibalo sa kamatuoran sa Bibliya. Mao kanay nahitabo kang Károly Szabó ug József Kiss, mga tawong mahunahunaon sa espirituwal kinsa mitambong sa pipila sa mga pakigpulong ni Russell sa Bibliya.

Nakamatikod nga ang duha ka lalaki dunay tinuod nga interes sa Bibliya, si Brader Russell nakigkita kanila. Sa panahon sa ilang panag-estorya, iyang gisugyotan si Károly ug József sa pagpamalandong sa pagpauli sa Romania aron ang mensahe sa Gingharian ilang mapaambit sa ilang mga paryente ug mga higala. Ang  duha miuyon ug mipauli sa Romania sa 1911, ug mipuyo sa siyudad sa Tirgu-Mures sa Transylvania.

Sa nagpaingon sa iyang yutang natawhan, si Brader Szabó nag-ampo nga unta dunay modawat sa kamatuoran sa iyang pamilya. Sa pag-abot niya, siya milihok nga nahiuyon niana nga pag-ampo pinaagi sa pagsangyaw ngadto sa iyang mga paryente, lakip na sa iyang pag-umangkong si Zsuzsanna Enyedi, usa ka Katoliko, nga nagpasaka kaniya sa iyang balay. Ang bana ni Zsuzsanna maoy usa ka hardinero, ug si Zsuzsanna namaligyag bulak sa tiyanggihan.

Si Zsuzsanna motambong sa Misa matag buntag sa dili pa motrabaho, ug matag gabii, sa mangatulog na ang iyang pamilya, siya moadto sa tanaman aron mag-ampo. Kay nakamatikod niini, giduol siya ni Károly usa ka gabii diha sa tanaman, nagtapion sa iyang kamot diha sa abaga sa pag-umangkon, ug miingon: “Zsuzsanna, putli ang imong kasingkasing. Imo ra unyang makaplagan ang kamatuoran.” Tinuod ang gisulti sa iyang uyoan kay gidawat niining babayhana ang mensahe sa Gingharian ug siya ang una sa Tirgu-Mures nga nagpahinungod sa iyang kinabuhi kang Jehova. Siya nagpabiling maunongon hangtod siya namatay sa edad nga 87.

Gisangyawan usab ni Brader Szabó si Sándor Józsa, nga usa ka batan-ong lalaki nga nagtrabaho sa pamilyang Enyedi. Si Sándor tigtambongan na sa tanang tigom nga gidumala sa duha ka igsoon, ug siya dali nga nakakat-on. Sa pagkatinuod, kining 18-anyos wala magdugay nagsugod sa pagsangyaw ug naghatag ug  maayong Kasulatanhong mga pakigpulong diha sa iyang baryo sa Sărăţeni, Mureş County. Sa ngadto-ngadto, ang iyang ‘mga sulat sa rekomendasyon’ nakaabot ug unom ka magtiayon ug 24 ka anak​—13 ka babaye ug 11 ka lalaki.​—2 Cor. 3:​1, 2.

Gikan sa Tirgu-Mures, gisangyawan nila ni Brader Kiss ug Szabó ang tibuok Transylvania. Samtang didto sa komunidad sa Dumbrava, 30 kilometros gikan sa Cluj-Napoca, nahimamat nila si Vasile Costea, nga usa ka Baptist. Si Vasile maoy usa ka mubo, porsigidong tawo ug masibotong estudyante sa Bibliya. Naglibog bahin sa Usa ka Libo ka Tuig nga Pagmando ni Kristo, siya namati pag-ayo samtang gipatin-aw ni József ug Károly ang Kasulatan ngadto kaniya. Human sa iyang bawtismo, si Vasile, nga makasulti usab ug Hungariano, bug-os nga nagpamatuod sa mga Romaniano ug mga Hungariano sa iyang rehiyon. Sa ulahi, siya nag-alagad ingong colporteur (bug-os-panahong ministro) ug nagpabilin sa maong katungdanan hangtod sa iyang kamatayon.

Si Brader Szabó nagsangyaw usab sa maayong balita didto sa Satu-Mare, usa ka siyudad sa halayong amihanan-kasadpan sa  Romania. Didto iyang nahimamat si Paraschiva Kalmár, usa ka babaye nga mahinadlokon sa Diyos kinsa midawat dayon sa kamatuoran. Gitudloan ni Paraschiva ang iyang siyam ka anak sa paghigugma kang Jehova. Karon ang iyang pamilya nga mga Saksi naglakip sa lima ka kaliwatan!

Laing taga-Romania nga nakakat-on sa kamatuoran sa Bibliya didto sa Tinipong Bansa ug mipauli sa Romania una pa sa Gubat sa Kalibotan I mao si Alexa Romocea. Si Alexa mipauli sa iyang baryo, sa Benesat, sa amihanan-kasadpan sa Transylvania. Wala magdugay, usa ka gamayng grupo sa mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagtawag sa mga Saksi ni Jehova kaniadto, naorganisar ug nagsugod sa pagtigom sa maong dapit. Lakip sa grupo mao ang mga pag-umangkong lalaki ni Alexa nga sila si Elek ug Gavrilă Romocea. Karon, ang dakong pamilya ni Alexa nga mga Saksi ni Jehova naglakip usab ug lima ka kaliwatan.

Si Elek, nga gilutos pag-ayo tungod sa iyang pagkahimong neyutral nga Kristohanon, milalin sa Tinipong Bansa, diin didto siya mitambong ug espesyal nga kombensiyon sa mga Estudyante sa Bibliya sa Cedar Point, Ohio, sa 1922. Sa pagkatinuod, siya nakapribilehiyo ingong maghuhubad sa Romaniano-ug-pinulongan nga seksiyon sa tumatambong. Si Gavrilă  nagpabilin sa Romania ug nakig-uban kang Brader Szabó ug Brader Kiss sa ilang pagsangyaw sa Transylvania ug pagduaw sa bag-ong natukod nga mga kongregasyon ug mga grupo. Sa ulahi, siya nag-alagad diha sa unang sangang buhatan.

Usa ka Romaniano nga ginganlag Emanuel Chinţe gidakop panahon sa Gubat sa Kalibotan I ug gipadala ngadto sa usa ka prisohan sa militar sa Italya, nga layo sa ila. Didto nahimamat niya ang ubang mga Estudyante sa Bibliya nga gipriso tungod kay midumili sa pagsundalo. Gidawat dayon ni Emanuel ang ilang Kasulatanhong mensahe. Sa dihang siya gibuhian sa 1919, siya mipauli sa Baia-Mare, sa Maramureş County, ug madasigong nagsangyaw sa maayong balita ug nakatabang sa pag-organisar sa laing grupo sa mga Estudyante sa Bibliya.

Tungod sa kasibot ug espiritu sa pagsakripisyo sa kaugalingon sa unang mga magwawali sa maayong balita ug niadtong nagpatalinghog sa ilang mensahe, midaghan ang mga tinun-an ug ang gagmayng mga grupo sa mga Estudyante sa Bibliya nianang yutaa. Sa pagkatinuod, sa pagka-1919​—walo ka tuig lamang human nga nakapauli si Károly Szabó ug József Kiss sa Romania​—kapin sa 1,700 ka magmamantala sa Gingharian ug mga interesado giorganisar sa 150 ka klase sa pagtuon sa Bibliya, nga karon gitawag ug mga grupo o mga kongregasyon. Si Brader Kiss nag-alagad ingong payunir sa iyang yutang natawhan hangtod sa iyang kamatayon sa edad nga 86. Si Brader Szabó mibalik sa Tinipong Bansa sa 1924 aron sa pag-organisar sa buluhatong pagsangyaw ngadto sa mga Hungariano didto.

Nagtaganag Espirituwal nga Pagkaon

Ang mga publikasyon dakog bahin sa pagsangyaw sa mensahe sa Gingharian ug sa pagpakaon sa gigutom sa espirituwal. Aron matagan-an ang panginahanglan sa espirituwal nga pagkaon, ang mga igsoon naghikay sa pagpatik sa literatura sa komersiyal nga mga imprentahan. Sugod sa 1914, usa ka pribado nga imprentahan sa Tirgu-Mures nga gitawag ug Oglinda, nga nagkahulogang “Salamin,” nakaimprenta ug 16-panid, binulan nga  edisyon sa The Watch Tower and Herald of Christ’s Presence maingon man mga libro ug mga tract​—ang tanan sa Hungariano nga pinulongan.

Ang literatura sa Romaniano nga pinulongan gisugdan pagpatik sa lokal nga mga imprentahan sa 1916. Ang mga publikasyon naglakip sa pulyeto nga Tabernacle Shadows of the “Better Sacrifices,” walo-ka-panid nga magasing Selections From “The Watchtower,” librong Daily Heavenly Manna for the Household of Faith (karon Pagsusi sa Kasulatan sa Adlaw-Adlaw), ug songbok nga Hymns of the Millennial Dawn. Sugod sa 1918, usa ka imprentahan sa Detroit, Michigan, U.S.A., nagpatik ug nagpadala ngadto sa Romania ug Romaniano-ug-pinulongan nga edisyon sa The Watch Tower and Herald of Christ’s Presence ug binulan nga edisyong tract nga People’s Pulpit, nga maisogong nagyagyag sa bakak nga relihiyon.

Tungod kay nagmauswagon ang maayong balita, si Jacob B. Sima, usa ka Estudyante sa Bibliya nga Romaniano ug kaliwat, giasayn sa pagtabang sa pag-organisar ug pagpalegal sa buluhaton. Wala magdugay human nga miabot siya sa Cluj-Napoca sa 1920, si Sima nakigkita kang Károly Szabó ug dayon kang József Kiss. Ang unang gitagad mao ang pagpangitag maayong balay sa Cluj-Napoca aron himoong sangang buhatan. Apan nihit ang balay, busa gihimong temporaryong buhatan ang apartment sa igsoon. Mao nga sa Abril 1920 naestablisar ang unang sangang buhatan ug narehistro ang Watch Tower Bible and Tract Society. Sa usa ka higayon, ang sanga sa Romania maoy nagdumala usab sa buluhaton sa Albania, Bulgaria, Hungaria, ug sa kanhing Yugoslavia.

Sa maong panahon, ang espiritu sa rebolusyon nga mikaylap ngadto sa mga nasod sa Balkan nagsugod sa pag-impluwensiya sa Romania. Ang pagpihig batok sa mga Hudiyo, nga nakadugang sa pagkawalay kasegurohan sa politika, kusog nga mikaylap ilabina sa mga unibersidad, ug ang mga estudyante sa daghang siyudad nagrayot. Agig reaksiyon, gidili sa kagamhanan ang publikong  mga panagtigom. Bisan pag walay labot ang mga colporteur sa kagubot, kapin sa 20 kanila gidakop ug gidagmalan, ug gikompiskar ang ilang literatura.

Bisan pa niana, ang mga igsoon nagpadayon sa kugi nga pagsangyaw sa kanataran, ug nagkadako ang panginahanglan ug literatura. Apan kay nagkamahal man ang pagpaimprenta sa komersiyal nga imprentahan, ang sanga nagsugod sa pagpangita ug laing paagi. Niana mismong higayona, usa ka imprentahan sa 36 Regina Maria Street, sa Cluj-Napoca, nga gigamit na sa mga igsoon, gipabaligya. Dihang misugot ang tibuok-kalibotang hedkuwarter, gipalit sa sanga kining gipangita nga propiedad nga dunay duha ka bilding​—usa maoy upat ka andana, ug ang lain duha ka andana.

Ang pag-ayo sa bilding gisugdan sa Marso 1924, ang mga boluntaryo nangabot gikan pa sa halayong Baia-Mare, Bistriţa, ug Rodna. Aron may ikaamot sila sa proyekto, gibaligya sa ubay-ubayng mga igsoon ang ilang personal nga mga kabtangan, samtang ang uban nagdonar ug pagkaon ug mga materyales sa  pagtukod. Ilang gidala ang kadaghanan niining mga butanga diha sa linaing mga bag nga gitawag ug desagi, nga mahimong isablay sa abaga o ikarga sa bukobuko sa kabayo.

Aron mapauswag pa ang imprentahan, ang sanga mipalit ug tulo ka Linotype nga mga makina, duha ka flatbed press, usa ka rotary press, usa ka awtomatikong makina nga tigpilo, ug gold-embossing nga makina. Kay nakabaton niini nga mga makina, ang imprentahan sa ngadto-ngadto nakaestablisar ug bag-ong sukdanan sa dekalidad nga pag-imprenta diha sa nasod.

Sa 8 ka membro sa pamilyang Bethel, usa ang nagdumala sa 40 ka dili-Saksi nga mga empleyado kinsa tulo ka beses nga magrelyibo sa pagtrabaho sa imprentahan. Ug kugi sila nga nagtrabaho, ingon sa makita sa report sa 1924, sa unang tuig sa pagpadagan sa imprentahan. Nagpatik sa Romaniano ug Hungariano nga pinulongan, ang mga igsoon nakaimprenta ug 226,075 ka libro, 100,000 ka pulyeto, ug 175,000 ka magasin! Lakip sa mga librong naimprenta mao ang giya sa pagtuon nga The Harp of God ug ang una sa pito ka tomo sa Studies in the Scriptures, nga nag-ulohang The Divine Plan of the Ages.

Human sa duha ka tuig nga pagpangandam, ang sanga nagpatik usab ug Romaniano-ug-pinulongan nga edisyon sa librong Scenario of the Photo-​Drama of Creation. Ingon sa gipadayag sa ngalan niini, ang Scenario gipasukad sa “Photo-Drama”​—usa ka diskurso nga naggamit ug dekolor nga mga glass slide, mga pelikula, nga gidungan sa sound. Ang mga mamiminaw gipakitaan sa mga hitabo sugod sa paglalang sa yuta ngadto sa kataposan sa Usa ka Libo ka Tuig nga Pagmando ni Kristo. Bisag dili sama ka buhi sa “Photo-Drama,” ang Scenario naundan ug 400 ka pinatik nga mga hulagway maingon man mugbong mga leksiyon bahin sa doktrina, kasaysayan, ug siyensiya​—ang tanan niini nakapukaw sa daghang magbabasa sa pagsusi pag dugang sa Bibliya.

Midaghan ang mga Klase sa Pagtuon sa Bibliya

“Iwali, iwali, iwali, ang Hari ug ang iyang Gingharian!” miawhag si Joseph Rutherford diha sa 1922 nga kombensiyon sa Cedar  Point, Ohio. Kining makapukaw nga tambag nakapadasig sa katawhan sa Diyos sa tibuok kalibotan, nga nagpalihok kanila nga mas magmasiboton pa. Sa Romania gisangyaw sa mga igsoon ang maayong balita diha sa bag-ong mga teritoryo ug nakakitag daghan pang mga tinun-an.

Sa unsang paagi gitun-an kaniadto sa mga bag-ohan ang Bibliya? Sila miduyog sa mga klase nga gitawag ug Berean Bible Studies. Dunay mga pangutanang gitagana, ug ang pinatik nga mga leksiyon nga pagatun-an gikuha gikan sa nagkalainlaing mga publikasyon, nga mapedido pinaagig koreyo. Ang eskedyul sa pagtuon nalista diha sa The Watch Tower. Ang dugay-dugay nang mga estudyante sa Bibliya nakabenepisyo usab sa kurso nga International Sunday School Lessons, nga nakatabang kanila nga mahimong mga magtutudlo sa Pulong sa Diyos.

Ang mga hawas sa sanga moduaw sa mga grupo nga nagtuon, mohatag ug mga pakigpulong, ug motaganag ubang mga matang sa espirituwal nga tabang. Apan, ang naandang pagduaw sa mga panon ug pagpanudlo ginahimo sa mga pilgrim, o nagapanawng mga magtatan-aw nga maoy pagtawag kanila karon. Unom ang pilgrim niadtong 1921, ug nahimong walo paglabay lamang ug duha ka tuig. Kining masibotong mga mamumuo naghimo sa mga tigom diha sa daghang siyudad, lungsod, ug mga baryo ug nakapakigpulong sa tinagpulo ka libong tawo nga gigutom sa espirituwal.

Duha niining maong mga pilgrim mao si Emanuel Chinţe, nga gihisgotan sa sinugdan, ug si Onisim Filipoiu. Sa usa ka okasyon sa Bukovina, sa amihanang rehiyon, lakip sa mga mamiminaw ni Brader Chinţe mao ang ubay-ubayng mga Adventista ug mga Baptist, nga ang uban midawat sa kamatuoran. Sa ulahi, kining duha ka brader giasayn sa Bucharest, diin ilang gitabangan ang daghan pang uban aron makabaton ug tukmang kahibalo sa Pulong sa Diyos. Usa ka tawo nga mapabilhon misulat: “Mapasalamaton ako sa Diyos sa pagpadala sa mga igsoon nga si Emanuel ug Onisim, kinsa nagkugi pag-ayo sa pagkombinsir ug paglamdag  kanako. Dakong buluhaton ang himoon sa Ginoo niining siyudara, apan gikinahanglan ang pailob.”

Sa tuig 1920, gihimo sa mga igsoon ang ilang unang mga asembliya​—usa sa Brebi, Sălaj County, ug usa sa Ocna Dejului, Cluj County. Kining duha ka dapit maabot pinaagig tren, ug ang lokal nga mga magmamantala ug mga interesado nagtagana ug mga sak-anan. Duolan sa 500 ka delegado gikan sa tanang bahin sa Romania mitambong. Sila nakahatag ug maayong pamatuod tungod sa ilang dalayegong pamatasan.

Hinunoa, ang kusog nga pag-uswag sa gidaghanon sa mga magwawali sa Gingharian dunay kababagan. Sa pagkatinuod, sukad nga nagsugod ang Gubat sa Kalibotan I, ang mga igsoon gilutos sa relihiyoso ug politikanhong mga grupo.

Gipahimudsan sa mga Kaaway ang Mainit nga Pagbati Bahin sa Gubat

Nagdilaab sa pagmahal sa nasod ug gisulsolan sa mga klero, ang mga kadagkoan sa politika naglagot sa mga tawo nga dili-makinasodnon ug dili mopatay alang sa nasod. Busa, sa dihang miulbo ang unang gubat sa kalibotan, daghang igsoon ang gipangdakop ug gisentensiyahan. Ang uban gipatay, apil si Ioan Rus, nga bag-o pang gikasal gikan sa baryo sa Petreştii de Mijloc, habagatan sa Cluj-Napoca.

Ang apo sa tuhod ni Ioan nga si Daniel miingon: “Sa 1914, si Ioan Rus girekluta sa militar. Kay midumili man siya sa pagpakiggubat, siya gidala didto sa Bucharest ug gisentensiyahan ug kamatayon. Sa dapit nga siya pagapatyon, siya gipugos sa pagkalot sa iyang kaugalingong lubong ug gipabarog duol niana nga nag-atubang sa mga sundalo nga motiro kaniya. Gipasulti siya sa opisyal ug pipila ka kataposang mga pulong. Siya mipili sa pag-ampo sa makusog. Natandog sa pag-ampo ni Ioan, ang mga sundalo nagpanuko sa pagtiro. Gipakigsultihan sa opisyal ang usa ka sundalo ug gisaaran siya ug tulo ka bulan nga bakasyon nga may suweldo kon iyang pusilon ang binilanggo. Gidawat sa sundalo ang tanyag ug siya nakabakasyon.”

 Sa 1916, sila si Brader Kiss ug Szabó gidakop usab apan gisentensiyahan ug lima ka tuig nga pagkapriso. Gihukman nga “peligroso,” sila gibartolina sulod sa 18 ka bulan sa ginuwardiyahan pag-ayo nga prisohan sa Aiud. Sa unsang paagi si József ug Károly “peligroso”? Sa mga pulong sa huwes, sila “nagsangyaw sa mga pagtulon-an nga supak sa mga pagtulon-an nga gidawat sa kagamhanan.” Sa yanong pagkasulti, sila gipriso dili lamang sa pagdumili sa pagpatay kondili sa pagtudlo ug mga kamatuoran sa Bibliya nga sukwahi sa naandan nga relihiyosong mga doktrina.

Samtang napriso, gisulatan niining duha ang mga kongregasyon ug ang mga grupo sa pagdasig sa mga igsoon. Sa usa ka bahin, ang usa ka sulat nag-ingon: “Buot namong ipahayag ang among kalipay nga ang atong maluloton nga langitnong Amahan, kinsa angay natong pasalamatan, dayegon, ug pasidunggan, nagtugot sa kahayag gikan sa The Watch Tower sa paghatag ug kalamdagan. Kami nagtuo nga ang atong mga igsoon nagpabili sa The Watch Tower ug nagbantay niini nga daw usa ka kandila nga nagkidlap-kidlap sa unos.” Silang duha gibuhian sa 1919​—sa igong panahon nga makatabang sa pagtukod sa sangang buhatan pagkasunod tuig.

Ang Pagsupak sa mga Klero Misamot

Sa dihang natapos ang Gubat sa Kalibotan I sa 1918, ang mga klero nagpadayon sa pagsupak sa katawhan sa Diyos. Gisaway sa usa ka pari ang hunahuna sa mga Estudyante sa Bibliya bahin sa pagkadili-mamatay sa kalag ug sa papel ni Maria. “Ang pagpangandoy ug mas maayong kinabuhi dinhi sa yuta nakapabuang [sa mga Estudyante sa Bibliya],” siya misulat. “Sila miingon nga kitang tanan managsoon ug nga ang mga tawo sa tanang nasyonalidad managsama.” Dayon siya nagreklamo nga lisod pasakaan ug sumbong ang mga Estudyante sa Bibliya tungod kay sila “nagpakaaron-ingnong mga mahigugmaon sa kamatuoran, relihiyoso, makigdaiton, ug mapainubsanon.”

Sa 1921, ang mga pari sa Bukovina misulat sa Ministri sa Kalabotang Nasodnon ug Ministri sa Hustisya, nga naghangyo nga  idili ang buluhaton sa mga Estudyante sa Bibliya. Sa pagkatinuod, ang mga klero sa hapit tanang dapit diin ang kamatuoran mikaylap naglagot pag-ayo sa katawhan sa Diyos. Ang Ortodokso, Katoliko, ug ubang mga relihiyon nag-organisar ug mga kampanya aron pagadumtan ang mga igsoon, nga naniba sa mga tawo ug sa magubtanong mga panon sa pag-atake kanila. Diha sa usa ka sulat ngadto sa tibuok-kalibotang hedkuwarter, ang sanga nagsulat: “Niining nasora, ang mga klero may mga katungdanan sa gobyerno, ug ang among buluhaton, sa usa ka sukod, bug-os nga nailalom sa ilang gahom. Walay problema kon ilang sundon ang balaod, ang nakaapan, sila nag-abuso sa ilang gahom.”

Agig tubag sa daghang reklamo sa mga klero, ang Ministri sa mga Relihiyon misugot sa paggamit ug “puwersa sa mga tawo” sa pagpahunong sa pagsangyaw ug sa mga tigom sa katawhan ni Jehova. Busa, ang kapolisan nahimong kasangkapan sa mga simbahan, nga nangdakop sa mga igsoon tungod sa bakak nga sumbong nga silay hinungdan sa kagubot. Apan, dili klaro ang balaod, busa ang mga sentensiya dili managsama. Ang maayong panggawi sa mga igsoon nakahatag usab ug problema. “Ang mga Estudyante sa Bibliya dili mahimong pakanaogan ug hukom,”  miingon ang usa ka huwes, “kay sila ang labing makigdaiton sa mga tawo.”

Bisan pa niana, ang paglutos misamot, ug sa kataposan sa tuig 1926, ang The Watch Tower gidili. Apan wala kana makapahunong sa pag-agos sa espirituwal nga pagkaon​—giusab lamang sa mga igsoon ang ngalan sa magasin! Sugod sa Enero 1, 1927, nga gula, ang Romaniano-ug-pinulongan nga edisyon nahimong The Harvest, dayon The Light of the Bible, ug sa kataposan Daybreak. Ang Hungariano nga katugbang niining magasina ginganlan ug Christian Pilgrim, dayon Gospel, ug sa kataposan The Magazine of Those Who Believe in Christ’s Blood.

Ikasubo, niining panahona, si Jacob B. Sima mibulag sa kamatuoran. Gani, sa 1928 tungod sa iyang gihimo, ang tanang propiedad sa sanga ug ang tanang makina nawala! Ang mga igsoon “nagkatibulaag ug sila nawad-an gayod ug pagsalig,” nagtaho ang 1930 Year Book. Tungod niining makapaguol nga hitabo, ang pagdumala sa buluhaton gibalhin sa sanga sa Alemanya sa 1929 ug sa ulahi sa Sentral nga Buhatan sa Uropa sa Bern, Switzerland. Ang buluhaton gidumala niining duha ka sanga pinaagi sa usa ka buhatan nga giorganisar sa ulahi sa mga igsoon sa Bucharest.

‘Palihog Ayaw Sunoga ang Akong Libro!’

Bisan pa niining dugang mga pagsulay, ang mga matinumanong igsoon nag-organisar pag-usab ug nagpadayon sa pagsangyaw, ug nakaabot pa gani sa mga lugar nga wala pa sukad masangyawi. Sa Agosto 24, 1933, ang buhatan sa Romania nagsulat: “Ang mga tawo gigutom sa kamatuoran. Ang atong mga igsoon sa kanataran nagsulat kanamo nga kon sila magsangyaw, ang mga tawo sa baryo mouban kanila sa pagpamalaybalay aron sila makadungog pag dugang sa kamatuoran.”

Sa usa ka higayon, usa ka babayeng kabos mihangyo ug libro nga gitanyag ug siya mihatag pa gani ug gamayng kontribusyon sa buluhaton sa Gingharian. Sa dihang kini nadunggan sa pari sa baryo, giadto dayon niya ang balay sa babaye. “Ambi nang libro,” siya mimando, “kay sunogon nako na!”

 “Palihog, Padre, ayaw kinig sunoga,” nangaliyupo ang babaye, “kay kini nakahatag kanamog kahupayan, ug kini makatabang kanamo sa pag-antos sa among kalisod!” Wala ihatag sa babaye ang libro.

Laing babaye nga mapabilhon kaayo sa mga publikasyon mao ang usa ka kondesa kansang mga sulugoon mga Saksi ni Jehova. Usa ka adlaw iyang giingnan ang iyang mga sulugoon: “Kamo dili na akong mga sulugoon kondili akong mga igsoon!” Diha sa laing baryo, gisultihan sa usa ka brader ang grupo sa mausisaong mga bata nga siya nagwali sa Gingharian sa Diyos. Ang mga bata, sa baylo, nag-awhag sa mga lumalabay sa pagkuha ug literatura. “Ang mga libro naghisgot bahin sa Diyos,” matod pa nila. Ang brader, nga halos wala makatingog tungod niining madasigon ug wala pangayoang tabang, nakapahimutang sa tanan niyang literatura!

Si Nicu Palius, nga malumong mosulti nga payunir, miabot sa Romania gikan sa Gresya sa pagtabang sa buluhaton. Human nakaalagad sa Bucharest, siya mibalhin sa Galaţi, usa ka dakong pantalan sa Danube. Sa kataposan sa tuig 1933, si Nicu misulat: “Sa halos duha ug tunga ka bulan, nagsangyaw ako sa mga Romaniano, ug gihatagan ako ni Jehova nga Diyos ug daghang panalangin​—bisan pag dili ako makamaong mosulti sa pinulongan. Human niana, akong gisangyawan ang mga Grego ug mga Armeniano, ug sa tabang sa Ginoo, nakaduaw ako ug 20 ka lungsod. Ang mga Grego nalipay gayod sa mensahe.”

 Oo, bisan pa sa kampanya sa mga klero sa pagpukaw ug kasuko, daghang tawong matinud-anon ug kasingkasing gustong mamati sa maayong balita. Apil niini ang usa ka mayor sa lungsod nga maikagong mibasa sa mga brosyur ug sa ngadto-ngadto miingon nga naghinamhinam na siya sa pag-abot sa bag-ong kalibotan. Sa laing lungsod, usa ka lalaki mihangyo ug ubay-ubayng kopya sa mga publikasyon, nga nagsaad nga iyang ipanagtag kini sa tanan nga interesadong mobasa niini.

Ang Buluhaton Giorganisar Pag-usab

Sa 1930, duha ka tuig human mibiya si Sima sa kamatuoran, si Martin Magyarosi, nga taga-Romania nga Hungariano ug kaliwat nga gikan sa Bistriţa, Transylvania, gitudlo sa pagdumala sa buluhaton. Human makadawat ug unom ka bulan nga pagbansay sa sanga sa Alemanya, si Brader Magyarosi nag-establisar ug sanga sa Bucharest. Wala magdugay, ang Romaniano-ug-pinulongan nga Watch Tower, nga temporaryong giimprenta sa Austria ug Alemanya, giimprenta ug balik sa Romania, niining higayona sa usa ka imprentahan sa Bucharest nga gitawag ug The Golden Book.

Human sa dakong paningkamot, naaprobahan sa gobyerno ang giparehistro sa mga igsoon nga bag-ong ngalan sa kapunongan sa 1933​—The Bible and Tract Society of Jehovah’s Witnesses. Ang adres maoy 33 Crişana Street, Bucharest. Apan, tungod sa pagsupak sa relihiyon ug politika, ang gihatag sa gobyerno ngadto sa mga igsoon maoy lisensiya lamang sa negosyo.

Bisan pa niana, kining maong mga paningkamot nakatabang aron mapasig-uli ang pagsalig ug aron mapauswag ang buluhatong pagsangyaw. Daghang magmamantala nagsugod pa gani sa pagpayunir, samtang ang uban nagpauswag sa ilang kalihokan, ilabina sa tingtugnaw, kay mas daghan ug panahon ang mga tawo sa baryo. Ang mga igsoon namati usab sa pinasukad-sa-Bibliya nga mga pakigpulong nga gisibya gikan sa gawas sa nasod diha sa radyo. Kini nga mga pakigpulong dako kaayog tabang sa mga tawo nga dili motambong ug mga tigom tungod kay sila nahadlok  sa ilang mga silingan o sa mga pari. Ipahibalo diha sa The Watch Tower ang oras sa programa, ulohan sa mga pakigpulong, ug estasyon sa radyo.

Ang laing tagana nga nakatabang sa pag-uswag sa maayong balita mao ang madala-dala nga ponograpo nga gihimo sa organisasyon ni Jehova. Sa mga tuig sa 1930, ang mga kongregasyon ug mga tawo makapedido niini maingon man sa narekord nga mga diskurso sa Bibliya. Ang mga diskurso nakapadasig “dili lamang sa mga igsoon kondili sa mga pamilya usab nga dunay mga ponograpo ug nahigugma sa kamatuoran,” miingon ang pahibalo diha sa Bulletin (karon Atong Ministeryo sa Gingharian).

Dugang Pagsulay Sulod sa Organisasyon

Sa katuigan sa 1920 ug 1930, dugang pa nga mitin-aw ang pagsabot sa Pulong sa Diyos ug sa panginahanglan sa matag usa ka Kristohanon sa pagsangyaw sa kamatuoran. Usa sa mga katin-awan mao ang pagdawat sa mga Estudyante sa Bibliya sa 1931 sa ngalang mga Saksi ni Jehova. Inay kay usa lamang ka yanong  ngalan, kining pinasukad sa Bibliya nga ngalan nagpaila nga ang nagdala niining ngalana nagtuboy ug nagsangyaw sa pagka-Diyos ni Jehova. (Isa. 43:10-12) Ang mga Estudyante sa Bibliya nga supak sa buluhaton sa pagsangyaw napandol niini ug mibiya sa organisasyon. Ang uban nahimo pa ganing mga apostata ug misagop sa ngalang mga Milenyalista. Ang pagtuo ba sa maunongong mga igsoon makasagubang niini nga pagsulay? Mopadayon kaha sila pagtuman sa ilang buluhatong pagsangyaw bisan pa sa pagsupak sa mga klero ug sa mga apostata?

Samtang ang uban nadaog sa pagpit-os, daghan ang nagpadayon nga matinumanon ug madasigon sa pag-alagad kang Jehova. Usa ka bahin sa taho sa 1931 miingon: “Dunay duolan sa 2,000 ka igsoon sa Rumania, ug bisan pa niining lisod nga mga kahimtang sila nakapanagtag sa maong tuig ug 5,549 ka libro ug 39,811 ka pulyeto.” Pagkasunod tuig, mas dako pa ang nahimo sa mga igsoon, sila nakapahimutang ug total nga 55,632 ka libro ug mga pulyeto.

Dugang pa, ang paglutos usahay lahi ug epekto kay sa gidahom. Pananglitan, ang tanang Saksi sa usa ka dapit midesisyon ingong grupo sa pagbulag gikan sa “Dakong Babilonya” pinaagi sa pagpahibalo niini sa publiko. (Pin. 18:​2, 4) Sulod sa lima ka adlaw, kining maisogong mga brader ug mga sister mihugop sa munisipyo aron sa pag-andam ug mga papeles nga sila mobulag na sa ilang kanhing relihiyon.

Ang mga lider sa komunidad nakurat, ug ang pari nasuko pag-ayo. Miadto una siya sa estasyon sa kapolisan aron mangayog tabang, apan kana wala magsilbi. Busa siya midali-dalig balik sa munisipyo ug iyang giakusar ang abogado nga Komunista tungod kay mitabang sa mga tawo sa paghikay sa ilang mga papeles. Kay nasuko, ang abogado mitubag nga bisan pag ang tibuok komunidad maoy moduol kaniya, iyang tabangan sila sa pag-andam ug mga papeles sa pagbulag sa simbahan. Tungod niini, ang pari walay nahimo, ug ang mga igsoon nakahuman ra pag-andam sa ilang mga papeles.

 “Naghunahuna Ka ba sa Pagpusil Nako?”

Diha sa ilang mga sermon, masuk-anong gisaway sa mga pari ang mga Saksi ni Jehova. Ilang gipit-os usab ang kagamhanan aron idili ang buluhaton. Siyempre, ang Ministri sa mga Relihiyon, nga politikanhong instrumento sa mga klero, nagpadayon sa paggamit sa kapolisan sa paghasi sa mga igsoon. Sa usa ka higayon, usa ka hepe sa kapolisan ug iyang kaubang polis misulod nga walay pananghid sa usa ka balay diin dihay Kristohanong tigom nga gihimo.

“Gusto nakong makita ang imong permiso sa paghimo ug relihiyosong mga tigom,” giingnan sa hepe ang tagbalay, usa ka igsoon nga atong tawgon ug George.

Kay nahibalo nga posibleng walay awtorisasyon ang hepe sa pagrekisa sa balay, si George mitubag: “Kinsay naghatag kanimo ug awtoridad sa pagsulod sa akong balay?”

Ang hepe wala makatubag, busa gipapahawa siya ni George. Siya nagpanuko nga mipaingon sa pultahan. Apan, sa paggawas niya, iyang gimandoan ang iyang kaubang polis sa pagguwardiya sa ganghaan ug sa pagdakop kang George kon siya mogawas. Dayon, sa dihang migawas si George, gidakop siya sa polis “sa ngalan sa balaod.”

“Sa ngalan sa unsang balaod?” si George nangutana.

“Ako dunay papeles sa pagdakop nimo,” siya miingon.

Kay polis man siya kaniadto, si George nahibalo sa balaod; busa mihangyo siya sa pagtan-aw sa papeles. Sama sa gituohan ni George, ang polis walay dalang papeles. Kay dili man makaaresto ang polis sa legal nga paagi, iyang gihadlok si George pinaagi sa pagbutang ug bala sa iyang pusil.

“Naghunahuna ka ba sa pagpusil nako?” nangutana si George.

“Wala,” mitubag ang polis, “Di ko buang.”

“Nan,” miingon si George, “nganong imo mang gisudlan ug bala ang imong pusil?”

Niana, nakita sa polis nga dili maalamon ang iyang gihimo ug milakaw. Kay dili buot nga mahitabo kini pag-usab, gikiha ni  George ang hepe sa kapolisan sa ilegal nga pagsulod sa usa ka pribadong propiedad. Sa katingalahan, ang hepe gipamulta ug gipriso sulod sa 15 ka adlaw.

Sa laing higayon, usa ka tigulang nga brader nakahatag ug maayong pamatuod sa hukmanan. Ang huwes nagkapot ug duha ka libro nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova. Kini iyang giwarawara atubangan sa igsoon ug iyang giakusar ang igsoon nga nag-apod-apod ug relihiyosong mga propaganda.

“Kon ako imong sentensiyahan tungod kay nagwali ako sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos,” miingon ang brader, “akong isipon kini dili ingong silot, kondili simbolo sa kadungganan. Gisugo ni Ginoong Jesus ang iyang mga sumusunod sa pagkalipay kon lutoson alang sa pagkamatarong kay gitratar usab sa ingon niini nga paagi ang mga manalagna sa karaang panahon. Sa pagkatinuod si Jesus mismo gilutos ug gilansang pa gani, dili tungod sa daotang buhat, kondili sa pagsulti sa kamatuoran nga iyang nadawat gikan sa Diyos.”

Ang brader nagpadayon: “Busa kon sentensiyahan ako niini nga korte kay nagsangyaw sa mensahe ni Jesus bahin sa Gingharian pinaagi sa maong duha ka libro, kini nagsentensiya ug usa ka tawo nga walay nahimong krimen.” Gidismis sa huwes ang kaso.

‘Walay Laing Lugar nga Nakaagom ang mga Igsoon ug Mas Grabeng Paglutos’

Liwas sa 1929 ang mga prisyo sa mga abot sa pananom mibarato pag-ayo, daghan ang walay trabaho, ug gubot ang politika, ug tungod niini kusog nga midaghan ang ekstremista nga mga grupo sa politika, lakip ang mga Pasista. Dugang pa, sa mga tuig 1930, ang Romania sa ngadto-ngadto nailalom sa gahom sa Nazi Alemanya. Kining mga hitaboa nakapameligro sa mga Saksi ni Jehova. Sa pagkatinuod, ang 1936 Year Book miingon: “Walay lugar sa kalibotan nga nakaagom ug mas grabeng paglutos ang mga igsoon kay sa Rumania.” Gikan sa 1933 ngadto sa 1939, dunay 530 ka sumbong batok sa mga Saksi ni Jehova. Siyempre, ang mga tawo  nga nagpasaka sa sumbong nagsigeg petisyon nga ang buluhaton idili ug ang buhatan sa Bucharest ipasira.

Sa kataposan, sa alas 8:00 s.g. sa Hunyo 19, 1935, miabot ang mga polis sa buhatan, nga nagdalag ilegal nga papeles sa pagrekisa ug pagpanakop. Ilang gikompiskar ang mga dokumento ug ang kapin sa 12,000 ka pulyeto ug ang buhatan gipaguwardiyahan. Bisan pa niana, usa ka igsoon miikyas sa pultahan sa likod ug nakigkita sa usa ka buotan nga abogado, kinsa usa usab ka senador. Gitawgan sa abogado ang hingtungdan nga mga awtoridad ug gipaanular ang pagpasira sa buhatan ug gipauli ang tanang mga dokumento. Apan kini nga kahupayan wala magdugay.

Sa Abril 21, 1937, ang Ministri sa mga Relihiyon nagpakanaog ug usa ka reglamento nga gipatik diha sa opisyal nga basahon niini ug sa mga mantalaan. Ang reglamento nagkanayon nga ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova gidili sa Romania ug kadtong mag-apod-apod o mobasa sa ilang literatura dakpon ug silotan ug ang ilang mga publikasyon kompiskahon.

Giapelar sa mga igsoon ang reglamento. Apan, gipauswag sa hingtungdan nga opisyal ang husay tulo ka beses, kay nahibalo nga walay pasikaranan ang iyang kaso. Dayon, sa wala pa moabot ang kataposang gitakda nga petsa sa husay, gideklarar ni King Carol II ang Romania ingong diktatoryal nga kagamhanan. Sa Hunyo 1938 usa ka bag-ong reglamento ang gipakanaog batok sa mga Saksi ni Jehova. Ang mga igsoon nagpasaka na usab ug sumbong. Sila nagpadala usab ug opisyal nga sulat sa hari, nga nag-ingon nga ang mga publikasyon sa mga Saksi edukasyonal, dili subersibo, ug wala mag-aghat sa mga tawo ug kagubot. Ang sulat naghisgot pa gani sa miaging desisyon sa korte suprema mahitungod niini. Kini nga sulat gipadala sa hari ngadto sa Ministri sa mga Relihiyon. Ang tubag? Sa Agosto 2, 1938, gisiradoan ug gikandadohan sa ministri ang buhatan sa Bucharest.

Sulod niining malisod nga panahon, daghang igsoon​—tibuok pamilya pa gani​—gidakop ug gipriso, sa pipila ka higayon tungod lang kay nag-awit sila sa alawiton sa Gingharian diha sa ilang mga  balay. Ang mga sentensiya maoy gikan sa tulo ka bulan ngadto sa duha ka tuig. Sa unsang paagi nadiskitahan kining mga igsoona? Daghan kanila giespiyahan sa mga tawo nga naimpluwensiyahan sa mga klero. Ang mga espiya nagtakoban ingong mga trabahante, mga maglilibod ug mga tinda, ug uban pa.

Ang tanan nga nasakpan nga nagbaton sa atong literatura gidakop usab. Usa ka igsoon nga nagtrabaho sa kakahoyan ingong magtrotroso nagdalag Bibliya ug Year Book. Usa ka adlaw niana girekisa sa polis ang personal nga mga gamit sa tanang tawo ug nakit-an ang literatura sa igsoon. Siya ilang gidakop ug gipakuyog kanila nga gibaktas ang 200 kilometros paingon sa korte, diin didto gisentensiyahan siya ug unom ka bulan nga pagkabilanggo. Ang mga prisohan nagdasok, hugaw, ug daghag tuma. Lasaw nga sabaw lamang ang pagkaon.

Mga Pagsulay Misamot Tungod sa Gubat sa Kalibotan II

Sa kadlawon sa Septiyembre 1, 1939, ang mga sundalong Aleman miasdang sa Polandia, nga nakapasugod ug laing tibuok-kalibotan nga gubat​—usa ka gubat nga dunay dako ug dugayng-nawala nga mga epekto sa Romania. Sa ilang pagsulay sa pagpangilog ug gahom, ang Unyon Sobyet ug Alemanya, nga mipirmag usa ka kasabotan nga dili na moatake sa usag usa, nagbahin sa Sidlakang Uropa ngadto sa nagkalainlaing gahom ug tungod niini ang Romania nabahin-bahin. Gikuha sa Hungaria ang amihanang Transylvania; gikuha sa Unyon Sobyet ang Bessarabia ug Amihanang Bukovina; ug iya sa Bulgaria ang habagatang Dobruja. Sa ingon, ang Romania nawad-an ug duolan sa ikatulong bahin sa populasyon ug teritoryo niini. Sa 1940, usa ka Pasista nga diktador ang migahom.

Gisuspenso sa bag-ong gobyerno ang konstitusyon ug nagpakanaog ug balaod nga siyam ka relihiyon lamang ang ilhon niini, ang panguna mao ang Ortodokso, Katoliko, ug Lutherano. Ang pagdili sa mga Saksi ni Jehova nagpabilin. Komon ang mga buhat sa kapintasan, ug sa Oktubre 1940, giokupar sa mga sundalong Aleman ang nasod. Ilalom niining malisod kaayo nga kahimtang,  ang komunikasyon sa Romania ug sa Buhatan sa Sentral Uropa sa Switzerland nahunong.

Sanglit ang kadaghanang mga Saksi ni Jehova sa rehiyon nagpuyo man sa Transylvania, si Martin Magyarosi mibalhin didto gikan sa Bucharest, ug mipuyo sa Tirgu-Mures. Ang iyang asawa, si Maria, mas unang mibalhin didto tungod sa mga katarongan sa panglawas. Si Pamfil ug Elena Albu, nga nakaalagad usab sa buhatan sa Bucharest, mibalhin sa halayo nga amihanan sa Baia-Mare. Nag-alagad niining duha ka siyudad, giorganisar pag-usab nila ni Brader Magyarosi ug Albu ang buluhatong pagsangyaw ug ang pag-imprenta sa tago sa Ang Bantayanang Torre. Ang ilang isigkamamumuo, si Teodor Morăraş, nagpabilin sa Bucharest, diin iyang giorganisar ang kalihokan sa nahibiling teritoryo sa Romania hangtod nga siya gidakop sa 1941.

Kasamtangan, ang mga igsoon puliki sa pag-alagad, nga nagpahimutang ug literatura sa Bibliya sa tanang higayon apan  mabinantayon pag-ayo. Pananglitan, ilang ibilin ang mga pulyeto sa nagkalainlaing mga dapit, gikan sa mga restawran ngadto sa mga lawak sa tren, nga naglaom nga may makaalinggat sa literatura. Sila nagpadayon usab sa pagsunod sa sugo sa Kasulatan nga makigtigom alang sa espirituwal nga pagdinasigay, siyempre, nagbantay nga dili madudahan. (Heb. 10:​24, 25) Pananglitan, pahimuslan niadtong nagpuyo sa kabaryohan ang naandang mga parti nga himoon sa ting-ani, sa dihang ang mga mag-uuma magtinabangay sa paghakot sa ani ug magselebrar human niana nga magkinomedyahay ug mag-estoryahanay. Gihimo sa mga igsoon kini nga mga parti ingong mga tigom.

“Ginapiit sa Tanang Paagi”

Si Brader Magyarosi gidakop sa Septiyembre 1942 apan nagpadayon sa pag-organisar sa buluhatong pagsangyaw samtang napriso. Ang pamilyang Albu gidakop usab, uban sa duolan sa 1,000 pang ubang mga brader ug mga sister, nga ang kadaghanan gibuhian human nakaagom ug pagkulata ug pagkapriso sulod sa unom ka bulan o kapin pa. Tungod sa ilang neyutralidad ingong mga Kristohanon, gatosang mga Saksi, hasta mga sister, gisentensiyahan gikan sa 2 ngadto sa 15 ka tuig. Lima ka igsoon nakadawat ug sentensiya nga kamatayon, nga sa ulahi gihimong tibuok-kinabuhi nga pagkabilanggo. Magabii, gitaral pa gani sa armadong kapolisan ang mga inahan ug gagmayng kabataan, mao nga nabiyaan ang ilang binuhing mga hayop nga walay nag-atiman ug ang ilang mga balay nga walay nagbantay nga malungkab sa mga kawatan.

Diha sa mga kampong bilanggoan, ang mga igsoon sugaton sa “tig-abi-abi” nga mga guwardiya nga mogapos sa mga tiil sa matag usa ug siya ipaod sa salog samtang lain ang mobunal sa tiil pinaagig gomang garote. Ang mga bukog nangabali, ang mga kuko sa tiil nangaukang, ug ang panit nanglagom, nga usahay mapaksi samag panit sa kahoy. Ang mga pari nga naglibot-libot sa mga kampo nga nakakita niini nga pagdagmal mobiaybiay, “Hain na ang inyong Jehova nga mopalingkawas kaninyo gikan sa among mga kamot?”

 Ang mga igsoon “ginapiit sa tanang paagi” apan “wala biyai sa bug-os.” (2 Cor. 4:​8, 9) Sa pagkatinuod, ilang gihupay ang ubang mga piniriso pinaagi sa paglaom sa Gingharian, nga gidawat sa uban. Tagda pananglitan si Teodor Miron sa baryo sa Topliţa sa amihanan-sidlakan sa Transylvania. Una pa ang Gubat sa Kalibotan II, si Teodor nagtuo na nga gidili sa Diyos ang pagpatay ug tawo, busa siya midumili sa pagsundalo. Busa, sa Mayo 1943 siya gisentensiyahan ug lima ka tuig nga pagkabilanggo. Wala magdugay human niana, iyang nahimamat si Martin Magyarosi, Pamfil Albu, ug ang ubang Saksi nga mga binilanggo ug siya midawat ug pagtuon sa Bibliya. Kusog ang espirituwal nga pag-uswag ni Teodor ug, sa pipila lamang ka semana, nagpahinungod sa iyang kinabuhi kang Jehova. Apan, sa unsang paagi siya gibawtismohan?

Sila nakahigayon dihang si Teodor ug duolan sa 50 pang ubang mga Saksi sa Romania miagi sa tadlasonon kaayo nga dalan paingon sa prisohang kampo sa Nazi sa Bor, Serbia. Sa pagpaingon didto, sila mihunong sa Jászberény, sa Hungaria, diin kapin sa usa ka gatos ka Hungariano-ug-sinultihang mga igsoon nadugang kanila. Sa dihang sila mihunong, gisugo sa mga guwardiya ang daghang igsoon sa pagkalos ug tubig sa suba nga ipondo diha sa baril. Kay may pagsalig kanila ang mga guwardiya, ang mga igsoon miadto sa suba nga walay kaubang guwardiya. Miuban kanila si Teodor ug gibawtismohan siya diha sa suba. Gikan sa Jászberény, ang mga piniriso gipasakay ug tren ug dayon lansa paingon sa Bor.

Nianang panahona, nabalhog diha sa kampo sa Bor ang 6,000 ka Hudiyo; 14 ka Adventista; ug 152 ka Saksi. “Ang mga kahimtang makalilisang,” nahinumdom si Brader Miron, “apan giatiman kami ni Jehova. Usa ka buotang guwardiya nga kanunayng ipadala sa Hungaria nagdalag mga publikasyon diha sa kampo. Ang ubang mga Saksi nga iyang kaila ug gisaligan nag-atiman sa iyang pamilya sa panahong wala siya, busa siya sama ra ug ilang igsoon. Pasidan-an kami niini nga guwardiya, nga usa ka tenyente, kon dunay mahitabo. Dunay 15 ka ansiyano, nga maoy pagtawag kanila karon, diha sa kampo, ug sila nagdumala ug tulo ka tigom  matag semana. Sa aberids, mga 80 ang tumatambong kon sila may karelyibo. Among gisaulog usab ang Memoryal.”

Diha sa ubang mga kampo, ang mga Saksi nga wala mapriso gitugotan sa pagdalag pagkaon ug ubang mga butang sa ilang naprisong mga igsoon. Sa mga 1941 ug 1945, duolan sa 40 ka Saksi gikan sa Bessarabia, Moldova, ug Transylvania gipadala ngadto sa kampo konsentrasyon sa Şibot, Transylvania. Matag adlaw motrabaho sila sa usa ka gabsanan. Kay nihit man ang pagkaon sa kampo, ang mga Saksi nga nagpuyo sa duol magdalag pagkaon ug besti sa gabsanan matag semana. Kini iapod-apod sa mga igsoon sumala sa panginahanglan.

Ang maong maayong buhat nakahatag ug maayong pamatuod, sa isigkapiniriso ug sa mga guwardiya. Ang mga guwardiya miingon usab nga ang mga Saksi ni Jehova responsable ug kasaligan. Busa, ilang gihatagan sila ug kagawasan nga sa naandan dili ihatag ngadto sa mga piniriso. Usa sa mga guwardiya sa Şibot midawat sa kamatuoran.

 Mga Panalangin Human sa Gubat

Sa dihang natapos ang gubat sa Uropa sa Mayo 1945, ang tanang mga Saksi ni Jehova gibuhian sa mga prisohan ug sa mga kampo sa pinugsanay nga pagtrabaho. Si Martin Magyarosi, nga 62 anyos niadtong panahona, mipauli sa Bucharest ug iyang nadiskobrehan nga ang daang buhatan gipangawatan. Wala gayoy nahibiling butang bisag makenilya! “Ang buluhaton sa Ginoo nagsugod pag-usab nga wala gayoy mga gamit,” miingon ang report. Dugang pa sa pag-organisar pag-usab sa buluhaton, ang mga igsoon naningkamot sa pagparehistro niini aron ilhong legal, ug ang ilang mga paningkamot namunga. Sa Hulyo 11, 1945, ang Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova sa Romania narehistro.

Kini nakapasayon sa pag-organisar ug mga miting publiko, mga asembliya, ug pag-imprentag literatura, diin kining tanan nakatabang sa pagpalambo sa buluhaton ug nakawagtang sa nahitabong kalibog ug panagbahinbahin. Sa pagkatinuod, sa unang tuig human sa gubat, ang mga igsoon nakaimprenta ug duolan sa 870,000 ka pulyeto ug kapin sa 85,500 ka kopya sa Ang Bantayanang Torre​—kini nahimo bisan pag nihit ang papel sa nasod! Ug 1,630 ang nabawtismohan.

Ang mga igsoon nagsugod na sa publikong pagsangyaw bisan sa wala pa mahimong legal ang buluhaton. Sila naghikay usab ug mga tigom ug linaing mga pakigpulong publiko. Mahitungod sa mga Saksi sa Maramureş County, usa ka nakasaksi miasoy: “Samtang nangatras ang mga sundalo, ang mga igsoon nagtigom. Sila imong makita nga nangabot gikan sa tanang baryo sa rehiyon, nga wala gayoy kahadlok. Makalipay kaayo kadtong panahona. Ang uban nagbaktas ug 80 kilometros aron sa pagtambong, nga nag-awit ug nagsangyaw sa pagpaingon didto. Matag Dominggo, ipahibalo sa tsirman ang lugar nga pagatigoman sa pagkasunod Dominggo.”

Ang mga pakigpulong publiko ipahibalo ug ipakigpulong diha sa mga lungsod ug mga baryo diin pipila lamang ang mga Saksi o walay mga Saksi. Ang mga igsoon mogikan sa hapit nang  magtungang gabii, nga magbaktas ug kutob 100 kilometros ngadto niining mga dapita, nga magtiniil tungod kay mahal ang sapatos. Siyempre, magdala sila ug sapatos, apan kini ilang isablay sa ilang abaga. Isul-ob lamang nila kini kon ang kahimtang lisod, pananglitan, kon tugnaw kaayo ang panahon. Una pa sa adlaw sa tigom, ang mga igsoon magtanyag ug mga basahon ngadto sa mga tawo, magpahibalo sa ulohan sa pakigpulong, ug manapit sa mga tawo sa pagtambong. Pagkahuman sa pakigpulong, ang mga igsoon mamauli.

Sa Baia-Mare, Cluj-Napoca, Tirgu-Mures, ug Ocna Mureş, ang mga igsoon naghimo ug daghang asembliya nga gitambongan ug gatosan ka Saksi ug mga tawong interesado. Ang gikaikagan pag-ayo sa panagtigom sa Baia-Mare sa Hunyo 1945 mao ang bawtismo, nga gihimo napulo ka kilometros gawas sa lungsod. Human sa pakigpulong nga gihatag diha sa uma sa igsoon, ang 118 ka kandidato gituslob sa Lăpuşul River, nga nag-agos diha sa uma. Usa kadto ka halandomon kaayong bawtismo diha sa nindot kaayong palibot.

 Sa Tirgu-Mures, ang mga igsoon nangabang ug teatro nga makapalingkod ug 3,000. Sa adlaw una pa sa asembliya, ang mga delegado nagsugod sa pagpangabot nga nagsakay ug tren, karwahe, bisikleta, ug ang uban nagbaktas. Ang pipila nagsugod dayon sa pagsangyaw ug nanapit sa mga tawo sa pakigpulong publiko, nga ang ulohan maoy bahin sa arka ni Noe. Sa dihang nakita sa mga igsoon ang mga plakard nga nindot ang pagkaimprenta nga nag-anunsiyo sa pakigpulong diha sa tibuok lungsod, daghan ang nakahilak sa kalipay. Dili gayod sila makatuo nga sila makabaton pa ug kagawasan sa pagsangyaw sa maayong balita!

Ang kakugi sa mga igsoon dagaya nga gigantihan​—kay daghan kaayo ang nanambong nga tungod niana duha ka trompa ang gitaod sa gawas sa teatro aron makadungog ang mga tawo sa gawas. Busa, daghang silingan ang nakadungog sa programa gikan sa ilang mga bentana. Ang mga opisyales sa siyudad ug ang ubang mga tawong prominente gidapit aron ilang makita ug madungog mismo ang mga Saksi ni Jehova. Sa katingalahan, napuno nila ang tanang lingkoranan nga gireserba alang kanila. Miduyog usab sila sa pag-awit.

Unang Nasyonal nga Kombensiyon

Sa usa ka hinapos sa semana sa Septiyembre 28 ug 29, 1946, gihimo sa mga Saksi ni Jehova ang ilang unang nasyonal nga kombensiyon sa Romania. Ang lugar nga gihimoan sa kombensiyon mao ang Roman Arenas (Arenele Romane) sa Bucharest. Ang kompaniya sa tren sa Romania misugot dili lamang sa pagtaganag dugang nga mga tren kondili mihatag pa ug 50 porsiyento nga diskuwento sa plete! Gihatod sa tren ang kapin sa usa ka libong delegado gikan sa halayong mga bahin sa nasod ngadto sa kaulohan. Daghan ang nagdalag mga plakard, nga nakapahibulong sa mga tawo nga ilang maagian. Apan, may mga nahitabo panahon sa biyahe.

Ang mga klero nakadungog bahin sa kombensiyon ug misulay sa pagpahunong sa tren. Sa Biyernes una pa sa kombensiyon, ang lokal nga mga Saksi naghulat sa estasyon sa alas 9:00 s.b., aron sa  pagsugat sa ilang mga igsoon nga moabot nianang orasa. Sila mapailobong naghulat hangtod sa alas 6:00 s.g., sa dihang ang tren sa kataposan miabot sa estasyon. Dili mahubit ang kalipay sa mga igsoon samtang ang mga bisita ug tig-abiabi naghalogay. May armadong mga polis didto nga nagbantay, apan ang kahimtang malinawon.

Ang dakong bahin sa Bucharest nalumpag sa gubat, lakip sa duolan sa 12,000 ka balay, busa limitado ang sak-anan. Apan mapaigoon ang mga igsoon. Aron makatagana ug dugang “mga katre,” sila namalit ug daghang dagami ug gikatag kini diha sa lagwerta sa igsoon nga nagpuyo sa usa ka dapit nga gitawag ug Berceni sa gawas sa siyudad. Ang klima sa katingalahan mainit alang niana nga hinapos sa Septiyembre, busa ang mga pamilya sa mga kombensiyonista haruhay nga nangatulog uban sa ilang mga anak diha sa kutson nga dagami ilalom sa daghag-bituon nga kalangitan. Karon, niana mismong lugara nagtindog ang usa ka maanindot nga bag-ong Kingdom Hall.

Ang 3,400 nga mitambong sa kombensiyon sa Sabado sa buntag nalipay sa pagkadungog nga Ang Bantayanang Torre imprentahon na usab duha ka beses sa usa ka bulan sa Romaniano ug Hungariano nga pinulongan. Sa pagkamatuod, ang usa ka libong kopya sa unang edisyon giapod-apod ngadto sa mga igsoon nianang buntaga. Sulod sa usa ka yugto sa panahon ang magasin naglakip ug upat ka artikulo sa pagtuon aron ang tanan makaapas sa impormasyon nga wala nila matun-i panahon sa gubat.

Ang Dominggo sa buntag gigahin alang sa pagsangyaw. Grupo-grupo sa mga magmamantala makita bisan diin, nga nagpahibalo sa pakigpulong publiko. Ang ilang mga plakard dunay ilustrasyon nga martilyo, espada, ug landasan. Kining mga pulonga ang mabasa: “‘Mga Espada Himoong mga Punta sa Daro’​—Dinasig sa Diyos Kining mga Pulonga. Duha ka Manalagna ang Nagsulat Niini. Apan Kinsay Motuman Niini?” Ang mga magmamantala nanghatag ug mga imbitasyon ug nagtanyag ug mga magasin, nga ilang gidala diha sa puti nga bag nga panapton nga may kabiba  para sa abaga ug may mga pulong “Mga Saksi ni Jehova” o “Mga Magwawali sa Gingharian sa Diyos” o “Mga Magwawali sa Teokrasya.”

Nianang hapona, gisugdan ni Martin Magyarosi ang pakigpulong publiko, nga nag-ingon: “Ang kadagkoan sa kalibotan karong adlawa nagkomperensiya alang sa kalinaw didto sa Paris. Dinhi, sa atong kombensiyon, 15,000 ang atong tumatambong. Kon may morekisa sa matag usa sa mga Saksi ni Jehova nga ania dinhi, siya walay makita nga espada o pusil. Ngano? Tungod kay ato nang gihimo ang atong mga espada nga mga punta sa daro!” Kay dayag man kaayong makita ang malaglagong mga epekto sa gubat bisan diin, ang maong pakigpulong epektibo ug tukma sa panahon.

Pagka-Dominggo mitambong ang piskal sa nasod, kalihim sa Ministri sa Nasodnong Kalihokan, ubay-ubayng mga polis, ug usa ka grupo sa mga paring Ortodokso. Ang mga igsoon ug mga polis nagtuo nga mangitag kagubot ang mga pari, kay namahad man sila. Apan usa lamang ang misulay sa pagsanta sa programa. Sa dihang nakita sa mga igsoon nga mipaingon siya sa entablado panahon sa pakigpulong publiko, ilang gisikop siya, gigunitan pag-ayo ang iyang bukton, ug gidalag balik sa lingkoranan. “Dili kinahanglang magpakigpulong ang paring Ortodokso niini nga asembliya,” ilang gihunghongan siya, “apan mahimo kang makalingkod ug mamati.” Wala na siya mosulay pa niana pag-usab. Dayon, ang piskal miingon nga naikag siya sa mga pakigpulong ug nakadayeg sa kahusay sa mga Saksi ni Jehova.

 Nahinumdom sa maong kombensiyon, usa ka igsoon sa ulahi misulat: “Wala moobra ang plano sa mga kaaway, ug ang mga igsoon namauli nga malipayon kaayo.” Sila usab nagpasundayag ug napabaskog nga espiritu sa kalinaw ug panaghiusa, nga makapadasig kaayo tungod kay daghan ang nangabot sa kombensiyon nga naglibog tungod sa panagbahinbahin sa mga igsoon panahon sa gubat.

Apan, ang mga klero wala nay gahom, kay diha sa kadaghanang dapit sila dili na makamandar sa sekular nga mga awtoridad sa pagsunod sa ilang isugo kanila batok sa mga Saksi ni Jehova. Siyempre, wala kini makababag kanila sa pagbiaybiay sa mga igsoon diha sa ilang mga sermon. Apan, may mga pari nga mas grabe pag gihimo, sila nangitag mga bugoy sa pagbunal sa mga magmamantala sa Gingharian​—lalaki ug babaye​—kon may makit-an sila nga nagsangyaw. Sa usa ka higayon, gibunalan ug lipak sa asawa sa paring Ortodokso ang payunir nga sister, nga gibunal kini kaniya hangtod nabali kini! “Kami nagpasaka ug daghang kaso batok sa ingon niining matanga sa mga klero,” miingon ang report niadtong panahona.

Dugang mga Paningkamot Aron Mapatunhay ang Panaghiusa

Si Alfred Rütimann, nga gikan sa buhatan sa Switzerland, nakagugol ug duha ka bulan sa Romania sa 1947. Ang plano mao ang paghikay ug kombensiyon ug nga si Brader Hayden C. Covington, nga gikan sa tibuok-kalibotang hedkuwarter, ipauban kang Brader Rütimann. Apan, ang mga awtoridad wala mosugot nga maghimo ug kombensiyon ang mga igsoon, ug wala nila hatagi ug bisa si Brader Covington. Apan ilang gihatagan si Alfred Rütimann ug duha ka bulan nga bisa, mao nga nakaduaw siya sa Agosto ug Septiyembre sa Romania.

Iyang unang giduaw ang Bucharest, diin siya gisugat sa erport sa grupo sa mga igsoon nga dagko kaayog pahiyom nga nagbitbit ug maanindot nga mga pungpong sa bulak, nga maoy naandang pag-abiabi sa bisita. Ilang gidala siya sa buhatan sa Bucharest sa  38 Alion Street, nga balay sa usa ka tawong interesado. Ang buhatan gibalhin didto sa Enero 1947. Apan, tungod kay nameligro pag-ayo sa Komunista, wala usba sa mga igsoon ang opisyal nga adres sa buhatan nga 38 Basarabia Street. Kini nga propiedad gipalit sa Hulyo 1945, ug kini may daang lamesa ug sopa, gubaong makenilya, ug kabinet nga puno sa nagdalag na sa kadaan nga mga pulyeto ug magasin​—nga ang tanan puwede rang kompiskahon. Usahay, may sister nga motrabaho didto.

Si Brader Rütimann nakigkita kang Pamfil Albu, presidente sa legal nga korporasyon, ug kang Martin Magyarosi, nga maoy nagdumala sa buluhaton sa nasod. Kining duha ka igsoon nag-alagad usab ingong mga magtatan-aw sa distrito. Lisod ang pagpakigkomunikar sa daghang tuig, ug ang mga igsoon sa Romania nalipay sa pagkadungog bahin sa bag-ong mga kauswagan sa organisasyon ni Jehova, sama sa pagsugod sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo diha sa mga kongregasyon ug sa Tunghaang Gilead aron sa  pagbansayg mga misyonaryo. Siyempre, ang tanan naghinamhinam sa pagsugod sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo sa Romania. Sa pagkatinuod, ang mga igsoon naghikay dayon aron mapatik ang 90 ka leksiyon sa libro sa tunghaan, ang Theocratic Aid to Kingdom Publishers, nga serye-seryeng gipatik sa Romaniano ug Hungariano nga pinulongan.

Apan, ang pangunang katuyoan ni Brader Rütimann mao ang pagduaw ug mas daghang kongregasyon ug mga grupo kutob sa mahimo aron ikapaambit kanila ang hinungdanong mga pakigpulong nga ilang madunggan unta sa kombensiyon. Busa, gisugdan niya ug ni Brader Magyarosi, kinsa nagsilbing maghuhubad, ang duha ka hugna nga pagbisita sa mga dapit diin naestablisar nag maayo ang kamatuoran, sugod sa Transylvania.

Gikan sa Transylvania Ngadto sa mga Dapit Lapas sa mga Utlanan Niini

Sama sa kadaghanang dapit, ang mga magmamantala sa Transylvania naningkamot pag-ayo nga makatambong sa linaing mga tigom. Ug sila andam nga mopulaw kay kulang ug panahon ang duha ka bisita. Pananglitan, sa baryo sa Vama Buzăului, ang programa nagsugod sa alas 10:00 s.g. hangtod sa alas 2:00 s.b.​—nga walay bisag usa ka reklamo gikan sa 75 nga mitambong.

“Ang mga tawo lahi ug hunahuna bahin sa oras kay kanamo,” si Alfred Rütimann sa ulahi misulat. “Okey ra kanila bisag mobangon pa sila ug alas 2:00 o alas 3:00 s.b. alang sa mga bisita, ug wala ray sapayan kanila bisag unsang orasa pa himoon ang tigom! Bisan tuod sila nagbaktas​—ug usahay nagtiniil pa sa lagyong distansiya—​sila morag mas daghan pag oras kay kanamo ug dili kaayo tensiyonado. Sa primero abi nako ug dili praktikal ang paghikay ug tigom sa halawom nga kagabhion, apan gipasaligan ako ni Brader Magyarosi nga ako walay angay nga kabalak-an.”

Ang sunod nga giduaw mao ang Tirgu-Mures, usa ka siyudad nga niadtong panahona may populasyon nga 31,000. Kini usab napayhag sa gubat, ug halos ang tanang taytayan nangaguba. Bisan pa niana, 700 ka igsoon gikan sa 25 ka kongregasyon ang mibiyahe  ug 50 kilometros paingon sa tigomanan​—usa ka gihawanan nga dapit sa lasang duol sa siyudad.

Ang mga brader miduaw usab sa Cluj-Napoca, diin 300 ang nagtigom, nga naghawas sa 48 ka kongregasyon. Samtang diha sa siyudad, gipakita ni Brader Magyarosi kang Brader Rütimann ang imprentahan nga nawagtang niadtong 1928 tungod ni Jacob Sima. Unsay nahitabo kaniya? “Siya namatay na sa miaging tuig,” misulat si Brader Rütimann diha sa iyang taho. “Siya nahimong palahubog.”

Ang ilang sunod nga giduaw mao ang Satu-Mare ug Sighet Marmaţiei, duol sa Ukraine. Ang rehiyon dunay kapin sa 40 ka kongregasyon nga Romaniano, Hungariano, ug Ukrainiano ug pinulongan. Ang mga mag-uuma ug mga taga-baryo wala magsalig sa kalibotan sa gawas. Sila dunay ilang kaugalingong mga pananom maingon man mga tanom nga flax ug abaka nga gamiton sa paghimog panapton ug nag-alima sila ug mga hayop, ilabina mga karnero. Sila naghimo usab ug mga besti ug habol ug nagproseso ug panit sa mananap. Ang sapatero sa baryo maoy naghimo sa ilang mga sapatos. Daghang igsoong lalaki ug babaye mitambong sa espesyal nga mga tigom nga nagsul-ob sa ilang tinahi, tradisyonal nga mga sinina nga batis ug abaka nga binordahan.

Sa ikaduhang yugto sa ilang pagbiyahe, si Brader Rütimann ug Brader Magyarosi miadto sa Moldavia, sa amihanan-sidlakan sa Romania. Ang ilang unang giduaw mao ang komunidad sa Frătăuţii, diin ang mga igsoon, bisag pobre, maabiabihon kaayo. Sa kahayag sa mga lampara, ilang gidalitan ang ilang mga bisita ug preskong gatas, pan, polenta, ug pinanitang linung-ag nga itlog nga gihumol sa tinunaw nga mantekilya. Ang tanan nangaon gikan sa gagmayng mga panaksan. “Lami kaayo ang pagkaon,” misulat si Brader Rütimann. Nianang gabhiona ang mga igsoon nga miduaw natulog sa kosina diha sa katre nga gibutang duol sa hurnohan aron mainitan. Ang ilang tagbalay natulog sa duol, diha sa mga sako sa dagami.

Ang mga Saksi niining dapita madasigon sa ministeryo ug dagayang gipanalanginan ni Jehova, ingon sa makita sa taho. Sa tingpamulak sa 1945, may 33 ka magmamantala nianang dapita. Sa  1947, dunay 350​—napulo ka pilo nga pag-uswag sulod sa duha ka tuig!

Sa ilang binaryo nga biyahe, ang mga igsoon nagsakay ug karomata nga giguyod sa duha ka kabayo sa distansiya nga 120 kilometros paingon sa Bălcăuţi ug Ivăncăuţi. “Ang gagmay apan kusgang mga kabayo sa Romania makadagan sa tanang matang sa dalan, bisag unsa pa ka daot, sa bisag unsa pang orasa, maadlaw man o magabii,” misulat ang usa ka brader. Natukod sa 1945, ang Kongregasyon sa Bălcăuţi gilangkoban ug mga magmamantala nga membro kaniadto sa usa ka ebanghelikal nga relihiyon. Ang alagad sa kongregasyon mao ang ilang magwawali kaniadto. Ang tigom sa Ivăncăuţi gihimo sa balay sa usa ka igsoon kay nag-ulan man. Apan gamay ra kana nga sagabal alang sa 170 ka tumatambong, nga ang pipila kanila mibaktas ug 30 kilometros nga nagtiniil aron makaabot didto.

Kon iphon ang tanan, ang duha ka brader nakapakigpulong sa 19 ka lugar sa 4,504 ka magmamantala ug mga interesado gikan sa 259 ka kongregasyon. Sa iyang pagpauli paingon sa Switzerland, si Alfred Rütimann nagpakigpulong usab sa Orăştie ug Arad, diin ubay-ubayng mga igsoon mibaktas ug 60 ngadto sa 80 kilometros paingon sa dapit nga tigoman. Sa pagkatinuod, usa ka 60-anyos nga mag-uuma nagbaktas ug 100 kilometros, nga nagpakita lamang sa iyang dakong apresasyon sa pagtambong niining tigoma!

Kining linaing mga tigom maoy usa ka dakong hitabo sa kasaysayan sa buluhaton sa Romania, nga nahiangay gayod sa panahon dili lamang tungod kay nagkinahanglan ang mga igsoon ug pagdasig kondili tungod kay hinog na ang espirituwal nga alanihon. Ang mga Romaniano gilaay na sa daogdaogang mga magmamando ug sa mga kalisod sa gubat, ug daghan ang nawad-an ug paglaom sa relihiyon. Dugang pa, ang dako nga pagkunhod sa balor sa salapi, nga leu, sa Agosto 1947 kalit nga nakahapay sa mga tawo. Busa, daghan niadtong supak sa mensahe sa Gingharian karon maikagon nang namati.

Ang linaing mga tigom nahiangay gayod sa panahon sa laing rason​—usa ka bag-o, mas grabeng paglutos nagsugod sa pag-ugmad.  Ang paglutos nga gisugniban sa walay-diyos nga ideolohiya ug sa mapintas, hiktin-ug-hunahuna nga mga lider mikabat ug halos upat ka dekada!

Gisakop sa Unyon Sobyet ang Romania

Sa Nobyembre 1946, sa tuig una pa miduaw si Alfred Rütimann, gisakop sa mga Komunista ang Romania. Paglabay sa mga tuig, giwagtang sa ilang partido ang tanang nahibiling kontra partido ug gipakusgan ang proseso sa pagsakop sa Romania ilalom sa Unyon Sobyet, diin ang mga institusyon sa kultura ug politika sa Romania giorganisar pag-usab sumala sa mga pamaagi sa Unyon Sobyet.

Nagpahimulos niining yugto sa kalinaw sa wala pa magsugod ang bag-ong paglutos, ang mga igsoon nagpatik ug gatosan ka libong magasin, pulyeto, ug ubang mga publikasyon, nga naghatod niini ngadto sa 20 ka depot sa tibuok nasod. Sa samang higayon, daghan ang nagkugi pa gayod sa buluhaton ug ang uban nagsugod sa pagpayunir, lakip kanila mao si Mihai Nistor ug Vasile Sabadâş.

Si Mihai giasayn sa amihanan-kasadpan ug sa sentro sa Transylvania, diin siya nagpadayon sa pagpayunir bisan sa panahon nga wala na idili sa Komunista ang buluhaton, nga ilalom sa ilang pagmando dugay siyang gipangita sa mga kaaway. Unsay iyang gihimo aron dili siya masakpan? Siya miasoy: “Naghimo ako ug bag nga sama nianang gigamit sa mga lalaki nga naglibod sa pagbaligyag mga bildo sa bentana. Nagsul-ob ug sinina nga pangtrabaho ug nagdala-dala ug mga bildo sa bentana ug mga himan, akong liboron ang sentro sa kabaryohan ug kalungsoran diin ako naasayn sa pagsangyaw. Inigkakita nako ug polis o tawo nga katahapan, isinggit dayon nako ang akong baligyang mga bildo sa bentana. Ang ubang mga igsoon  migamit ug laing mga pamaagi aron malikayan ang mga magsusupak. Ang buluhaton makaikag kaayo apan peligroso​—dili lamang kanamo nga mga payunir kondili sa mga pamilya usab nga magpasaka kanamo sa ilang mga balay. Bisan pa niana, nakahatag kanamo ug dakong kalipay ang pagkakita nga miuswag ang mga estudyante sa Bibliya ug midaghan ang mga magmamantala.”

Si Vasile Sabadâş nagpadayon usab sa pagpayunir bisan pag kanunayng magbalhin-balhin. Siya dako kaayog tabang sa pagpangita ug sa pagbulig sa mga igsoon nga nagkatibulaag tungod sa Securitate, ang sentro sa dakong sistema sa seguridad sa bag-ong rehimeng Komunista. “Aron dili masakpan,” miingon si Vasile, “ako mag-amping gayod ug kinahanglang maayong mopakalaki. Pananglitan, kon mobiyahe sa laing dapit sa nasod, kinahanglang may maayo gayod akong katarongan sa pagbiyahe, sama sa pag-adto sa usa ka kaligoanan nga girekomendar sa usa ka doktor nga maayo alang sa panglawas.

“Kay nakalikay nga masuspetsahan, ako nakakitag paagi sa pagpakigkomunikar sa mga igsoon aron sila makadawat ug regular nga tagana sa espirituwal nga pagkaon. Ang akong prinsipyo mao ang Isaias 6:8: ‘Ania ako! Ipadala ako’ ug ang Mateo 6:33: ‘Nan, padayon sa pagpangita pag-una sa gingharian.’ Kining maong mga teksto nakahatag kanakog kalipay ug kusog sa pagpadayon.” Gikinahanglan ni Vasile kining mga hiyasa, kay bisag nag-amping pag-ayo siya, sama sa daghan pang uban, sa ngadto-ngadto nadakpan.

Mapintas nga mga Pag-atake Batok sa Organisasyon sa Diyos

Sa 1948 ang pagpakigkomunikar sa tibuok-kalibotang hedkuwarter lisod kaayo, busa simbolikong mga mensahe kanunay ang isulat sa mga igsoon diha sa mga postkard. Sa Mayo 1949, si Martin Magyarosi nagpadalag mensahe gikan kang Petre Ranca, nga  usa ka kaubang alagad sa buhatan sa Bucharest. Siya miingon: “Maayo ug lakat ang pamilya. Tungod sa kakusog sa hangin ug grabe nga katugnaw, kami wala makatrabaho sa uma.” Sa ulahi, laing brader misulat nga “ang pamilya dili makadawat ug mga kendi” ug nga “daghan ang masakiton.” Siya nagpasabot nga imposible ang pagpadalag espirituwal nga pagkaon sa Romania ug nga daghang igsoon ang nangapriso.

Human sa usa ka desisyon nga gipakanaog sa Ministri sa Hustisya sa Agosto 8, 1949, ang buhatan ug puy-anan sa Bucharest gisira, ug ang tanang gamit, apil ang personal nga mga kabtangan, giembargo. Sa misunod nga mga tuig, daghang igsoon ang gidakop ug gisentensiyahan. Ilalom sa pagmando sa Pasista, ang mga Saksi ni Jehova giakusar nga mga Komunista; apan sa migahom na ang mga Komunista, ang mga igsoon gitawag ug “mga imperyalista” ug “mga tigpropaganda sa Amerika.”

Daghan ang mga espiya ug mga impormer. Ang 1953 Yearbook nag-ingon nga ang mga pamaagi sa mga Komunista “grabe kaayo nga karon ang tanan nga makadawat ug sulat sa Romania gikan sa Kasadpan ilista diha sa talaan sa mga tawong tiniman-an ug panid-an ug maayo.” Ang taho nagpadayon: “Halos dili mahanduraw ang kabangisan nga gihimo didto. Bisan ang mga membro sa pamilya dili makasalig sa ila mismong pamilya. Wala na gayoy kagawasan.”

Sa unang bahin sa 1950, sila si Pamfil ug Elena Albu, Petre Ranca, Martin Magyarosi, ug daghan pang uban gidakop ug gipasakaan ug bakak nga sumbong nga nangespiya alang sa Kasadpan. Ang uban gisakit aron sila mapugos sa pagtug-an sa kompidensiyal nga mga butang ug sa pag-angkon nga sila “nangespiya.” Apan, ang ila lamang nga giangkon mao nga sila nagsimba kang Jehova ug nag-alagad sa intereses sa iyang Gingharian. Human niini nga mga pagsulay, ang pipila ka mga igsoon gipriso, ang uban gipadala ngadto sa mga kampo sa pinugsanay nga pagtrabaho. Sa unsang paagi naapektohan niini nga pagsulay ang buluhaton? Nianang tuiga mismo​—1950​—ang Romania nakabaton ug 8 porsiyento nga  pag-uswag sa mga magmamantala. Pagkadakong pamatuod sa gahom sa espiritu sa Diyos!

Si Brader Magyarosi, nga niadtong panahona hapit nang mag-70 anyos, gibalhog sa prisohan sa Gherla sa Transylvania, diin didto siya namatay sa hinapos sa 1951. “Siya nakaagom ug daghan ug grabeng pag-antos alang sa kamatuoran,” miingon ang taho, “ilabina sa gidakop siya sa Enero 1950. Karon kini nga mga pag-antos natapos na.” Oo, sa halos 20 ka tuig, giantos ni Martin ang mapintas nga mga pag-atake sa mga klero, sa mga Pasista, ug sa mga Komunista. Ang iyang panig-ingnan sa pagkamaunongon makapahinumdom sa mga pulong ni apostol Pablo: “Gibugno ko na ang maayong bugno, natapos ko na ang pagdagan sa lumba, nasunod ko na ang pagtuo.” (2 Tim. 4:7) Bisag wala mapriso, ang iyang asawa, si Maria, nagpakita usab ug maayong panig-ingnan sa pagkamalahutayon ilalom sa kalisod. Gihubit siya sa usa ka igsoon ingong “usa ka intelihente nga sister, nga debotado kaayo sa buluhaton sa Ginoo.” Human nga gidakop si Martin, si Maria giatiman sa mga paryente, ug sa iyang sinagop nga anak nga babaye, si Mărioara, kinsa napriso usab ug gibuhian sa tinghunlak sa 1955.

“Dalayegong mga Tawo ang mga Saksi ni Jehova”

Sa 1955 ang nangapriso gihatagan ug amnestiya, ug kadaghanan sa mga igsoon gibuhian. Apan wala magdugay ang ilang kagawasan. Gikan sa 1957 ngadto sa 1964, ang mga Saksi ni Jehova gigukod na usab ug gipangdakop ug ang uban gisentensiyahan ug tibuok-kinabuhi nga pagkapriso. Ang naprisong mga igsoon wala mawad-i ug paglaom apan nagdinasigay sa usag usa aron makabarog nga malig-on. Sa pagkatinuod, gibantog sila sa ilang mga prinsipyo ug integridad. “Dalayegong mga tawo ang mga Saksi ni Jehova, ug dili gayod sila moangka ug mosalikway sa ilang relihiyon,” nahinumdom ang usa ka tawo nga gipriso tungod sa pagbatok sa kagamhanan. Siya midugang nga diha sa dapit nga siya gipriso, ang mga Saksi mao ang “labing tinahod sa mga piniriso.”

Laing amnestiya ang gipahibalo sa 1964. Apan wala usab kini magdugay, kay nahitabo ang dinaghang pagdakop tali sa 1968 ug  1974. “Tungod sa among pagsangyaw sa Ebanghelyo,” misulat ang usa ka igsoon, “kami gisakit ug gibiaybiay. Among hangyoon kamo sa paghinumdom sa atong naprisong mga igsoon diha sa inyong mga pag-ampo. Kami nahibalo nga kining tanan maoy usa ka pagsulay nga kinahanglan namong antoson. Maisogon namong ipadayon ang pagsangyaw sa maayong balita sumala sa gitagna sa Mateo 24:14. Apan sa makausa pa, among hangyoon kamo sa among tibuok kasingkasing, ayaw intawon kami ug kalimti!” Sumala sa atong makita unya, gidungog ni Jehova ang kinasingkasing, inubanan ug mga luha nga mga pag-ampo sa iyang mga maunongon ug iyang gihatagan sila ug kahupayan sa nagkalainlaing paagi.

Si Satanas Nagpugas ug mga Binhi sa Pagduhaduha

Giatake sa Yawa ang mga alagad sa Diyos dili lamang gikan sa gawas kondili sa sulod usab. Pananglitan, may mga igsoon kinsa gibuhian sa 1955 ug may katungdanan sa wala pa sila dakpa, wala na hatagi ug katungdanan. Tungod niini, sila nasuko ug nagpugas ug mga binhi sa kagubot. Pagkamakapasubo nga human nga nakapabiling malig-on sa prisohan, sila nadaog sa garbo sa dihang gibuhian! Labing menos usa ka prominenteng igsoon, aron dili masilotan, nakigkooperar sa Securitate, nga nakahatag ug kadaot sa mga matinumanon ug sa buluhatong pagsangyaw.​—Mat. 24:10.

Kinahanglang sagubangon usab sa katawhan sa Diyos ang lainlaing mga kaisipan bahin sa paghimog mga desisyon nga nagdepende sa diktar sa konsensiya. Pananglitan, human nga gidakop, ang mga igsoon gipapili sa pag-adto sa prisohan o sa pagtrabaho sa mga minahan sa asin. Gilantaw sa uban kadtong mipili sa pagtrabaho sa minahan nga nakakompromiso sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang uban miingon nga ang mga sister kinahanglang dili magmek-ap ug nga dili angayng motan-aw ug sine o pasundayag sa teatro o bisan manag-iya ug radyo.

Sa laing bahin, ang kadaghanan sa mga igsoon nahibalo gayod sa dakong isyu​—ang panginahanglan sa pagpabiling maunongon sa Diyos. Kini nadayag sa dihang ang 1958 nga tuig sa pag-alagad nagtaho nga 5,288 ang nakigbahin sa pag-alagad sa kanataran​ —kapin sa 1,000 kay sa miaging tuig! Dugang pa, 8,549 ang mitambong sa Memoryal, ug 395 ang nabawtismohan.

Laing pagsulay nagsugod sa 1962 human nga gipatin-aw sa Ang Bantayanang Torre nga ang “labaw nga mga awtoridad” nga gihisgotan sa Roma 13:1 maoy mga awtoridad sa gobyerno nga iya sa tawo, dili si Jehova nga Diyos ug si Jesu-Kristo ingon sa gituohan kaniadto. Kay grabeng nag-antos sa mga kamot sa mapintas nga mga magmamando, naglisod ang daghang igsoon sa Romania sa pagdawat niining bag-ong pagsabot. Gani, ang uban tim-os nga nagtuo nga kalaki kini sa abtik nga Komunista nga gituyo aron sila bug-os nga magpasakop sa Estado, nga supak sa prinsipyo nga gilatid diha sa Mateo 22:21.

Usa ka igsoon nakigsulti sa kaubang Saksi kinsa nakaadto sa Berlin, sa Roma, ug sa ubang mga siyudad. “Kini nga magpapanaw,” siya nahinumdom, “nagpamatuod nga ang bag-ong pagsabot dili kalaki sa Komunista, kondili espirituwal nga pagkaon gikan sa ulipon nga matang. Bisan pa niana, ako nagpanuko. Busa akong gipangutana ang among magtatan-aw sa distrito kon unsay among buhaton karon.”

Siya mitubag: “Padayon lang sa buluhaton​—mao gayod kanay angay natong himoon!”

“Maayo kadto nga tambag, ug malipay ako sa pag-ingon nga ako ‘nagpadayon’ gihapon hangtod karon.”

Bisan pag problema kaayo ang pagpakigkomunikar, ang tibuok-kalibotang hedkuwarter ug ang sangang buhatan nga nagdumala sa buluhaton sa Romania naningkamot pag-ayo aron ang mga igsoon makaabay sa gipadayag nga kamatuoran ug sa pagtabang kanila nga magkahiusa ingong espirituwal nga pamilya. Aron mahimo kana, sila nagpadalag mga sulat ug naghikay ug nahiangayng mga artikulo alang sa Ministeryo sa Gingharian.

Sa unsang paagi kining espirituwal nga pagkaon nakaabot sa katawhan ni Jehova? Ang kada membro sa Komite sa Nasod tago nga nakigkomunikar sa nagapanawng mga magtatan-aw ug sa mga ansiyano sa kongregasyon. Kining tago nga komunikasyon gisuportahan  sa kasaligang mga tighatod, nga nagdala usab ug mga sulat ug mga taho ngadto-nganhi sa buhatan sa Switzerland. Busa, ang mga igsoon nakadawat ug espirituwal nga pagkaon ug teokratikanhong pagtultol.

Ang maunongong mga igsoon naningkamot usab sa pagpalambo sa espiritu sa kalinaw sulod sa ilang kaugalingong mga kongregasyon ug mga grupo. Ang usa kanila mao si Iosif Jucan, kinsa kanunayng madunggan nga moingon: “Dili kita maluwas sa Armagedon gawas kon magpadayon kita sa regular nga pagkaon sa espirituwal nga pagkaon ug makig-uban kanunay kang ‘Mama.’” Siya nagpunting sa pagpadayon sa pagpakig-uban sa yutan-ong bahin sa organisasyon ni Jehova. Ang maong mga igsoon maoy dakong panalangin sa katawhan sa Diyos ug salipdanan batok niadtong naningkamot sa pagbungkag sa ilang panaghiusa.

Mga Taktika sa Kaaway

Sa ilang paningkamot sa pagpaluya sa pagtuo sa mga alagad ni Jehova o pagpugos kanila sa pagpasakop, ang mga Komunista migamit ug mga espiya, mga traydor, pagsakit, bakak nga propaganda, ug hulga nga pagpatay. Lakip sa mga espiya ug mga impormer mao ang mga silingan, mga kauban sa trabaho, mga apostata, mga membro sa pamilya, ug mga sekreta sa Securitate. Nakasulod pa gani ang Securitate sa mga kongregasyon nga nagpakaaron-ingnong interesado sa kamatuoran ug nakakat-on ug mga teokratikanhong mga termino. Kining ‘mini nga mga igsoon’ nakahatag ug dakong kadaot ug tungod niini daghan ang nadakpan. Ang usa kanila, si Savu Gabor, duna pay dakong katungdanan. Siya nayagyag sa 1969.​—Gal. 2:4.

Giespiyahan usab sa gobyerno ang mga tawo ug mga pamilya pinaagi sa tago nga mga mikropono. Si Timotei  Lazăr miingon: “Samtang napriso ako tungod sa akong pagpabiling neyutral ingong Kristohanon, kanunayng ipatawag sa Securitate ang akong mga ginikanan ug manghod nga lalaki ngadto sa ilang hedkuwarter diin didto sila imbestigahon sulod sa unom ka oras. Sa usa niining higayona, ilang gibutangan ug mikropono ang among balay. Nianang gabhiona, ang akong manghod nga lalaki, nga usa ka elektrisyan, nakamatikod nga kusog kaayong midagan ang kuntador sa koryente. Gisusi niya ang tibuok balay ug nakakitag duha ka mikropono, nga iyang gikuhaan ug letrato ug gitangtang. Pagkasunod adlaw ang mga sekreta sa Securitate miabot ug gipangayo ang ilang mga dulaan, nga maoy ilang pagtawag niini.”

Ang bakak nga mga propaganda kasagarang gikuha gikan sa mga artikulo nga napatik sa ubang Komunista nga kayutaan. Pananglitan, ang artikulong “Ang Sektang Jehovista ug ang Kinaiyahan Niini nga Nagasupak sa Kausaban sa Politika” gikuha gikan sa usa ka mantalaan sa Rusya. Ang artikulo nag-akusar sa mga Saksi ni Jehova nga “usa ka politikanhon nga organisasyon” kansang tuyo “mao ang pagpukan sa kalihokan sa Sosyalistang mga nasod.” Giawhag usab niini ang mga magbabasa sa pagreport kang bisan kinsa nga nagpasiugda ug mga pagtulon-an sa mga Saksi. Apan alang sa mga tawong may salabotan, kining propaganda sa politika maoy dili-direkta nga pagdawat sa mga magsusupak nga sila napakyas, kay gianunsiyo niini ngadto sa tanan nga ang mga Saksi ni Jehova aktibo gihapon kaayo ug dili gayod mapahilom.

Sa dihang ang mga sekreta sa Securitate makadakop ug igsoon, ang ilang mapintas nga buhat grabe kaayo. Aron motug-an ang ilang mga biktima, sila migamit ug kemikal nga mga substansiya nga makaapektar sa hunahuna ug sa sistema nerbiyos. Si Samoilă Bărăian, nga usa nga giabusohan niini nga paagi, miasoy: “Human nga nagsugod sila sa ilang pagsukitsukit, gipuwersa nila ako pagpainom ug droga, nga mas makadaot kay sa mga pagbunal. Wala magdugay nakamatikod ako nga lain na ang akong panimati. Dili na ako makalakaw nga tul-id ug dili makasaka ug hagdan. Dayon ako pirme na nga dili makatulog. Dili na ako makatunong sa paghunahuna ug magkanga na sa pagsulti.

 “Ang akong lawas misamot pagkadaot. Paglabay sa pipila ka bulan, ako dili na makasabor ug pagkaon. Ako dili na mahilisan, ug akong gibati nga ang tanan nakong mga lutahan nalisa. Nag-antos ako sa grabeng kasakit. Ang akong mga tiil panington ug maayo nga tungod niini nangluag ang akong mga sapatos sulod sa duha ka bulan, ug akong gilabay kini. ‘Nganong magpadayon ka man sa pagpamakak?’ singka pa sa nagsukitsukit kanako. ‘Wala ka ba makakita kon naunsa ka na?’ Gusto kong mosukol sa kalagot apan nagpugong lang kog maayo.” Sa ngadto-ngadto, si Brader Bărăian bug-os nga naulian gikan niini.

Ang Securitate migamit usab ug pagsakit sa hunahuna, sama sa mahinumdoman ni Alexa Boiciuc: “Ang pait kaayo nga gabii alang kanako mao kadtong ila akong gipukaw ug gidala sa usa ka lawak diin nadunggan nako ang usa ka brader nga gikulata. Dayon nakadungog ako ug sister nga naghilak, ug unya nadunggan nako ang tingog sa akong inahan. Mas gusto pa nako nga ila akong kulatahon kay sa mag-antos niining paagiha.”

Ang mga igsoon gisultihan nga sila buhian kon ilang itug-an ang mga ngalan sa ubang mga Saksi maingon man ang oras ug lugar sa tigom. Ang mga asawa gihulhogan sa pagbiya sa ilang naprisong mga bana aron makabaton ug maayong kaugmaon ang ilang mga anak.

Kay giembargo man sa Estado ang ilang propiedad, daghang igsoon napugos sa pagtrabaho sa mga uma nga gipanag-iya sa gobyerno. Dili lisod ang trabaho, apan ang mga trabahante gipugos sa pagtambong sa mga miting sa politika nga kanunayng himoon. Kadtong dili motambong gibiaybiay, ug ang ilang suweldo gipakubsan nga halos wala na silay madawat. Siyempre, kining kahimtanga nakahatag ug kalisod sa mga Saksi ni Jehova, kinsa dili makigbahin sa bisan unsang mga miting o mga kalihokan sa politika.

Kon mangrekisa sa mga balay sa mga Saksi, embargohon usab sa mga sekreta ang personal nga mga butang, ilabina mga butang nga ikabaligya. Ug sa tunga-tunga sa tingtugnaw, ilang gipangguba ang mga pugon, ang bugtong makahatag ug kainit sa mga balay. Nganong gihimo kining mapintas nga mga buhat? Tungod kay ang  mga pugon, matod pa nila, maoy maayong dapit nga katagoan ug literatura. Bisan pa niana, ang mga igsoon dili mapahilom. Bisan kadtong nakaantos sa mga pagdagmal ug paghikaw sa pangunang panginahanglan aron mabuhi, sama sa atong makita unya, nagpadayon sa pagpamatuod bahin kang Jehova ug sa paglipay sa usag usa.

Nagdayeg Kang Jehova Diha sa mga Kampo ug sa mga Prisohan

Gawas pa sa mga prisohan, ang Romania dunay tulo ka dagkong mga kampo sa pinugsanay nga pagtrabaho. Ang usa nahimutang sa Danube Delta, ang ikaduha sa Great Island sa Braila, ug ang ikatulo anaa sa usa ka dakong kanal sa tubig nga sumpay sa Danube paingon sa Black Sea. Sukad nagmando ang Komunista, nakauban sa naprisong mga Saksi ang mga maglulutos kaniadto, nga gidakop tungod sa ilang koneksiyon sa kanhing rehimen. Nakauban sa usa ka magtatan-aw sa sirkito ang 20 ka pari! Sa pagkatinuod, daghang higayon nga dihay makaiikag nga pagbayloay ug hunahuna uban niining nangaprisong mga pari.

Pananglitan, naestorya sa usa ka igsoon sa prisohan ang usa ka propesor sa teolohiya nga tighatag kaniadto ug pasulit sa mga kandidato sa pagkapari. Nasuta sa ulahi sa brader nga wala gayoy alamag  ang propesor bahin sa Bibliya. Taliwala sa mga piniriso nga namati mao ang usa ka heneral sa armi sa napukan nga rehimen.

“Sa unsang paagi,” gipangutana sa heneral ang propesor, “nga ang ordinaryong mamumuo daghan ug nahibaloan sa Bibliya kay kanimo?”

Ang propesor mitubag: “Sa mga seminaryo kami gitudloan bahin sa tradisyon sa simbahan ug sa mga butang may kalabotan niini, apan dili sa Bibliya.”

Ang heneral nakapanaway. “Kami nagsalig sa inyong kahibalo,” matod pa niya, “apan karon nasabtan na nako nga kami gilimbongan lang diay.”

Sa ngadto-ngadto, ubay-ubayng mga piniriso nakakat-on sa tukmang kahibalo sa kamatuoran ug nagpahinungod sa ilang kinabuhi kang Jehova, apil sa usa ka tawo nga nagsilbi ug 75 ka tuig nga sentensiya tungod sa pagpangawat. Sa pagkatinuod, ang kinaiya niining tawhana nausab pag-ayo nga tungod niini siya namatikdan sa mga awtoridad sa prisohan. Busa, ilang gihatagan siya ug bag-ong trabaho​—usa ka trabaho nga sa ordinaryong kahimtang dili ihatag sa usa ka tawo nga gipriso tungod sa pagpangawat. Siya ang sugoon sa pag-adto sa lungsod nga walay kaubang guwardiya aron mamalit ug mga butang alang sa prisohan!

Bisan pa niana, lisod ang kinabuhi diha sa prisohan, ug nihit ang pagkaon. Ang mga piniriso mohangyo pa gani nga dili panitan ang ilang mga patatas aron madugang-dugangan ug diyutay ang ilang makaon. Sila mokaon usab ug utanon nga beet, sagbot, dahon, ug ubang mga tanom, aron lang mobatig kabusog. Sa ngadto-ngadto, daghan ang nangamatay tungod sa kakulang ug kaon, ug ang tanan kanunayng magkalibang.

Sa ting-init ang mga igsoon sa Danube Delta namala ug naghakot ug yuta alang sa dam nga gitukod. Sa tingtugnaw sila nanghabas ug mga tangbo samtang nagtindog sa yelo. Sila nangatulog sa daang lansa, diin ilang giantos ang grabeng katugnaw, kahugaw, mga kuto, ug mabangis nga mga guwardiya nga walay puangod bisag may mamatay pa nga piniriso. Apan, bisag unsa pay ilang  mga kahimtang, ang mga igsoon nagdinasigay ug nagtinabangay sa usag usa aron makapabiling malig-on sa espirituwal. Palandonga ang eksperyensiya ni Dionisie Vârciu.

Sa hapit nang buhian si Dionisie, siya gipangutana sa usa ka opisyal: “Ang pagpriso ba kanimo milampos sa pag-usab sa imong pagtuo, Vârciu?”

“Tabi usa,” mitubag si Dionisie, “ilisan ba nimo ang imong mahalon nga amerkana ug usa ka baratohon nga amerkana?”

“Dili,” miingon ang opisyal.

“Buweno,” mipadayon si Dionisie, “sa panahon nga gipriso ako, walay mitanyag kanako ug bisan unsa nga mas labaw kay sa akong pagtuo. Busa, nganong ilisan ko kini?”

Human niana gilamano sa opisyal si Dionisie ug miingon: “Makagawas ka na, Vârciu. Pabilin diha sa imong pagtuo.”

Ang mga igsoon nga sama kang Dionisie maoy ordinaryong mga tawo lamang. Ang ilang kaisog ug espirituwal nga kalig-on naggikan sa ilang pagtuo kang Jehova, nga ilang gihuptang buhi sa katingalahang mga paagi.​—Prov. 3:​5, 6; Filip. 4:13.

Nagtuon sa mga Butang nga Nasag-ulo

“Ang akong panahong nagugol sa prisohan maoy panahon sa teokratikanhong pagbansay,” nahinumdom si András Molnos. Nganong nakasulti siya niana? Tungod kay iyang nakita nga hinungdanon kaayo ang pagpakig-uban sa iyang mga igsoon matag semana aron sa pagtuon sa Pulong sa Diyos. “Kasagaran,” miingon si András, “ang impormasyon wala diha sa papel kondili anaa sa mga hunahuna. Hinumdoman sa mga igsoon ang mga artikulo sa Bantayanang Torre nga ilang natun-an sa wala pa sila mapriso. Dunay pipila ka igsoon nga nahinumdom pa sa unod sa tibuok magasin​—hasta sa mga pangutana sa mga artikulo sa pagtuon!” Sa ubang mga kahimtang, kining talagsaong paghinumdom niining mga butanga nahimo tungod sa kinamot nga pagkopya sa espirituwal nga pagkaon, nga gihimo sa mga piniriso sa wala pa sila madakpi.​—Tan-awa ang kahong “Mga Paagi sa Pagduplikar,” sa mga panid 132-3.

 Dihang magplano ug Kristohanong mga tigom, ipahibalo sa may kaakohang mga brader ang ulohan nga pagahisgotan, ug ang matag piniriso maningkamot sa paghinumdom sa tanan niyang nahibaloan bahin niana nga ulohan, gikan sa mga teksto sa Kasulatan ngadto sa mga punto nga nakuha gikan sa Kristohanong mga giya sa pagtuon sa Bibliya. Sa kataposan, ang tanan magtigom aron hisgotan ang materyal. Diha sa tigom, mopili sila ug konduktor kinsa human sa pangbukas nga pag-ampo maoy modumala sa pagtuon pinaagi sa pagsukna ug nahiangayng mga pangutana. Sa dihang makakomento na ang tanan, iyang isaysay ang iyang mga hunahuna ug dayon mopadayon sa sunod nga punto.

Ang grupo-grupo nga panagtigom gidili diha sa ubang mga prisohan. Apan ang mga igsoon maayong mangita ug paagi. Ang usa ka igsoon nahinumdom: “Among tangtangon ang bildo sa bentana sa kaligoanan ug pintalan ang bildo ug basa-basa nga sabon nga gisagolan ug apog nga among gikagis gikan sa bungbong. Inigkauga, kini nga bildo nahimong sulatanan, nga among sulatan sa leksiyon nianang adlawa. Idiktar sa usa ka igsoon sa hinay nga tingog ang mga pulong samtang isulat kini sa laing igsoon diha sa bildong sulatanan.

“Kami gibahin sa nagkalainlaing mga selda, nga nahimong mga grupo sa pagtuon. Ang matag leksiyon ipasa gikan sa usa ka igsoon ngadto sa laing igsoon sulod sa selda. Kay usa lamang ka selda ang may bildong sulatanan, ang mga igsoon sa ubang mga selda makadawat sa impormasyon pinaagig Morse code. Sa unsang paagi? Sa hilom, ang artikulo hinay nga ituktok sa usa kanamo diha sa bungbong o sa mga tubo alang sa init tubig. Sa samang higayon, idaitol sa mga igsoon sa ubang mga selda ang ilang mga tasa diha sa bungbong o tubo, ug ipaod sa matag usa ang iyang dalunggan diha sa iyang tasa, nga nagsilbing instrumento sa pagpamati. Siyempre, kadtong walay hanaw sa Morse code kinahanglang magtuon niini.”

Diha sa ubang mga prisohan, ang mga brader nakadawat ug lab-as nga espirituwal nga pagkaon gikan sa gawas pinaagi sa maayong mopakalaki ug mapaigoon nga mga sister. Pananglitan, sa  dihang magluto ug tinapay, paskan sa mga sister ug literatura ang tinapay. Gitawag kini sa mga brader nga tinapay gikan sa langit. Nakapayuhot pa gani ang mga sister ug mga panid sa Bibliya diha sa mga prisohan pinaagi sa pagpilo-pilo sa mga panid hangtod kini mogamay, nga ipasok diha sa gagmayng mga bola-bola nga plastik ug dayon ang mga bola-bola ituslob sa tinunawng tsokolet ug kokwa.

Apan, ang diperensiya lang niini mao nga kinahanglang basahon kini sa mga brader diha sa kasilyas, ang bugtong dapit nga makainusara sila sa pipila ka minutos nga walay mga guwardiya. Inigkahuman ug basa sa brader, kini iyang tagoon sa likod sa pondohanan ug tubig sa inidoro. Ang mga piniriso nga dili-Saksi nahibalo usab niini nga tagoanan, ug daghan ang nakabasa usab niini nga walay disturbo.

 Kababayen-an ug Kabataan Nagmaunongon

Ang magsoong si Viorica ug Aurica Filip gilutos sa mga membro sa pamilya, sama usab sa daghan pang ubang mga Saksi. Sila dunay pito ka igsoong lalaki ug usa ka magulang nga babaye. Si Viorica miasoy: “Kay siya gusto man nga moalagad kang Jehova, si Aurica mihunong sa pagtungha sa unibersidad sa Cluj-Napoca sa 1973, ug siya sa wala magdugay nabawtismohan. Ang iyang katim-os ug kadasig nakapukaw sa akong interes, ug nagsugod ako sa pagsusi sa Pulong sa Diyos. Sa dihang akong nadunggan ang saad sa Diyos nga kinabuhing walay kataposan diha sa paraisong yuta, ako namalandong, ‘Unsa pa may mas maayo niana?’ Sa miuswag ako sa akong pagtuon, akong gipadapat ang mga prinsipyo sa Bibliya bahin sa pagkaneyutral sa mga Kristohanon ug wala magpamembro sa Partidong Komunista.”

Si Viorica mipadayon: “Sa 1975, akong gipahinungod ang akong kinabuhi kang Jehova. Ako mibalhin usab ug miipon ug puyo sa usa ka paryente sa siyudad sa Sighet Marmaţiei, diin didto ako nagmaestra. Kay mipili ako nga dili makiglabot sa politika, gipahibalo ako sa mga kadagkoan sa tunghaan nga kutob na lang sa kataposan sa tuig sa pagtungha nga ako makatudlo. Aron dili ako makaundang sa pagtudlo, ang akong pamilya nagsugod sa paglutos kanako ug sa akong magulang nga babaye.”

Bisan ang mga bata nga nagtungha gihadlok usab, nga ang uban kanila gihadlok sa Securitate. Gawas nga giabuso sa pisikal ug sa pulong, daghan ang mibalhin ug laing eskuylahan tungod kay sila gipugos sa pagpaundang pagtungha. Ang uban wala dawata sa ubang eskuylahan. Giagni pa gani sa mga sekreta ang mga bata sa pagkahimong mga espiya!

Si Daniela Măluţan, nga karon payunir na, nahinumdom: “Ako kanunayng pakaulawan atubangan sa akong mga klasmet tungod kay midumili ako sa pagpamembro sa Unyon sa Kabataang Komunista, nga usa ka instrumento sa pagdoktrina sa mga batan-on bahin sa politika. Sa mitungtong ako sa ikanuybeng ang-ang, gilisod-lisod ako pag-ayo sa mga sekreta sa Securitate, ug sa ubang mga magtutudlo ug mga empleyado kinsa mga impormer.  Gikan sa 1980 ngadto sa 1982, giimbestigar ako diha sa opisina sa prinsipal halos kada una ug ikatulong Miyerkoles sa bulan. Ang prinsipal gidid-an sa pagtambong niining mga sesyona. Ang imbestigador, nga usa ka koronel sa Securitate, ilado sa mga igsoon sa Bistriţa-Năsăud County tungod kay siya nagdumot ug naglungotlungot sa paglutos kanamo. Iya pa gani akong gipakitaan ug mga sulat nga nagdahig sa mga igsoong may katungdanan. Buot niya nga mawad-an ako ug pagsalig sa mga igsoon, mobiya ako sa akong pagtuo, ug maagni ako, bisag bata pa, sa pagkahimong espiya sa Securitate. Siya napakyas.

“Apan, dili daotan ang tanan nakong naagoman. Pananglitan, ang akong magtutudlo sa history, nga membro sa partido Komunista, gustong mahibalo kon nganong kanunay akong imbestigahon. Usa ka adlaw niana, gihunong sa among maestro ang leksiyon sa history ug sulod sa duha ka oras atubangan sa tibuok klase siya daghag gipangutana bahin sa akong relihiyon. Siya nakadayeg pag-ayo sa akong mga tubag ug siya wala makaangay sa ilang pagmaltrato kanako. Human niini, maayo na siya ug pagtamod sa atong panglantaw ug midawat pa ganig mga basahon.

“Apan, ako kontra gihapon sa mga kadagkoan sa eskuylahan. Sa pagkatinuod, ila akong gipugos sa pagpaundang pagtungha sa natapos nako ang ikanapulong ang-ang. Bisan pa niana, ako nakakita dayon ug trabaho ug wala gayod magmahay nga nagpabiling maunongon kang Jehova. Sa pagkamatuod, mapasalamaton ako kaniya nga gimatuto ako sa Kristohanong mga ginikanan nga nagmaunongon bisan pa sa mga pag-abuso nga ilang giantos ilalom sa rehimeng Komunista. Dili gayod nako malimtan ang ilang maayong panig-ingnan.”

Mga Batan-ong Lalaki Gisulayan

Sa kampanya sa Securitate batok sa mga Saksi ni Jehova, gigukod niini ilabina ang batan-ong mga brader tungod sa ilang pagpabiling neyutral ingong mga Kristohanon. Sila gidakop, gipriso, gibuhian, gidakop na usab, ug gibalhog na usab sa prisohan. Ang tuyo mao ang pagpaluya sa ilang espiritu. Ang usa niini nga mga  igsoon mao si József Szabó, nga gisentensiyahan ug upat ka tuig human dayon sa pagbawtismo kaniya.

Human nga napriso sa duha ka tuig, si József gibuhian sa 1976 ug wala magdugay nakaila niya ang iyang umaabot nga asawa. “Nagsabot kami nga magpakasal ug nagtakda sa adlaw sa among kasal,” miingon si József. “Dayon nakadawat ako ug laing abiso gikan sa Cluj Military Tribunal. Ako gipareport sa adlaw mismo sa akong kasal! Bisan pa niana, ako ug ang akong pangasaw-onon wala magpababag ug nagpakasal, ug human niana ako miatubang sa tribunal. Bisag pipila pa lang ka minutos nga gikasal, ako gisentensiyahan sa tribunal ug laing tulo ka tuig nga pagkapriso, ang matag usa niini nga sentensiya akong gisilbihan. Ang akong gibating kaguol sa among panagbulag dili gayod mahubit.”

Laing batan-ong Saksi, si Timotei Lazăr, nahinumdom: “Sa 1977 ako ug ang akong manghod nga lalaki gibuhian gikan sa prisohan. Ang among magulang nga lalaki, nga usa ka tuig pa lang nga gibuhian, miuli aron saulogon kining okasyona uban kanamo. Apan siya nahulog sa laang​—ang mga sekreta sa Securitate naghulat na kaniya. Kami pinugos nga gibulag sulod sa duha ka tuig, pito ka bulan, ug 15 ka adlaw, ug karon ang akong magulang gikuha na usab gikan kanamo ug gibalhog na usab sa prisohan tungod sa iyang pagpabiling neyutral ingong Kristohanon. Ako ug ang akong manghod nga lalaki nagtan-aw nga naguol kaayo.”

Nagsaulog sa Memoryal

Sa mga gabii sa pagsaulog sa Memoryal, gipangusgan pag samot sa mga magsusupak ang paggukod sa mga Saksi ni Jehova. Ilang gipanulod ang mga balay, nagpahamtang ug multa, ug nanakop. Agig panagana, ang mga igsoon nagtigom sa ginagmayng mga grupo​—usahay mga pamilya lamang​—sa pagsaulog sa kamatayon ni Jesus.

“Sa gabii sa usa ka Memoryal,” miasoy si Teodor Pamfilie, “ang lokal nga hepe sa kapolisan nag-inom uban sa mga higala hangtod sa halawom nga kagabhion. Sa dihang siya migikan aron sa pagronda sa mga balay sa mga igsoon, iyang gihangyo ang usa  ka tawo nga dili niya kaila nga dunay sakyanan sa paghatod kaniya. Apan, ang sakyanan wala moandar. Sa kataposan, kini miandar, ug sila mipaingon sa among balay, diin ang among gamayng grupo nagsaulog sa Memoryal. Apan, kay gitabonan man namo ang tanang bentana, sila walay makita ug nagtuo nga walay tawo ang balay. Busa miadto sila sa balay sa laing igsoon. Apan didto nahuman na ang Memoryal, ug ang tanan nakapauli na.

“Kasamtangan, among gitapos ang among programa, ug ang mga igsoon namauli dayon. Kami na lamang sa akong igsoong lalaki ang nahibilin sa dihang misulod nga walay pananghid ang duha ka polis, mibarog sa tunga sa lawak, ug misinghag: ‘Unsay inyong gihimo dinhi?’

“‘Wala,’ ako mitubag. ‘Nag-estoryahay lang kami sa akong igsoon.’

“‘Nahibalo mi nga nagtigom kamo dinhi,’ miingon ang usa kanila. ‘Hain na ang uban?’ Mitan-aw sa akong igsoon, siya midugang: ‘Ug unsay imong gihimo dinhi?’

“‘Nakigkita ako kaniya,’ siya mitubag, nga gitudlo ako. Kay walay mahimo, ang mga polis migawas. Among nasayran pagkasunod adlaw nga bisan pag naglungotlungot nga makadakop, ang mga polis wala gayoy nadakpan!”

Tibuok-Kalibotang Hedkuwarter Miapelar sa mga Opisyales sa Romania

Ang ilang pagmaltrato sa mga Saksi ni Jehova nakaaghat sa hedkuwarter sa pagpadalag upat ka panid nga sulat sa Marso 1970 ngadto sa embahador sa Romania nga naasayn sa Tinipong Bansa ug sa pagpadalag unom ka panid nga sulat sa Hunyo 1971 ngadto sa presidente sa Romania, si Nicolae Ceauşescu. Diha sa ilang sulat ngadto sa embahador, ang mga igsoon miingon nga “ang among Kristohanong gugma alang sa mga igsoon sa Romania ug ang among kabalaka alang kanila maoy nakaaghat kanamo sa pagsulat kanimo.” Human sa paglista sa mga ngalan sa pito ka tawo nga gipriso tungod sa ilang pagtuo, ang sulat nagpadayon: “Gikataho nga ang pipila sa mga tawong nalista sa ibabaw gidagmalan  pag-ayo sa prisohan. . . . Ang mga Saksi ni Jehova dili mga kriminal. Sila dili makigbahin sa bisan unsang matang sa politikanhon o subersibo nga kalihokan sa bisan diing dapita sa kalibotan, ug ang ilang mga kalihokan maoy para lamang sa ilang relihiyosong pagsimba.” Ang sulat gitapos pinaagi sa paghangyo sa kagamhanan sa “paghunong sa pagpaantos sa mga Saksi ni Jehova.”

Ang sulat ngadto kang Presidente Ceauşescu nag-ingon nga “ang mga Saksi ni Jehova sa Romania walay kagawasan sa relihiyon bisag may probisyon alang niini ang konstitusyon sa Romania,” hinunoa sila nameligrong dakpon ug dagmalan kon ilang ipaambit ang ilang mga pagtulon-an ngadto sa uban ug magtigom aron sa pagtuon sa Bibliya. Gihisgotan usab sa sulat ang amnestiya nga gihatag dili pa dugay nga tungod niini daghang igsoon ang gibuhian. “Naglaom kami nga magsugod ang usa ka bag-ong yugto alang sa . . . mga Saksi ni Jehova. Apan sa pagkaalaot kini wala mahitabo. Ang balita nga among nadawat gikan sa tibuok Romania karon nagpadayag ug susama ra gihapong makasubo kaayo nga hitabo: Ang mga Saksi ni Jehova gilutos gihapon sa Estado. Ang ilang mga balay girekisa, ang mga basahon gikompiskar, ang mga lalaki ug babaye gipangdakop ug gipasakaan ug sumbong, ang uban gisentensiyahan ug daghang tuig nga pagkapriso, ug ang uban grabe nga gidagmalan. Ug tungod kini kay sila nagbasa ug nagsangyaw sa Pulong ni Jehova nga Diyos. Kining mga hitaboa makadaot sa dungog sa Estado, ug kami nabalaka pag-ayo sa nahitabo sa mga Saksi ni Jehova sa Romania.”

Duha ka libro ang gisukip uban sa sulat: Ang Kamatuoran nga Motultol sa Kinabuhing Dayon sa Romaniano nga pinulongan ug Kinabuhing Walay Kataposan​—Sa Kagawasan sa mga Anak sa Diyos sa Aleman nga pinulongan.

Miarang-arang ang kahimtang sa mga Saksi ni Jehova paglabay sa 1975, dihang ang Romania maoy usa sa mga nasod nga mipirma sa kasabotan sa Komperensiya Maylabot sa Kasegurohan ug Kooperasyon sa Uropa nga gihimo didto sa Helsinki. Gipasalig niini nga komperensiya nga panalipdan niini ang tawhanong mga katungod ug pangunang mga kagawasan, lakip ang kagawasan sa  relihiyon. Human niadto, kadto lamang modumili sa pagserbisyo militar ang sikopon ug prisohon.

Dayon, sa 1986 usa ka bag-ong konstitusyon nagbaod nga walay tawo, bisan mga opisyales, ang mahimong mosulod sa usa ka pribadong balay nga walay permiso sa tagbalay gawas lamang sa pipila ka mga kahimtang nga gitugotan sa balaod. Karon, sa kataposan, ang mga igsoon dili na mahadlok nga magdumala ug Kristohanong mga tigom ug Memoryal diha sa pribadong mga balay.

Nag-imprenta ug mga Basahon sa Tago

Sa panahon sa pagdili, ang espirituwal nga pagkaon gipayuhot ngadto sa Romania ingong pinatik nga mga panid, mga estensil, o sa ubang porma ug dayon kini imprentahon. Usahay kini gihubad nang daan sa Romaniano ug Hungariano nga pinulongan, apan kini sagad hubaron pa gikan sa Aleman, Iningles, Italyano, o Pranses. Lainlaing tawo ang magdala niini, sama sa langyawng mga turista nga moduaw sa nasod, mga estudyante nga nangabot aron sa pag-eskuyla, ug mga Romaniano nga namauli gikan sa ilang mga biyahe.

Ang Securitate naningkamot pag-ayo sa pagsikop sa mga tigdala niini ug sa pagsusi kon diin sa Romania giimprenta ang literatura. Ang mga igsoon maalamong nag-imprenta diha sa soundproof nga pribadong mga balay sa nagkalainlaing lungsod ug mga siyudad. Sa sulod niining mga balaya, sila nagtukod ug sekretong mga lawak diin dinhi ilang gitaod ang ilang makina nga tigduplikar. Ang pipila niining mga lawaka natago sa likod sa mga dapogan nga pangpainit sa balay, nga sa naandan naplastar diha sa bungbong. Apan, giusab paggama sa mga igsoon ang mga dapogan aron kini mairog-irog, nga mahimong sekretong agianan.

Si Sándor Parajdi nagtrabaho diha niining tago nga imprentahan sa Tirgu-Mures, diin dinhi iyang gipatik ang inadlawng teksto, Ministeryo sa Gingharian, Ang Bantayanang Torre, ug Pagmata! “Magtrabaho kami kutob 40 ka oras sa hinapos sa mga semana, nga magpulihay ug katulog ug usa ka oras,” nahinumdom si  Sándor. “Ang baho sa mga kemikal nanapot sa among sinina ug panit. Usa ka higayon, sa miabot ako sa balay, ang akong tres anyos nga anak nga lalaki miingon: ‘Pa, nanimaho kang inadlawng teksto!’”

Si Traian Chira, nga usa ka bana ug amahan, nagduplikar ug naghatod sa literatura ngadto sa Cluj County. Si Traian gihatagan ug daang demano nga makinang tigduplikar nga gianggaan ug Ang Galingan, nga karaan na intawon kaayo. Motrabaho pa kini, apan dili maayo ang kalidad sa imprenta. Busa gihangyo ni Traian ang usa ka mekaniko nga brader sa pag-ayo niini. Gitan-aw sa brader ang makina, apan makita sa iyang dagway nga ang karaang  Galingan palyado na. Dayon misanag ang iyang dagway, ug siya miingon: “Himoan ko kamo ug bag-ong makina!” Sa pagkatinuod, labaw pa ang gihimo niya. Ang silong sa balay sa usa ka sister nagsilbing iyang talyer ug siya naghimog kaugalingong turnohan. Inay maghimog usa ra ka makina nga tigduplikar, siya nakahimog kapin sa napulo ka makina! Kining bag-ong mga Galingan gipadala ngadto sa nagkalainlaing bahin sa nasod ug maayog kalidad ang imprenta niini.

Sa katuigan sa 1980 daghang igsoon ang gitudloan sa pagpadagan sa mga offset duplicator, nga mas maayo nga mga makina sa pag-imprenta. Ang una nga gibansay mao si Nicolae Bentaru, kinsa nanudlo usab sa uban. Sama sa mahitabo kanunay, ang pag-imprentag literatura sa balay nila ni Bentaru gipalakaw sa tibuok pamilya, nga ang matag membro dunay iya-iyang trabaho. Siyempre,  kini nga trabaho sa pag-imprenta lisod itago, ilabina kon ang Securitate mangespiya ug mangrekisa sa mga balay. Kinahanglang paspas ang pagtrabaho, busa ang mga igsoon magtrabaho ug daghan kaayong oras sa tanang hinapos sa semana aron maimprenta ug mapadala ang literatura. Nganong sa hinapos man sa semana mag-imprenta? Tungod kay sila dunay regular nga mga trabaho sulod sa semana.

Ang mga igsoon kinahanglang mag-amping usab kon mamalit ug papel. Bisag usa lang ka ream​—mga 500 ka palid nga papel​—ang paliton sa kustomer, ipatin-aw pa niya kon para kini sa unsa. Bisan pa niana, ang mga imprentahan nakapatik kutob 40,000 ka palid sa usa ka bulan! Busa ang mga igsoon kinahanglang mag-amping gayod kon mamalit. Ug kay komon man nga dunay manginspeksiyon sa dalan, kinahanglang alisto usab sila kon magdala niini.

Ang Problema sa Paghubad

Ang pipila ka mga igsoon nga nagpuyo sa nagkalainlaing bahin sa Romania naghubad sa literatura sa lokal nga mga pinulongan, lakip sa Ukrainiano, nga maoy sinultihan sa minoriyang mga tribo sa amihanan. Ang ubang mga maghuhubad maoy mga propesor sa pinulongan nga midawat sa kamatuoran; ang uban nagtuon ug laing pinulongan, tingali pinaagi sa pagkuhag kurso sa pinulongan.

Niadtong panahona, ang mga maghuhubad magsulat sa ilang mga hubad diha sa mga kuwaderno, nga ilang ihatod sa Bistriţa, usa ka siyudad sa amihanan, aron kini ma-proofread. Kausa o kaduha sa usa ka tuig, ang mga maghuhubad ug mga proofreader magkita aron maresulbar ang mga pangutana bahin sa ilang trabaho sa paghubad. Kon masakpan kining mga igsoona, sila sagad rekisahon, imbestigahon, kulatahon, ug dakpon. Kadtong madakpan prisohon sa pipila ka oras o pipila ka adlaw, buhian, ug dayon dakpon na usab​—usa ka proseso nga balik-balik nga gihimo sa paghulga kanila. Ang uban maoy mga priso kabalyero o kaha kinahanglang moreport sa kapolisan adlaw-adlaw. Ug daghan ang nangapriso, apil si Dumitru ug Doina Cepănaru ug Petre Ranca.

 Si Dumitru Cepănaru maoy usa ka propesor sa pinulongan ug history sa Romania, ug ang iyang asawa, si Doina, maoy usa ka doktor. Sa ngadto-ngadto sila nasakpan sa Securitate, gidakop, ug gibulag pagpriso sulod sa pito ug tunga ka tuig. Lima niini gigugol ni Doina sa bartolina. Gani, ang ilang mga ngalan makita diha sa gihisgotan nang sulat nga gipadala sa hedkuwarter ngadto sa embahador sa Romania sa Tinipong Bansa. Sa dihang siya napriso, si Doina nakapadalag 500 ka sulat ngadto sa iyang bana ug sa ubang naprisong mga sister aron sa pagdasig kanila.

Paglabay sa usa ka tuig human gidakop si Dumitru ug Doina, ang inahan ni Dumitru, si Sabina Cepănaru, gidakop usab, ug siya nakagugol ug lima ka tuig ug napulo ka bulan sa prisohan. Ang wala lang mapriso nga membro sa pamilya, bisag gipanid-an ug maayo sa Securitate, mao ang bana ni Sabina, nga usa usab ka Saksi ni Jehova. Bisag nameligro ang iyang kinabuhi, giduaw niya kanunay ang tanang tulo ka membro sa iyang pamilya.

 Sa 1938, si Petre Ranca gitudlong kalihim sa buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Romania. Tungod niini nga asaynment​—gawas pa sa pagkamaghuhubad​—usa siya sa nanguna diha sa listahan sa mga tawong gigukod sa Securitate. Siya ilang nasakpan sa 1948, daghang higayon nga gidakop ug, sa 1950, gihusay uban kang Martin Magyarosi ug Pamfil Albu. Giakusar nga membro sa grupo sa mga espiya sa Anglo-Amerikano, si Petre nabalhog sulod sa 17 ka tuig diha sa pipila sa kinalisdang mga prisohan sa nasod​—ang Aiud, Gherla, ug Jilava​—ug 3 ka tuig nga nahimong priso kabalyero sa Galaţi County. Bisan pa niana, gihimo niining matinumanong brader ang bug-os niyang maarangan sa pag-alagad kang Jehova hangtod sa kataposan sa iyang yutan-ong kinabuhi sa Agosto 11, 1991.

Ang mahigugmaong paghago niini nga mga maghuhupot-ug-integridad makapahinumdom sa mga pulong: “Ang Diyos dili kay dili-matarong nga kalimtan ang inyong buhat ug ang gugma nga inyong gipakita alang sa iyang ngalan, sa pagkaagi nga kamo nag-alagad sa mga balaan ug nagpadayon sa pag-alagad.”​—Heb. 6:10.

Mga Kombensiyon nga Gihimo Diha sa Hawan

Sa katuigan sa 1980, ang mga igsoon nagsugod pagtigom sa mas dagkong mga grupo​—sa linibo​—kon makahigayon, sama sa mga kasal o paglubong. Sa mga kasal, magtukod sila ug dakong  tolda sa usa ka dapit sa baryo ug ang sulod niini giadornohan ug nindot nga alpombra nga may disenyong mga hulagway ug mga teksto sa Bibliya. Ang mga lamesa ug mga bangko giplastar alang sa daghang “bisita,” ug dihay poster nga may gipadako nga logo sa Ang Bantayanang Torre ug tinuig nga teksto nga gibitay sa likod sa podyum. Ang lokal nga mga magmamantala maoy mitagana ug pagkaon kutob sa ilang maabot. Busa ang tanan nabusog sa duha ka matang sa kombira​—pisikal ug espirituwal.

 Ang programa sugdan ug pakigpulong sa kasal o paglubong ug sundan ug mga diskurso sa nagkalainlaing mga ulohan sa Bibliya. Kay usahay dili man makaabot sa untop nga panahon ang mga mamumulong, andam kanunay ang ubang kuwalipikadong mga igsoon sa pagpuli, nga kasagaran Bibliya lang ang gamit, kay wala may mga kopya sa mga laraw sa pakigpulong.

Sa ting-init, ang mga siyudadnon mangadto sa kabaryohan aron maglulinghayaw. Mao usab kini ang gihimo sa mga Saksi ni Jehova. Apan, ilang pahimuslan ang higayon pinaagi sa paghimog gagmayng mga kombensiyon diha sa kabukiran ug kalasangan. Magpasundayag usab sila ug drama bahin sa usa ka hitabo diha sa Bibliya nga magsul-ob pa gani ug besti nga iya sa partikular nga yugto sa estorya.

Laing popular nga dapit nga bakasyonan mao ang Black Sea, nga maayong lugar usab alang sa mga bawtismo. Giunsa pagtuslob sa mga igsoon ang mga bag-ohan nga dili sila mamatikdan? Ang usa ka paagi mao ang pagdula-dula konohay. Ang mga  kandidato ug ubang bawtismadong mga magmamantala mag-alirong diha sa tubig ug mag-itsahay ug bola. Ang mamumulong magtindog sa tunga ug mohatag ug pakigpulong, nga human niana ang mga kandidato mabinantayong ituslob.

Usa ka Tigomanan Alang sa mga Tigbuhig-Putyokan

Sa 1980, ang mga igsoon sa lungsod sa Negreşti-Oaş, sa amihanan-kasadpan sa Romania, nakahunahuna ug maayong paagi aron mahatagan ug permit sa pagtukod ug Kingdom Hall. Niadtong panahona ang Estado nag-awhag sa mga tawo sa pagbuhi ug putyokan. Busa usa ka grupo sa mga igsoon nga nagbuhi ug mga putyokan nakaideya sa pagtukod ug lokal nga asosasyon sa mga tigbuhig-putyokan, busa may katarongan sila sa pagtukod ug tigomanan.

Human nakigkonsulta sa mga ansiyano sa ilang sirkito, giparehistro sa mga igsoon ang ilang grupo diha sa Asosasyon sa mga Tigbuhig-Putyokan sa Romania ug miadto sa munisipyo sa pagpresentar sa ilang plano sa pagtukod ug tigomanan. Giaprobahan dayon sa mga awtoridad ang pagtukod ug kahoyng bilding nga 34 metros ang gitas-on ug 14 metros ang gilapdon. Tungod sa kalipay sa mga tigbuhig-putyokan ug sa ilang daghang katabang, ang proyekto natapos sa tulo ka bulan. Nakadawat pa gani sila ug linain nga sulat sa pasalamat gikan sa mga opisyales sa lungsod!

Kay daghan man ang manambong sa inagurasyon nga mokabat ug daghang oras, ang mga igsoon nangayo ug nakadawat ug permit sa paggamit sa tigomanan alang sa parti sa pag-ani. Kapin sa 3,000 ka Saksi gikan sa tanang bahin sa nasod nagtigom alang sa okasyon. Ang mga opisyales sa lungsod nahingangha nga daghan kaayo ang nangabot sa pagtabang sa pagpangani ug sa “selebrasyon” human niana.

Siyempre, ang selebrasyon maoy usa gayod ka makabusog sa espirituwal nga asembliya. Ug kay ang bilding gitukod man ingong tigomanan sa mga tigbuhig-putyokan, may mga putyokan nga gihisgotan diha sa programa apan sa espirituwal nga paagi. Pananglitan, ang mga mamumulong naghisgot bahin sa kinaiya sa  insekto nga pagkakugihan, abilidad sa pagtultol ug pagdumala sa organisasyon, kaisog sa pagtahan sa kinabuhi niini sa pagpanalipod sa balay-putyokan, ug daghan pang ubang kinaiya.

Human sa inagurasyon, ang Bee Hall o Tigomanan sa Putyokan, nga maoy pagtawag niini, padayong gigamit sa mga igsoon sa nahibiling mga tuig sa pagdili ug tulo ka tuig human nga nahimong legal ang buluhaton.

Ang mga Magtatan-aw sa Sona Nakatabang sa Pagpalambo sa Panaghiusa

Daghang katuigan nga ang mga Komunista naningkamot pag-ayo sa pagpugas ug mga binhi sa pagduhaduha ug panagbahin-bahin taliwala sa katawhan sa Diyos ug sa pagpahunong sa tanang komunikasyon. Sama sa nahisgotan na, sila milampos ug diyutay. Sa pagkatinuod, dihay panagbahin-bahin bisan hangtod sa katuigan  sa 1980. Ang pagduaw sa mga magtatan-aw sa sona nakatabang sa pagsulbad niining maong problema, maingon man ang nagakabag-ong ideolohiya sa politika.

Sa tunga-tungang bahin sa katuigan sa 1970, si Gerrit Lösch, membro sa Komite sa Sanga sa Austria apan karon membro na sa Nagamandong Lawas, nakaduaw sa Romania sa daghang higayon. Sa 1988, ang mga hawas sa Nagamandong Lawas nga si Theodore Jaracz ug Milton Henschel duha ka beses nga miduaw didto, ug ilang gipakuyog si Brader Lösch ug ang maghuhubad nga si Jon Brenca, nga niadtong panahona membro sa pamilyang Bethel sa Tinipong Bansa. Human niining makapadasig nga mga duaw, libo-libong igsoon nga mibulag sa pundok sa katawhan ni Jehova masaligon nga nakig-uban pag-usab sa panon.

Kasamtangan, ang nagkadakong mga kausaban sa politika nakatay-og sa Komunistang mga nasod sa Uropa, nga nagpahuyang sa pundasyon niini ug misangpot sa pagkapukan sa kadaghanang mga rehimen niini sa kataposang bahin sa mga tuig sa 1980. Sa Romania, ang kahimtang nahimong kritikal kaayo sa 1989, dihang mialsa ang mga tawo batok sa rehimeng Komunista. Ang lider sa partido, si Nicolae Ceauşescu, ug ang iyang asawa gipatay sa Disyembre 25. Pagkasunod tuig, usa ka bag-ong gobyerno ang natukod.

Kagawasan sa Kataposan!

Sama sa naandan, ang mga Saksi ni Jehova nagpabiling neyutral sa dihang nausab ang kahimtang sa politika sa Romania. Bisan pa niana, alang sa 17,000 ka Saksi sa Romania niadtong panahona, ang kausaban nakahatag ug mga kagawasan nga gipangandoy lamang sa kadaghanan kanila kaniadto. “Human sa 42 ka tuig,” matod pa sa Komite sa Nasod, “kami malipayon sa pagpadalag makapasadyang report bahin sa buluhaton sa Romania. Kami mapasalamaton sa atong mahigugmaong Amahan, si Jehova nga Diyos, kinsa nagpatalinghog sa tim-os nga mga pag-ampo sa milyon-milyong igsoon ug nagtapos sa mabangis nga paglutos.”

 Sa Abril 9, 1990, ang mga igsoon giila na nga legal ingong Relihiyosong Organisasyon sa mga Saksi ni Jehova ug naghikay dayon ug mga sirkitong asembliya sa tibuok nasod. Kapin sa 44,000 ang mitambong niining mga tigoma​—sobra sa duha ka pilo sa gidaghanon sa mga magmamantala, nga nakaabot ug mga 19,000. Sa pagkamatuod, ang report sa pag-alagad sa kanataran nagpakita nga gikan sa Septiyembre 1989 ngadto sa Septiyembre 1990, ang mga Saksi ni Jehova miuswag ug 15 porsiyento!

Niadtong panahona, ang Komite sa Nasod maoy nagpalakaw sa buluhaton ilalom sa pagdumala sa sanga sa Austria. Apan, sa 1995, human sa 66 ka tuig nga kal-ang, ang Romania nakabaton na usab ug sangang buhatan.

Nakapabiling Malig-on Bisan sa Kalisod sa Panalapi

Sa katuigan sa 1980, ang ekonomiya sa Romania mius-os pag-ayo, ug ang mga baligya nihit. Dayon, sa dihang napukan ang kagamhanang Komunista, ang ekonomiya nahugno uban niini, nga nakahatag ug grabeng kalisod sa mga tawo. Sa pagtabang aron maalibyohan ang kalisod, ang mga Saksi ni Jehova sa Austria, Hungaria, ug sa kanhing Czechoslovakia ug Yugoslavia nagpadala ug kapin sa 70 ka toneladang pagkaon ug mga sinina ngadto sa ilang mga igsoon sa Romania, kinsa nakapaambit usab niini ngadto sa dili-Saksi nga mga silingan. “Sa matag tabang nga ihatag,” nag-ingon ang report, “pahimuslan sa mga igsoon ang higayon sa paghatag ug bug-os nga pamatuod.”

Gawas sa materyal nga mga tagana, ang mga igsoon nakadawat ug dagaya kaayong espirituwal nga pagkaon. Kining pag-abot sa abundang pagkaon nakapalugmaw sa mga luha, kay kining mga tawhana lagmit nagsalo sa usa lang ka Bantayanang Torre alang sa tibuok grupo. Dugang pa, sa Enero 1, 1991 nga gula, Ang Bantayanang Torre sa Romaniano nga pinulongan dungan nga gipatik sa Iningles nga edisyon ug dekolor pa! Tungod niini nga mga kausaban, midaghan ang napahimutang nga mga basahon diha sa teritoryo.

 Ang Miting sa Gagmayng mga Grupo Nahimong Regular nga mga Tigom

Sa panahon sa paglutos, ang mga igsoon dili makadumala ug pipila ka tigom, sama sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo, sa normal nga paagi. Hinuon, sila magmiting sa gagmayng mga grupo, magbasa una sa impormasyon, ug dayon maghisgot niana. Kasagaran pipila lang o usa lang ka kopya sa materyal nga hisgotan ang ilang nabatonan.

“Ang Giya sa Tunghaan sa Teokratikanhong Ministeryo gipatik sa Romaniano nga pinulongan sa 1992,” miingon si Jon  Brenca, nga karon membro na sa Komite sa Sanga sa Romania. “Una pa niana, dihay pipila ka igsoon nga nagpaimprenta nianang libroha sa ilang lugar. Sa 1991 kami nagsugod sa pagbansay sa mga ansiyano kon unsaon pagdumala sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo ug paghatag ug tambag. Apan, kasagaran ang mga ansiyano magpanuko sa paghatag ug tambag, nga isulti diha sa entablado niadtong panahona. ‘Ang mga igsoon masilo kon among tambagan sila atubangan sa mga tawo,’ miingon ang uban.”

Dihay sayop nga mga pagsabot usab. Pananglitan, sa dihang miduaw ang usa ka graduwado sa Ministerial Training School sa usa ka kongregasyon sa 1993, giduol siya sa usa ka ansiyano nga may dalang kopya sa eskedyul sa tunghaan nga naghisgot nga ang mas dako nga kongregasyon mahimong magdumala ug ikaduhang tunghaan. Kay nagtuo nga kini nga tunghaan maoy alang sa mas eksperyensiyadong mga estudyante, ang ansiyano nangutana: “Kanus-a kaha kami makahatag ug mga pakigpulong sa maong tunghaan? Kami dunay kuwalipikadong mga igsoon nga mahimo nang motungtong sa taas-taas nga ang-ang.” Maluloton nga gipatin-aw sa bisita nga brader kining butanga.

“Ang mga sirkitong asembliya dako kaayog nahimo sa pag-edukar sa mga igsoon,” miingon si Brader Brenca, “kay lakip sa  programa niini ang usa ka sulondan sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo nga dumalahon sa magtatan-aw sa distrito. Apan, mikabat unag mga tuig ayha pa naanad ang tanan niining kahikayana.”

Ang Pioneer Service School gisugdan sa Romania sa 1993 nga nakatabang sa libo-libong payunir sa pag-uswag sa espirituwal ug sa pagkahimong mas epektibo sa ministeryo. Sa pagkamatuod, ang pagpayunir sa Romania lisod tungod kay wala kaayoy makuhang partaym nga trabaho. Bisan pa niana, sa 2004, kapin sa 3,500 ka igsoon nakapakigbahin sa pipila ka matang sa pag-alagad ingong payunir.

Tabang Alang sa Nagapanawng mga Magtatan-aw

Ang mga igsoong si Roberto Franceschetti ug Andrea Fabbi giasayn gikan sa buhatan sa Italya ngadto sa Romania sa 1990. Sila gisugo sa pagtabang sa pag-organisar pag-usab sa buluhaton. “Niadtong panahona, 57 anyos na ako,” miingon si Brader Franceschetti. “Tungod sa kalisod sa panalapi sa Romania niadtong panahona, ako ug ang akong asawa nga si Imelda nalisdan niining bag-ong asaynment.

“Sa dihang miabot kami sa Bucharest sa Disyembre 7, 1990, sa alas 7:00 s.g., ang temperatura maoy -12 grado Celsius, ug ang siyudad naputos sa niyebe. Among nahibalag ang pipila ka igsoon sa sentro sa siyudad ug nangutana kon asa kami mosaka nianang gabhiona. ‘Wala pa kami mahibalo,’ sila miingon. Apan, usa ka batan-ong babaye kansang inahan ug apohang babaye mga Saksi nakadungog sa among panagsultihay ug dihadiha kami iyang gidapit sa iyang balay. Miestar kami didto ug pipila ka semana hangtod nakakita kamig apartment sa siyudad. Gilig-on ug gidasig usab kami sa mga igsoon aron kami makapasibo sa among asaynment.”

Graduwado sa ika-43 nga klase sa Gilead sa 1967, si Roberto ug ang iyang asawa nakagugol ug halos siyam ka tuig sa Romania, nga nakatabang ug dako sa mga igsoon sa pagpahimulos sa ilang daghang tuig nga kasinatian sa pag-alagad kang Jehova.  “Sa Enero 1991,” nagpadayon si Roberto, “ang Komite sa Nasod naghikay ug usa ka tigom uban sa tanang nagapanawng mga magtatan-aw​—42 ka igsoon. Ang kadaghanan nag-alagad sa gagmayng mga sirkito nga gilangkoban ug unom o pito ka kongregasyon matag usa. Ang ilang buluhaton maoy pagduaw sa matag kongregasyon sulod sa sunod-sunod nga duha ka hinapos sa semana, nga kasagaran dili mouban ang ilang mga asawa. Niadtong panahona, ang mga magtatan-aw sa sirkito dunay regular nga trabaho aron sa pagsuportar sa ilang mga pamilya ug aron dili magduda ang mga awtoridad. Apan karon sundon na niining mga igsoona ang samang eskedyul sa ilang mga katugbang sa ubang kayutaan pinaagi sa pagduaw sa kongregasyon gikan sa Martes hangtod sa Dominggo.

“Human sa pagpatin-aw niini nga kahikayan, akong gisultihan ang tanang 42 ka igsoon, ‘Kon kamo gustong mopadayon sa pag-alagad ingong nagapanawng mga magtatan-aw, palihog iisa ang inyong kamot.’ Walay bisag usa ka kamot ang miisa! Busa, sa pipila lamang ka minutos, nawad-an kami sa tanang nagapanawng mga magtatan-aw sa nasod! Apan, human nga giampo kining butanga, nabag-o ang hunahuna sa uban. Laing dugang tabang gihatag sa mga graduwado sa Ministerial Training School gikan sa Alemanya, Austria, Italya, Pransiya, ug Tinipong Bansa.”

Si Jon Brenca, nga lumad sa Romania, mibalhin sa Romania gikan sa Brooklyn Bethel, diin didto siya nakaalagad sulod sa napulo ka tuig. Sa sinugdan, si Jon nag-alagad ingong magtatan-aw sa sirkito ug sa distrito. Siya nahinumdom: “Sa Hunyo 1991, ingong magtatan-aw sa distrito, nagsugod ako sa pag-alagad uban sa mga magtatan-aw sa sirkito kinsa andam moalagad sa bug-os panahon  ilalom sa bag-ong kahikayan. Akong nadiskobrehan sa ulahi nga dili lamang sila ang may problema sa pagbag-o sa ilang kaisipan kondili hasta usab ang mga kongregasyon. ‘Ang mga igsoon dili makahimo sa pagsangyaw adlaw-adlaw,’ miingon ang ubang mga ansiyano. Bisan pa niana, ang tanan mikooperar ug nagpasibo.”

Ang Kingdom Ministry School ug ang Ministerial Training School nakatabang usab sa pag-edukar sa mga igsoon. Sa panahon sa Kingdom Ministry School sa Baia-Mare, usa ka ansiyano naghilak nga miduol sa usa sa mga instruktor. “Dugay na akong ansiyano,” siya miingon, “apan karon lang gayod ako nakasabot kon unsaon pagdumala ang pagduaw sa mga igsoon ingong magbalantay. Mapasalamaton ako sa Nagamandong Lawas alang niining mapuslanong impormasyon.”

Ang mga igsoon nakadungog bahin sa Ministerial Training School, apan abi nila ug kutob lamang sila sa pagpangandoy nga aduna untay ipahigayon nga MTS sa ilang kaugalingong nasod. Busa imong mahanduraw ang ilang kalipay dihang kanang maong pangandoy natinuod sa 1999 dihang nagsugod ang unang klase! Sukad niadto, walo na ka klase ang natapos, ug nakatungha usab ang mga igsoon nga Romaniano ug pinulongan nga gikan sa kasikbit nga Moldova ug Ukraine.

“Nakaplagan na Nako ang Kamatuoran!”

Bisan tuod regular nang gisangyawan ang mga tawo, duolan sa pito ka milyon​—ikatulong bahin sa populasyon​—nagpuyo sa teritoryo nga walay kongregasyon ang nag-atiman. Ug daghang dapit ang wala pa gayod makadungog sa maayong balita, busa dako pa ang alanihon! (Mat. 9:37) Ang mga regular ug espesyal payunir ug mga ansiyano sa kongregasyon misanong niini nga panginahanglan pinaagi sa pagbalhin ngadto niining mga dapita. Tungod niini, dugang mga grupo ug mga kongregasyon ang natukod. Dugang pa, ang sanga nagdapit sa mga kongregasyon sa pagpakigbahin sa linaing mga kampanya sa pag-alagad diha sa mga teritoryo nga walay kongregasyon ang nag-atiman. Sama sa ubang kayutaan, kining maong mga kampanya maayog resulta.

 Diha sa usa ka layo kaayong baryo, usa ka 83 anyos nga babaye nakadawat ug kopya sa Ang Bantayanang Torre gikan sa usa sa iyang mga anak nga babaye, kinsa nakakita niini diha sa basurahan sa Bucharest. Dili lamang gibasa sa tigulang nga babaye ang magasin kondili gitan-aw ang tanang teksto diha sa iyang Bibliya, diin makita ang ngalan sa Diyos. Sa dihang nakig-estorya siya sa iyang anak, siya miingon, “Day, nakaplagan na nako ang kamatuoran!”

Ang tigulang nakigsulti usab sa pari sa baryo ug gipangutana siya kon nganong wala niya itug-an sa mga tawo ang ngalan sa Diyos. Ang pari wala motubag apan mihangyo sa paghulam sa Bibliya ug sa magasin aron basahon kini. Ang tigulang matinahorong misugot, ug wala na iuli sa pari ang iyang Bibliya ug Bantayanang Torre. Sa ulahi, sa dihang ang mga Saksi ni Jehova miabot sa iyang baryo aron sa pagsangyaw, iya silang gipadayon sa balay, nagsugod sa pagtuon sa Pulong sa Diyos pinaagi sa tabang sa librong Kahibalo, ug miuswag pag-ayo. Karon, siya ug ang iyang mga anak nga babaye anaa na sa kamatuoran.

May Kagawasan na Gayod sa Pagtigom!

Ang mga Saksi ni Jehova sa Romania nalipay kaayo sa dihang sa 1990 sila nagtigom alang sa “Putli nga Pinulongan” nga Distritong mga Kombensiyon. Alang sa kadaghanan, kini ang ilang unang natambongan nga kombensiyon sukad. Ang mga siyudad nga gihimoan sa kombensiyon mao ang Brasov ug Cluj-Napoca. Duha ka semana una pa niana, ang delegado nga kapin sa 2,000 mitambong sa Romaniano-ug-pinulongan nga kombensiyon sa Budapest, Hungaria. Bisan tuod usa lang ka adlaw ang mga kombensiyon sa Romania, ang mga igsoon nalipay kaayong naminaw sa pakigpulong sa duha ka hawas sa Nagamandong Lawas, si Milton Henschel ug Theodore Jaracz. Kapin sa 36,000 ang mitambong, ug 1,445 ang nabawtismohan​—mga 8 porsiyento sa gidaghanon sa mga magmamantala!

Sa 1996, ang Bucharest gieskedyul nga himoan sa usa sa “Mga Mensahero sa Diyosnong Pakigdait” nga Internasyonal nga mga Kombensiyon. Apan, ang mga klerong Ortodokso naningkamot pag-ayo aron dili madayon ang kombensiyon. Sila ug ang ilang  mga dumadapig namaskin ug mga poster nga makapukaw ug kasuko sa mga tawo diha sa tibuok siyudad​—sa mga propiedad sa simbahan, mga bilding, mga agianan, ug mga bungbong. “Ortodokso o kamatayon,” miingon ang usa ka poster, ug dihay lain nga nag-ingon: “Among hangyoon ang mga awtoridad sa pagkanselar niini nga kombensiyon. DALI MO ARON ATONG DEPENSAHAN ANG RELIHIYON SA ATONG KATIGULANGAN. Hinaot nga tabangan kita sa Diyos!”

Ilalom niining maong mga kahimtang, ang hunahuna sa mga opisyales sa siyudad nausab ug wala motugot nga himoon ang  kombensiyon sa Bucharest. Bisan pa niana, ang mga igsoon nakaabang ug pasilidad sa Brasov ug Cluj-Napoca gikan sa Hulyo 19 ngadto sa 21, ug sila usab nakaorganisar ug daghang gagmay nga mga kombensiyon sa Bucharest ug Baia-Mare alang niadtong dili makabiyahe ngadto sa ubang mga kombensiyon.

Ang mga reporter nakadayeg pag-ayo sa mga igsoon nga sila nakapabiling kalmado ug nakaorganisar pag-usab sa mga butang bisag wala na kaayoy panahon. Busa, bisan pa sa pagsupak sa mga klero, positibo ang balita sa media sa adlaw una pa magsugod ang kombensiyon. Apan bisan ang unang negatibong mga report nakahatag gihapon ug kaayohan tungod kay napasiugda niini ang ngalan ni Jehova. “Sulod sa tulo ka semana,” miingon ang igsoon sa Bucharest, “kami nakabaton ug publisidad nga katumbas sa  daghang tuig nga pagsangyaw sa tibuok nasod. Ang gihunahuna sa Romanian Orthodox Church nga makabalda kanamo, sa pagkamatuod nakabentaha sa maayong balita.” Dihay total nga 40,206 nga mitambong sa mga kombensiyon, ug 1,679 ang nabawtismohan.

Diha sa “Mga Magbubuhat sa Pulong sa Diyos” nga Distritong mga Kombensiyon, nga gihimo sa tuig 2000, ang mga igsoon nalipay sa pagdawat sa Bag-ong Kalibotang Hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Romaniano nga pinulongan. Usa ka batan-ong lalaki nga miapresyar niini miingon: “Mas nasuod ako kang Jehova sa nabasa nako ang iyang ngalan diha sa akong personal nga kopya niini nga hubad. Kinasingkasing ako nga nagpasalamat kang Jehova ug sa iyang organisasyon.”

 Ang Tigomanan sa Tigbuhig Putyokan Nahimong Assembly Hall

Gawas sa Tigomanan sa Tigbuhig Putyokan, nga nahisgotan na, walay mga Kingdom Hall nga natukod panahon sa Komunista. Busa sa dihang gikuha na ang pagdili, daghan kaayong Kingdom Hall ang gikinahanglan. Apan, tungod sa kahikayan sa Kingdom Hall Fund, ning bag-o pa lang nga mga tuig ang mga igsoon nakatukod, sa aberids, ug usa ka Kingdom Hall matag napulo ka adlaw! Ang mga bilding simple ug praktikal, nga gisunod sa partikular nga mga disenyo ug gama sa mga materyales nga sayon nga mabatonan. Sama sa ubang mga nasod, ang hapsay nga pag-organisar ug espiritu sa pagboluntaryo nga napasundayag panahon sa pagtukod, ilabina sa mga bilding nga gidisenyo nga daling mahuman, nakahatag ug maayong pamatuod sa mga silingan, mga negosyante, ug mga opisyales sa siyudad.

Sa Mureş County, giduol sa mga igsoon ang mga awtoridad nga nangayog permit aron mataoran ug linya sa koryente ang Kingdom Hall nga gikamulo pagtukod. “Nganong nagdali-dali man kamo?” nangutana ang usa ka opisyal. “Ang pagproseso sa inyong permit labing menos mokabat ug usa ka bulan, ug kamo wala pa kaayoy mahuman nianang panahona.” Busa gipadangat sa mga igsoon kining butanga ngadto sa direktor.

Siya nangutana usab: “Unsa may inyong gidalian? Di ba bag-o pa lang ninyo giugbok ang pundasyon?”

“Bitaw,” mitubag ang mga igsoon, “apan sa miaging semana pa kadto. Karon gitrabaho na namo ang atop!” Nasabtan kini sa direktor ug miisyu dayon siya ug permit pagkasunod adlaw.

Ang unang Assembly Hall sa Romania, nga gitukod sa Negreşti-Oaş, makapalingkod ug 2,000 sa pangunang tigomanan ug 6,000 diha sa walay atop nga ampiteatro. Si Brader Lösch nalipay kaayo nga gidapit sa paghatag ug pakigpulong sa pagpahinungod, nga iyang gihatag sa Romaniano nga pinulongan. Kapin sa 90 ka kongregasyon gikan sa lima ka sirkito nakatabang sa pagtukod. Bisag wala pa ipahinungod ang tigomanan, 8,572 ang mitambong sa  distritong kombensiyon nga gihimo didto sa Hulyo 2003. Siyempre, ang Assembly Hall maoy gisumsoman sa tabi sa Ortodokso nga komunidad. Apan dili negatibo ang tanang komento. Sa pagkatinuod, ang ubang mga pari nakadayeg pa gani sa mga igsoon tungod sa ilang espiritu sa pagboluntaryo.

Walay Hinagiban ang Molampos Batok sa mga Alagad sa Diyos

Sa dihang si Károly Szabó ug si József Kiss mipauli sa ilang yutang-natawhan sa 1911, wala sila mahibalo kon sa unsang sukod panalanginan ni Jehova ang buluhaton nga ilang gisugdan. Palandonga: Sa miaging napulo ka tuig, mga 18,500 ka bag-ohan ang nabawtismohan sa Romania, nga ang gidaghanon sa mga magmamantala miabot ug 38,423. Ug 79,370 ang mitambong sa Memoryal sa 2005! Aron makaapas niini nga pag-uswag, usa ka nindot nga bag-ong puy-anang Bethel ang gipahinungod sa 1998 ug gipadako sa tuig 2000. Tulo ka Kingdom Hall ang gitukod usab diha sa propiedad.

 Hinunoa, ang pundasyon niining dakong pag-uswag gitukod panahon sa mapintas nga paglutos nga ang daghang detalye niini dili mahubit. Busa, ang tanang pasidungog alang niini nga pag-uswag iya ni Jehova, diin ilalom sa iyang mapanalipdanong landong midangop ang iyang maunongong mga Saksi. (Sal. 91:​1, 2) Bahin sa iyang matinumanong mga alagad, si Jehova nagsaad: “Bisan unsa nga hinagiban nga buhaton batok kanimo dili magmalamposon, ug ang matag dila nga mosulti batok kanimo sa paghukom imong pagahukman. Mao kini ang panulondon sa mga alagad ni Jehova.”​—Isa. 54:17.

Aron dili mawala kanang bililhong “panulondon,” ang mga Saksi ni Jehova sa Romania determinado sa paghinumdom sa mga luha niadtong tanang nag-antos pag-ayo tungod sa pagkamatarong pinaagi sa pagsundog sa ilang bililhong pagtuo.​—Isa. 43:10; Heb. 13:7.

 [Kahon sa panid 72]

Katibuk-ang Larawan sa Romania

Ang yuta: Nagkobre ug 238,000 kuwadrado kilometros, ang yuta sa Romania linginon ug porma nga duolan sa 720 kilometros gikan sa sidlakan ngadto sa kasadpan. Ang nag-alirong nga mga nasod niini mao ang Ukraine, Moldova, Bulgaria, Serbia ug Montenegro, ug Hungaria.

Ang mga tawo: Ang 22 milyones ka molupyo sa Romania naggikan sa nagkalainlain nga langyawng mga nasod ug mga tawong lumadnon, sama sa Romaniano, Hungariano, Aleman, Hudiyo, Ukrainiano, mga Gypsy, ug uban pa. Labing menos 70 porsiyento sa populasyon maoy Romanian Orthodox.

Ang pinulongan: Ang Romaniano mao ang opisyal nga pinulongan. Kini naugmad gikan sa Latin, nga pinulongan sa karaang mga Romano.

Ang pangabuhi: Mga 40 porsiyento sa mamumuo nalangkit sa mga trabaho sa agrikultura, lasang, ug pagpangisda; 25 porsiyento nagtrabaho sa pabrika, mina, o konstruksiyon; ug 30 porsiyento maoy sa mga industriya nga nagtanyag ug mga serbisyo.

Ang pagkaon: Ang mga pananom naglakip sa mais, patatas, sugar beet, trigo, ug paras. Karnero ang kinadaghanang binuhi nga hayop. Ang uban pang binuhing mga hayop maoy baka, baboy, ug manok.

Ang klima: Sa matag rehiyon lainlain ang temperatura ug ang kasubsob sa pag-ulan. Sa katibuk-an, ang klima igo-igo lang nga dunay tingpamulak, ting-init, tinghunlak, ug tingtugnaw.

 [Kahon sa panid 74]

Ang Nagkalainlaing mga Rehiyon sa Romania

Ang Romania, nga halos kabanikanhan, daghag lainlaing mga rehiyon nga makasaysayanhon, sama sa rehiyon sa Maramureş, Moldavia, Transylvania, ug Dobruja. Ang Maramureş, nga amihanang rehiyon, mao lamang ang bugtong teritoryo nga wala gayod maasdang sa mga Romano. Ang mga tawo namuyo sa lagyo nga kabaryohan sa bukid ug nakapreserbar sa kultura sa ilang mga katigulangang Daciano. Sa sidlakan, ang Moldavia ilado sa mga binohan, mga tubod, ug ika-15ng siglo nga mga monasteryo niini. Sa Walachia, nga rehiyon sa habagatan, nahimutang ang kaulohan ug kinadak-ang siyudad sa Romania, ang Bucharest.

Nahimutang sa sentro sa Romania, ang Transylvania maoy usa ka bukid nga patag ang ibabaw nga gilibotan sa Carpathian Mountains. Ang Transylvania, nga daghag karaan kaayong mga kastilyo, mga siyudad, ug mga kagun-oban, maoy gigikanan sa sugilanon bahin ni Dracula, nga tinumotumo nga bampira. Ang mga tawo nga gibasehan sa estorya bahin ni Dracula mao ang ika-15ng siglo nga si Prinsipe Vlad Dracul, o Vlad nga Yawa, ug si Prinsipe Vlad Ţepeş, nga nailhang Vlad nga Maglalansang tungod sa paagi sa iyang pagpatay sa iyang mga kaaway. Siyempre, lakip sa mga dapit nga adtoan sa mga turista mao ang puy-anan kono niining mga tawhana.

Ang Dobruja, nga utlanan sa Black Sea sa mga 250 kilometros, maoy nahimutangan sa matahom nga Danube Delta. Ang Danube, nga ikaduha sa kinatas-ang suba sa Uropa, mao ang habagatang utlanan sa Romania ug nag-agos sa dakong bahin sa nasod. Ang 4,300-kuwadrado-kilometros nga delta sa Uropa, nga ang ekolohiya niini nagkalainlain, mao ang kinadak-ang reserbang kalamakan ug pinuy-anan sa kapin sa 300 ka matang sa langgam; 150 ka matang sa isda; ug 1,200 ka klase sa mga tanom, gikan sa mga kahoyng willow ngadto sa mga water lily.

 [Kahon sa panid 87]

Kultong Zamolxis Nahimong Romanian Orthodox

Sa mga siglo una pa sa atong Komong Panahon, ang mga tawo nga nagpuyo sa rehiyon nga karon nailhang Romania mao ang mga Getae ug ang mga Daciano, nga kadugo nga mga tribo. Ang ilang diyos, si Zamolxis, lagmit mao ang bathala sa langit ug sa mga patay. Sa karon, halos ang tanang Romaniano nag-angkong Kristiyano. Sa unsang paagi kini nahitabo?

Sa panahon sa pagmando sa Roma sa Balkan Peninsula, ang Geto-Daciano nga panag-anib nahimong dakong kapeligrohan. Sa pagkamatuod, duha ka beses nga gipildi sa lider niana nga panag-anib nga si Haring Decebalus ang mga sundalong Romano. Apan, sa unang bahin sa ikaduhang siglo K.P., ang Roma nakadaog ug gihimo ang rehiyon nga usa ka probinsiya. Ang Dacia, nga maoy ngalan niini kaniadto, miuswag pag-ayo ug nakapahugop ug mga Romano sa pagpuyo didto. Ang mga Romano nakigminyo sa mga Daciano, ug ilang gitudloan sila ug Latin, ug ang ilang mga anak nahimong katigulangan sa presenteng-adlaw nga mga Romaniano.

Ang mga lalin maingon man ang mga negosyante maoy nagdala sa Kristiyanidad ngadto sa maong rehiyon. Sa tuig 332 K.P., ang impluwensiya sa Kakristiyanohan midako dihang si Emperador Konstantino naghimog kasabotan sa kalinaw uban sa mga Goth, nga kaalyansa sa mga tribong Aleman nga nagpuyo sa amihanan sa Danube.

Human sa dakong panagbahin-bahin sa relihiyon sa 1054, sa dihang ang Eastern Church mibulag sa Iglesya Romana, ang rehiyon naimpluwensiyahan sa Eastern Orthodox Church, nga gigikanan sa Romanian Orthodox Church. Sa kataposang bahin sa ika-20ng siglo, ang membro sa Romanian Orthodox Church maoy kapin sa 16 ka milyon, nga naghimo niini nga kinadak-ang independiyenteng Orthodox Church sa kayutaan sa Balkan.

 [Kahon/Hulagway sa panid 98-100]

Kami Nag-awit Samtang Gipaulanan ug mga Bomba

Teodor Miron

Natawo: 1909

Nabawtismohan: 1943

Kaagi sa Kinabuhi: Nakakat-on sa kamatuoran sa Bibliya diha sa prisohan. Nakagugol ug 14 ka tuig sa mga kampo konsentrasyon sa Nazi ug sa mga kampo sa pinugsanay nga pagtrabaho ug sa mga prisohan sa Komunista.

Sa Septiyembre 1, 1944, sa dihang nangatras ang mga sundalong Aleman, usa ako sa 152 ka igsoon kinsa, duyog sa ubang mga piniriso, gidala gikan sa kampo konsentrasyon sa Bor, Serbia, ngadto sa Alemanya. Dihay mga adlaw nga kami walay makaon. Pananglitan, kon makakuha man ugaling kami ug mga pirasong linabay nga pagkaon​—mga beet (klase sa utanon) sa daplin sa dalan duol sa mga uma—​among angayon kini pagbahin. Kon dunay usa nga dili na makagahom sa paglakaw tungod sa kaluya, ang malig-on-lig-on pa maoy motulod kaniya diha sa karomata.

Sa ngadto-ngadto, kami nakaabot sa estasyon sa tren, namahulay ug mga upat ka oras, ug dayon among gidiskargahan ang duha ka bagon sa tren nga walay atop aron kami makasakay. Kay kulang ang lugar, kaming tanan nanindog, ug kami walay baga nga mga sinina nga makasagang sa katugnaw​—ang matag usa kanamo dunay usa lamang ka habol nga among ipandong kon mag-ulan. Tibuok gabii nga nagbiyahe kami nga ingon niana ang kahimtang. Sa alas 10:00 s.b. pagkasunod adlaw, sa talisulod na kami sa usa ka baryo, gibombahan sa duha ka ayroplano ang dulong sa tren nga nahimutangan sa makina ug ang tren mihunong pag-andar.  Walay namatay kanamo, bisan pag ang among gisakyan mao ang mga bagon sunod sa nahimutangan sa makina. Bisan pa niini, laing dulong ang gikabit sa among bagon, ug kami nakapadayon sa among panaw.

Human makadagan ug mga 100 kilometros, gipahunong ang tren sulod sa duha ka oras diha sa usa ka estasyon, ug kami may nakitang mga lalaki ug babaye nga nagdalag mga basket sa patatas. Abi namo ug namaligya sila ug patatas. Apan nasayop kami. Sila diay among espirituwal nga mga igsoong lalaki ug babaye nga nakadungog bahin namo ug nahibalo nga kami gigutom gayod. Ang matag usa namo ilang gihatagan ug tulo ka dagkong linung-ag nga patatas, usa ka pirasong tinapay, ug gamayng asin. Kining ‘mana gikan sa langit’ nakapasustiner kanamo sa laing 48 oras hangtod nga nakaabot kami sa Szombathely, Hungaria, sa unang bahin sa Disyembre.

Kami nagpalabay sa tingtugnaw didto sa Szombathely, nga nabuhi sa pagkaon ug mais nga natabonan sa yelo. Sa Marso ug Abril 1945, kining maanindot nga lungsod gibombahan, ug nagpasad sa mga karsada ang nangaputol nga mga lawas. Daghang tawo ang natabonan sa kagun-oban, ug usahay among madunggan ang ilang pagpakitabang. Pinaagi sa mga pala ug ubang mga gamit, among nakuha ang pipila kanila ilalom sa kagun-oban.

Naigo sa mga bomba ang mga bilding duol sa among giestaran, apan ang among bilding wala maunsa. Matag higayon nga mosirena ang air-raid, ang tanan malisang ug managan aron makapasalipod. Sa primero, nanagan usab kami, apan among nakita nga walay kapuslanan ang pagdagan, kay wala may tarong nga katagoan. Busa nagpabilin lang kami sa among nahimutangan ug naningkamot nga makapabiling kalmado. Wala magdugay, ang mga guwardiya wala usab managan. Sila miingon nga basig panalipdan usab sila sa among Diyos! Sa Abril 1, sa among kataposang gabii sa Szombathely, gipaulanan kami ug mga bomba. Bisan pa niana, kami nagpabilin sa among bilding, nga nagdayeg kang Jehova pinaagi sa pag-awit ug nagpasalamat kaniya sa pagkabaton ug kalmadong kasingkasing.​—Filip. 4:6, 7.

Pagkasunod adlaw kami gimandoan sa pag-adto sa Alemanya. Kami dunay duha ka karwahe, busa kami misakay ug naglakaw duolan sa 100 kilometros hangtod nakaabot kami sa usa ka lasang nga 13 kilometros gikan sa natad panggubatan sa Rusya. Kami nagpalabay sa tibuok gabii sa propiedad sa usa ka yutaan, ug sa pagkasunod adlaw gibuhian kami sa among mga guwardiya. Mapasalamaton kang Jehova nga kami iyang gitabangan sa pisikal ug espirituwal, kami nanamilit sa usag usa nga nagluha ang among mga mata ug namauli​—ang uban nagbaktas, ang uban nanakay ug tren.

[Kahon sa panid 107]

Kristohanong Gugma nga Gipasundayag sa Buhat

Sa 1946, ang sidlakang bahin sa Romania gihampak sa kagutom. Bisag kabos, ang mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa mga dapit sa Romania nga wala kaayo maapektohi sa Gubat sa Kalibotan II ug sa resulta niini nanghatag ug pagkaon, sinina, ug salapi sa ilang nanginahanglan nga mga igsoon. Pananglitan, ang mga Saksi nga nagtrabaho sa minahan sa asin sa lungsod sa Sighet Marmaţiei, duol sa utlanan sa Ukraine, namalit ug asin gikan sa mga minahan, gibaligya kini sa kasikbit nga mga lungsod, ug ang ganansiya gipalit ug mais. Nianang higayona, ang mga Saksi ni Jehova sa Sweden, Switzerland, Tinipong Bansa, ug ubang kayutaan mitabang usab pinaagi sa pagdonar ug mga lima ka toneladang pagkaon.

 [Kahon/Hulagway sa panid 124, 125]

Kami Nakahinumdom ug 1,600 ka Bersikulo sa Bibliya

Dionisie Vârciu

Natawo: 1926

Nabawtismohan: 1948

Kaagi sa Kinabuhi: Sugod sa 1959, siya nakagugol ug kapin sa lima ka tuig sa nagkalainlaing mga prisohan ug sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho. Siya namatay niadtong 2002.

Sa dihang kami napriso, kami gitugotan sa pagpakigkomunikar sa among mga pamilya, ug sila gitugotan sa pagpadala kanamo ug singko kilos nga gasa matag bulan. Kadtong nakatapos lamang sa ilang trabaho ang makadawat sa ilang gasa. Angayon gayod namo pagbahin ang pagkaon, nga pikas-pikason kini sa 30 ka parte. Sa usa ka higayon, among gibahin niining paagiha ang duha ka mansanas. Tinuod, gagmay kaayo ang matag bahin, apan kini nakatabang sa pag-alibyo sa among kagutom.

Bisag kami walay mga Bibliya o mga giya sa pagtuon sa Bibliya, among gihuptang malig-on ang among espirituwalidad pinaagi sa paghinumdom sa mga butang nga among nakat-onan sa wala pa kami mapriso ug pinaagi sa pagpaambit niini ngadto sa usag usa. Ang among kahikayan mao nga matag buntag usa ka igsoon ang maghinumdom ug bersikulo sa Bibliya. Dayon kining tekstoha among sumayon sa hilom ug palandongon panahon sa pinugos nga pagpalakaw-lakaw kanamo mabuntag, nga moabot ug 15 ngadto sa 20 minutos. Balik sa among selda​—20 kami nga gihan-ok sa usa ka lawak nga may sukod nga 2 por 4 metros​—among komentohan kanang maong bersikulo sa mga 30 minutos. Kaming tanan nakahinumdom ug 1,600 ka bersikulo sa Bibliya. Sa udto among hisgotan ang nagkalainlaing mga ulohan, lakip ang mga 20 ngadto sa 30 ka teksto may kalabotan niana nga ulohan. Sag-ulohon sa tanan ang gihisgotan.

Usa ka brader sa sinugdan nagtuo nga dili siya makasag-ulo ug daghang teksto sa Bibliya kay tigulang na siya. Apan, sa hunahuna ra niya kadto. Human makadungog kanamo nga nagbungat ug mga teksto sa kusog nga tingog 20 ka beses, siya usab nakahinumdom ug nakasitar ug daghang teksto, nga nakapalipay kaayo kaniya!

Tinuod, kami gigutom ug luya sa pisikal, apan si Jehova padayon nga nagpakaon ug nagpalig-on kanamo sa espirituwal. Bisan sa gibuhian na kami, kinahanglang huptan namong malig-on ang among espirituwalidad tungod kay ang Securitate nagpadayon sa paghasi kanamo, nga nagtinguha sa pagpukan sa among pagtuo.

 [Kahon sa panid 132, 133]

Mga Paagi sa Pagduplikar

Sa katuigan sa 1950, ang kinamot nga pagkopya, diin ang mga papel gipalup-itan ug carbon paper, mao ang labing sayon ug labing kombenyenteng paagi sa pagkopya sa mga giya sa pagtuon sa Bibliya. Bisan pag langan ug budlay, kining paagiha aduna gayoy usa ka maayong resulta​—masag-ulo sa mga tigkopya ang dakong bahin sa materyal. Busa sa dihang mapriso, sila dako kaayog tabang sa pagdasig sa uban sa espirituwal nga paagi. Ang mga igsoon migamit usab ug mga makenilya, apan kinahanglang mangayo ka pag permit niini sa kapolisan ug lisod ang pagkuhag permit.

Ang mga mimeograp mapalit sa ulahing bahin sa mga tuig sa 1950. Sa paghimog mga estensil, ang mga igsoon magsagol ug papilit, gulaman, ug espirma ug dayon kini ipahid nga manipis, nga maayong pagkaangay diha sa hamis, kuwadrado nga bildo. Pinaagi sa usa ka espesyal nga tinta nga sila ray naghimo, ilang ipaluta ang mga letra diha sa papel. Inigkauga sa tinta, ilang iduot ang papel diha sa giespirmahan nga bildo, busa sila nakahimo na ug estensil. Apan, kining maong mga estensil dili modurar ug dugay, busa ang mga igsoon magpunay ug himog estensil. Ug sama sa sinulat sa kamot nga mga kopya sa mga artikulo, ang mga estensil usab nakahatag ug kapeligrohan​—ang tigkopya mailhan pinaagi sa iyang agi.

Gikan sa katuigan sa 1970 hangtod sa kataposang mga tuig sa pagdili, ang mga igsoon naghimo ug naggamit ug kapin sa napulo ka madala-dala nga mga mimeograp. Kini sinundog gikan sa usa ka makina sa Austria, ug sila migamit ug mga plato sa pag-imprenta nga may papel nga sinapawan ug plastik. Gianggaan sa mga igsoon kini nga imprentahan nga Ang Galingan. Sugod sa kataposang mga tuig sa 1970, dihay pipila ka offset duplicator nga nabatonan, apan ang mga igsoon dili makamaong mogama ug mga plato sa pag-imprenta, busa ang mga makina wala magamit. Apan, sa 1985, usa ka brader nga chemical engineer gikan sa Czechoslovakia kanhi nagtudlo sa mga igsoon sa paghimog mga plato sa mga letra. Human niadto, ang gidaghanon sa naimprenta ug ang kalidad sa materyal miuswag pag-ayo.

 [Kahon/Hulagway sa panid 136, 137]

Gibansay Ako ni Jehova

Nicolae Bentaru

Natawo: 1957

Nabawtismohan: 1976

Kaagi sa Kinabuhi: Nag-alagad ingong tig-imprenta panahon sa Komunista ug karon nag-alagad ingong espesyal payunir uban sa iyang asawa, si Veronica.

Nagsugod ako sa pagtuon sa Bibliya sa 1972 sa lungsod sa Săcele ug nabawtismohan paglabay sa upat ka tuig sa nag-edad ako ug 18 anyos. Ang buluhaton niadtong panahona gidili, ug ang mga tigom gihimo sa ginagmayng mga grupo. Bisan pa niana, kami nakadawat ug regular nga suplay sa espirituwal nga pagkaon, hasta pa gani mga drama sa Bibliya, nga gipresentar pinaagig mga rekording nga may dekolor nga mga slide.

Pagkahuman sa akong bawtismo, ang akong unang asaynment mao ang pagpadagan ug slide projector. Paglabay sa duha ka tuig, ako nakadawat ug dugang pribilehiyo ingong tigpalit ug papel alang sa among lokal nga pag-imprenta sa tago. Sa 1980, ako nakakat-on ug nakatabang sa pag-imprenta sa Ang Bantayanang Torre, Pagmata!, ug ubang mga publikasyon. Ang among gigamit maoy usa ka mimeograp ug laing gamay, demano nga imprentahan.

Kasamtangan, nakaila nako si Veronica, usa ka buotang sister nga nakapasundayag sa iyang pagkamatinumanon kang Jehova, ug kami nagpakasal. Si Veronica dako kaayog tabang kanako sa akong buluhaton. Sa 1981, si Otto Kuglitsch nga gikan sa sanga sa Austria nagtudlo kanako kon unsaon pagpadagan sa among unang offset duplicator. Among gitaod ang ikaduhang imprentahan sa Cluj-Napoca sa 1987, ug ako ang gitudlo sa pagbansay sa mga tigpadagan niini.

Sa dihang wala na idili ang buluhaton sa 1990, ako ug si Veronica ug ang among anak nga lalaki, si Florin, nagpadayon sa buluhaton sa pag-imprenta ug pag-apod-apod sa literatura sulod sa walo ka bulan. Si Florin maoy motigom sa pinatik nga mga panid sa dili pa kini padat-ogan, tabason, estepliran, isulod sa karton, ug ipadala. Sa 2002, kaming tulo giasayn sa pagpayunir sa lungsod sa Mizil, nga may populasyon nga 15,000 ug duolan sa 80 kilometros sa amihanan sa Bucharest. Ako ug si Veronica nag-alagad ingong mga espesyal payunir, ug si Florin, ingong regular payunir.

 [Kahon/Hulagway sa panid 139, 140]

Gibutaan ni Jehova ang Kaaway

Ana Viusencu

Natawo: 1951

Nabawtismohan: 1965

Kaagi sa Kinabuhi: Sa bag-o pang nagtin-edyer, siya mitabang sa iyang mga ginikanan sa pagkopya sa literatura. Sa ngadto-ngadto, siya nakatabang sa paghubad sa mga publikasyon sa pinulongang Ukrainiano.

Usa ka adlaw niana sa 1968, nagkopya ako sa Bantayanang Torre diha sa mga estensil nga papel aron iimprenta sa mimeograp. Kay wala magbantay, nasipyatan nako pagtago ang mga estensil dihang mitambong ako sa Kristohanong tigom. Pag-abot nako sa tungang-gabii, nakadungog ako ug sakyanan nga mihunong. Wala pa gani ako makatan-aw kon kinsa ang miabot, may misulod na nga lima ka sekreta sa Securitate, nga dunay papeles sa pagrekisa sa balay. Nalisang ako apan nakapabiling kalmado. Sa samang higayon, nag-ampo ako kang Jehova sa pagpasaylo kanako sa akong kadanghag, nga nanaad nga dili na ako magpasagad sa akong trabaho.

Ang opisyal nga maoy nangulo milingkod sa lamesa tapad gayod sa mga papel, nga dali-dali nakong gitabonag panapton sa dihang may nadunggan ako nga sakyanang mihunong. Siya nagpabilin didto hangtod natapos ang inspeksiyon paglabay sa pipila ka oras. Samtang nagsulat sa iyang report​—pipila lamang ka pulgada gikan sa mga estensil​—nagsige siya ug hapnig sa panapton. Ang iyang report nag-ingon nga ang mga sekreta walay nakit-ang gidili nga literatura diha sa balay o nga gihuptan ni bisan kinsang tawo.

Bisan pa niana, ilang gidala si Papa sa Baia-Mare. Kami ni Mama kinasingkasing nga nag-ampo alang kaniya, ug nagpasalamat usab kami kang Jehova sa pagpanalipod kanamo niadtong gabhiona. Kami nahuwasan gayod dihang mipauli si Papa paglabay sa pipila ka adlaw.

Wala magdugay human niadto, samtang nagkopya ako ug pipila ka publikasyon, nakadungog na usab ako ug sakyanan nga mihunong sa gawas sa among balay. Akong gipalong ang suga, milili sa bentana nga tinabilan, ug nakakitag daghang nag-unipormeng mga lalaki nga dunay sinawng mga tsapa diha sa ilang galon nga migawas sa sakyanan ug misulod sa balay sa tabok sa dalan. Pagkasunod gabii, laing grupo na usab ang mipuli, nga nakapalig-on sa among suspetsa nga sila mga espiya sa Securitate. Bisan pa niana, kami nagpadayon sa among buluhaton sa pagkopya apan ang among materyales among iagi sa tanaman sa likod sa balay aron dili mamatikdan.

“Ang dalan sa tunga namo ug sa kaaway,” nga isulti kanunay ni Papa, “kaamgid sa haligi sa panganod diha sa tunga sa mga Israelinhon ug sa mga Ehiptohanon.” (Ex. 14:​19, 20) Pinaagi sa akong naeksperyensiyahan mismo, akong nasuta nga husto gayod si Papa!

 [Kahon/Hulagway sa panid 143, 144]

Naluwas Pinaagi sa Naputol nga Tambutso

Traian Chira

Natawo: 1946

Nabawtismohan: 1965

Kaagi sa Kinabuhi: Usa sa mga igsoon nga nangabaga sa pag-imprenta ug paghatod sa literatura sa katuigang gidili pa ang buluhaton.

Sayo sa buntag sa usa ka Dominggo panahon sa ting-init, gikargahan nako ug walo ka bag sa literatura ang akong sakyanan. Ang tanang bag dili masulod sa kargahanan sa likod, busa akong gitangtang ang lingkoranan sa likod, ug gibutang ang ubang mga bag sa dapit sa lingkoranan, gitabonan kinig mga habol, ug gipaibabwan ug unlan. Ang bisan kinsa nga motan-aw sa sulod makaingon gayod nga mangaligo kami sa dagat. Agig dugang panagana, akong gitabonag habol ang mga bag diha sa kargahanan sa likod sa sakyanan.

Human nag-ampo nga panalanginan ni Jehova, kaming lima​—akong asawa, among mga anak nga duha ka lalaki ug usa ka babaye, ug ako​—mipaingon sa Tirgu-Mures ug Brasov sa paghatod sa literatura. Samtang nagdagan ang sakyanan, nanganta kami ug mga alawiton sa Gingharian. Sa nakadagan na ug mga 100 kilometros, kami nakaabot sa seksiyon sa dalan nga libaongon. Ang kabug-at sa karga nakapaun-on sa mulye, busa ang tambutso nakabunggo ug usa ka butang diha sa dalan ug naputol. Akong gipadaplin ang sakyanan ug akong gibutang ang naputol nga bahin sa tambutso diha sa kargahanan sa likod nga tapad sa pang-ilis nga ligid apan ibabaw sa habol. Dayon mipadayon kami sa among panaw!

Sa lungsod sa Luduş, gipara kami sa usa ka polis sa pagsusi sa among sakyanan kon dili ba kini gubaon nga mahimong hinungdan unya sa aksidente sa dalan. Human gitan-aw ang numero sa makina ug gitesting ang busina, windshield wiper, mga suga, ug uban pa, siya nangutana bahin sa ekstrang ligid. Samtang nagpaingon sa likod sa sakyanan, mitikubo ako ug mihunghong sa akong asawa ug mga anak diha sa bentana: “Pag-ampo kamo. Si Jehova na lang ang makatabang kanato karon.”

Sa giablihan nako ang likod, nakit-an dayon sa polis ang naputol nga bahin sa tambutso. “Unsa man ni?” siya nangutana. “Kinahanglang magbayad ka ug multa!” Kay natagbaw nga nakakita siya ug depekto sa sakyanan, gitapos niya ang iyang inspeksiyon. Akong gisiradoan ang likod, miginhawag luag, ug malipayon kaayong mibayad sa multa! Mao ra kadtong higayona nga kami hapit masakpi, ug nakaabot ra sa mga igsoon ang ilang literatura.

 [Kahon/Hulagway sa panid 147-149]

Usa ka Engkuwentro Uban sa Securitate

Viorica Filip

Natawo: 1953

Nabawtismohan: 1975

Kaagi sa Kinabuhi: Nagsugod sa bug-os-panahong pag-alagad sa 1986 ug nag-alagad ingong membro sa pamilyang Bethel.

Sa dihang ako ug ang akong igsoong si Aurica nahimong mga Saksi ni Jehova, gimaltrato kami sa among pamilya. Bisan pag masakit, kini nakapalig-on kanamo sa among mga engkuwentro sa umaabot uban sa Securitate. Ang usa sa maong mga engkuwentro akong naagoman sa usa ka gabii sa Disyembre 1988. Niadtong higayona, ako nakig-ipon ug puyo kang Aurica ug sa iyang pamilya sa siyudad sa Oradea, duol sa utlanan sa Hungaria.

Ang akong bag dunay sulod nga magasin nga akong i-proofread sa dihang mipaingon ako sa balay sa brader nga nagdumala sa buluhaton sa paghubad. Wala ako mahibalo nga ang mga sekreta sa Securitate nangrekisa didto ug nangimbestigar sa namuyo sa balay ug kang bisan kinsa nga moduaw. Maayo na lang kay sa nakita nako ang nagakahitabo, akong gisunog ang magasin nga diha sa akong bag nga walay nakamatikod. Human niana, ako ug ang ubang mga Saksi gidala sa mga sekreta ngadto sa opisina sa Securitate aron imbestigahon pag dugang.

Tibuok gabii nga giimbestigar nila ako, ug pagkasunod adlaw ilang girekisa ang akong gipaila nga  pinuy-anan, usa ka gamayng balay sa haduol nga baryo sa Uileacu de Munte. Wala ako magpuyo didto, apan gigamit sa mga igsoon ang balay ingong pondohanan sa mga materyales alang sa tago nga buluhaton. Kay nakadiskobre niini, ako gidalag balik sa mga sekreta ngadto sa opisina sa Securitate ug gibunalan ug gomang batuta aron itug-an nako ang ngalan sa tag-iya o sa mga tawo nga nalangkit mismo sa mga butang nga nakit-an. Nangaliyupo ako kang Jehova nga tabangan ako nga maagwanta nako ang kasakit sa pagbunal. Dayon ako mibatig kalinaw, ug ang kasakit sa matag bunal molungtad lamang ug pipila ka segundo. Apan wala magdugay, ang akong mga kamot nanghubag pag-ayo nga tungod niini nakapalandong ako kon makagahom pa ba ako sa pagsulat. Nianang gabhiona ako gibuhian​—walay diyot, gigutom pag-ayo, ug gibatig grabeng kakapoy.

Kay gisunod-sunoran sa sekreta sa Securitate, mipaingon ako sa terminal sa bus. Wala nako isulti sa nangimbestigar kanako kon diin ako nagpuyo, busa wala ako moderetso sa balay ni Aurica kay basin maangin unya siya ug ang iyang pamilya. Kay naglibog kon unsay buhaton, nangaliyupo ako kang Jehova, nga nagsulti kaniya nga gigutom ako pag-ayo ug nga gusto kong matulog sa akong kaugalingong katre. ‘Sobra ra ba kaayo ang akong gipangayo?’ ako namalandong.

Miabot ako sa terminal sa eksaktong panahon nga milarga ang bus. Ako migukod niini ug misakay, bisag wala koy kuwarta nga iplete. Naatol nga kini paingon sa baryo nga nahimutangan sa akong balay. Nakaapas usab sa bus ang sekreta sa Securitate, ug gipangutana ako kon asa paingon ang bus, ug dayon mikawas. Akong nasabtan nga laing sekreta ang naghulat kanako sa Uileacu de Munte. Nagpasalamat ako kay gitugotan ako sa drayber sa pagpabilin sa bus. ‘Apan mag-unsa man ako sa Uileacu de Munte?’ ako namalandong. Dili ko gustong moadto sa akong balay kay walay pagkaon didto ug bisan katre wala.

Nagkamulo ako ug ampo kang Jehova bahin sa akong mga problema sa dihang sa gawas sa Oradea, gihunong sa drayber ang bus kay mikanaog ang iyang higala. Akong gipahimuslan ang higayon ug nanaog usab. Samtang nagpalayo ang bus, ako mibatig kalipay, ug mabinantayong mipaingon sa apartment sa usa ka brader nga akong kaila. Miabot ako sa hustong panahon nga gihaon sa iyang asawa ang goulash​—usa sa akong kinaham nga pagkaon. Gidapit ako sa pamilya sa pagpanihapon.

Sa ulahi nianang gabhiona kay nagtuo nga wala nay nagsunod nako, mipaingon ako sa balay ni Aurica ug natulog sa akong kaugalingong katre. Oo, gihatagan ako ni Jehova sa duha ka butang nga akong giampo​—makapanihapon ug makatulog sa akong kaugalingong katre. Pagkatalagsaon sa atong Amahan!

[Kahon sa panid 155]

Mga Batan-on Nagpadayon sa Pagtagad sa Espirituwal nga mga Butang

Sa panahon sa paglutos, ang batan-ong mga Kristohanon kanunayng nagpabiling maunongon, ug gipameligro sa daghan ang ilang kagawasan alang sa maayong balita. Ang mga batan-on karong panahona nag-atubang ug lahi nga mga pagsulay, ug makasubo, ang uban dili mabinantayon. Apan ang uban nagpadayon sa pagtagad sa espirituwal nga mga butang. Pananglitan, usa ka grupo sa mga estudyante sa hayskul sa Câmpia Turzii maghisgot sa inadlawng teksto panahon sa ilang reses sa buntag. Ilang himoon kini diha sa lagwerta sa eskuylahan o sa lumbaanan, ug ang ubang mga estudyante usahay moapil usab.

Usa ka batan-ong sister miingon: “Ang pagrepaso sa inadlawng teksto uban sa akong mga higala maoy usa ka proteksiyon alang kanako, usa ka daklit nga pag-ikyas sa pagpakig-uban sa mga estudyante nga wala mag-alagad kang Jehova. Napalig-on usab ako sa dihang makita nako nga wala ako mag-inusara ingong usa sa mga Saksi ni Jehova.” Ang prinsipal ug ubang mga magtutudlo nakadayeg niining buotang mga batan-on.

[Kahon sa panid 160]

Pagpalegal sa Maayong Balita

Sa Huwebes, Mayo 22, 2003, ang Ministri sa Kultura ug sa mga Relihiyon sa Romania mipakanaog ug ordinansa nga nagkompirmar nga ang Relihiyosong Organisasyon sa mga Saksi ni Jehova, nga gitukod sa Abril 9, 1990, maoy usa ka legal nga organisasyon nga giila sa Estado. Busa, ang mga Saksi ni Jehova may katungod sa tanang legal nga mga benepisyo nga gihatag ngadto sa gitugotang mga relihiyon, sama sa katungod sa pagsangyaw ug pagtukod ug mga Kingdom Hall. Ang pagkahimong legal sa organisasyon nagpadayag nga natapos na ang daghang buroka nga gihusay sa daghang tuig.

 [Chart/​Graph sa panid 80, 81]

1910

1911: Si Károly Szabó ug József Kiss mipauli gikan sa Tinipong Bansa.

1920: Ang sangang buhatan naestablisar sa Cluj-Napoca. Kini ang nagdumala sa buluhaton sa Albania, Bulgaria, Hungaria, Romania, ug sa kanhing Yugoslavia.

1924: Ang sangang buhatan nakapalit ug propiedad, hasta imprentahan, sa Cluj-Napoca.

1929: Ang pagdumala gibalhin ngadto sa sanga sa Alemanya ug sa ulahi sa Sentral nga Buhatan sa Uropa didto sa Switzerland.

1938: Gipasira sa gobyerno ang buhatan sa Romania, nga nahimutang karon sa Bucharest.

1940

1945: Girehistro ang Asosasyon sa mga Saksi ni Jehova sa Romania.

1946: Mga 15,000 ang mitambong sa unang kombensiyon sa nasod nga gihimo didto sa Bucharest.

1947: Sa Agosto ug Septiyembre, si Alfred Rütimann ug Martin Magyarosi miduaw sa Romania.

1949: Gidili sa gobyernong komunista ang mga Saksi ni Jehova ug giembargo ang tanang propiedad sa sanga.

 1970

1973: Ang pagdumala gibalhin gikan sa sanga sa Switzerland ngadto sa sanga sa Austria.

1988: Mga hawas sa Nagamandong Lawas miduaw sa Romania.

1989: Ang rehimeng komunista napukan.

1990: Nahimong legal ang mga Saksi ni Jehova. Mga asembliya gihimo.

1991: Ang Bantayanang Torre sa Romaniano nga pinulongan dungang gipatik sa Iningles nga edisyon ug dekolor na.

1995: Sangang buhatan sa Romania giestablisar pag-usab sa Bucharest.

1999: Ang Ministerial Training School sa Romania gisugdan.

2000

2000: Ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan giluwatan sa pinulongang Romaniano.

2004: Ang unang Assembly Hall sa Negreşti-Oaş gipahinungod.

2005: 38,423 ka magmamantala ang aktibo sa Romania.

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Total nga mga Magmamantala

Total nga mga Payunir

40,000

20,000

1910 1940 1970 2000

 [Mga mapa sa panid 73]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

POLANDIA

SLOVAKIA

HUNGARIA

UKRAINE

MOLDOVA

ROMANIA

Satu-Mare

Oradea

Arad

Negreşti-Oaş

Baia-Mare

MARAMUREŞ

Brebi

Bistriţa

Topliţa

Cluj-Napoca

Tirgu-Mures

Ocna Mureş

TRANSYLVANIA

Carpathian Mts.

Frătăuţii

Bălcăuţi

Ivăncăuţi

Prut

MOLDAVIA

Brasov

Săcele

Mizil

BUCHAREST

WALACHIA

Galaţi

Braila

Danube

DOBRUJA

SERBIA UG MONTENEGRO

BULGARIA

MACEDONIA

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 66]

[Mga hulagway sa panid 69]

Sa 1911, si Károly Szabó ug József Kiss mipauli sa ilang nasod aron sa pagsangyaw sa mensahe sa Gingharian

[Hulagway sa panid 70]

Si Paraschiva Kalmár, nga naglingkod, uban sa iyang bana ug walo sa ilang mga anak

[Hulagway sa panid 71]

Si Gavrilă Romocea

[Hulagway sa panid 71]

Si Elek ug Elisabeth Romocea

[Hulagway sa panid 77]

Pagtukod sa bag-ong buhatan sa Cluj-Napoca, sa 1924

[Hulagway sa panid 84]

Sa nagkagrabe ang paglutos, ang literatura gipatik nga lainlain ug ngalan

[Hulagway sa panid 86]

Si Nicu Palius miabot gikan sa Gresya sa pagtabang sa buluhaton

[Hulagway sa panid 89]

Namati sa girekord nga diskurso sa Bibliya, sa 1937

[Hulagway sa panid 95]

Si Martin ug Maria Magyarosi (atubangan) ug Elena ug Pamfil Albu

[Hulagway sa panid 102]

Sirkitong asembliya sa Baia-Mare sa 1945

[Hulagway sa panid 105]

Karatula sa nasyonal nga kombensiyon nga gihimo sa 1946

[Hulagway sa panid 111]

Si Mihai Nistor

[Hulagway sa panid 112]

Si Vasile Sabadâş

[Hulagway sa panid 117]

Instrumento nga gigamit sa Securitate aron mamati sa panagkokabildo

[Hulagway sa panid 120]

Periprava, usa ka kampo sa pinugsanay nga pagtrabaho sa Danube Delta

[Hulagway sa panid 133]

Ang Galingan

[Mga hulagway sa panid 134]

Si Veronica ug Nicolae Bentaru sa tago nga lawak ilalom sa ilang balay

[Hulagway sa panid 138]

Si Doina ug Dumitru Cepănaru

[Hulagway sa panid 138]

Si Petre Ranca

[Mga hulagway sa panid 141]

Mga asembliya nga gihimo sa katuigan sa 1980

[Hulagway sa panid 150]

Unang Pioneer Service School sa Romania, sa 1993

[Hulagway sa panid 152]

Si Roberto ug Imelda Franceschetti

[Mga hulagway sa panid 156, 157]

Libolibo ang mitambong sa 1996 nga “Mga Mensahero sa Diyosnong Pakigdait” nga Internasyonal nga mga Kombensiyon, bisan pa sa pagsupak sa mga klero

 [Mga hulagway sa panid 158]

(1) Bilding nga may pito ka Kingdom Hall, Tirgu-Mures

(2) Sanga sa Romania, sa Bucharest

(3) Assembly Hall, sa Negreşti-Oaş

[Hulagway sa panid 161]

Komite sa Sanga, gikan sa ibabaw nga wala liyok patuo: Daniele Di Nicola, Jon Brenca, Gabriel Negroiu, Dumitru Oul, ug Ion Roman