Belize

ANG Belize maoy usa ka nindot nga tropikanhong nasod nga nahimutang sa Yucatán Peninsula ug gilibotan sa Mexico, Guatemala, ug sa Dagat sa Caribbean. Kining gamay nga nasod, nga ginganlan kaniadto ug British Honduras, adunay nagkalainlaing kultura, pinulongan, kostumbre, pagkaon, ug relihiyon.

Ang populasyon sa Belize maoy mga 300,000 lamang, busa diyutay lang ang mga tawo dinhi kon itandi sa ubang bahin sa Sentral Amerika. Ang tropikanhong kalasangan niini maoy puy-anan sa nindot nga mga langgam ug mga hayop, lakip na ang idlas nga jaguar. Makita usab dinhi ang daghang kagun-oban sa karaang mga tinukod sa katawhang Maya ug ang habog nga mga bukid nga adunay tag-as nga mga palma ug dagkong mga busay. Talagsaon kaayo nga kining dapita adunay dagkong langob nga ang pipila niini konektado sa naglikoliko nga tin-awng mga suba. Ang Belize Barrier Reef, nga nag-ubay sa katibuk-ang kabaybayonan sa Belize, adunay nindot kaayong mga takot ug daghang gagmay nga mga isla nga putig balas ug may mga punoan sa lubi.

UNANG KASAYSAYAN

Ang mga Arawak ug mga Carib, nga nanglalin gikan sa Amerika del Sur, mao ang unang mga molupyo sa Belize. Kasiglohan sa wala pa makaabot ang mga Uropanhon sa Bag-ong Kalibotan, o sa kayutaan sa Amerika, gituohan nga ang Belize mao ang sentro sa sibilisasyong Maya, nga may daghang sentro sa seremonyas ug nindot nga mga templo.

Wala kaayoy rekord ang naunang paningkamot sa mga Uropanhon sa pagsakop sa Belize. Ang narekord lamang mao ang pagkapakyas sa Espanya sa pagsakop sa katawhang Maya. Niadtong 1638, ang Britanikong mga pirata  namuyo sa kabaybayonan sa Belize. Sa tungatunga sa ika-17 nga siglo, namugna ang kasabotan sa pagpamutol ug logwood (nga kakuhaan ug bililhong tina) aron kini mapuslan.

Ang mga Britaniko nagdalag mga ulipon ngadto sa Belize nga gipalit gikan sa Jamaica ug Amerika, maingon man sa Aprika, aron mamutol ug logwood ug mahogany. Bisan tuod diha sa industriya sa pagpamutol ug kahoy wala kaayoy mga tigbantay sa ulipon nga magdalag latigo kon itandi sa ubang mga bahin sa Amerika, ang kahimtang sa ilang pagpuyo lisod kaayo ug kasagarang dagmalan sila. Daghang ulipon ang mirebelde, naghikog, o nangikyas ug nagtukod ug independenteng mga komunidad sa Belize. Niadtong 1862, giproklamar ang Belize ingong kolonya sa Britanya, ug niadtong 1981 kini nahimong independente. a

MGA BINHI SA KAMATUORAN MITUROK

Ang usa sa unang mga Saksi, nga gitawag kaniadtog International Bible Students, nga nakaabot sa Belize mao si James Gordon, kinsa nabawtismohan sa Jamaica niadtong 1918. Niadtong 1923 kining niwangon, lumo-manulti nga batan-ong lalaki mibiya sa Jamaica aron mopuyo sa Belize. Didto siya mipuyo sa hilit nga baryo sa mga Maya nga ginganlag Bomba, diin didto siya naminyo ug nagpamilya. Bisag siya halayo sa iyang Kristohanong mga igsoon, gipaambit niya ang maayong balita ngadto sa iyang mga higala ug mga silingan.

Sa unsang paagi ang maayong balita sa Gingharian nasangyaw sa ubang bahin niining kolonya sa Britanya? Niadtong 1931, si Freida Johnson, usa ka gamayong babaye nga hapit nang mag-60 anyos gikan sa Amerika, misugod sa pagsangyaw sa mga dapit sa Sentral Amerika. Siya nagbiyaheng nag-inusara, usahay sakay sa kabayo, aron sa  pagsangyaw sa mga lungsod, baryo, ug sa katag nga mga plantasyon sa saging sa Kabaybayonan sa Caribbean.

Pag-abot ni Freida sa Belize City niadtong 1933, miabang siyag gamayng kuwarto sa balay ni Mrs. Beeks. Kada buntag, iyang madunggan si Freida nga magbasag Bibliya ug magkanta-kanta una pa mobiya sa balay. Daghan ang nakamatikod sa kadasig ni Freida. Siya dili mopahulay sa maudto, dili sama sa kadaghanang tawo sa Tropiko. Sa unom ka bulan niyang pag-estar sa nasod, napukaw niya ang interes sa panaderong si Thaddius Hodgeson nga taga-Jamaica. Bisag gisentro ni Freida ang iyang pagsangyaw sa Belize City, misangyaw usab siya sa kabanikanhan ug iyang nahibalag si James Gordon didto sa Bomba. Tungod sa kadasig ni Freida sa buluhaton, ang mga isigkamagtutuo nagkailhanay ug ilang gisugdan ang pagtigom sa tingob.

DAGHAN ANG NATABANGAN SA PAGKAT-ON SA KAMATUORAN

Bisag lisod kaayo ang komunikasyon niadtong panahona, si James ug Thaddius padayong nagkontakay samtang sila nagsangyaw diha sa ila mismong rehiyon. Niadtong 1934, si Thaddius misulat sa hedkuwarter sa Brooklyn sa paghangyog transcription machine ug narekord nga mga pakigpulong sa Bibliya.

Kada Sabado sa gabii, ipatokar ni Thaddius ang narekord nga mga pakigpulong atubangan sa bilding sa Korte Suprema, diha sa gamayng parke nga maoy bansayanan sa mga sundalo. Ang parke nailhang “Natad-Panggubatan” ug kadto nahimong ingon gayod niana. Sa usa ka kiliran patokaron ni Thaddius ang rekording sa mga pakigpulong ni Brader Rutherford samtang sa pikas kilid ang banda sa Salvation Army magpatokar usab, nga dinuyogan sa pagtambol ni Beaumont Boman sa dakong bombo. Apan sa wala madugay si Beaumont midawat sa mensahe sa Gingharian ug miduyog kang Thaddius sa iyang kiliran sa natad-panggubatan. “Nagpasalamat ko sa akong Diyos nga si  Jehova,” matod pa ni Beaumont, “kay iyang gipabuhian kanako ang maong bombo!”

Ang laing maayong dapit nga sangyawanan mao ang usa ka gamayng luna atubangan sa taboan nga nailhang Mule Park, nga maoy pondohanan sa mga mula ug mga karomata nga kargahag mga produkto aron dad-on sa lungsod ug sa palibot nga mga dapit. Kasagarang madungog didto ang tingog ni Thaddius​—usa ka taas nga tawo, moreno, guwapo, ug nailhang banggiitan nga mamumulong. Bisan tuod kontrolado kaayo sa Kakristiyanohan ang mahigugmaon-ug-Bibliya nga mga tawo sa Belize, daghang tawo nga matarong ug kasingkasing ang midawat sa maayong balita, sama kang James Hyatt ug Arthur Randall nga parehong taga-Jamaica.

Sa amihanang bahin sa Belize City, gisugdan ni Thaddius ang pagdumalag mga tigom diha sa iyang panaderya. Aron adunay matigoman, ipadaplin niya ang displeyhanan ug tinapay ug ang mga silya patongan niyag mga tabla aron mahimong tag-as nga mga bangko. Sa habagatang bahin sa siyudad, ang mga tigom gihimo sa balay ni Cora Brown. Dugang pa, si Nora Fayad nahinumdom nga sa bata pa siya, ang pipila ka Saksi sa ilang dapit didto magtigoman sa tugkaran ni Arthur Randall nga sikbit sa ilang balay.

ANG MAKUGIHONG PAGSANGYAW NAGMABUNGAHON

Ang unang mga Saksi ilado tungod sa ilang makugihong pagsangyaw. Pananglitan, si James (Jimsie) Jenkins, bisag buta, nakasangyaw sa tibuok Belize City, nga gamit lang ang iyang sungkod sa pagtultol sa dalan. Si Molly Tillet nag-ingon nga iyang madungog si James nga magsangyaw sa tiyanggihan, bisag duha pa ka bloke ang iyang gilay-on! Si James nahinumdoman usab nga mamati pag-ayo sa mga tigom diin siya molingkod nga mag-akbo sa iyang sungkod aron madungog ang tanang gipamulong. Daghan siyang nasag-ulo nga mga teksto sa Bibliya nga iyang gigamit sa pagsangyaw.

 Sa kasamtangan, si James Gordon ilado usab nga tigsangyawan sa tanan nga iyang mahibalag sa mga baryo duol sa Bomba, nga magdalag literatura sa iyang gamayng sudlanan nga gama sa mahogany nga iyang gibitbit sa usa ka kamot ug ang transcription machine sa pikas kamot. Kada Dominggo sa dili pa mobanagbanag, siya magbugsay sa iyang baroto pailaya sa suba ug unya mobaktas ug daghang kilometros sa teritoryo sa tibuok adlaw. Sa pagkilumkilom, makita siyang magbaktas patungas gikan sa suba. Human sa panihapon, dumalahan ni James ug pagtuon sa Bibliya ang iyang unom ka anak hangtod nga mabuhian na niya ang iyang libro tungod sa kakapoy.

Niadtong panahona ang asawa ni Brader Gordon dili pa Saksi. Ngani, usa ka adlaw sa dihang wala siya sa balay, gisunog sa iyang asawa ang kadaghanan sa iyang literatura sa Bibliya. Sa pag-uli ni James ug sa pagkakita sa gihimo sa iyang asawa, siya nagpabiling kalmado ug miingon lang diha sa gahi nga tingog, “Ayaw gayod kanag buhata pag-usab!” Nakadayeg ang iyang mga anak sa iyang pagpugong-sa-kaugalingon bisan pa sa dakong kadaot nga gihimo sa iyang asawa.

GIPALIHOK SA ESPIRITU NI JEHOVA

Usa niadto ka buntag sa Dominggo, gisangyawan ni James si Derrine Lightburn, usa ka babaye nga debotadong Anglican, ug midawat siya sa librong The Harp of God. Wala niya madungog ang tanan nga gisulti sa lumo-manulti nga tawo, apan siya naghunahuna kon bahin sa unsa ang iyang gipanulti. Sa ulahi, sa pag-estar niya sa iyang iyaan nga si Alphonsena Robateau sa Belize City, usa ka lalaki ang miduol sa ganghaan ug nangayog permiso nga mosulod sa tugkaran.

“May-ong kaayo siya sa lalaki nga nagdala niadtong nindot nga libro nga akong gisulti nimo,” giingnan ni Derrine ang iyang iyaan.

 Siya mao diay si James Hyatt, dili si James Gordon. Iyang gipatokar ang iyang transcription machine alang sa duha ka babaye, ug napahimutang kang Alphonsena ang The Harp of God. Bisag nalangkit pag-ayo sa politika, si Alphonsena ug ang iyang manghod nga babayeng si Octabelle Flowers nangita sa kamatuoran. Tungod sa nadungog ni Alphonsena niadtong adlawa, siya mahinamong misulti kang Octabelle: “Abi nimo, may lalaki nga mianhi dinhi nga naghisgot bahin sa Gingharian sa Diyos. Tingali mao na kini ang atong gipangita!” Gipaneguro ni Octabelle nga siya anaa sa dihang mobalik ang brader. Ang tulo ka babaye​—si Alphonsena, Octabelle, ug Derrine​—midawat sa kamatuoran ug nabawtismohan niadtong 1941.

Ang inahan ni Alphonsena ug Octabelle namatay di pa dugay, ug si Amybelle Allen, ilang manghod nga babaye, miampo sa Diyos nga mamatay na sab unta siya aron makauban ang iyang inahan sa langit. Gidapit ni Octabelle si Amybelle sa pagpatalinghog sa pakigpulong “Hain ang mga Patay?” Gidawat ni Amybelle ang imbitasyon ug sukad niadto kanunay na siyang nagtambongan sa mga tigom.

“Kadto sila gipalihok sa espiritu ni Jehova pinaagi lamang sa pagbasa sa mga publikasyon ug sa pagtambong sa mga tigom,” matod ni Olga Knight, ang anak nga babaye ni Derrine. “Nahinam kaayo sila sa kamatuoran nga tungod  niana misugod dayon sila sa pagsulti sa uban bahin sa ilang nakat-onan.”

Pananglitan, ang amahan ni Olga nga si Herman Lightburn midawat sa kamatuoran pagkahuman niyag basa sa librong Children sa dihang siya naospital. Nadasig kaayo siya sa iyang nakat-onan nga tungod niana kada Biyernes moabang siyag trak aron ihatod ang mga magmamantala ngadto sa duol nga mga baryo aron manangyaw. Kanunay usab siyang nagsangyaw sa kabaryohan sa Black Creek, diin siya may uma didto.

“Ang akong ginikanan tigsangyawan ubay sa Suba sa Belize,” nahinumdom si Olga, “ug sa magabii ang mga tawo mangabot nga may dalang petromaks aron mamati. Kada buntag, samtang magbakasyon mi didto sa uma, ako ug ang akong ginikanan, si Tiya Amybelle, ug ang iyang anak nga babayeng si Molly Tillet, mosakay sa mga kabayo sa akong amahan ug magsunod nga mosubay sa dalandalan hangtod nga makaabot sa Crooked Tree. Samtang pasibsibon ang mga kabayo, magtuon mi sa Bibliya uban sa mga interesado. Ingong resulta, ang pipila sa maong mga pamilya nakadangat sa kamatuoran.”

Ang unang grupo sa bag-ong mga magmamantala nabawtismohan sa kadagatan sa Caribbean didto sa Belize City niadtong 1941. Apil si George Longsworth sa maong grupo ug  siya nagpayunir sukad nianang tuiga hangtod nga siya namatay niadtong 1967 sa edad nga 87. Kanunay siyang nagsangyaw sa interyor, diin iyang nabuksan ang bag-ong mga teritoryo, nga nagsakayg kabayo samtang nagduaw sa kalungsoran ug kabaryohan. Ang kasibot ni George sa ministeryo ug ang iyang regular nga pagtambong sa mga tigom nakapadasig kaayo sa mga bag-ohan. Gigamit gayod ni Jehova ang maong masiboton ug matinumanong mga alagad sa pagkabig sa matarong-ug-kasingkasing nga mga tawo ngadto sa iyang organisasyon.

NANGABOT ANG UNANG MGA MISYONARYO

Nangabot niadtong Oktubre 5, 1945 si Elmer Ihrig ug Charles Heyen, mga graduwado sa unang klase sa Gilead. Apan sa adlaw una pa sa ilang pag-abot, mihapak ang usa ka kusog nga bagyo sa mga 160 kilometros sa habagatan sa Belize City. Gibahaan ang 16 kilometros nga dalan gikan sa erport paingon sa siyudad, busa ang duha ka misyonaryo gipasakay sa dagkong trak sa armi. Gibutangan ni Thaddius Hodgeson ug mga haloblak ug mga kahon nga gama sa kahoy ang punog-tubig nga atubang sa iyang balay aron makasulod ang duha ka misyonaryo nga dili mabasa ang ilang mga tiil.

 Naghinamhinam ang mga igsoon sa Belize sa pag-abot sa unang mga misyonaryo. Si James Gordon, León Requeña, ug Rafael Medina andam nga mopanaw gikan sa amihanan sa nasod ngadto sa Belize City sa paghimamat sa bag-ong mga misyonaryo​—nga niadtong panahona dili gayod sayon! “Walay karsada gikan sa amihanan sa nasod ngadto sa Belize City,” matod pa ni Ismael Medina, ang apong lalaki ni Rafael. “Diha lamay picados, o nabantok nga mga dalan nga maoy agian sa mga karomata nga giguyod sa mga mula. Walay kabalayan sa daplin sa dalan, busa nangatulog sila bisan diin sila hiabtag gabii, bisan pag may mga bitin. Sa dihang nahimamat na nila ang mga misyonaryo ug human makadawat ug mga instruksiyon ug mga literatura, gibaktas na usab sa tulo ka brader ang maong distansiya, nga mikabat ug daghang adlaw!”

Ang mga misyonaryo gipaila sa publiko didto sa Mule Park sa talagsaon kaayong paagi. Gisugdan ni James Hyatt ang programa pinaagig pagbomba sa klero tungod sa bakak nilang mga doktrina, nga nakahaling sa kasuko ug pagbugalbugal sa pipila ka mamiminaw. Sa kataposan sa iyang pakigpulong, kalit niyang gitudlo ang duha ka bag-ong mga misyonaryo ug miingon, “Akong itugyan kaninyo silang duha!” Kadto lamang ang nasayran sa publiko bahin sa duha ka bag-ong misyonaryo niadtong okasyona!

Walay duhaduha nga kadtong unang mga magtutuo nakabaton ug talagsaong gugma alang kang Jehova ug sa kamatuoran sa Bibliya, ingon man sa way-pagkaawop nga pagdumot sa bakak nga relihiyosong mga doktrina. Tin-aw usab nga ang mga misyonaryo nakabatog bililhong kasinatian nga ilang ikapaambit sa madasigong mga magmamantala aron makatabang kanila nga mahimong mas epektibong mga magsasangyaw.

Ang duha ka misyonaryo nagsugod sa ilang pagsangyaw sa Belize City, nga niadtong higayona may populasyon nga mga 26,700. Ang siyudad natukod ibabaw sa tinambak nga yuta ug busa usa lang ka piye ang gihabogon niini  ibabaw sa lebel sa dagat, ug kini walay tarong nga mga imburnal. Dugang pa, ang klima init ug igang. Walay gripo ang mga balay, apan sa halos tanang tugkaran, adunay dagkong saloran nga gama sa kahoy nga kapondohag tubig panahon sa ting-ulan. Apan usahay kusog kaayo ang pagbundak sa ulan, sama niadtong 1931 sa dihang ang usa ka kusog nga bagyo mipayhag sa siyudad ug kapig 2,000 ka tawo ang nangamatay.

PAG-USWAG BISAN PA SA MGA PAGPIOT

Bisan tuod ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova wala gayod idili sa gobyerno sa Belize, ang atong mga publikasyon mao ang gidili panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Apan sa wala pa moabot ang mga misyonaryo, ang maong mga pagpiot giwala na.

Bisan pa niadto, ang The Watchtower sa Hulyo 15, 1946 nagtaho bahin sa kalihokan sa duha ka misyonaryo sa Belize: “Sa interyor, ang usa ka paring Romano Katoliko naningkamot gihapon sa pagpatuman sa pagdili sa mga literatura nga gipadala pinaagig koreyo. Ang mga paring Romano Katoliko nasuko niining duha ka misyonaryo sa mga saksi ni Jehova; ug ang usa ka Irlandes-Amerikanong pari . . . nasuko nga sila gipasulod sa Kolonyal nga Gobyerno sa Britanya. . . . Gipahinumdoman sa duha [ka misyonaryo] ang pari nga siya gani nangangkon man usab nga Amerikano, ug sa dihang gipakitaan siyag rekord sa prisohan sa Amerika nga ang Romano Katolikong relihiyon wala makapauswag sa moralidad sa mga tawo sa Amerika, siya midali sa pagpahawa tungod sa kaulaw.”

Ang unang tukma nga rekord sa mga magmamantala sa Belize maoy sa 1944 sa dihang pito ka magmamantala ang nagtaho. Aron mahimong mas epektibo ang pagsangyaw, gisugdan sa mga magmamantala ang paggamit ug mga testimony card sa balay-ug-balay. Sulod sa usa ka tuig sukad miabot ang mga misyonaryo, nahimong 16 ang mga magmamantala.

 Niadtong 1946, si Nathan H. Knorr ug si Frederick W. Franz, gikan sa tibuok-kalibotang hedkuwarter, miduaw sa nasod ug giestablisar ang usa ka sangang buhatan didto. Si Brader Knorr mihatag ug pakigpulong bahin sa organisasyon, nga nagpatin-awng kinahanglang itaho nila ang ilang mga kalihokan sa pag-alagad diha sa mga pormang gitagana. Si Brader Franz miawhag sa kongregasyon nga sila magpakitag kaluoy sa uban pinaagi sa padayong pagsangyaw sa mensahe sa Gingharian. Sa ulahing bahin sa semana gipatin-aw ni Brader Knorr sa 102 nga tumatambong, nga naglakip sa daghang interesado, kon nganong angayng malipay ang mga interesado sa pagpakig-uban sa katawhan ni Jehova. Iyang giawhag sila nga regular nga magtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi.

Nianang tuiga usab, si Charles ug Annie Ruth Parrish ug si Cordis ug Mildred Sorrell nangabot. Si Truman Brubaker ug si Charles ug Florence Homolka misunod kanila niadtong 1948. Gikalipay gayod ang ilang pag-abot, kay dako kaayo ang buluhaton sa unahan.

DAKO KAAYONG BULUHATON

“May usa lang ka gamayng kongregasyon niadto,” misulat si Elmer Ihrig, “ug wala pay mga kongregasyon sa ubang mga distrito. Tig-adtoan ko sa maong mga dapit ug moestar ug tagduha ka semana, nga magpugas ug binhi pinaagi sa pagpahimutang ug mga libro, pagtanyag ug mga suskrisyon ug paghatag ug mga pakigpulong.” Sa unang tuig, si Charles Heyen miadto sa  Orange Walk sakay sa trak, diin gilukop niyag sangyaw ang teritoryo ug gidasig ang mga igsoon sa paghimog regular nga mga tigom.

Ang bugtong paagi nga maabot ang mga lungsod sa habagatan maoy pinaagig barko. Busa si Elmer ug Charles misakay sa barkong Heron H aron makaadto sa mga lungsod sa Stann Creek (karon Dangriga) ug Punta Gorda, nga nahimutang daplin sa baybayon, ug sa duha ka baryo sa Garifuna, aron masugdan ang pagsangyaw didto. Niadtong panahona, ang Punta Gorda maabot lang pinaagig 30-oras nga biyahe sa barko gikan sa Belize City. Miadto didto si Elmer ug dayon mihatag ug pakigpulong ngadto sa mga 20 ka tawo diha sa lobby sa hotel nga iyang giestaran.

Si Olga Knight nahinumdom nga si Elmer miuban sa iyang pamilya ngadto sa hilit nga baryo sa Crooked Tree, diin ang iyang amahan nagdumalag mga tigom daplin sa suba nga punog kahoy. Gipasalamatan sa lokal nga mga igsoon ang kakugi ug kamapaubsanon sa mga misyonaryo.

Pagka-1948, may aberids na nga 38 ka magmamantala, ug naporma ang upat ka bag-ong kongregasyon sa gawas sa Belize City. Kining gagmay nga mga kongregasyon gilangkoban lang ug pipila ka magmamantala diha sa kabanikanhan, sama sa pamilyang Lightburn sa Black Creek, pamilyang Gordon sa Bomba, mga pamilyang Humes ug Aldana  sa Santana, ug si Brader Requeña ug Medina sa Orange Walk. Gipokus sa mga misyonaryo ug mga espesyal payunir ang ilang pagsangyaw sa Belize City sumala sa gidasig kanila. Gipanalanginan ni Jehova ang ilang pagkamakugihon, ug kanunayng nag-uswag ang gidaghanon sa sinserong mga tawo nga nahimong mga Saksi ni Jehova.

Ang sunod nga pagduaw ni Brader Knorr niadtong Disyembre 1949 maoy tukma sa panahon ug makapalig-on. Migugol siyag usa ka gabii sa puy-anan sa mga misyonaryo nga naghisgot bahin sa mga suliran sa pag-alagad ingong misyonaryo. Daghang bag-ong magmamantala ang buot moalagad kang Jehova apan wala makasabot nga kinahanglan silang magpahinungod sa ilang kinabuhi ug simbolohan kana pinaagig bawtismo. Gipahinumdoman ni Brader Knorr ang mga misyonaryo nga kinahanglan ang pailob, pagkamalahutayon, ug gugma alang sa mga tawo. Iyang gipahinumdoman usab sila sa maayong mga resulta sa ilang mga paningkamot.

WALA NAY DUGANG MISYONARYO NGA GIPASULOD SA NASOD

Pagka-1957 namatikdan sa mga igsoon nga gibantayan pag-ayo sa gobyerno ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Belize. Pananglitan, sa pagpasalida sa usa sa mga pelikula sa Sosyedad didto sa Orange Walk, gisukna sa usa ka polis ang mga igsoon nga gikan sa sangang buhatan kon kanus-a sila miabot ug kon kanus-a sila mobiya sa baryo. Siya miingon nga kadto itaho ngadto sa superintendente sa kapolisan ug miingon pa gani nga sa usa ka di pa dugayng asembliya dihay sekreta sa polis nga mitambong aron mohimog susamang taho.

Gikan sa 1951 hangtod sa 1957, napulo pa ka misyonaryo ang gitugotan sa pagsulod sa nasod. Apan niadtong Hunyo 1957, nakadawat ang mga igsoon ug sulat gikan sa kapolisan ug sa hedkuwarter sa imigrasyon nga nag-ingon: “Ang Gobyerno sa British Honduras [karon Belize] nakahukom nga, epektibo dayon karon, walay dugang mga Ministro sa  inyong Sosyedad gikan sa laing nasod ang tugotang mosulod sa British Honduras.” Ang hangyo sa mga igsoon nga makigkita sa gobernador aron mahibaloan ang hinungdan sa maong desisyon gibalibaran.

Bisan tuod ang ubang relihiyon wala tugoting magpasulod ug bag-ong mga misyonaryo, sila gitugotan sa pagpuli sa mga misyonaryo nga mibiya. Ang maong probisyon wala itugot sa mga Saksi ni Jehova nga nagkinahanglag kapuli nga duha ka misyonaryo. Niadtong 1960 gisulatan sa mga igsoon ang kagamhanan sa Belize ug sa London nga nagpatin-aw nga sila wala mag-aplay alang sa bag-ong mga misyonaryo kondili sa mga kapuli lamang.

Ang pintok nga tubag mao: “Ang Gobernador sa Konsilyo nakakab-ot ug hugot nga desisyon nga dili na pasudlon sa British Honduras ang dugang mga misyonaryo sa Watch Tower Bible and Tract Society.”

Sa dihang ang mga igsoon mihangyo nga makigkita sa Gobernador, sila giingnan: “Ang Gobernador sa Konsilyo nakakab-ot ug hugot nga desisyon niadtong 1957 nga dili na pasudlon sa British Honduras ang dugang mga misyonaryo sa inyong Sosyedad; ug sa maong kahimtang gihunahuna sa Iyang Kamahalan nga walay kapuslanan nga siya makigkita kaninyo bahin niini.” Daw ang mga igsoon wala nay mahimo sa pag-usab sa kahimtang.

Apan human sa halos lima ka tuig nga way-hunong nga paghangyo, ang sangang buhatan nakadawat ug sulat niadtong Oktubre 1961 gikan sa Secretariat sa Belize, nga nag-ingon: “Buot kong ipahibalo kaninyo nga ang inyong kinaulahiang mga hangyo gitagad sa Gobyerno sa British Honduras, nga nakahukom nga sa pagkakaron tugotan nga pasudlon sa nasod ang dugang langyawng mga misyonaryo ingong mga kapuli sa langyawng mga misyonaryo nga ania na dinhi.” Busa niadtong 1962, si Martin ug Alice Thompson gikan sa Jamaica gitugotan sa pagsulod sa nasod ingong mga misyonaryo.

 ANG BULUHATON WALA NA MABABAGI

Dayag nga naningkamot ang relihiyosong mga magsusupak sa pagpahinay sa atong buluhaton, apan milampos ba sila? Ang taho sa 1957 nga tuig sa pag-alagad nagpakita sa kinatas-ang ihap nga 176 ka magmamantala sa pito ka kongregasyon. Ang populasyon sa Belize niadto maoy 75,000, nga nagkahulogang ang ratio maoy 1 ka magmamantala sa matag 400 ka tawo. Ang taho sa 1961 nga tuig sa pag-alagad nagpakita nga dihay 236 ka magmamantala, nga maoy 34-porsiyentong pag-uswag ug ang ratio maoy 1 ka magmamantala sa matag 383 ka tawo! Natuman gayod ang saad ni Jehova sa iyang katawhan: “Bisan unsa nga hinagiban nga buhaton batok kanimo dili magmalamposon, ug ang matag dila nga mosulti batok kanimo sa paghukom imong pagahukman.” (Isa. 54:17) Ang buluhatong pagsangyaw wala na mababagi.

Daghang nagtuon sa Bibliya ang mga nagpuyopuyo lang, ug ang uban gapulipuli pa ug gikapuyo. Apan sa dihang nakat-onan nila ang hataas nga mga sukdanan ni Jehova, daghan kanila ang naningkamot gayod nga makasal bisag dakog gasto. Ang uban kanila nag-edad nag kapin sa 80 anyos!

NAGKINAHANGLAN UG BAG-ONG KINGDOM HALL

Niadtong Disyembre 1949 abante nga gibayran sa mga igsoon ang Liberty Hall sa Belize City aron gamiton sa upat ka sunodsunod nga espesyal nga mga pakigpulong sa Enero 1950. Sa adlaw una pa ang kataposang pakigpulong, gisibya sa radyo nga ang tigomanan gamiton sa sunod adlaw alang sa serbisyo sa paglubong sa usa ka inila nga babaye. Bisan pag kadaghan gihangyo sa mga igsoon ang mga tag-iya sa tigomanan, ang espesyal nga pakigpulong gibalda sa banha nga mga tawo nga misulod sa tigomanan aron mangandam alang sa serbisyo sa paglubong. Wala madugay gihangyo sa mga igsoon ang mga polis sa pag-interbener. Tin-aw nga nagkinahanglan ug kaugalingong Kingdom Hall  ang mga igsoon. Ang tanan nga maabangang tigomanan gigamit ingong mga klab ug mga sayawanan, ug mahal kaayo ang abang.

“Sa miaging Dominggo sa gabii panahon sa Pagtuon sa Bantayanang Torre, 174 ang mitambong,” matod pa ni Donald Snider, nga maoy magtatan-aw sa sangang buhatan niadtong panahona. “Ang maong gidaghanon wala maigo sa tigomanan, busa nagtindog lang ang uban. Kay huot man kaayo, pwerte gyong alimuota.” Ang sangang buhatan ug ang puy-anan sa mga misyonaryo kadaghan gibalhin sa inabangang mga dapit.

Niadtong Septiyembre 1958 gisugdan ang paggama ug dos-andanas nga tinukod. Ang unang andana gigamit ingong sangang buhatan ug puy-anan sa mga misyonaryo, samtang ang enterong ikaduhang andana maoy tigomanan. Ang pagtukod natapos niadtong 1959, ug sa kataposan ang Kongregasyon sa Belize City may kaugalingon nang Kingdom Hall!

PAG-USWAG SA KINATSILAG-PINULONGAN NGA TERITORYO

May talagsaong espirituwal nga pag-uswag sa katawhan ni Jehova sa Belize taliwala sa nagsultig-Kinatsila nga mga tawo. Niadtong 1949 may pipila ka dapit nga Kinatsila ang pinulongan, apan wala niadtoy misyonaryo nga antigo sa maong pinulongan. Hinuon sa ulahi dihay pipila nga gipadala nga makasultig Kinatsila. Usa kanila si Leslie Pitcher nga miabot niadtong 1955. Naasayn siya sa Benque Viejo, usa ka lungsod nga Kinatsila ang pinulongan, nga nahimutang sa kasadpang Belize sikbit sa utlanan sa Guatemala. Sa iyang pag-abot, ang pipila ka tagadidto naghulat na kaniya. Ngano man?

Duolag usa ka tuig ayha pa niana, sa lungsod sa San Benito, nga nahimutang sa kasadpang bahin sa Guatemala, si Natalia Contreras nakakat-on sa kamatuoran ug nabawtismohan. Mitabok siya sa utlanan sa Belize aron sangyawan ang iyang mga paryente nga nagpuyo sa Benque  Viejo. Usa kanila mao si Serviliano Contreras nga nainteres pag-ayo sa Kasulatanhong mga pagpatin-aw ni Natalia bahin sa pagsimbag idolo, ug iyang gidawat ang kamatuoran. Siya namatay ingong matinumanong Saksi niadtong 1998 sa edad nga 101. Daghan sa iyang mga anak ug mga apo nahimong Saksi. Ang teritoryo sa pipila ka magmamantala sa Benque Viejo niadtong panahona nakaabot saylo pa sa utlanan sa Guatemala ngadto sa lungsod sa Melchor de Mencos, diin sila nagpahigayon ug mga tigom. Ngadtongadto, dihay natukod nga kongregasyon sa Melchor de Mencos, ug ang kongregasyon sa Benque Viejo ilado gihapon sa ilang pagkamadasigon.

Ang pipila ka bahin sa programa sa distrito ug sirkitong mga asembliya gipresentar sa pinulongang Kinatsila niadto pang 1956. Apan niadto lang Pebrero 1968 nga ang kompletong programa sa sirkitong asembliya gipresentar diha sa pinulongang Kinatsila didto sa Kingdom Hall sa Orange Walk. Dihay mitambong nga 85, ug 4 ang nabawtismohan.

Si Marcelo Dominguez ug Rafael Medina, duha ka brader nga nagsultig Kinatsila, kauban sa lain pang nagsultig-Kinatsila nga mga Saksi, sama ni Dionisio ug Catalina Tek,  way-paltang nagtambong sa mga tigom ug mga asembliya diha sa Iningles, bisan pag gamay ray ilang nasabtan sa maong pinulongan. Niadto lamang Oktubre 1964 nga ang usa ka nagsultig-Kinatsila nga kongregasyon naporma sa Orange Walk nga may 20 ka magmamantala nga naggikan sa Iningles-ug-pinulongan nga kongregasyon.

Sa katuigang 1980, misilaob ang mga gubat sibil sa haduol nga El Salvador ug Guatemala, nga tungod niadto daghan ang nangalagiw ngadto sa Belize. Apil kanila ang ubay-ubayng Saksing pamilya nga nagsultig Kinatsila nga naglakip sa mga ansiyano, mga ministeryal nga alagad, ug mga payunir. Nakatabang kini sa pagpasangkad sa Kinatsilag pinulongan nga teritoryo, sama sa gihimo sa pipila ka misyonaryong antigog duha ka pinulongan gikan sa ubang nasod nga Kinatsilag pinulongan.

“ANG MATUOD NGA MGA KRISTOHANON MOSANGYAW SA BALAY-UG-BALAY”

Usa ka adlaw niana, may duha ka estranghero nga nanuktok sa pultahan nila ni Margarita Salazar sa Orange Walk ug nangutana, “Nakaila ka ba sa Saksi ni Jehova nga si Margarita Salazar?” Ang mga nanuktok mao ang 23-anyos nga si Teófila Mai ug ang iyang inahan nga taga-August Pine Ridge, usa ka baryo nga 34 kilometros sa habagatan-kasadpan sa Orange Walk. Nganong nangita man sila kang Margarita?

“Mga usa ka tuig ayha pa niana,” miingon si Teófila, “grabeng nasakit ang akong siyam ka bulan nga anak nga lalaki. Busa gidala ko siya ngadto sa baryo sa Botes aron ipahinungod sa birheng santos nga si Santa Clara. Didto ko nagsakay sa atubangang lingkoranan sa trak, ug ang drayber nga gikan usab sa among dapit misugod sa pagsangyaw kanako. Human mangutana kon nganong dad-on ko sa Botes ang akong anak, iya kong gisultihan nga ang Bibliya dili uyon sa pagsimbag imahen. Nainteres kaayo ko niadto. Sa paglabay sa panahon, kadtong tawhana nagsugilon kanakog  daghang kamatuoran gikan sa Kasulatan nga iyang nakat-onan gikan sa mga Saksi ni Jehova.

“Sa usa ka biyahe,” padayong saysay ni Teófila, “gisultihan ko sa drayber sa trak nga ang matuod nga mga Kristohanon mosangyaw sa balay-ug-balay. Iyang gipatin-aw nga kanay gihimo sa mga Saksi ni Jehova ug ilang basahon ang mga teksto sama sa Sofonias 1:14 ug 2:​2, 3 ngadto sa mga tawo. Busa, nga nagkupot sa kamot sa akong anak nga  lalaki ug nagkugos sa akong masuso, ako namalay-balay sa August Pine Ridge, nga gibasa ang maong mga teksto ngadto sa akong mga silingan. Sa ulahi, ang drayber misugyot nga kon gusto gyod nakong mahibaloan ang kamatuoran, angay kong magtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova. Gisultihan ko niya bahin sa mga Salazar ug kon diin sila magpuyo sa Orange Walk, busa uban sa akong inahan, ako silang gipangita.”

Nakahinumdom si Margarita niadtong buntag nga si Teófila ug ang iyang inahan unang miduaw kaniya. “Daghan kaayo silag pangutana bahin sa Bibliya,” siya miingon, “ug dugay kaming nag-estoryahay. Gusto nilang mahibaloan kon tinuod ba nga ang mga Saksi ni Jehova motabang sa mga tawo sa pagkat-on sa Bibliya, bisag unsa pa ka layo ang ilang biyaheon aron tudloan sila. Gipasaligan ko siya nga tinuod kadto ug misaad nga moadto mi sa ilang baryo kada duha ka semana aron magtuon sa Bibliya uban kanila.”

Pag-abot ni Margarita ug sa iyang banang si Ramón sa August Pine Ridge, si Teófila andam na alang sa pagtuon sa Bibliya uban sa unom pa ka hamtong nga membro sa iyang pamilya nga iyang giimbitar. Human niadto, ang ubang payunir gikan sa Orange Walk kanunay nang mokuyog sa mga Salazar sa pagbiyaheg 34 kilometros latas sa hiktin ug libaongong karsada aron mosangyaw sa baryo samtang si Teófila ug ang iyang pamilya tun-an sa Bibliya. Si Amybelle Allen kasagarang moestar ug usa ka gabii sa baryo aron makadumala siyag mga pagtuon sa Bibliya didto. Nabawtismohan si Teófila niadtong 1972, lima ka bulan human sa iyang unang pagtuon sa Bibliya. Naporma ang usa ka kongregasyon sa August Pine Ridge niadtong 1980, ug sa paglabay sa katuigan, 37 ka membro sa pamilya ni Teófila ang midawat sa kamatuoran.

 MGA PANAW SA PAGSANGYAW SA HILIT NGA MGA DAPIT NAGMABUNGAHON

Bisag nalukop nag sangyaw ang Belize City ug ang dagkong mga lungsod sa Belize, ang kabanikanhan dili regular nga masangyawan. Ang unang mga misyonaryo nanakay ug barko aron makaabot sa mga lungsod sa habagatan, apan sa ulahi diha nay karsada lahos sa mga distrito sa habagatan sa Stann Creek ug Toledo gikan sa ubang bahin sa nasod. Dayon, sayo sa 1971, ang sangang buhatan nag-organisar ug tinuig nga panaw sa pagsangyaw aron ang mensahe sa Gingharian makaabot sa Mopan ug Kekchi Maya sa hilit nga kalasangan sa Belize.

Ang mga igsoon nangabang ug mga sakyanan ug bangka aron maabot ang mga baryo ug mga lungsod gikan sa Dangriga ngadto sa Punta Gorda ug hangtod pa gani sa Barranco sa habagatan, duol sa utlanan sa Guatemala. May laing grupo nga mopanaw sakay sa usa ka van uban ang duha hangtod upat ka nagmotorsiklo. Sa magabii sila mohunong sa usa ka baryo, ug sa maadlaw, ang mga nagmotor magtinagurha pag-adto sa hilit nga mga uma samtang ang kadaghanan sa grupo magsangyaw sa baryo.

Sa Punta Gorda, ang mga igsoon nga nag-backpack magbaktas paingon sa lainlaing mga baryo. Kasagarang makigsulti sila sa alkalde (pangulo) diha sa cabildo, ang tigomanan sa mga tigulang nga mga lalaki sa baryo, sa dili pa mosangyaw sa ubang mga tawo sa baryo.

“Sa usa ka baryo,” matod sa misyonaryong si Reiner Thompson, “nangabot ang mga igsoon samtang ang mga lalaki nagmiting sa cabildo, nga naghisgot kon unsaon pagsanggi ang mais. Human sa miting, mihangyo ang mga lalaki nga kantahan silag awit sa Gingharian. Ang mga igsoon gikapoy ug gigutom, ug wala silay dalang songbok.” Si Brader Thompson padayong miasoy, “Apan sadya silang nanganta, ug ang mga lalaki nangalipay.” Sa ngadtongadto, naporma ang mga kongregasyon sa Mango Creek ug sa ulahi sa San Antonio, usa sa kinadak-ang baryo sa mga Maya.

 “Usahay magbaktas kami paingon sa laing baryo sa magabii aron maapas ang among eskedyul,” matod pa ni Santiago Sosa. “Nakakat-on mi sa paglakaw nga naglumbay diha sa tunga sa karsada, dili sa daplin, kay seguradong dunay halas sa kabugangan ubay sa karsada. Nakakat-on usab mi sa pag-inom gikan sa tubigang mga tanom inigkahurot sa balon namong tubig.”

Usahay ang grupo bahinon sa tinagurha o tinagup-at aron makasangyaw sa lainlaing mga bahin sa baryo. Dayon pagkagabii, sila magtagbo pag-usab. Adunay duha nga ibilin aron magluto. “Pagkadakong disgrasya,” nahinumdom si Santiago nga nagngisi, “kay ang uban dili makamaong moluto. Nahinumdom ko nga gitan-aw nako ang usa ka linuto ug nangutana, ‘Unsa ni?’ Ang kosinero miingon, ‘Ambot kon unsa na, basta pagkaon na.’ Kon ang kosinero wala mahibalo sa iyang giluto, maghunahuna mi nga mas maayong ipatilaw una kana sa layaw nga iro. Apan bisan ang gutom nga iro dili mokaon niana!”

KEKCHI NGA MIDAWAT SA KAMATUORAN

Si Rodolfo Cocom ug ang iyang asawa, si Ofelia, mibalhin ug puyo gikan sa Corozal ngadto sa hilit nga baryo sa mga Kekchi sa habagatan​—ang Crique Sarco. Dinhi nagdako si Ofelia, nga duawon lang sa mga Saksi panahon sa ilang tinuig nga panaw sa pagsangyaw. Sa dihang si Ofelia mga 14 anyos pa lamang, iyang nakaplagan ang librong Ang Kamatuoran nga Motultol sa Kinabuhing Dayon ilalom sa kahoyng kahil ug iya kadtong gibasa. Gusto niyang makakat-on pag dugang, apan siya nakahimo lamang sa pagtuon sa Bibliya sa dihang siya naminyo ug mipuyo sa Corozal, diin siya ug ang iyang bana nga si Rodolfo gidumalahan ug pagtuon sa duha ka espesyal payunir, si Marcial ug Manuela Kay.

Sa dihang namalhin ang magtiayong Cocom sa Crique Sarco niadtong 1981, buot nilang makontak pag-usab ang mga Saksi, busa si Rodolfo miadto sa Punta Gorda  aron pangitaon sila. Kadto nga biyahe gidangtag halos unom ka oras, nga nagbaktas ug nagsakayg sakayan agi sa suba ug dagat. Sa Punta Gorda, iyang nahibalag si Donald Niebrugge, usa ka payunir nga maoy nagdumala ug pagtuon sa magtiayon pinaagig sulat. Apan dihay problema. Walay opisina sa koreyo sa Crique Sarco.

“Nangutana ko sa opisina sa koreyo sa Punta Gorda kon unsaon pagpadalag sulat ngadto sa Crique Sarco,” miingon si Donald, “ug giingnan ko nga adunay pari nga tig-adtoan didto kada semana.” Busa, sa mga unom ka bulan, ang pari maoy nagdala sa mga sulat sa pagtuon sa Bibliya ug wala siyay alamag nga nahimo siyang mensahero sa mga Saksi ni Jehova.

“Sa dihang nasayran sa pari kon unsay iyang ginadala,” matod ni Donald, “siya nasuko ug wala na niya dad-a ang among mga sulat.”

Niadtong panahona, kadaghan mobiyahe si Donald ngadto sa Crique Sarco sa pagtuon uban sa magtiayong Cocom. Sa misunod nga panaw sa pagsangyaw, si Rodolfo nakigbahin na sa pagsangyaw. “Gipakuyog namo siyag upat ka adlaw,” nagkanayon si Donald, “aron mosangyaw sa pipila ka baryo, ug ang iyang pagpakig-uban sa mga igsoon sa maong mga panaw nakatabang sa iyang pag-uswag.”

 “Kami lang duha ni Ofelia ang magsangyaw sa among baryo aron ipaambit ang among nakat-onan,” matod pa ni Rodolfo. “Ang mga tawo nga akong gidumalahan ug pagtuon sa Bibliya nakaagom ug mas grabeng pagsupak kay kanamo. Ang pipila kanila wala hatagig tambal, pagkaon, ug mga sinina nga gidonar ngadto sa baryo. Ang akong ugangang babaye supak usab kaayo sa among pagsangyaw. Naamgohan namo ni Ofelia nga dili kami mouswag sa espirituwal sa Crique Sarco. Kinahanglang motambong kami sa mga tigom. Busa, namalhin mi sa Punta Gorda aron makapadayon sa pagtuon. Didto, kami miuswag sa espirituwal, ug sa 1985 kami nabawtismohan.” Ang magtiayong Cocom nagpasakop karon sa Kongregasyon sa Ladyville, diin si Rodolfo usa ka ministeryal nga alagad.

ESPIRITUWAL NGA KUHA SA MGA PANAW SA DAGAT

Gihikay ang mga panaw sa dagat kada tuig aron masangyawan ang mga tawo sa kaislahan ug kabaryohan ubay sa baybay. Kaniadto walay karsada paingon sa mga baryo sama sa Hopkins, Seine Bight, Placencia, ug Punta Negra, ingon man sa Monkey River Town. Kon dili tingbanagan, gamiton ni Polito Bevens ang iyang sakayan aron mosangyaw ug duha ka semana sa mga baryo ubay sa baybay  gikan sa amihanan ngadto sa habagatan, ug kauban niya ang duha ka payunir ug duha ka misyonaryo.

Si Donald Niebrugge, nga kanunayng mokuyog sa tinuig nga mga panaw sa pagsangyaw sa hilit nga mga baryo ug sa dagat, nalipay sa paghinumdom sa ilang paghulam sa de-layag nga sakayan ni Ambroncio Hernandez alang sa usa ka panaw sa dagat. Ang resulta niadto mao nga si Ambroncio, nga gianggaag Bocho, misugod pagtuon sa Bibliya.

“Pagkasunod tuig, kaming upat nagplanog duha-ka-semanang panaw sa dagat ubay sa baybayon,” nahinumdom si Donald, “apan nabaligya na ni Bocho ang iyang sakayan. Girekomendar niya ang laing mananagat, kinsa misugot sa pagdala kanamo uban sa iyang kauban ug kang Bocho. Busa ang among grupo gilangkoban sa duha ka magtiayong espesyal payunir ug tulo ka mananagat. Sa maong panaw, misugod si Bocho sa pagpakigbahin sa pagsangyaw. Pag-abot namo sa dunggoanan sa Placencia, daghang yate didto, busa nagsangyaw mi diha sa mga yate. Ang duha ka dili-magtutuo nga mananagat matinabangon kaayo sa maong duha ka semana. Usa ka adlaw niana, sa pag-uli namo human sa tibuok-adlawng pagsangyaw sa usa ka baryo, ang duha ka mananagat mipalit ug manok ug gilutoan mig pagkaon sa gamayng de-gas nga kosinilya.” Sa pagpanaw sa dagat pagkasunod tuig, si Bocho bawtismado na. Nag-alagad siya ingong ansiyano sa Belize City sulod na sa 18 ka tuig.

HILIT NGA TERITORYO NAGPATUNGHAG MAAYONG MGA BUNGA

Ang Distrito sa Toledo, sa habagatang Belize, maoy hanayhay nga kabungtoran ug bagang kalasangan diin adunay ubay-ubayng mga baryo sa Mopan ug Kekchi Maya, kinsa nagpuyo sa mga payag nga yuta ug salog. Lisod ang kinabuhi sa kadaghanang tagabaryo, nga naggamit lamang ug sarol sa pagtikad sa ilang mga uma. Kon tinghulaw, kinahanglang maghakot silag tubig ngadto sa mga uma aron mabuhi ang ilang mais, balatong, ug kakaw. Ang  daghang babaye puliki sa tradisyonal nga Kekchi nga pagborda ug naglalag mga basket alang sa mga tindahag sobenir sa tibuok nasod. Nagkadaghan ang batan-on nga namiya sa mga baryo aron moeskuyla o manarbaho sa mga siyudad.

Niadtong 1995, si Frank ug Alice Cardoza gidapit nga mahimong temporaryong mga espesyal payunir sa bulan sa Abril ug Mayo aron makatabang sa pagpanagtag diha sa Distrito sa Toledo sa Kingdom News Num. 34, nga nag-ulohang “Nganong Puno Kaayog Suliran ang Kinabuhi?” “Nakakuyog ko sa usa sa tinuig nga panaw sa hilit nga mga baryo sa maong dapit,” nahinumdom si Frank, “ug akong nakita nga ang katawhang Maya mas makakat-on sa maayong balita kon may mobalhig puyo sa maong dapit. Misugyot ang sangang buhatan nga ako moabang ug puy-anan, magsugod ug grupo sa pagtuon sa Bibliya, ug mohatag ug espesyal nga pakigpulong sa San Antonio. Didto, among ipanagtag ang Kingdom News ingon man sa walo pa ka baryo.”

Gidumala sa magtiayong Cardoza ang senemanang pagtuon sa grupo sa ilang giabangang kuwarto diha sa usa ka basement, ug sa pipila lang ka semana may nagtambongan na nga tulo hangtod upat ka pamilya. Nanguyog usab ang maong mga interesado sa magtiayong Cardoza sa usa ka oras nilang biyahe sa daang sakyanan agi sa libaongon, di-sementadong dalan paingon sa Punta Gorda alang sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo ug Tigom sa Pag-alagad. Sa unang bulan, si Frank mihatag ug espesyal nga pakigpulong sa San Antonio. Si Jesús Ich, nga usa sa mga mitambong sa unang higayon, namati pag-ayo. Ingong membro sa Nazarene Church, nahingangha gayod siya sa pagkahibalong ang doktrina sa impiyernong-kalayo naggikan sa paganong pagtulon-an ug ang kahulogan sa orihinal nga pulong nga sagad gihubad ug impiyerno diha sa Bibliya maoy komong lubnganan. Human sa miting, gipaulanan niyag pangutana si Frank bahin sa maong ulohan.  Ingong resulta, siya misugod sa pagtuon sa Bibliya ug nabawtismohan paglabay sa usa ka tuig.

Pagkatapos sa ilang duha ka bulang asaynment ingong temporaryong mga espesyal payunir, ang magtiayong Cardoza kinahanglang mohimog hinungdanong desisyon. “Nasugdan namo ang daghang pagtuon,” nahinumdom si Frank, “nga dili na gani namo maatiman ang tanan. Dili motugot ang among kasingkasing ug konsensiya nga mobalik sa among hayahay nga kahimtang didto sa among balay sa Ladyville. Kon modesisyon ming magpabilin sa San Antonio, moarang-arang ang among pagpuyo kon among abangan ang taas imbes ang basement sa balay. Ako makataod ug gamayng lababo, sandayong aron makasalod ug tubig sa ulan ug, sa ngadtongadto, tingali inodoro ug koryente. Kadto among giampo kang Jehova, nga masaligong maporma ang usa ka kongregasyon sa maong dapit uban sa iyang panalangin. Unya among gisulatan ang sangang buhatan aron ipahibalo nga magpabilin kami sa San Antonio ingong mga regular payunir.”

Dayag kaayo nga gipanalanginan ni Jehova ang desisyon sa magtiayong Cardoza. Sa paglabay sa unom lang ka bulan, sa Nobyembre, sila nakapahigayon na sa ilang unang Miting Publiko diha sa ilang inabangang balay. Ug pagka-Abril sa sunod tuig, ilang gisugdan ang Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo ug Tigom sa Pag-alagad sa San Antonio. Nalipay pag-ayo ang gamayng grupo kay dili na sila mobiyaheg 65 kilometros ngadto-nganhi sa Punta Gorda kada semana alang sa mga tigom.

“ANG IYANG MGA PANGHULGA DILI MAKAPUGONG NAKO”

Wala madugay, miuswag ang sinserong mga estudyante sa Bibliya sa San Antonio, ug ang ilang gugma alang sa kamatuoran makapadasig kaayo. “Sa maong mga baryo,” sumala pa ni Frank, “ang mga babaye ilabinang maulawon, ug naandan nila nga magpasakop sa ilang amahan ug bana. Dili nila batasan nga makigsulti sa mga estranghero.  Busa, lisod kaayo alang kanila ang pagsangyaw sa balay-balay.”

Si Priscilian Sho, nga niadto 20 anyos, maoy di-bawtismadong magmamantala nga gusto gayong mosangyaw sa iyang mga silingan. Usa ka higayon niana, si Priscilian nagbalikduaw kauban sa iyang bayaw, si Amalia Sho, dihang nakaatubang silag problema.

Nahinumdom si Priscilian: “Wala ko mananghid sa akong amahan nga mosangyaw ko sa publiko kay iya kong gidid-an niana ug nahadlok ko niya. Sa among pagsangyaw niadtong buntag sa Dominggo, kalit namong nakita ang akong amahan didto atubangan sa simbahan sa Baptist diin siya misimba. Sa sinugdan, nanghupo mi sa kasagbotan aron dili mi niya makita. Apan ako miingon, ‘Abi nimo, Amalia, si Jehova nagtan-aw nato. Dili maayong mahadlok kita sa akong amahan. Si Jehova ang angay natong kahadlokan.’”

Pwerteng sukoa sa amahan ni Priscilian, apan diha pay mas dakong pagsulay sa unahan kay siya supak kaayo nga si Priscilian mag-Saksi ni Jehova. Nagsigeg ampo si Priscilian bahin niana hangtod sa adlaw una pa sa asembliya diin siya magpabawtismo, ug sa kataposan siya nakabatog kaisog sa pagsulti niana sa iyang amahan.

“Moadto ko sa Belize City ugma,” iyang giingnan ang iyang amahan.

“Unsay imong buhaton didto?” siya nangutana.

“Magpabawtismo ko,” matod ni Priscilian. “Buhaton ko ang kabubut-on ni Jehova alang kanako. Gihigugma ti ka, apan kinahanglang higugmaon ko usab si Jehova.”

“Buhaton mo ba gayod kana?” siya misinghag.

“Oo,” matod ni Priscilian. “Ang Buhat 5:29 nag-ingon nga kinahanglang akong sugton ang Diyos inay ang tawo.”

 Milakaw ang amahan ni Priscilian nga nasuko pag-ayo. “Nawala lamang ang akong kakulba sa dihang nakasakay na ko sa trak ug molarga na paingon sa asembliya,” siya nahinumdom. “Wa ko mahibalo kon unsay buhaton sa akong amahan kanako inig-uli nako sa balay human sa asembliya. Apan nasayod ko nga ako bawtismado na unya, busa bisag patyon ko, nahimo na nako kon unsay husto.”

Bisag si Priscilian wala dapati sa iyang pag-uli sa balay, sa ulahi gihulga siyang patyon sa iyang amahan. “Apan iyang naamgohan nga ang iyang mga panghulga dili makapugong nako,” matod niya, “ug sukad niadto dili na kaayo siya estrikto kanako.”

USA KA MAGSUSUPAK MIDAPIG KANG JEHOVA

Nag-uswag na sa espirituwal ang madasigong mga magmamantala sa bag-ong naporma nga grupo sa San Antonio sa dihang kalit nga gisulatan sa lokal nga konseho sa baryo ang magtiayong Cardoza nga sila kinahanglang mopahawa sa San Antonio. Dili dugay una pa niana, sa gibayran ni Frank ang bayranan sa aplikasyon, nakuha niya gikan sa konseho ang permiso sa pag-estar sa maong baryo. Apan niadtong higayona may usa ka inilang sakop sa baryo nga determinadong magpapahawa sa magtiayong Cardoza. Panahon sa usa sa mga miting sa konseho, ang tulo nga gidumalahan ni Frank ug pagtuon sa Bibliya midapig kang Frank. Unya ang tag-iya sa balayng giabangan ni Frank nagpasidaan sa konseho nga kon papahawaon nila ang magtiayong Cardoza, sila ang iyang pabayron sa abang. Unya gipakita ni Frank ang usa ka sulat gikan sa Lands Department, nga usa ka ahensiya sa gobyerno, nga nag-ingong ang usa ka tawong nag-abang ug pribadong balay dili mahimong papahawaon. Sa kataposan, gitugotan sa konseho nga magpabilin ang magtiayong Cardoza.

Si Basilio Ah, kanhi alkalde (pangulo) nga maoy iladong politiko, mao ang gustong magpapahawa sa magtiayong Cardoza. Gigamit ni Basilio ang iyang impluwensiya kutob  sa iyang mahimo aron supakon ang mga Saksi ni Jehova sa San Antonio. Sa dihang ang gamayng grupo nangitag lote aron katukorag Kingdom Hall, siya nagpasidaan, “Di gyod mo makatukod ug Kingdom Hall niining baryoha!” Bisan pa niana, ang mga igsoon nakabatog lote ug nakatukod ug kasarangan apan nindot nga Kingdom Hall. Katingalahan kaayo nga ang usa sa mga mitambong sa pagpahinungod sa Kingdom Hall niadtong Disyembre 1998 mao si Basilio. Unsay nahitabo?

Ang duha ka minyong anak nga lalaki ni Basilio nakasinatig problema sa pamilya. Kaduha gihangyo ni Basilio ang ilang simbahan nga tabangan ang iyang mga anak, apan wala silay gihimo. Unya misugod pagtuon sa Bibliya ang iyang mga anak uban sa mga Saksi ni Jehova. Namatikdan ni María, asawa ni Basilio, nga nagsugod pagkausab ang iyang mga anak ug naarang-arang ang kahimtang sa ilang pamilya. Busa si María mihangyog pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi.

“Buot gayod nakong mailhan si Jehova nga Diyos,” matod ni María, “ug giingnan ko ang akong bana nga kinahanglang motambong mi sa Kingdom Hall aron madugangan ang akong kahibalo bahin sa Diyos. Bisan tuod wala dayon mahanaw ang pagsupak ni Basilio sa mga Saksi ni Jehova ug kang Frank Cardoza, nga gitawag niyag “kanang taga-laing nasod,” siya nahingangha sa kausaban sa iyang mga anak samtang ilang gipadapat ang kamatuoran sa ilang kinabuhi. Mihukom si Basilio nga iya mismong susihon ang mga Saksi ni Jehova, ug human sa pipila ka panaghisgot, kinsay iyang  gipili nga magdumala sa iyang pagtuon sa Bibliya? Way lain kondili “kanang taga-laing nasod,” si Frank Cardoza!

“Ang akong nabasahan sa Bibliya nakapausab sa akong hunahuna,” matod ni Basilio. “Ako Katoliko sulod sa 60 ka tuig, nga tigdagkot ug insenso atubangan sa mga imahen sa simbahan. Ang akong nakat-onan karon bahin kang Jehova anaa sa iyang basahon mismo, ang Bibliya. Naulaw ko sa akong gibuhat kang Frank Cardoza, nga ako nang igsoon karon. Moangkon ko nga nasayop ko. Madasigon ko sa mga butang nga sa akong pagtuo maayo alang sa akong baryo ug relihiyon. Apan gihunong ko na ang pagsunod sa mga tradisyon sa mga Maya nga nalangkit sa espiritistikong pagpanambal, nga maoy naandan sa among mga baryo. Gihunong ko na usab ang pagpakigbahin sa politikanhong kalihokan sa mga Maya.” Karon, si Basilio ug María Ah malipayong nag-alagad kang Jehova ingong bawtismadong mga magmamantala.

Ilado ang mga alagad ni Jehova nga mahigugmaon, malipayon, ug masiboton. Sa hilit nga mga rehiyon sa Belize, daghang magmamantala ang motungas-molugsong sa titip nga kabukiran sulod sa tulo ka oras o kapin pa aron masangyawan ang mga tawo, ug dili nila gustong mopaltag mga tigom. Pananglitan, usa ka gabii si Andrea Ich gihatagag bahin sa Teokratikanhong Tunghaan sa Ministeryo ingong tagbalay. Niadtong adlawa mibaktas siyag tulo hangtod lima ka kilometro agi sa lasang aron mamupog abokado uban sa iyang mga anak nga lalaki. Samtang namupo, gipaak siyag 23 ka lampinig. Bisan pa niadto, siya mipauli sa balay, naglutog pagkaon alang sa iyang pamilya, mitambong sa tigom, ug mihatag sa iyang bahin. Ang iyang nawong nanghubag tungod sa pinaakan sa mga lampinig, apan siya malipayon. Makapadasig gayod nga makita ang atong minahal nga mga igsoong Maya, nga bisag mobiyaheg tibuok adlaw sakay sa trak o bus sa pagtambong sa asembliya ug kombensiyon, sila malipayng makighiusa sa pagsimba sa matuod nga Diyos, si Jehova.

 GILAMPORNAS SA MGA BAGYO ANG BELIZE

Sa miaging 115 ka tuig, ang Belize gilampornas sa 51 ka bagyo. Sukad sa 1930, dihay 12 ka bagyo nga direktang miigo o kaha milabay sa Belize nga nakapahinabog grabeng kadaot ug pagkakalas sa kinabuhi. Ang usa sa kinagrabehang unos mao ang Bagyong Hattie nga mihapak sayo sa buntag sa Oktubre 31, 1961, sa gikusgong 300 kilometros kada oras ug mipatunghag dagko kaayong mga balod nga nakapatayg ginatos ka kinabuhi. Ang Belize City, nga usa ka piye lamang ibabaw sa lebel sa dagat natabonag usa ka piye nga lapok. Usa ka taho gikan sa sangang buhatan nag-ingon: “Bisan tuod ang mga balay sa kadaghanang igsoon [sa Belize City] grabeng naguba o bug-os nga nalumpag, sila wala makaagom ug seryosong mga samad. Nangawala o nadaot sa tubig ang ilang mga besti.

“Gihinloan sa mga buldoser ang mga kalye ug gisunog ang mga bilin sa napayhag nga mga balay. Dinhi sa balay [sa mga misyonaryo], mga duha ka piye ang tubig, nga nakapahinabog grabeng kadaot. Lapaw sa tawo ang tubig sa gawas, . . . apan maayo na lang kay ang balay sa mga misyonaryo gitukod nga mas taas sa lebel sa karsada. . . . Diyutay ra kaayong pagkaon ang mapalit . . . , ug nagpadayon pa ang pagkalot sa patayng mga lawas.”

Napulo ka adlaw sa ulahi, ang sangang buhatan mitaho: “Ang kahimtang [sa Dangriga] mas grabe kay sa dinhi [sa Belize City]. Napugos ang mga tawo sa pagtrabahog otso oras aron makabatog mga kupon nga gamiton sa pagpalit. Kontrolado sa armi ang tanan, ug walay mapalit ang kuwarta.” May duha ka batang lalaki nga namatay, ug nabali ang mga bitiis sa ilang amahan sa dihang nahugno ang ilang balay. Ang duha ka batang lalaki maoy aktibong mga magmamantala ug ang usa kanila, nga nag-edad ug 12 anyos, nailhang nagasangyaw sa iyang mga magtutudlo sa eskuylahan.

Ang mata sa bagyo miagi taliwala sa Belize City ug Dangriga, diin ang mga balay ug kabtangan sa kadaghanang  igsoon nadaot o napayhag. Daghang adlaw human sa bagyo, ang gobernador nagbutang ug mga restriksiyon tungod sa emerhensiya, nagpahamtang ug kurpiyo, ug nagpatawag ug Britanikong mga sundalo aron ipatuman ang maong mga lakang ug pusilon ang mga kawatan. Ang mga lalaki, babaye, ug bata nga nasakpan nga milapas sa kurpiyo gibalhog sa mga prisohan sa tibuok gabii.

Bisan pa sa maong kahimtang, ang mga tigom sa kongregasyon ug ang pagsangyaw sa kanataran gipasig-uli dayon. Lisod kadto kay daghan kaayo ang nagpuyo lang sa temporaryong silonganan ug ang mga lagwerta gilunopan sa tubig ug lapok. Apan ang mga tawo nagkinahanglan sa makahupayng mensahe sa maayong balita sa Gingharian, ug ang mga Saksi ni Jehova andam mosakripisyo aron ipaambit kana kanila.

Ang kahimtang sa pagpuyo lisod kaayo, apan ang gugma ug pagkamahinatagon sa mga Saksi ni Jehova sa ubang nasod dakog nahimo sa pagpalig-on sa mga igsoon sa Belize. Kawhaag-lima ka kartong sinina ug ubang butang ang nadawat gikan sa ubang mga sangang buhatan ug kadto gipanagtag ngadto sa mga Saksi ingon man sa daghang di-Saksi nga mga silingan. Ang sangang buhatan ug ang Kingdom Hall nahilakip sa pipila ka bilding nga wala maguba sa bagyo. Busa, sa dihang ang gobyerno mihangyo nga gamiton ang Kingdom Hall ingong temporaryong silonganan sa mga tawo, ang mga igsoon misugot dayon. b

“PWEDE BANG IAMPO MO KAMI, MRS. PRATT?”

Niadtong Oktubre 2000, ang mga molupyo sa San Pedro sa Ambergris Cay gihapak sa Bagyong Keith sulod sa tulo ka adlaw, nga ang huros sa hangin may gikusgong 205 kilometros matag oras uban sa kusog nga ulan. Ang Ladyville, nga 16 kilometros amihanan sa  Belize City, gilunopan sa giladmong halos tulo ka piye tungod sa tulo-ka-adlaw nga ulan. Kap-atag-duha ka igsoon ang midangop sa Assembly Hall sa Ladyville. Naguba ang halos tanang balay sa Cay Caulker. Ang 57 ka magmamantala sa Ambergris Cay ug Cay Caulker nawad-an sa kadaghanan o kaha sa tanan nilang kabtangan, ug ang duha ka isla walay koryente, tubig, ug telepono sulod sa daghang semana. Ang primer ministro mideklarar sa Belize, Orange Walk, ug mga Distrito sa Corozal ingon man ang Ambergis Cay ug Cay Caulker ingong mga dapit sa katalagman. Gipatuman ang kurpiyo sa gibagyong dapit aron masanta ang pagpangawat.

Si Cecilia Pratt, usa ka espesyal payunir sa Cay Caulker, nakadungog sa pasidaan bahin sa bagyo mao nga nag-andam siyag bag engkasog mangita siyag kadangpan inighapak sa bagyo. Niadtong adlawa, nakolekta na niya ang taho sa pag-alagad sa 12 ka sister ug nagplanong mosakayg barko inigkahapon aron ihatod ang taho sa sangang buhatan. Giayog putos ni Cecilia ang taho sa pag-alagad sa grupo diha sa plastik ug dayon gisulod kana sa iyang giandam nga bag. Sumala sa gidahom, sa pagkagabii, si Cecilia ug ang ubang mga sister midangop sa kongkretong eskuylahan, samtang ang nahibilin sa grupo midangop sa health center.

“Gilangkat sa hangin ang atop nga sin sa unang klasrom nga among gidangpan,” asoy pa ni Cecilia. “Kaming tanan mibunlot sa among mga butang ug nanagan ngadto sa  laing klasrom. Daw giuyog sa hangin ang tibuok bilding bisan pag kadto kongkreto. Sa dihang milili kami sa gawas, kami daw gilibotag dagat​—wala nay mamalang yuta. Ang among gamayng grupo nagpundok, ug tim-os nga nag-ampo. Ang 40 ka tawo diha sa klasrom, nga lainlaig relihiyon, nangalisang. Ang pipila miingon, ‘Pagbuot kini sa Diyos.’ Usa ka Katolikong magwawali ang miduol kanako ug mihangyo, ‘Pwede bang iampo mo kami, Mrs. Pratt?’ Ako mitubag, ‘Dili pwede kay ako babaye, ug wala koy sombrero.’ Siya miingon , ‘Aw, nia koy kalo.’ Wala ako makaseguro kon mahimo bang moampo ko alang sa tanan, apan buot kong masayod sila nga dili si Jehova ang nagpahinabo sa bagyo. Busa ako miampo nga igo-igong madungog sa tanan. Pagkahuman gyod sa akong pag-ampo ug ang tanan sa klasrom nakasulti nag ‘Amen,’ milurang ang hangin! Ang mata sa bagyo diha niadtong tungora sa among dapit. Ang Katolikong magwawali miingon: ‘Maayo ang imong pag-ampo. Ang inyong Diyos mao ang matuod nga Diyos.’ Human niadto, dili na nila gusto nga kaming lima ka Saksi mobiya sa klasrom, ug sa tulo ka adlaw ila kaming gitagan-ag pagkaon ug kape.

“Apan ako nabalaka sa ubang mga igsoon. Pagkasunod buntag, sa dihang milurang na ang hangin, migawas ko aron pangitaon sila. Nangatumba ang mga kahoy ug grabe ang nahimong kagun-oban. Ang pipila ka balay gipalid sa hangin sa gilay-ong 10 ngadto sa 15 metros. Giuna nako pag-adto ang publikong pasilidad ug nakaplagan nako didto ang duha ka sister ug ang ilang mga anak. Ang balay sa laing sister napayhag, apan siya buhi ra.”

Sa milurang na ang bagyo, ang sangang buhatan naglisod sa pagkolekta sa mga taho sa pag-alagad gikan sa mga kongregasyon nga naapektohan sa bagyo. Apan ang mga taho gikan sa Cay Caulker maoy unang miabot. Maayo kadtong pagkatago ni Cecilia diha sa iyang bag ug personal niya kadtong gihatag sa mga brader nga gikan sa sangang buhatan nga nagsusi sa ilang kahimtang.

 Sa misunod nga mga semana, ang mga igsoon sa napayhag nga mga isla nakadawat ug mga hinabang ug sila gitabangan usab sa mga boluntaryo sa paghinlo ug pagreper sa ilang mga balay ug sa Kingdom Hall sa Ambergris Cay.

Si Merle Richert, nga kauban sa tem sa mga boluntaryo sa Cay Caulker, mitaho: “Nagpatindog una kamig mga sak-anan ug dayon gihikay namo ang pag-apod-apod sa mga suplay. Pagkasunod adlaw among gisugdan ang pagreper sa mga balay sa mga igsoon. Nanangyaw ming tanan sa buntag sa Dominggo. Unya giandam namo ang tugkaran sa usa ka sister alang sa tigom ug naggama mig mga bangko alang sa mga tumatambong ug gihimo namong podium ang karaang tuod sa lubi. Giadyas namo ang eskedyul sa tigom aron dili kami molapas sa alas 8:00 s.g. nga kurpiyo ug 43 ang mitambong sa pakigpulong publiko ug sa Pagtuon sa Bantayanang Torre.”

NAG-ASEMBLIYA ARON MATUDLOAN NI JEHOVA

Sa ulahing bahin sa dekada sa 1960, tolda ang gigamit alang sa mga asembliya sa lainlaing bahin sa nasod. Apan hago ang pagpatindog ug dakong tolda nga dangtag pipila ka adlaw. Si Santiago Sosa miingon: “Sugdan namo ang trabaho sa sayong bahin sa semana, nga magpatindog ug tolda, maghakot ug mga bangko gikan sa Kingdom Hall, ug manghulam ug mga silya. May mga kapeterya niadto ang mga asembliya, busa manghulam kamig dagkong mga kaldero ug mga kawa ug sagad magpulaw kami aron makaluto ug makatapos sa trabaho. Usahay, sa dihang andam na ang tanan, kini lumpagon sa kusog nga hangin pagkagabii. Amo na usab kining ayohon pagkaugma. Apan walay nangreklamo.”

Si Jeanne Thompson nahinumdom sa usa ka kombensiyon nga gihimo sa usa ka baryo taliwala sa Belize City ug sa Orange Walk. Kinahanglang hawanan sa mga igsoon ang kabugangan tupad sa Kingdom Hall  una ikapatindog ang tolda ug ikapahimutang ang mga bangko. “Way hunong ang pag-ulan panahon sa distritong kombensiyon,” matod ni Jeanne, “ang silong sa tolda napunog tubig. Busa gipatong namo ang among mga tiil sa mga bangko sa among atubangan. Wala kami masayod nga ang maong dapit daghan diayg halas nga malala. Wala kamiy gawasgawas sa tolda ug didto ra mi sa duol sa Kingdom Hall tungod sa ulan. Peligroso diay unta kon misum-ok kami sa kabugangan.”

Sa katuigang 1970, ang Bird’s Isle, usa ka gamayng isla nga mga 120 metros gikan sa habagatan-sidlakang tumoy sa Belize City, gigamit alang sa mga asembliya. Ang tag-iya nagtukod ug awditoryum nga giaptag uhot, ug kadto may koryente, tubig, ug mga kasilyas, sa tuyo nga gamiton kadto alang sa kalingawan. Ang mga igsoon nagbuhat ug kahoyng taytayan gikan sa dakong-yuta, busa sayon  ang pag-adto didto alang sa hilom ug malinawong mga asembliya.

Niadtong Marso 1983, ang lote sa gobyerno giabangan alang sa usa ka Assembly Hall sa Ladyville. Sa sinugdan, ang mga igsoon nagtukod ug temporaryong estruktura alang sa mga sirkitong asembliya, espesyal nga tigom, ug distritong kombensiyon. Unya, niadtong 1988, dihay napalit nga puthawng estruktura sa Guatemala nga magamit ingong permanenteng Assembly Hall sa Ladyville.

MISANONG SA KAMATUORAN ANG MGA INSEK

Sukad sa katuigang 1920, may mga imigranteng Insek nga namuyo na sa Belize, ug daghan kanila gustong mobasa sa atong mga publikasyon sa ilang pinulongan. Pananglitan, si Roberta Gonzalez miasoy: “Gusto nakong sangyawan ang usa ka mahigalaong Taiwanese nga babaye nga may panaderya, apan nasayod ko nga dili siya relihiyoso ug kanunayng puliki. Nasayod usab ko nga siya may duha ka tin-edyer nga anak, busa usa ka adlaw nga didto ko sa iyang panaderya, gihatagan ko siyag kopya sa Ininsek nga librong Mga Batan-on Nangutana ug giingnan nako siya nga gusto kong mahibalo sa iyang opinyon bahin niana. Pipila ka adlaw sa ulahi, samtang nagdrayb ko agi sa iyang panaderya, pwerte niyang pangamay nako. Sa dihang mihunong ko, malipayon siyang miingon nga nagpaabot siya kanako sukad nga akong gibilin ang libro. Miingon siya nga ang kadaghanang tin-edyer sa mga pamilyang Taiwanese may mga problema sa ilang pagbalhin ug puyo sa Belize. Naghunahuna siya nga angayng mabasa  nilang tanan ang librong Mga Batan-on Nangutana. Gipaihap niya sa iyang anak nga lalaki kon pila ka pamilyang Taiwanese sa lungsod nga may anak nga tin-edyer ug unya siya mihangyog 16 ka libro kay buot niyang gasahan ang matag pamilya.”

Niadtong Oktubre 2000 gihikay sa sangang buhatan ang tulo-ka-bulan nga pagtuon sa pinulongang Mandarin alang sa mga payunir ug magmamantala nga andam motabang sa mga Insek sa ilang teritoryo. Unsay resulta? Naporma ang usa ka Ininsek nga grupo nga may ubay-ubayng payunir, ug sa ngadtongadto kini nahimong kongregasyon. Bisan pa sa grabeng pagsupak, ang pipila misanong sa maayong balita ug sa gugma nga gipakita kanila sa kongregasyon.

Pananglitan, si Monje Chen midawat ug pagtuon sa Bibliya niadtong 2006. Sa sinugdan, ang iyang pamilya mikooperar kaniya, apan sa wala madugay misugod sila sa pagbiaybiay ug pagsupak kang Monje.  Sa kalit, gibaligya sa pamilya ang tanan nilang propiedad, apil ang tindahan nga gidumala ni Monje, ug gihatagan siyag usa ka oras sa pagbiya sa iyang bag-ong relihiyon ug paglalin uban kanila ngadto sa laing nasod. Midumili siya sa pagsalikway sa iyang bag-ong tinuohan, busa ang iyang pamilya mibalhin nga walay bisan unsang gibilin kaniya. Si Monje miipon pagpuyo sa usa ka brader ug mipadayon sa pagtuon sa Bibliya ug regular nga mitambong sa mga tigom. “Akong naugmad ang suod nga relasyon uban kang Jehova,” matod ni Monje, “ug ako iyang giatiman. Ang akong pagtuon sa Bibliya ug pagpamalandong sa Kasulatan nakatabang kanako, ingon man ang pagdasig sa mga igsoon.”

Nabawtismohan si Monje niadtong Nobyembre 2008, ug miarang-arang ang tinamdan sa iyang pamilya sa dihang ilang nakita ang kausaban sa iyang panggawi ug sinultihan. “Ang pagkamasinugtanon kang Jehova wala makahimo kanakong kabos,” midugang pag-ingon si Monje, “ug kini nakahatag gayod kanakog kalipay. Wala ako biyai ni Jehova kondili iya kong gipapuyo taliwala sa nahiusa ug mahigugmaong mga igsoon.”

 GIDUMALA SA SANGANG BUHATAN SA MEXICO ANG BULUHATON SA BELIZE

Human makighisgot sa mga Komite sa Sangang Buhatan sa Belize ug Mexico bahin sa mga panginahanglan sa buluhaton sa Gingharian, ang Nagamandong Lawas mihukom nga ang buluhaton sa Belize ipadumala sa sangang buhatan sa Mexico. Kini gisugdan niadtong Enero 1, 2001, nga miresulta sa mga kaayohan ug kalipay sa atong mga igsoon sa maong nasod.

Sukad niadto, ang sangang buhatan sa Mexico mitabang sa pagdumala sa konstruksiyon sa daghang Kingdom Hall sa Belize. Niadtong Marso 16, 2002, ang kasarangan, duhay-tigomanan nga Kingdom Hall sa Belize City gipahinungod. Pagkaugma, gihimo ang programa sa pagpahinungod sa matahom nga bag-ong balay sa mga misyonaryo ug sa gi-renovate nga Assembly Hall sa Ladyville. Lakip sa mga nakadungog sa pakigpulong sa pahinungod ni Gerrit Lösch, nga membro sa Nagamandong Lawas, mao ang daghang igsoon nga matinumanong nag-alagad kang Jehova sulod na sa 50 o 60 ka tuig. Maayo ang pag-uswag sukad naporma ang usa ka Grupo sa Pagpanukod ug Kingdom Hall, nga nakatabang pagtukod ug 20 ka Kingdom Hall sa tibuok nasod.

 Niadtong 2007, nangabot ang 325 ka payunir gikan sa Mexico sa Belize aron motabang pagsangyaw sa mga teritoryong talagsa rang makobrehan. Ang maong pagduaw nakatabang sa mga igsoon sa Belize nga magmasiboton sa buluhatong pagsangyaw. Ingong resulta, miuswag gayod ang gidaghanon sa mga payunir niining nasora.

Dili sama sa lider sa simbahan nga mag-ampo kada tuig nga ang Belize panalipdan unta batok sa mga bagyo, ang mga Saksi ni Jehova abanteng gihatagan ug praktikal nga giyang pang-emerhensiya sa mga bulan nga tingbagyo sa 2007. Mapasalamaton gayod sila sa maong instruksiyon sa dihang ang Kategoriya 5 nga Bagyong Dean mihapak sa Agosto. Ang tanang igsoong nameligro giebakwet ug gipapuyo sa mga balay sa mga igsoon sa dili kaayo peligrosong mga dapit. Human sa bagyo, ang mga Saksi gikan sa tibuok nasod nanabang sa pagreper sa mga balay ug mga Kingdom Hall, nga nakaaghat sa lokal nga estasyon sa radyo sa pagdayeg sa mga Saksi ni Jehova ingong takos sundogon.

PAGHIUSA SA KATAWHAN SA TANANG NASOD

Uban sa panalangin ni Jehova, aduna na karoy kapin sa 1,800 ka magmamantala sa Belize​—nga ang ratio maoy 1 ka magmamantala sa matag 149 ka molupyo. Ug kay 1 sa matag 39 ka taga-Belize mitambong sa Memoryal sa 2009, dako ang purohan nga sila mouswag!

Tungod sa paghimog mga tinun-an sa Belize sa miaging 80 ka tuig, adunay nagsagol nga grupo sa matahom, espirituwal nga mga tawo, nga nahiusa sa “putling pinulongan,” ang kamatuoran bahin sa Diyos ug sa iyang mga katuyoan. Ang mga Saksi ni Jehova sa Belize naggamit pag-ayo sa putling pinulongan, “abaga sa abaga” uban sa ilang mga isigkamagtutuo sa tibuok yuta, aron makahatag ug publikong pamatuod nga makapasidungog kang Jehova, ang atong mahigugmaong Diyos.​—Sof. 3:9.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 224]

“Gisultihan ko sa drayber sa trak nga ang matuod nga mga Kristohanon mosangyaw sa balay-ug-balay”

[Blurb sa panid 234]

“Dili maayong mahadlok kita sa akong amahan. Si Jehova ang angay natong kahadlokan”

 [Kahon sa panid 208]

Katibuk-ang Larawan sa Belize

Yuta

Ang ubos nga patag duol sa baybayon mao ang tiilan sa Kabukiran sa Maya diha sa habagatan. Ang kalasangan maoy pinuy-anan sa mga jaguar, puma, itom ug sabaan nga unggoy, ihalas nga baboy, berdeng ibid, ug mga buaya, ingon man sa 60 ka espisye sa bitin, sama sa lala kaayo nga fer-de-lance. Adunay halos 600 ka espisye sa langgam, apil ang hapit nang mapuo nga pulang periko ug ang nindot, bawog-ug-sungo nga toucan. Adunay nagkalainlaing mga linalang sa dagat sama sa mga korales, espongha, molmol, manatee (kamatang sa dugong), rumpi kandado, ug mga balyena.

Katawhan

Ang mga molupyo naglakip sa tulo ka grupo sa Maya (Kekchi, Mopan, ug Yucatec), mga Creole (sagol Aprikano ug Uropanhon ang kagikan), Mestizo (sagol Katsila ug Maya), Garinagu (sagol Aprikano ug Carib), East Indian, Lebanese, Insek, ug mga Uropanhon, apil ang Aleman ug Olandes nga mga Mennonite.

Pinulongan

Iningles ang opisyal nga pinulongan, apan gigamit usab ang Belize Creole, Kinatsila, Garifuna, Kekchi, Maya, Aleman, ug Mandarin.

Pangabuhi

Ang kadaghanan nanarbaho diha sa mga katubhan ug prutasan nga nag-eksportar ug asukar ug mga prutas. Daghan usab ang nanginabuhi pinaagig pangisda ug turismo.

Pagkaon

Tungod sa lainlaing kultura sa nasod, nagkadaiya usab ang ilang lamiang pagkaon. Paborito nila ang humay ug beans nga giluto sa tuno, nga sagad parisag pinirito o sinabawang manok, baka, o isda ug piniritong hinog nga saging. Dagaya usab ang mga pagkaon gikan sa dagat ug kinaham kaayo sa mga tawo.

Klima

Kay ang Belize duol man sa Kabaybayonan sa Caribbean sa Sentral Amerika, init ug igang ang klima ug kini kanunayng maagian ug bagyo.

 [Kahon/Hulagway sa panid 215]

Ang mga Garinagu Midawat sa Kamatuoran

BEVERLY ANN FLORES

NATAWO 1961

NABAWTISMOHAN 1993

KAAGI SA KINABUHI Usa ka Garifuna nga midawat sa kamatuoran ug karon iyang gitabangan ang mga tawo nga sama niyag kagikan aron makakat-on bahin kang Jehova.

◼ MASUBAY sa mga Garinagu (plural sa Garifuna) ang ilang kagikan sa sayong bahin sa ika-17 nga siglo, sa dihang ang mga ulipon nakigminyo sa lumad nga mga Carib. Ang Garifuna maoy usa ka pinulongang Arawakan nga may sagol nga Pranses ug Swahili.

Ang relihiyon sa mga Garinagu maoy kombinasyon sa Aprikanhon ug Amerindian nga mga tradisyon, nga impluwensiyado kaayo sa Katoliko. Pananglitan, ang dugu maoy kuti nga seremonyas alang sa paghupay sa patayng mga katigulangan nga himoon pinaagi sa paghalad ug pagkaon ug ilimnon. “Dili motuo ang akong inahan sa dugu nga seremonyas,” matod ni Beverly. “Dili niya madawat nga uyonan sa Diyos ang paglubong nianang tanang pagkaon. Siya kanunayng moingon, ‘Ang pagkaon angayng kaonon! Ug kon ang namatay maoy imong mga minahal, nganong mobalik man sila sa pagdaot kanimo?’”

Unya gipatin-aw ni Beverly kon unsay nahitabo sa dihang nakakat-on siya sa kamatuoran. “Kay usa man ko ka Garifuna, natukmod ko sa pag-adto sa Dangriga aron sangyawan ang mga tawo nga sama nakog kagikan. Nahibalo ko nga mas mamati ang mga Garinagu kon usa sa ilang katawhan ang mosangyaw. Daghan ang mohunong ug mamati sa dihang mosulti kog Garifuna, ug ubay-ubay ang misugod sa pagpakig-uban sa kongregasyon. Ilang nakita nga mahimo diay silang mobulag sa di-kasulatanhong mga tradisyon, nga dili patyon sa daotang mga espiritu.”

 [Kahon/Hulagway sa panid 218]

“Si Jehova Kanunayng Nag-atiman Kanamo”

LILLY MILLER

NATAWO 1928

NABAWTISMOHAN 1960

KAAGI SA KINABUHI Siya nagmatutog unom ka anak ug nagpayunir sulod na sa 47 ka tuig.

◼ “NIADTONG 1959, si Amybelle Allen nakigsulti kanako bahin sa Bibliya,” nahinumdom ang lumo-manulti nga si Lilly. “Gipasidan-an na kami sa simbahan bahin niining ‘bakak nga mga manalagna’ nga namalaybalay. Ako miuyon sa pagtuon nga Bibliya lang ang gamiton, midawat sa kamatuoran, ug nabawtismohan pagkasunod tuig.

“Sa sinugdan, nalisdan ko sa pagsangyaw. Nangurog pag-ayo ang akong mga kamot nga halos dili na nako makuptan ang Bibliya. Apan ang akong tinguha nga ipaambit sa uban ang akong nakat-onan ‘nahisama sa nagdilaab nga kalayo nga natakpan sulod sa akong kabukogan,’ sama sa giingon ni Jeremias, ug kinahanglan kong mosulti, mamati man o dili ang mga tawo.”​—Jer. 20:9.

Sa unsang paagi nasuportahan ni Lilly ang iyang unom ka anak nga siyasiya ra ug nakapayunir pa? “Nag-ampo ko kang Jehova, ug siya mitabang kanako,” matod ni Lilly. “Tulo ka beses sa usa ka semana, mobangon kog alas 3:30 s.b. aron maglutog biskuwit. Kami sa akong mga anak nga babaye magluto niana sa usa ka hurnohan nga sugnorag kahoy, ug ang mga tawo maglinya aron makapalit niana nga init pa. Inigkahalin na sa tanang biskuwit, mangadto na sa eskuylahan ang akong mga anak ug mosangyaw na ko sa kanataran. Si Jehova kanunayng nag-atiman kanamo.”

Sukad sa 1969, si Lilly nagpayunir sa Corozal. Nagpayunir usab ang iyang kamagulangang anak nga lalaki ug ang duha sa iyang mga anak nga babaye, ug siya nakatabang ug 69 ka tawo nga makadangat sa kamatuoran.

 [Kahon/Hulagway sa panid 227, 228]

Pagsangyaw Diha sa Kalasangan

“Niadtong Marso 1991, ang grupo sa 23 ka igsoong lalaki ug babaye gikan sa tibuok nasod nagtigom sa Punta Gorda aron magsangyaw sulod sa napulo ka adlaw sa interyor sa lasang,” matod pa ni Martha Simons. “Gawas sa sinina, habol, ug duyan, nagdala sab mi ug mga literatura nga Iningles, Kinatsila, ug Kekchi. Kami nagbalon usab ug pagkaon nga igo sa maong panaw.

“Pagkabuntag, milarga mi bisag baloron ang dagat sakay sa bangka nga gama sa dakong punoan sa duldol. Pag-abot namo sa baryo sa Crique Sarco, among gidiskarga ang among mga butang ug didto kami nagpalabay sa kagabhion. Samtang ang mga brader nagtaod sa mga duyan, ang mga sister nagluto sa usa sa among kinaham nga mga potahe​—linat-ang ikog sa baboy nga gisagolag balanghoy, ube, hilaw nga saging, lubi, ug linandag nga mga itlog. Nabaniog ang among pag-abot, ug pagkataudtaod diha nay mga Kekchi nga nanghapit aron sa pagtimbaya kanamo. Busa sa duha lang ka oras among nasangyawan ang mga tawo sa tibuok baryo. Niadtong gabhiona, ang mga brader nangatulog sa mga duyan sa silong sa estasyon sa polis nga tag-as ug haligi, samtang ang mga sister nangatulog sulod sa pawod-ug-atop nga cabildo, ang tigomanan sa mga tigulang sa baryo.

“Pagkaugma misakay na pod mig bangka ug mibiyahe paibabaw. Dihay pipila ka bahin sa sapa nga ngiob ug makahahadlok kay nagdasok ang mga gamot sa bakhaw. Paglabayg mga tunga sa oras, kami mikawas ug mibaktas pag usa ka oras ug tunga agi sa lasang paingon sa baryo sa Sundaywood. Ang mga tawo didto gagmayon ug itomon ug panit, ug may tul-id, itom nga buhok. Kadaghanan kanila nagtiniil ra, ug ang kababayen-an nagsul-ob ug nitibo nga mga sayal ug alahas nga beads. Ang mga balay pawod ug atop, yuta ang salog, walay dibisyon, ug  walay muwebles, gawas sa mga duyan. Sa gawas sa mga balay adunay komon nga abohan.

“Mahigalaon kaayo ang mga tawo, ug daghan ang interesado. Nalipay sila pag-ayo tungod kay may mga basahon kami sa pinulongang Kekchi ug napabasa usab namo kanila ang mga teksto diha sa among Bibliya nga Kekchi.

“Pagkabuntag, nakamata kami sa tingog sa mga sunoy, langgam, ug mga unggoy. Human sa lamiang pamahaw, among giduaw ang tanang nagpakitag interes sa miaging adlaw. Nabuksan namo ang daghang pagtuon sa Bibliya ug gidasig namo silang tanan nga magpadayon sa pagtuon nga silasila ra hangtod sa among pagbalik sa sunod tuig. Mao gihapon kanay among gihimo sa misunod nga mga adlaw samtang among gisum-ok ang lasang aron maabot ang hilit nga mga baryo.

“Human sa napulo ka malipayong mga adlaw sa lasang, gipalandong namo ang lagyong mga distansiya nga among napanaw, ang daghang baryo nga among nasangyawan, ug ang tanang tawo nga among nahimamat. Among giampo nga panalipdan unta ni Jehova ang mga binhi sa kamatuoran nga among gitanom hangtod sa among pagbalik sa sunod tuig. Nanakit ang among tiil, ug lapoy ang among kalawasan; apan ang among kasingkasing natugob sa pagpasalamat kang Jehova tungod sa kalipay nga among gibati kay nakaambit kami sa pagsangyaw sa kalasangan niining tuiga.”

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 235, 236]

Maya nga Nahigugma Kang Jehova

JORGE UG NICOLAS SHO (UBAN SA ILANG MANGHOD NGA SI PRISCILIAN)

NATAWO 1969 ug 1971

NABAWTISMOHAN 1997

KULTURA Alang sa mga Maya, ang mga anak, bisan ang mga minyo na, kinahanglang magpakitag pagtahod ug bug-os nga pagkamasinugtanon sa ilang mga ginikanan.

◼ SA DIHANG si Nicolas ug Jorge nakakat-on bahin kang Jehova ug nakaugmad ug gugma alang kaniya, ang ilang amahan grabeng misupak sa ilang Kristohanong kalihokan.

“Gipatin-aw nako sa akong amahan nga nakakat-on kog mapuslanong mga butang,” matod ni Nicolas, “apan membro siya sa Baptist Church, ug wala niya batia ang samang kaikag. Makapila nako gihunong ang akong pagtuon sa Bibliya kay dili ko gustong masakitan siya. Apan nasayod usab ko nga kon maghuboghubog ko uban sa akong amahan, dili ko makapakitag maayong sulondan sa akong mga anak. Ang akong asawa ug mga anak dili gayod malipayon mao nga sila dili tigpahiyom.

  “Sa dihang gisugdan nako ang regular nga pagtuon sa Bibliya ug pagtambong sa Kristohanong mga tigom, ang kamatuoran nakatabang kanako sa pagbiya sa akong bisyo. Nagkugi ko sa akong trabaho, ug ang tanan nakong kinitaan nagamit na nako alang sa akong pamilya imbes sa bisyo. Puliki kami karon ingong pamilya sa pag-alagad kang Jehova, ug aduna nay kalipay ug kasadya sa among panimalay.”

Ingon usab niana ang kahimtang ni Jorge. Ang iyang paghuboghubog ug ngil-ad nga sinultihan nahimong problema sa iyang pamilya, ug siya kanunayng wala sa balay sa mga hinapos sa semana. Apan ang iyang panggawi nausab tungod sa iyang pagtuon sa Bibliya.

“Samtang miuswag ang akong kahibalo,” asoy pa ni Jorge, “ang pagsupak sa akong amahan migrabe. Iya kaming gitawag nga bakak nga mga propeta. Dili lang kas-a nga iya ming gihulgang tigbason. Apan si Brader Cardoza, nga maoy nagdumala kanako sa pagtuon sa Bibliya, dugay nang nag-andam kanamo alang niana. ‘Unsay inyong buhaton kon palayason mo sa inyong amahan?’ siya nangutana kanamo. ‘Gimahal ko sa akong amahan,’ ako mitubag, ‘ug dili niya kana mabuhat.’ Apan ikasubo, iya gayod kaming gipalayas.

“Bisan pa niadto,” matod pa ni Jorge, “nakaangay ko sa akong nakat-onan, ug miarang-arang ang akong pagkinabuhi. Ang akong pamilya nakabenepisyo tungod sa akong bag-ong pagkatawo ingong tinuod nga Kristohanon. Kami may pagtahod sa usag usa ug nagmalipayon. Sa pagkakaron, ang pagsangyaw naghatag kanakog dakong kalipay, ug mapasalamaton ko kang Jehova nga ako usa ka regular payunir.”

[Hulagway]

Si Frank Cardoza nagsangyaw kang Jorge

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 238, 239]

Malipayong Nag-alagad Diin Mas Dako ang Panginahanglan

Lisod ang pagbalhin ngadto sa usa ka nasod diin mas dako ang panginahanglan alang sa mga magmamantala sa Gingharian, apan mas lisod pa ug nagkinahanglag mas dakong sakripisyo ang pagpabilin sa maong asaynment. Daghan sa atong mga igsoon ang nakasagubang sa maong mga kalisdanan uban ang kalig-on ug kalipay.

Pananglitan, si Arthur ug Roberta Gonzalez, uban sa ilang tres-anyos nga batang lalaki nga si Dalton, mibiya sa Amerika niadtong 1989 aron moalagad sa Belize. “Ang kinalisdan,” miadmitir si Roberta, “mao nga imong biyaan ang usa ka segurado ug dakog-suweldo nga trabaho aron mopuyo sa usa ka nasod diin daghan kaayo ang walay trabaho.”

“Oo,” miuyon si Arthur, “kinahanglan kang mosalig kang Jehova. Sa pagbasa nako sa kaagi ni Abraham diha sa Bibliya, ako nakadayeg kaayo nga iyang gibiyaan ang iyang panimalay, pamilya, ug ang tanan niyang nabatonan. Apan giatiman siya ni Jehova. Ang usa ka kalisdanan nga among gisagubang mao ang pagsabot sa pinulongang Belize Creole. Apan kami misalig kang Jehova, ug iya kaming giatiman.”

Si Frank ug Alice Cardoza mibiya sa California niadtong 1991 aron magpayunir sa Belize. “Sa dihang magbasa ko sa Mga Buhat,” matod ni Frank, “maaghat gyod ko nga magmisyonaryo. Apan kay upat ang among anak, nasayod kong dili kami kuwalipikado alang sa misyonaryong Tunghaan sa Gilead. Busa sa pagkahuman ug eskuyla sa among kinamanghorang anak nga babaye, gibati namo nga kadto maoy kahigayonan sa pagbalhin ngadto sa laing nasod. Sa dihang kami nakabasa sa Bantayanang Torre bahin sa Belize, kami nakadesisyon nga mobalhin.”

  “Miuyon ko nga sulayan namo kini ug tulo ka tuig,” matod ni Alice. “Karon 18 ka tuig na kami dinhi, ug nagustohan ko kini!”

“Gimahal namo ang mga tawo, ug gusto namong mosangyaw,” dugang pa ni Frank, “busa dali kaayo namong masuod ang mga nahigugma kang Jehova. Tungod sa daghang pagtuon sa Bibliya nga among nasugdan nga dili na gani namo maasikaso ang tanan ug tungod usab sa pagkakita sa daghang tawo nga misanong sa kamatuoran, kini na ang labing malipayong yugto sa among kinabuhi. Walay salapi niining kalibotana nga ikabaylo sa among pribilehiyo.”

Si Carl ug Martha Simons mibalhin sa Belize niadtong 1988 gikan sa Texas. “Diyes ug otso anyos pay edad sa among duha ka anak sa dihang kami mibalhin,” matod ni Martha. “Sa Belize, tibuok adlaw kaming mokuyog sa kongregasyon aron sa pagsangyaw sa hilit nga mga baryo. Kami nagkauban usab sa pagtukod sa Assembly Hall, ug panahon sa mga asembliya ang among balay mapunog mga igsoon. Mapasalamaton kami nga among namatuto ang among mga anak dinhi, kay sila nakapakig-uban sa mga espesyal payunir ug sa mga misyonaryo. Oo, may mga higayon nga kaulion na mi​—sa mga panahon nga walay koryente, walay gripo, walay baterya, ug walay telepono. Bisan pa sa maayo ug dili maayo namong mga kasinatian, kon ibalik ang panahon, mao gihapon kini ang among himoon. Nagmalipayon ug nagmatagbawon ang among kinabuhi tungod sa pag-alagad diin mas dako ang panginahanglan.”

[Mga hulagway]

Gikan sa wala patuo: si Dalton, Roberta, Arthur, ug iyang inahan nga si Martha Gonzalez

Si Alice ug Frank Cardoza

Si Carl ug Martha Simons

 [Kahon sa panid 250]

“May Nagmahal Gayod!”

ALEJANDRO UG REBECCA (BECKY) LACAYO

NATAWO 1950 ug 1949

NABAWTISMOHAN 1966 ug 1959

KAAGI SA KINABUHI Human makagraduwar sa Gilead niadtong 1972, sila nag-alagad ingong mga misyonaryo sa El Salvador, Belize, Nicaragua, Mexico, ug Honduras. Sila karon nagaduaw ug sirkito didto sa Amerika apan wala gayod nila malimti ang panahon nga ilang gigugol sa pag-apod-apod ug hinabang sa Belize.

◼ “GIKUSOKUSO kami sa Bagyong Keith!” misulat si Becky sa adlawng Lunes, Oktubre 2, 2000. “Duha ka adlaw ug tunga nang way hunong ang ulan.”

Pagkaugma, sa dihang milurang na ang hangin ug ulan, si Alejandro ug ang espesyal payunir nga si Donald Niebrugge nakahatod ug pipila ka suplay ngadto sa Ambergris Cay. Sila ug ang duha ka ansiyano sa maong lugar miduaw sa matag magmamantala sa duha ka kongregasyon aron sa pagsusi sa ilang kahimtang.

“Pagka Miyerkoles,” nahinumdom si Becky, “ang mga igsoon gikan sa lainlaing bahin sa nasod nagdalag pagkaon, tubig, ug sinina ngadto sa sangang buhatan alang sa mga igsoon sa mga isla. Ang lobby ug ang librarya sa wala madugay napunog mga suplay.”

Sa samang panahon, si Alejandro ug ang laing tulo ka igsoon naghatod ug mga suplay ngadto sa Cay Caulker, naghatag ug tukma-sa-panahong pagpalig-on, ug nag-ampo uban sa grupo. Ang mga Saksi ug mga dili-Saksi natandog pag-ayo sa gugma ug pagkamahunahunaon sa mga igsoon. “Tighatag kog donasyon sa among simbahan sulod sa daghang katuigan,” mibagutbot ang usa ka babaye, “apan walay usa gikan sa among simbahan ang mianhi aron magsusi kon naunsa na ko.”

“Tan-awa ang ubang mga tawo,” matod sa usa ka sister nga milugmaw ang luha tungod sa kalipay, “ug tan-awa kami! May nagmahal gayod kanamo!”

 [Chart/Graph sa panid 244, 245]

TALAAN SA HINUNGDANONG MGA PANGHITABO—Belize

1923 Si James Gordon nagsangyaw sa Bomba.

1930

1933 Si Freida Johnson nagsangyaw sa Belize City.

1934 Si Thaddius Hodgeson nagdumalag mga tigom sa iyang panaderya.

1940

1941 Unang mga magmamantala gibawtismohan sa Belize City.

1945 Nangabot ang unang mga misyonaryo.

1946 Naestablisar ang sangang buhatan.

1950

1957 Wala nay mga misyonaryo nga gipasulod sa nasod.

1959 Gitukod ang sangang buhatan, puy-anan sa mga misyonaryo, ug Kingdom Hall.

1960

1961 Gipasulod pag-usab ang mga misyonaryo.

 1961 Bagyong Hattie nagpayhag sa Belize.

1971 Ang mga asembliya gihimo didto sa Bird’s Isle sa unang higayon.

1980

1988 Nagtukod ug Assembly Hall sa Ladyville.

1990

2000

2000 Bagyong Keith naglampornas sa Belize.

2001 Sangang buhatan sa Mexico gitudlo sa pagdumala sa Belize.

2002 Gipahinungod ang duhay-tigomanan nga Kingdom Hall (wala), puy-anan sa mga misyonaryo, ug ang gi-renovate nga Assembly Hall.

2010

[Graph]

(Tan-awa ang publikasyon)

Total nga mga Magmamantala

Total nga mga Payunir

1,800

1,200

400

1930 1940 1950 1960 1980 1990 2000 2010

[Hulagway]

Lansa nga punog mga igsoon paingon sa usa ka asembliya

 [Mga mapa sa panid 209]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MEXICO

GUATEMALA

Melchor de Mencos

DAGAT SA CARIBBEAN

BELIZE

Ambergris Cay

San Pedro

Cay Caulker

COROZAL DISTRICT

Corozal

ORANGE WALK DISTRICT

Orange Walk

August Pine Ridge

BELIZE DISTRICT

Bomba

Santana

Crooked Tree

Black Creek

Ladyville

Belize City

CAYO DISTRICT

BELMOPAN

Benque Viejo

STANN CREEK DISTRICT

Stann Creek Valley

Dangriga

Hopkins

Seine Bight

TOLEDO DISTRICT

Mango Creek

Placencia

Monkey River Town

Punta Negra

San Antonio

Punta Gorda

Sundaywood

Barranco

Crique Sarco

Suba sa Belize

BKD. SA MAYA

 [Tibuok-panid nga hulagway sa panid 200]

[Hulagway sa panid 206]

Si Alphonsena Robateau ug Amybelle Allen kauban sa tulo ka brader nga mga espesyal payunir

[Hulagway sa panid 207]

Si Herman ug Derrine Lightburn uban sa ilang anak nga si Stephen

[Hulagway sa panid 210]

Grupo sa mga Saksi uban ang karo nga may amplipayer, Belize City, katuigang 1940; (1) si Thaddius Hodgeson, (2) si George Longsworth

[Hulagway sa panid 213]

Gipasangkad ni Elmer Ihrig ang iyang ministeryo ngadto sa ubang mga distrito

[Hulagway sa panid 214]

Gidasig ni Charles Heyen ang mga igsoon sa paghimog regular nga mga tigom

[Hulagway sa panid 221]

Sangang buhatan, puy-anan sa mga misyonaryo, ug Kingdom Hall sa Belize City

[Hulagway sa panid 223]

Ang unang Kinatsila nga sirkitong asembliya, sa Kingdom Hall sa Orange Walk, 1968

[Hulagway sa panid 229]

Mga espesyal payunir nga si Marcial ug Manuela Kay

[Hulagway sa panid 230]

Kasagarang baryo sa mga Maya, Distrito sa Toledo

[Hulagway sa panid 240]

Si María ug Basilio Ah

[Hulagway sa panid 246]

Si Cecilia Pratt

[Hulagway sa panid 249]

Nanglingkod sa silong sa usa ka tolda panahon sa sirkitong asembliya, Punta Gorda, katuigang 1960

[Hulagway sa panid 251]

Si Becky ug Alejandro Lacayo

[Mga hulagway sa panid 252, 253]

Ang tinukod nga puthaw sa ubos gigamit karon nga Assembly Hall (tuo)

Gi-renovate nga Assembly Hall

[Hulagway sa panid 254]

Mga igsoon sa lugar sa Kingdom Hall nga duhay tigomanan, Belize City