Ngalan sa Diyos ug mga Taghubad sa Bibliya

SAYO sa ikaduhang siglo, human mamatay ang kataposan sa mga apostol, ang pagkahulog gikan sa Kristohanong pagtuo nga gitagna ni Jesus ug sa iyang mga sumusunod sa kasibot misugod. Ang paganong mga pilosopiya ug mga doktrina nakayuhot sulod sa kongregasyon; mitungha ang mga sekta ug mga pagbahinbahin, ug ang orihinal nga kaputli sa pagtuo natakdan. Ug ang ngalan sa Diyos wala na gamita.

Samtang kining apostatang Kristiyanidad mikaylap, ang panginahanglan mitungha aron hubaron ang Bibliya gikan sa orihinal nga Hebreo ug Grego ngadto sa ubang mga linguwahe. Giunsa man sa mga taghubad sa paghubad sa ngalan sa Diyos diha sa ilang mga hubad? Kasagaran, ilang gigamit ang katugbang nga “Ginoo.” Ang ilado kaayong bersiyon niadtong panahona mao ang Latin Vulgate, usa ka hubad sa Bibliya ni Jerome ngadto sa naandang Latin. Gihubad ni Jerome ang Tetragrammaton (YHWH) pinaagig pagpulig Dominus, “Ginoo.”

Sa kataposan, ang bag-ong mga linguwahe, sama sa Prances, Ingles ug Espanyol, misugod sa pagtungha didto sa Uropa. Apan, ang Katolikong Iglesya nagpadili sa paghubad sa Bibliya ngadto niining bag-ong mga linguwahe. Mao nga, samtang ang mga Hudiyo, nga naggamit sa Bibliya diha sa orihinal Hebreong pinulongan, midumili sa paglitok sa ngalan sa Diyos sa dihang ilang nakita kini, ang kadaghanang “mga Kristohanon” nakadungog sa Bibliya nga gibasa diha sa Latin nga mga hubad nga wala maggamit sa maong ngalan.

Sa paglakat sa panahon, ang paggamit sa ngalan sa Diyos nahibalik. Niadtong 1278 kana nasulat sa Latin diha sa basahong Pugio fidei (Dagger of Faith), ni Raymundus Martini, usa ka Espanyol nga monghe. Gigamit ni Raymundus Martini ang espeling nga Yohoua. a Sa wala madugay human niana, niadtong 1303, si Porchetus de Salvaticis nakahuman sa iyang basahong nag-ulohang Victoria Porcheti adversus impios Hebraeos (Porchetus’ Victory Against the Ungodly Hebrews). Niini siya, usab, mihisgot sa ngalan sa Diyos, nga sa lainlain nag-espel nianag Iohouah, Iohoua ug Ihouah. Unya, niadtong 1518, si Petrus Galatinus mipatik ug usa ka basahong nag-ulohang De arcanis catholicae veritatis (Concerning Secrets of the Universal Truth) nga niana iyang giespel ang ngalan sa Diyos nga Iehoua.

 Ang ngalan unang nakita diha sa Ingles nga Bibliya sa 1530, sa mipatik si William Tyndale ug usa ka hubad sa unang lima ka basahon sa Bibliya. Niini iyang giapil ang ngalan sa Diyos, nga sagad giespel nga Iehouah, diha sa ubay-ubay nga mga bersikulo, b ug diha sa nota niini nga edisyon, siya misulat: “Iehovah mao ang ngalan sa Diyos . . . Dugang pa sa sige nimong makita ang GINOO diha sa dagkong letra (gawas kon may sayop diha sa pagpatik) kana maoy sa Hebreong Iehovah.” Gikan niini nahimo nang batasan sa paggamit sa ngalan ni Jehova diha lamang sa pipila ka bersikulo ug pagsulat sa “GINOO” o “DIYOS” diha sa kadaghanang ubang mga luna diin anaa ang Tetragrammaton sa Hebreong teksto.

Niadtong 1611 ang nahimong labing ginamit nga hubad sa Ingles, ang Authorized Version, gipatik. Niini, ang ngalan nahisulat sa upat ka besis diha sa lintunganayng teksto. (Exodo 6:​3; Salmo 83:​18; Isaias 12:​2; 26:​4) Ang “Jah,” usa ka balaknong pagpamubo sa ngalan, nasulat diha sa Salmo 68:​4. Ug ang ngalan nasulat sa bug-os diha sa mga dapit-ngalan sama sa “Jehovah-jireh.” (Genesis 22:​14; Exodo 17:​15; Maghuhukom 6:​24) Apan, sa pagsunod sa panig-ingnan ni Tyndale, ang mga taghubad sa kadaghanang hitabo nagpuli ug “GINOO” o “DIYOS” alang sa ngalan sa Diyos. Pero kon ang ngalan sa Diyos anaa diha sa upat ka bersikulo, nganong wala kini diha sa tanang ubang linibo ka bersikulo nga aduna niana diha sa orihinal nga Hebreo?

Ang susama niini nahitabo man diha sa Alemang pinulongan. Niadtong 1534 si Martin Luther mipatik sa iyang kompletong hubad sa Bibliya, nga iyang gipasukad sa orihinal nga mga linguwahe. Sa pipila ka rason wala niya ilakip ang ngalan sa Diyos apan gigamit ang mga kapuli, sama sa HERR (“GINOO”). Apan, siya nasayod sa balaang ngalan, sanglit kay sa sermon bahin sa Jeremias 23:​1-8, nga iyang gipahayag sa 1526, siya miingon: “Kining ngalang Jehova, Ginoo, iya ra gayod sa matuod nga Diyos.”

Niadtong 1543 si Luther misulat uban ang kinaiyanhong pagkaprangka: “Nga sila [ang mga Hudiyo] karon nagapamatuod kuno nga dili na mahimong litokon ang ngalang Jehova, sila walay kabangkaagan sa ilang ginasulti . . . Kon kana ikasulat man pinaagig pluma ug tinta, nganong kana dili gayod litokon, nga mas maayo kay sa isulat sa pluma ug tinta? Nganong dili usab nila isulti nga kana dili mahimong isulat, dili mahimong basahon o dili mahimong palandongon? Kay  natagad na ang tanang butang, adunay limbong niana.” Bisan pa niana, wala tul-ira ni Luther ang mga butang diha sa iyang hubad sa Bibliya. Sa ulahing katuigan, hinuon, ang ubang Aleman nga mga Bibliya nagdala na sa maong ngalan diha sa teksto sa Exodo 6:3.

Sa nagsunod nga mga siglo, ang mga taghubad sa Bibliya minunot diha sa usa sa duha ka dulnganan. Ang pipila wala na gayod maggamit sa ngalan sa Diyos, samtang ang uban migamit ug dako niana diha sa Hebreohanong Kasulatan, diha ba sa pormang Jehovah o sa pormang Yahweh. Atong pagatagdon ang duha ka hubad nga misalikway sa ngalan ug tinoon kon ngano, sumala sa mga maghuhubad niini, nga gihimo kini.

Kon Nganong Ila Kanang Gisalindot

Sa napatungha nila ni J. M. Powis Smith ug Edgar J. Goodspeed ang usa ka modernong hubad sa Bibliya sa 1935, ang mga magbabasa nakakaplag nga ang GINOO ug DIYOS gigamit sa kadaghanang luna ingong ilis sa ngalan sa Diyos. Ang rason gipatin-aw diha sa pasiuna: “Niining hubara among gisunod ang ortodoksong Hudiyong tradisyon ug gipuli ‘ang Ginoo’ alang sa ngalang ‘Yahweh’ ug ang praseng ‘ang Ginoong Diyos’ alang sa praseng ‘ang Ginoong Yahweh.’ Diha sa tanang luna diin ang ‘Ginoo’ o ‘Diyos’ nagrepresentar sa orihinal nga ‘Yahweh’ ang gagmay kapital nga mga titik ang gigamit.”

Unya, diha sa talagsaong pagbali sa tradisyon sa mga Hudiyo kinsa nagbasa sa YHWH apan gilitok kanang “Ginoo,” ang pasiuna nag-ingon: “Busa, bisan kinsa nga nagatinguhang magpabilin sa kahumot sa orihinal nga teksto kinahanglang mobasa na nianang  ‘Yahweh’ bisan diin iyang mabasang GINOO o DIYOS”!

Sa pagbasa niini, mosantop gilayon sa hunahuna ang pangutana: Kon ang pagbasa sa “Yahweh” inay kay sa “GINOO” nagpabilin sa “kahumot sa orihinal nga teksto,” nganong wala man gamita sa mga taghubad ang “Yahweh” diha sa ilang hubad? Ngano nga sila, diha sa ilang kaugalingong pulong, ‘mipuli’ sa pulong “GINOO” alang sa ngalan sa Diyos ug sa ingon nagtabon sa kahumot sa orihinal nga teksto?

Nag-ingon ang mga maghuhubad nga sila nagsunod sa ortodoksong Hudiyong tradisyon. Apan kana ba maalamon alang sa Kristohanon? Hinumdomi, mao ang mga Pariseo, ang mga tigpreserbar sa ortodoksong Hudiyong tradisyon, kinsa misalikway kang Jesus ug iyang gisultihan: “Inyong gihimong walay kapuslanan ang pulong sa Diyos tungod sa inyong tradisyon.” (Mateo 15:​6) Ang maong pag-ilis sa tinuoray nagapahuyang sa Pulong sa Diyos.

Sa 1952 ang Revised Standard Version sa Hebreohanong Kasulatan gipatik sa Ingles, ug kining Bibliyaha, usab, migamit ug mga halili sa ngalan sa Diyos. Ug kini takos timan-an tungod kay ang orihinal nga American Standard Version, nga kini maoy usa ka rebisyon, migamit sa ngalang Jehova sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Busa, ang pagwagtang sa ngalan maoy hilabihang pagsimang. Nganong gihimo kini?

Diha sa pasiuna sa Revised Standard Version, atong mabasa: “Sa duha ka rason ang Komite mibalik ngadto sa mas sinati nga paggamit sa King James Version [nga mao, pagwagtang sa ngalan sa Diyos]: (1) ang pulong ‘Jehovah’ dili sa husto nagrepresentar sa bisan unsang porma sa maong Ngalan nga gigamit na diha sa Hebreo; ug (2) ang paggamit sa bisan unsang hustong ngalan alang sa usa ug bugtong Diyos, nga maorag adunay ubang mga diyos nga siya kinahanglang ipalahi, gihunong na diha sa Judaismo sa wala pa ang Kristohanong kapanahonan ug sa bug-os dili tukma alang sa unibersal nga pagtuo sa Kristohanong Iglesya.”

Kini bang mga argumentoha undanon? Buweno, ingon sa gihisgotan sa miagi, ang ngalang Jesus dili man sa tukma nagrepresentar sa orihinal nga porma sa ngalan sa Anak sa Diyos nga gigamit sa iyang mga sumusunod. Apan wala kini makahaylo sa Komite sa dili paggamit nianang ngalana ug sa paggamit hinuon sa titulo sama sa “Tigpataliwala” o “Kristo.” Tinuod, kining maong mga titulo gigamit, apan dugang ngadto sa ngalang Jesus, dili kay ilis niana.

Mahitungod sa argumento nga walay laing mga diyos nga ang matuod nga Diyos kinahanglang ipalahi, kana yanong dili tinuod. Adunay mga minilyon nga mga diyos nga gisimba sa katawhan. Mimatikod ang apostol nga si Pablo: “Adunay daghang ‘mga diyos.’” (1 Corinto 8:​5; Filipos 3:​19) Natural, adunay usa lamang ka matuod nga Diyos, sumala sa pagkanayon ni Pablo. Busa, ang usa ka dakong bentaha sa paggamit sa ngalan sa matuod nga Diyos mao nga magpalahi niya kana kanunay gikan sa tanang bakak nga mga diyos. Gawas pa, kon ang paggamit sa ngalan sa Diyos sa “bug-os dili tukma,” nganong nasulat man kana hapit sa 7,000 ka besis diha sa orihinal Hebreohanong Kasulatan?

Ang kamatuoran mao, daghang taghubad wala mobati nga ang maong ngalan, uban sa modernong paglitok niana, dili angay diha sa Bibliya. Ilang giapil kana diha sa ilang mga bersiyon, ug ang resulta mao kanunay ang hubad nga nagahatag ug dugang pasidungog sa Tagmugna sa Bibliya ug nagatapot gayong matinumanon ngadto sa orihinal nga teksto. Ang pipila nga gigamit nga bantog nga mga bersiyon nga naglakip sa maong ngalan mao ang Valera nga hubad (Espanyol, gipatik sa 1602), ang Almeida nga bersiyon (Portuguese,  gipatik sa 1681), ang orihinal nga bersiyong Elberfelder (Aleman, gipatik sa 1871), ingon man sa American Standard Version (Ingles, gipatik sa 1901). Ang pipila ka hubad, ilabina ang The Jerusalem Bible, sa masubayon naggamit usab sa ngalan sa Diyos pero uban sa espeling nga Yahweh.

Basaha karon ang mga komento sa pipila ka taghubad kinsa naglakip sa maong ngalan diha sa ilang mga hubad ug itandi ang ilang pangatarongan niadtong kinsa miwagtang sa maong ngalan.

Kon Ngano ang Uban Naglakip sa Ngalan

Ania ang komento sa mga taghubad sa American Standard Version sa 1901: “[Ang mga maghuhubad] nagkahiusa sa hugot nga pagtuo nga ang Hudiyong pagkamatuotuohon, nga nag-isip sa Balaang Ngalan nga sagrado ra kaayo nga pagalitokon, dili na kinahanglang mangibabaw diha sa Ingles o bisan unsang laing bersiyon sa Daang Testamento . . . Kining Halandomong Pangalan, nga gipatin-aw diha sa Ex. iii. 14, 15, ug gipasiugda nga sublisubli diha sa orihinal nga teksto sa Daang Testamento, nagngalan sa Diyos ingong personal nga Diyos, ingong Diyos sa tugon, ang Diyos sa kapadayganan, ang Manluluwas, ang Higala sa iyang katawhan . . . Kining personal nga ngalan, uban sa bahandi niana sa sagradong pagkalambigit, karon gipasig-uli na ngadto sa luna diha sa sagradong teksto nga kana adunay dili malalis nga katungod.”

Sa susama, diha sa pasiuna sa orihinal Alemang Elberfelder Bibel atong mabasa: “Jehova. Among gipabilin kining ngalana sa Diyos sa Tugon sa Israel kay ang magbabasa naanad na niana sa katuigan.”

Si Steven T. Byington, taghubad sa The Bible in Living English, nagpatin-aw kon nganong iyang gigamit ang ngalan sa Diyos: “Ang espeling ug ang paglitok dili sa tuman importante. Kon unsa ang tumang importante mao ang pagbutyag gayod nga kini maoy usa ka personal nga pangalan. Adunay ubay-ubay nga mga teksto nga dili sa husto masabtan kon atong hubaron kining ngalana pinaagig komun nombre sama sa ‘Ginoo,’ o, mas grabe pa, pinaagig sustantibo adhetibo [pananglit, ang Walay Kinutoban].”

Ang kahimtang sa laing hubad, pinaagi ni J. B. Rotherham, maoy makapainteres. Iyang gigamit ang ngalan sa Diyos diha sa iyang hubad pero nagpalabi sa pormang Yahweh. Apan, diha sa ulahing basahon, Studies in the Psalms, nga gipatik sa 1911, siya mibalik ngadto sa pormang Jehovah. Ngano? Siya mipatin-aw: “JEHOVAH.​—Ang paggamit niining Ingles nga porma sa Halandomong pangalan (Exo. 3:​18) diha sa presenteng bersiyon sa Basahon sa mga Salmo wala magsumikad sa bisan unsang pagduhaduha maylabot sa mas hustong paglitok, ingong Yahwéh; kondili gayod gikan sa tinuod nga ebidensiya nga sa tinagsatagsa gipili tungod sa tinguha nga masayran ang usa ka butang niini nga matang uban sa pandungog ug panan-aw sa katilingban, nga ang dakong butang mao ang sayon nga pag-ila sa Balaang ngalan nga gitumong.”

Sa Salmo 34:​3 ang mga magsisimba ni Jehova gitambagan: “O dayega si Jehova uban kanako, kamong katawhan, ug usahan ta ang pagbayaw sa iyang ngalan.” Unsaon man sa bug-os nga pagsanong nianang tambaga sa mga magbabasa sa mga hubad sa Bibliya nga nagwagtang sa ngalan sa Diyos? Ang mga Kristohanon malipayon nga sa labing menos ang pipila ka taghubad nakahupot ug kaisog sa paglakip sa ngalan sa Diyos diha sa ilang mga hubad sa Hebreohanong Kasulatan, ug busa nagpreserbar sa giingon ni Smith ug Goodspeed nga “kahumot sa orihinal nga teksto.”

Apan, ang kadaghanang mga hubad, bisan kon kini naglakip sa ngalan sa Diyos diha sa Hebreohanong Kasulatan, nagwagtang niana gikan sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang “Bag-ong Testamento.” Unsa man ang katarongan dapig niini? Aduna bay bisan unsang kapasikaran sa paglakip sa ngalan sa Diyos diha niining ultimang bahin sa Bibliya?

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 17]

Ang mga taghubad sa Authorized Version mipreserbar sa ngalan sa Diyos, Jehova, diha lamang sa upat ka bersikulo, nag-ilis ug DIYOS ug GINOO sa bisan diin nang luna

[Blurb sa panid 22]

Kon ang paggamit sa ngalan sa Diyos sa “bug-os dili tukma,” nganong nasulat man kana hapit sa 7,000 ka besis diha sa orihinal Hebreong teksto?

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 20, 21]

Pagdaot sa Ngalan sa Diyos?

Sa pagkakaron, adunay kinabag-ohang hubad sa Bibliya diha sa Afrikaans nga pinulongan (gigamit sa Kasadpang mga Aprikano nga iya sa kaliwatang Olandes) nga adunay ngalan sa Diyos. Kini makapahibulong, sanglit kay daghang hubad ngadto sa tribonhong mga pinulongan nga gigamit nianang nasora naggamit nga madagayaon sa maong ngalan. Tugoting atong tan-awon kon sa unsang paagi kini nahimo.

Niadtong Agosto 24, 1878, ang kusganong hangyo gihimo didto sa miting sa Society of True Afrikaners (G.R.A.) nga ang usa ka hubad sa Bibliya himoon diha sa linguwaheng Afrikaans. Unom ka tuig sa ulahi, ang maong suliran gipatungha na usab, ug sa kataposan nahukman nga kadto padayonon ug sa paghubad sa Bibliya gikan sa orihinal nga mga pinulongan. Ang buluhaton gisalig ngadto kang S. J. du Toit, Superintendente sa Edukasyon sa Transvaal.

Ang usa ka sulat sa instruksiyon ngadto kang du Toit nag-apil sa mosunod nga giya: “Ang hustong ngalan sa Ginoo, nga Jehovah o Jahvê, kinahanglang dili na hubaron [nga mao, dili pulihan sa Ginoo o Diyos] sa katibuk-an niana.” Nakahubad si S. J. du Toit ug pito ka basahon sa Bibliya ngadto sa Afrikaans, ug ang ngalang Jehovah nasulat niana sa katibuk-an.

Ang ubang Kasadpang Aprikanong mga basahon, usab, sa usa ka panahon nasudlan sa ngalan sa Diyos. Pananglitan, diha sa De Korte Catechismus (The Short Catechism), ni J. A. Malherbe, 1914, ang mosunod nahisulat: “Unsa ang labaw sa tanan nga Ngalan sa Diyos?” Ang tubag? “Jehovah, nga gisulat nga GINOO sa dagkong mga letra diha sa atong mga Bibliya. Kining [ngalana] wala gayod ingalan ngadto sa bisan unsang linalang.”

Diha sa Die Katkisasieboek (usa ka katesismo nga gipatik sa Federated Sunday School Commission of the Dutch Reformed Church sa Kasadpang Aprika) ang mosunod nga sukna nahisulat: “Mahimo kaha nga dili gayod nato gamiton ang ngalang Jehovah o GINOO? Mao kana ang gibuhat sa mga Hudiyo . . . Dili mao kana ang kahulogan sa sugo. . . . Mahimong atong gamiton ang iyang Ngalan, pero dili sa pasipala.” Hangtod sa di pa dugay, ang patik pag-usab sa Die Halleluja (usa ka basahon-himno) nasudlan usab sa ngalang Jehovah diha sa pipila ka balaang mga awit.

Apan, ang hubad ni du Toit dili bantog, ug sa 1916 ang Commission for Bible Translation gitudlo sa pagdumala sa produksiyon sa Bibliyang Afrikaans. Kining maong Tinugyanan nagbaton ug polisa nga wad-on gikan sa Bibliya ang ngalan ni Jehova. Sa 1971 ang Bible Society of South Africa nagpatik ug “tentatibong hubad” sa pipila ka basahon sa Bibliya diha sa Afrikaans. Samtang ang ngalan sa Diyos gihisgotan diha sa introduksiyon, wala kana gamita diha sa teksto sa maong hubad. Sa susama, sa 1979 ang usa ka bag-ong hubad sa “Bag-ong Testamento” ug sa Mga Salmo napatik ug kana gihapon wala maglakip sa ngalan sa Diyos.

Dugang pa, sukad 1970 ang paghisgot sa ngalang Jehovah giwagtang na gikan sa Die Halleluja. Ug ang ikaunom nga pagpatik sa rebisadong edisyon sa Die Katkisasieboek, nga gipatik sa Dutch Reformed Church sa Kasadpang Aprika, sa maong panahon nagwagtang usab sa maong ngalan.

Sa pagkamatuod, ang mga panlimbasog sa pagwagtang sa pormang Jehova dili kay sa mga basahon lang. Usa ka simbahan sa Dutch Reformed didto sa Paarl mikudlit na diha sa batong tukoran sa mga pulong JEHOVAH JIREH (“Si Jehova Magatagana”). Ang litrato niining maong simbahan ug batong tukoran niini napatik diha sa Oktubre 22, 1974, gula sa magasing Awake! diha sa pinulongang Afrikaans. Sukad niadto, ang maong batong tukoran giilisan sa laing mga pulong nga DIE HERE SAL VOORSIEN (“Ang GINOO Magatagana”). Ang gisitar nga kasulatan ug ang petsa diha sa batong tukoran nagpabilin nga mao gihapon, pero ang ngalang Jehovah giwagtang.

Busa, daghang ‘Afrikaners’ karon wala mahibalo sa ngalan sa Diyos. Ang mga membro sa iglesya nga nasayod niana nagdumili na sa paggamit niana. Ang pipila gani makigbisog batok niana, nga nag-ingong ang ngalan sa Diyos mao ang GINOO ug nagpasangil sa mga Saksi ni Jehova sa pag-imbento sa ngalang Jehova.

[Mga hulagway]

Usa ka simbahan sa Dutch Reformed didto sa Paarl, Kasadpang Aprika. Sa sinugdan, ang ngalang Jehovah gikudlit ibabaw sa batong tukoran (itaas sa tuo). Sa ulahi, kana gipulihan (itaas sa wala)

[Hulagway sa panid 18]

Ngalan sa Diyos diha sa pormang Yohoua nasulat niadtong 1278 diha sa basahong Pugio fidei ingon sa makita niining manuskritoha (napetsahag ika-13 o ika-14 nga siglo) gikan sa Ste. Geneviève nga librarya, Paris, Pransiya (dahon 162b)

[Hulagway sa panid 19]

Diha sa iyang hubad sa unang lima ka basahon sa Bibliya, nga gipatik niadtong 1530, si William Tyndale naglakip sa ngalan sa Diyos sa Exodo 6:​3. Iyang gipatin-aw ang iyang paggamit sa maong ngalan diha sa usa ka nota sa maong hubad

[Credit Line]

(Hulagway maoy kortesiya sa American Bible Society Library, New York)