1. Nganong lisod kaayo ang pagdumala sa usa ka panimalay karon?

 “ANG talan-awon niining kalibotana nagakausab.” (1 Corinto 7:31) Kanang mga pulonga gisulat kapin ug 1,900 ka tuig kanhi, ug pagkatinuod gayod niini karon! Ang mga butang nagakausab, ilabina kon bahin sa kinabuhing pamilyahanon. Ang gilantaw nga normal o naandan 40 o 50 ka tuig kanhi kasagarang dili na dalawaton karon. Tungod niini, ang malamposong pagdumala sa usa ka panimalay mahimong magdalag dagkong mga hagit. Bisan pa niana, kon paminawan ang Kasulatanhong tambag sa Bibliya, makabuntog ka sa maong mga hagit.

2. Unsang mga kahimtang sa panginabuhi ang makapalisod sa usa ka pamilya?

² Daghang tawo karon ang dili na kontento sa yano, natumong-sa-pamilya nga kinabuhi. Samtang ang komersiyal nga kalibotan nagpatunghag daghan pang mga produkto ug naggamit sa mga kahanas niini sa pang-anunsiyo sa paningkamot nga danihon ang mga tawo, minilyong mga amahan ug mga inahan ang motrabahog daghang oras aron makapalit sila niining maong mga produkto. Ang ubang minilyon nagkinabuhi lamang sa adlaw-adlaw nga kakha-tuhak. Kinahanglan silang mogugol ug mas daghang panahon sa trabaho kay sa naandan, tingali magbaton ug duha ka trabaho, aron lamang makabayad sa mga kinahanglanon. Bisan pa ang uban malipay na nga makakitag trabaho, sanglit ang kawalay-trabaho maoy kaylap nga suliran. Oo, ang kinabuhi dili kanunayng sayon alang sa modernong pamilya, apan ang mga prinsipyo sa Bibliya makatabang sa  mga pamilya sa paghimo sa ilang labing maarangan sumala sa ilang mga kahimtang.

3. Unsang prinsipyo ang gipatin-aw ni apostol Pablo, ug sa unsang paagi ang pagpadapat niana makatabang sa usa nga magmalamposon sa pagdumala sa usa ka panimalay?

³ Si apostol Pablo nakaagig mga kalisod sa panginabuhi. Sa pag-atubang niana, nakakat-on siyag usa ka bililhong leksiyon, nga iyang gipatin-aw diha sa iyang sulat ngadto sa iyang higalang si Timoteo. Si Pablo nagsulat: “Wala kitay gidalang bisan unsa nganhi sa kalibotan, ug ni kita makadala ug bisan unsa pagawas. Busa, nga may makaon ug ikasapot, kita makontento na niining mga butanga.” (1 Timoteo 6:7, 8) Tinuod, ang usa ka pamilya nagkinahanglan ug labaw pa kay sa pagkaon ug sapot lamang. Nagkinahanglan usab kini ug dapit nga kapuy-an. Nagkinahanglag edukasyon ang kabataan. Ug adunay mga bayranan sa pagpatambal ug ubang mga galastohan. Bisan pa niana, mapadapat ang prinsipyo sa mga pulong ni Pablo. Kon kita kontento sa pagtagbaw sa atong mga panginahanglan inay patuyangan ang atong mga gusto, ang kinabuhi mas masayon.

4, 5. Sa unsang paagi ang paghinuktok ug pagplano makatabang sa pagdumala ug panimalay?

⁴ Ang laing makatabang nga prinsipyo makaplagan sa usa sa mga ilustrasyon ni Jesus. Siya nag-ingon: “Kinsa kaninyo nga buot motukod ug tore nga dili una molingkod ug kuwentahon ang gasto, aron tan-awon kon siya aduna bay igo sa paghuman niini?” (Lucas 14:28) Dinhi si Jesus naghisgot bahin sa paghinuktok, abanteng pagplano. Atong nakita sa nag-unang kapitulo kon sa unsang paagi kini nakatabang sa dihang naghunahunang magminyo ang duha ka batan-on. Ug human sa kasal, makatabang usab kini sa pagdumala sa usa ka panimalay. Ang paghinuktok niining bahina naglangkit sa pagbaton ug badyet, nga abanteng magplano aron makahimo sa labing maalamong paggamit sa nabatonan nga mga kahinguhaan. Niining paagiha ang pamilya makakontrolar sa mga gasto, nga mogahin ug salapi aron gastohon sa mga kinahanglanon matag adlaw o matag semana, ug dili magkinabuhi nga labaw sa kinitaan niini.

⁵ Sa pipila ka nasod, ang ingong pagbadyet malagmit magkahulogan  nga kinahanglang suklan ang hilig nga manghulam nga may hataas nga tanto alang sa wala-kinahanglanang mga pagpamalit. Sa uban, malagmit magkahulogan kini sa estriktong pagpugong sa paggamit ug mga credit card. (Proverbio 22:7) Mahimo usab kining magkahulogan nga sumpoon ang mapahinaykong pagpamalit​—dihadiha nga pagpalit ug butang nga walay pagtimbangtimbang sa mga panginahanglan ug mga sangpotanan. Dugang pa, ang usa ka badyet magpakita nga ang mahakogong pagwaldas sa salapi diha sa pagsugal, pagpanabako, ug hinobrang pag-inom makadaot sa kahimtang sa panginabuhi sa pamilya, ingon man nga supak kini sa mga prinsipyo sa Bibliya.​—Proverbio 23:20, 21, 29-35; Roma 6:19; Efeso 5:3-5.

6. Unsang Kasulatanhong mga kamatuoran ang makatabang niadtong nagkinabuhi sa kakabos?

⁶ Nan, komosta na man kadtong napugos sa pagkinabuhing kabos? Sa usa ka bahin, mahimo silang mahupayan sa kasayoran nga kining tibuok-kalibotang suliran temporaryo lamang. Sa tulin nagasingabot nga bag-ong kalibotan, wagtangon ni Jehova ang kakabos uban sa tanang uban niining mga suliran nga nagpahinabog kagul-anan sa katawhan. (Salmo 72:1, 12-16) Kasamtangan, ang tinuod nga mga Kristohanon, bisan pag sila kabos kaayo, dili mobatig hingpit nga kapakyasan, tungod kay sila adunay pagtuo sa saad ni Jehova: “Dili ko gayod ikaw pagabiyaan ni sa bisan unsa mang paagi magatalikod kanimo.” Busa, ang usa ka magtutuo makaingon nga masaligon: “Si Jehova ang akong magtatabang; dili ako mahadlok.” (Hebreohanon 13:5, 6) Niining malisod nga mga adlaw, si Jehova nagpaluyo sa iyang mga magsisimba sa daghang paagi sa dihang sila nagkinabuhi uyon sa iyang mga prinsipyo ug gibutang sa unang dapit sa ilang mga kinabuhi ang iyang Gingharian. (Mateo 6:33) Daghan kanila ang makapamatuod, nga mag-ingon, diha sa mga pulong ni apostol Pablo: “Sa tanang butang ug sa tanang kahimtang akong nakat-onan ang sekreto kon unsaon pagkabusog ug kon unsaon pagkagutom, kon unsaon nga magdinagaya ug kon unsaon sa pag-antos sa kawalad-on. Sa tanang butang ako adunay kusog tungod kaniya nga nagahatag ug gahom kanako.”​—Filipos 4:12, 13.

7. Unsang mga pulong ni Jesus, kon ipadapat, ang makatabang sa malamposong pagdumala ug panimalay?

⁷ Sa hapit na matapos ang iyang yutan-ong ministeryo, si Jesus nag-ingon: “Higugmaon mo gayod ang imong silingan ingon sa imong kaugalingon.” (Mateo 22:39) Ang pagpadapat niining tambaga diha sa pamilya dakog ikatabang sa pagdumala ug panimalay. Kon buot ingnon, kinsa bay atong labing duol, labing minahal nga mga silingan kondili kadtong ipon nato sa puloy-anan sa pamilya​—mga bana ug mga asawa, mga ginikanan ug mga anak? Sa unsang paagi ang mga membro sa pamilya makapakitag gugma sa usag usa?

8. Sa unsang paagi ikapahayag ang gugma sulod sa pamilya?

⁸ Ang usa ka paagi mao nga ang matag membro sa pamilya  mohimo sa iyang makataronganong bahin sa mga buluhaton sa panimalay. Busa, ang mga anak kinahanglang tudloan sa paghipos sa mga butang human kini gamita, sinina ba kini o mga dulaan. Mahimong magkinahanglag panahon ug paningkamot ang paghipos sa higdaanan matag buntag, apan usa ka dakong tabang kini sa pagdumala sa panimalay. Siyempre pa, ang gamay, temporaryong pagkatag dili kalikayan, apan ang tanan mahimong magtinabangay sa pagtrabaho aron mentinahon ang balay nga may igong kahinlo, ingon man paghipos ug pagpanghugas human sa matag pangaon. Ang pagkataspokan, pagpatuyang-sa-kaugalingon, ug ang bagulbolan, mapanukohong espiritu adunay negatibong epekto sa tanan. (Proverbio 26:14-16) Sa laing bahin, ang mangayaon, andam nga espiritu magpalambo sa malipayong kinabuhing pamilyahanon. “Gihigugma sa Diyos ang usa ka masayahong maghahatag.”​—2 Corinto 9:7.

9, 10. (a) Unsang palas-anon ang subsob giabaga sa ginang sa balay, ug sa unsang paagi kini mapagaan? (b) Unsang timbang nga panglantaw sa buluhaton sa balay ang gisugyot?

⁹ Ang konsiderasyon ug gugma motabang sa pagsanta sa usa ka kahimtang nga maoy seryosong suliran sa pipila ka panimalay. Ang mga inahan sa naandan mao ang sinaligan sa panimalaynong pagkinabuhi. Sila mag-atiman sa mga anak, maghinlo sa balay, maglaba sa sinina sa pamilya, ug magpamalit ug magluto sa pagkaon. Sa pipila ka nasod, ang mga babaye naandan na usab nga magtrabaho sa uma, magbaligya sa abot sa merkado, o sa ubang mga paagi makaamot ngadto sa badyet sa pamilya. Bisan sa dapit nga kini dili kustombre sa nangagi, ang panginahanglan nakapugos sa minilyong asawa sa pagpangitag trabaho sa gawas sa balay. Ang usa ka asawa ug inahan nga nagkugi sa pagtrabaho niining lahi nga mga natad takos sa pagdayeg. Sama sa “takos nga asawa” nga gihisgotan sa Bibliya, siya kugihan kaayo. “Sa tinapay sa katapolan dili siya mokaon.” (Proverbio 31:10, 27) Hinunoa, kini wala magkahulogan nga ang usa ka babaye mao lamang ang makatrabaho sa balay. Human sa pagtrabaho sa bana ug asawa sa tibuok adlaw  sa gawas sa balay, ang asawa ba lang ang moabaga sa buluhaton sa panimalay samtang ang bana ug ang uban sa pamilya magpahayahay? Tinong dili. (Itandi ang 2 Corinto 8:13, 14.) Busa, pananglitan, kon ang inahan mao ang nagaandam sa pagkaon, siya mahimong magmapasalamaton kon ang ubang membro sa pamilya motabang sa pag-andam pinaagi sa paghikay sa talad kan-anan, sa pagpamalit, o pagpanglimpiyo sa balay. Oo, ang tanan makaambit sa responsabilidad.​—Itandi ang Galacia 6:2.

¹⁰ Hayan ang pipila moingon: “Sa amoa dili papel sa usa ka lalaki ang pagbuhat sa maong mga butang.” Mahimo kanang tinuod, apan dili ba kaha maayo nga palandongon kining butanga? Sa dihang gimugna ni Jehova nga Diyos ang pamilya, wala siya magsugo nga ang tino nga buluhaton pagabuhaton lamang sa mga babaye. Sa usa ka higayon, sa dihang ang matinumanong tawo nga si Abraham giduaw sa linaing mga mensahero gikan kang Jehova, siya sa personal mitabang sa pagpangandam ug pagdalit sa pagkaon alang sa mga bisita. (Genesis 18:1-8) Ang Bibliya nagtambag: “Ang mga bana angay nga magahigugma sa ilang mga asawa sama ug ilang kaugalingong lawas.” (Efeso 5:28) Kon, sa pagkatapos sa tibuok adlaw, ang bana gikapoy ug buot magpahulay, dili ba kaha ang asawa gikapoy usab, tingali mas labaw pa? (1 Pedro 3:7) Nan, dili ba haom ug mahigugmaon alang sa bana nga motabang sa sulod sa balay?​—Filipos 2:3, 4.

11. Sa unsang paagi si Jesus naghatag ug maayong panig-ingnan alang sa matag membro sa panimalay?

¹¹ Si Jesus mao ang labing maayong panig-ingnan sa usa nga nakapahimuot sa Diyos ug nagdalag kalipay sa iyang mga kauban. Bisan tuod wala gayod siya magminyo, si Jesus usa ka maayong panig-ingnan alang sa mga bana, ingon man alang sa mga asawa ug mga anak. Siya nag-ingon labot sa iyang kaugalingon: “Ang Anak sa tawo mianhi, dili aron alagaran, kundili sa pag-alagad,” nga mao, sa pag-alagad sa uban. (Mateo 20:28) Pagkadako sa kalipay niadtong mga pamilya diin ang tanang membro nag-ugmad sa maong tinamdan!

12. Unsay gibaod ni Jehova niadtong nagaalagad kaniya?

¹² Ang laing prinsipyo sa Bibliya nga makatabang sa pagdumala sa panimalay makaplagan sa 2 Corinto 7:1. Didto atong mabasa: “Hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod ug espiritu.” Kadtong nagatuman niining inspiradong mga pulong maoy dalawaton kang Jehova, kinsa nagbaod sa “pagsimba nga hinlo ug wala-mahugawi.” (Santiago 1:27) Ug ang ilang panimalay makabaton sa kaduyog nga mga kaayohan.

13. Nganong ang kahinlo mahinungdanon sa pagdumala ug panimalay?

¹³ Pananglitan, gipasaligan kita sa Bibliya nga moabot ang adlaw sa dihang ang sakit ug balatian mawala na. Nianang panahona, “walay molupyo ang magaingon: ‘Masakiton ako.’” (Isaias 33:24; Pinadayag 21:4, 5) Hinunoa, hangtod moabot kanang panahona, ang matag pamilya kinahanglang moatubang sa sakit matag karon ug unya. Bisan gani si Pablo ug si Timoteo nagkasakit. (Galacia 4:13; 1 Timoteo 5:23) Bisan pa niana, ang mga eksperto sa pagpanambal  nag-ingon nga kadaghanan sa sakit masanta. Ang maalamong mga pamilya makalingkawas sa masanta-nga-mga-balatian kon ilang likayan ang unodnon ug espirituwal nga kahugawan. Atong tagdon kon sa unsang paagi.​—Itandi ang Proverbio 22:3.

14. Sa unsang paagi ang kahinlo sa moral makapanalipod sa usa ka pamilya gikan sa sakit?

¹⁴ Ang kahinlo sa espiritu naglakip sa moral nga kahinlo. Ingon sa nasayran pag-ayo, gipasiugda sa Bibliya ang hataas nga moral nga mga sukdanan ug gisaway ang bisan unsang matang sa seksuwal nga pakigsuod gawas sa kaminyoon. “Walay mga makihilawason, . . . ni mga mananapaw, ni mga lalaking nahuptan alang sa dili-kinaiyanhong mga katuyoan, ni mga lalaking nakigdulog sa mga lalaki . . . nga makapanunod sa gingharian sa Diyos.” (1 Corinto 6:9, 10) Ang pagbantay niining higpit nga mga sukdanan mahinungdanon kaayo alang sa mga Kristohanon nga nagkinabuhi sa nagakadunot nga kalibotan karon. Ang pagbuhat sa ingon makapahimuot sa Diyos ug motabang usab kini sa pagpanalipod sa pamilya gikan sa mga sakit nga mapasa sa pakigsekso sama sa AIDS, sipilis, gonorea, ug chlamydia.​—Proverbio 7:10-23.

15. Paghatag ug pananglitan sa kakulang sa pisikal nga kahinlo nga makapahinabog kalikayan-unta nga sakit.

¹⁵ Ang ‘paghinlo sa kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod’ nagatabang sa pagpanalipod sa pamilya gikan sa ubang mga sakit. Daghang sakit ang gipahinabo sa kakulang sa pisikal nga kahinlo. Ang pangunang panig-ingnan mao ang pagpanabako. Ang pagpanabako dili lamang makadaot sa mga baga, mga sinina, ug sa hangin mismo apan hinungdan usab kini sa pagkasakit sa mga tawo. Minilyong tawo ang namatay matag tuig tungod kay sila nanabako. Hunahunaa ra god kini; matag tuig minilyong tawo ang dili unta magkasakit ug mamatay nga wala sa panahon kon ila pang gilikayan ang “kahugawan sa unod”!

16, 17. (a) Unsang balaod nga gihatag ni Jehova ang nagpanalipod sa mga Israelinhon gikan sa pipila ka sakit? (b) Sa unsang paagi ang prinsipyo luyo sa Deuteronomio 23:12, 13 ikapadapat sa tanang panimalay?

¹⁶ Tagda ang laing pananglitan. Mga 3,500 ka tuig kanhi,  ang Diyos naghatag sa nasod sa Israel sa iyang Balaod aron organisahon ang ilang pagsimba ug, sa usa ka sukod, ang ilang matag adlaw nga kinabuhi. Kadtong maong Balaod nagtabang sa pagpanalipod sa nasod gikan sa sakit pinaagi sa pagtukod sa pipila ka paninugdang mga lagda sa kahinlo. Ang usa sa maong balaod adunay kalabotan sa paghipos sa kinalibang sa tawo, nga kinahanglang ilubong ug husto nga layo sa kampo aron nga ang dapit nga gipuy-an sa tawo dili mahugawan. (Deuteronomio 23:12, 13) Kanang karaang balaod maayo gihapong tambag. Bisan karon ang mga tawo magkasakit ug mamatay tungod kay wala nila kana sunda. a

¹⁷ Uyon sa prinsipyo luyo nianang maong balaod sa Israel, ang banyo ug kasilyas sa pamilya​—sa sulod man o sa  gawas sa balay​—kinahanglang mentinahon nga hinlo ug butangag tambal nga makapatay sa kagaw. Kon ang kasilyas wala mamentinar nga hinlo ug walay tabon, tapokan kini sa mga langaw ug magdalag kagaw sa ubang mga dapit sa balay​—ug nganha sa pagkaon nga atong ginakaon! Dugang pa, ang mga bata ug mga dagko nang tawo kinahanglang manghunaw sa ilang mga kamot pagkatapos mosulod niining dapita. Kay kon dili, ilang dad-on ug balik ang mga kagaw diha sa ilang panit. Sumala sa usa ka doktor nga Pranses, ang pagpanghunaw sa kamot “mao gihapon ang usa sa kinamaayohang mga pasalig alang sa pagsanta sa usa ka tinong sakit sa tiyan, sa baga, o impeksiyon sa panit.”

18, 19. Unsang mga sugyot ang gihatag alang sa pagmentinar sa usa ka mahinlong balay bisan sa usa ka kabos nga kasilinganan?

¹⁸ Tinuod, ang kahinlo maoy usa ka suliran sa kabos nga kasilinganan. Ang usa nga nasinati sa maong mga dapit nagpahayag: “Ang hilabihang kaigang labaw pang magpalisod sa buluhatong pagpanghinlo. Tungod sa mapadpad nga abog ang matag lungaglungag sa balay maputos sa pino brawon nga bonbon. . . . Ang nagdasok nga mga molupyo sa mga dakbayan, ingon man sa pipila ka banikanhong mga dapit, magmugna usab ug kapeligrohan sa panglawas. Ang walay-tabon nga mga imburnal, mga pundok sa wala-mahipos nga basura, hugawng mga kasilyas sa katilingban, nagadalag-sakit nga mga ilaga, mga uk-ok, ug mga langaw maoy kasagarang makita.”

¹⁹ Ang pagmentinar sa kahinlo ubos niining mga kahimtanga malisod. Sa gihapon, takos kini sa paningkamot. Ang sabon ug tubig ug kadiyot nga ekstrang pagbudlay mas barato kay sa tambal ug mga bayranan sa ospital. Kon ikaw nagpuyo sa maong kalikopan, kutob sa mahimo, mentinaha ang imong kaugalingong balay ug lagwerta nga hinlo ug walay mga tai sa mga mananap. Kon ang alagianan padulong sa inyong balay magkalapoklapok panahon sa ting-ulan, mahimo ba nimong tambakan ug graba o mga bato ang alagianan aron dili madala sa sulod sa balay ang lapok?  Kon sapatos o mga sandalyas ang gigamit, mahimo ba kining hukason una modayon sa balay ang nagsul-ob niini? Usab, kinahanglang huptan nimong walay hugaw ang inyong abiyo sa tubig. Gibanabana nga labing menos duha ka milyong kamatayon sa usa ka tuig maoy gumikan sa mga sakit nga langkit sa mahugaw nga tubig ug dili maayong sanitasyon.

20. Kon hinloan ang balay, kinsay kinahanglang moambit sa kaakohan?

²⁰ Ang usa ka mahinlong balay nagdepende sa tanan​—sa inahan, amahan, mga anak, ug mga bisita. Usa ka inahan sa walo ka anak sa Kenya nag-ingon: “Ang tanan nakakat-on sa pagbuhat sa ilang bahin.” Ang usa ka mahinlo, hindik nga balay maghatag ug maayong reputasyon sa tibuok pamilya. Usa ka panultihong Espanyol ang nag-ingon: “Ang kakabos wala magkahulogan sa kahugawan.” Bisan ang usa nagpuyo sa usa ka mansiyon, usa ka apartment, usa ka kasarangang balay, o usa ka payagpayag, ang kahinlo maoy yawi sa usa ka mas mahimsog nga pamilya.

21. Uyon sa Proverbio 31:28, unsay makatabang sa pagdalag kalipay sa usa ka panimalay?

²¹ Sa dihang naghisgot bahin sa takos nga asawa, ang basahon sa Proverbio nag-ingon: “Nanagtindog ang iyang mga anak nga lalaki ug dayon nagpahayag kaniya nga malipayon; ang nanag-iya kaniya motindog, ug siya modayeg kaniya.” (Proverbio 31:28) Kanus-a ang kataposang higayon nga ikaw nagdayeg sa usa ka membro sa imong pamilya? Sa pagkatinuod, nahisama kita sa mga tanom sa tingpamulak nga andam mamuswak sa dihang sila makabaton ug kainit ug kaumog. Sa atong kahimtang, gikinahanglan nato ang kainit sa komendasyon. Makatabang kini sa usa ka asawa nga masayod nga ang iyang bana nakadayeg sa iyang paningkamot ug mahigugmaong kahingawa ug nga wala niya siya ibalewala. (Proverbio 15:23; 25:11) Ug makapahimuot kon dayegon sa asawa ang iyang  bana tungod sa iyang trabaho sa gawas o sa sulod sa panimalay. Ang mga anak usab molambo sa dihang dayegon sila sa ilang mga ginikanan tungod sa ilang mga paningkamot sa sulod sa balay, sa tunghaan, o sa Kristohanong kongregasyon. Ug pagkadako sa malampos sa usa ka gamayng pasalamat! Unsa bay bili sa pag-ingon: “Salamat”? Diyutay kaayo, apan ang balos niini sa kadasig sa pamilya mahimong dako.

22. Unsay gikinahanglan aron “malig-on” ang usa ka panimalay, ug sa unsang paagi kini mabatonan?

²² Tungod sa daghang katarongan, ang pagdumala sa usa ka panimalay dili sayon. Sa gihapon, puwede kining himoon nga malamposon. Usa ka panultihon sa Bibliya ang nag-ingon: “Pinaagi sa kaalam matukod ang usa ka balay, ug pinaagi sa salabotan kini malig-on.” (Proverbio 24:3) Ang kaalam ug salabotan mahimong mabatonan kon ang tanan diha sa pamilya maningkamot sa pagkat-on sa kabubut-on sa Diyos ug sa pagpadapat niini sa ilang mga kinabuhi. Ang malipayong pamilya sa walay duhaduha takos sa paningkamot!