Basahon sa Bibliya Numero 1​—Genesis

Magsusulat: Moises

Dapit Gisulatan: Kamingawan

Sinulat Nahuman: 1513 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: “Sa sinugdan” pa 1657 W.K.P.

1. Unsa ang pipila ka hinongdanong topikong gikobrehan sa Genesis?

 HANDURAWA ang pagpunit ug basahon sa 50 ka mubong kapitulo lamang ug makaplagan sa unang panid o duha ang bugtong tukmang talaan sa kinasayohang kasaysayan sa tawo ug sa rekord sa relasyon sa tawo sa Diyos, nga iyang Maglalalang, ug sa yuta uban sa kalalangan niini! Niining pipila ka panid, mabatonan nimo, usab, ang lalom nga pagsabot sa katuyoan sa Diyos sa pagbutang sa tawo sa yuta. Padayong nagbasa, madiskobrehan nimo ngano ang tawo mamatay ug ang katarongan sa karon samok nga kahimtang, ug lamdagan ka sa matuod nga pasukaranan sa pagtuo ug paglaom, sa pag-ila sa instrumento sa Diyos sa kaluwasan—ang Binhi sa saad. Ang talagsaong basahon nga nag-unod niining tanan mao ang Genesis, ang una sa 66 ka basahon sa Bibliya.

2. Unsa ang kahulogan sa Genesis, ug sa unsa kini unang bahin?

² Ang “Genesis” nagkahulogan “Sinugdan; Pagkatawo,” ang ngalan gikuha sa Gregong hubad Septuagint sa basahon. Sa Hebreohanong manuskrito, ang titulo mao ang unang pulong, Bereʼ·shithʹ, “sa sinugdan” (Grego, en ar·kheʹ). Ang Genesis mao ang unang basahon sa Pentateuko (Anglisado Gregong pulong nagkahulogan “lima ka rolyo” o “tomong lima ka pilo”). Dayag kini orihinal usa ka basahong gitawag Torah (Kasugoan) o “basahon sa kasugoan ni Moises” apan sa ulahi gibahin sa lima ka rolyo alang sa kasayon.—Jos. 23:6; Esd. 6:18.

3. (a) Kinsa ang Awtor sa Genesis, apan kinsa ang misulat niini? (b) Sa unsang paagi nabatonan ni Moises ang materyal sa Genesis?

³ Si Jehova nga Diyos ang Awtor sa Bibliya, apan iyang gidasig si Moises sa pagsulat sa Genesis. Diin kuhaa ni Moises ang impormasyon sa Genesis? Ang uban mahimong direkta pinaagi sa langitnong bugna ug ang uban, ubos sa direksiyon sa balaang espiritu, pinaagi sa oral nga pagpasa. Posible usab si Moises duna sa sinulat nga dokumentong gitipigan sa iyang mga amahan isip hamili, bililhong rekord sa sinugdan sa katawhan. a

4. (a) Diin ug kanus-a nahuman ni Moises ang pagsulat? (b) Sa unsang paagi nabatonan ni Moises ang materyal sa ulahing bahin sa Genesis?

⁴ Posible sa kamingawan sa Sinai sa 1513 W.K.P. si Moises, ubos sa pagdasig, nakahuman sa iyang sinulat. (2 Tim. 3:16; Juan 5:39, 46, 47) Diin kuhaa ni Moises ang impormasyon sa ulahing bahin sa Genesis? Sanglit ang iyang dakong-apohan si Levi igsoon sa amahan ni Jose, kining detalye mahimong tukmang nahibaloan sulod sa panimalay ra. Ang kinabuhi ni Levi mahimo nganing misapaw nianang sa amahan ni Moises, si Amram. Dugang pa, ang espiritu ni Jehova miseguro usab sa hustong rekord niining bahin sa Kasulatan.—Ex. 6:16, 18, 20; Num. 26:59.

5. Unsang sulod nga ebidensiya sa Bibliya nagmatuod nga si Moises misulat?

⁵ Dikaduhaduhaan kon kinsa ang misulat sa Genesis. “Ang basahon sa kasugoan ni Moises” ug susamang reperensiya sa unang lima ka basahon sa Bibliya, diin ang Genesis usa, sagad makaplagan sukad sa panahon sa manununod ni Moises, si Josue, padayon. Sa matuod, dunay 200 ka reperensiya kang Moises sa 27 ka ulahing basahon sa Bibliya. Nga si Moises ang misulat sukad wadudahi sa mga Hudiyo. Ang Kristohanon Gregong Kasulatan subsob mihisgot kang Moises nga misulat sa “kasugoan,” ang kinalabwang pamatuod iya ni Jesu-Kristo. Si Moises misulat sa direktang sugo ni Jehova ug ubos sa Iyang pagdasig.—Ex. 17:14; 34:27; Jos. 8:31; Dan. 9:13; Luc. 24:27, 44.

6. Unsa ang misugyot nga ang pagsulat misugod sayo sa tawhanong kasaysayan?

⁶ Ang pipila nga duduso nangutana, Apan sa unsang paagi si Moises ug kadtong una kaniya misulat? Di ba ang pagsulat ulahi rang kaugmaran sa tawo? Dayag ang pagsulat misugod sayo sa kasaysayan sa tawo, lagmit sa wala pa ang Lunop sa adlaw ni Noe, sa 2370 W.K.P. Dunay ebidensiya ba sa sayong katakos sa tawo sa pagsulat? Samtang matuod nga ang mga arkiyologo mipunting ug petsa nga mas una pa sa 2370 W.K.P. sa pipila ka papan yutang kulonon nga nakalot nila, ang maong mga petsa panaghap ra. Bisan pa, matikdi nga klarong gipakita sa Bibliya nga ang pagtukod sa siyudad, pag-ugmad sa instrumento musikal, ug paggama sa hiramentang metal misugod dugay na wala pa ang Lunop. (Gen. 4:17, 21, 22) Rasonable, nan, nga ang tawo dimaglisod sa pag-ugmad sa paagi sa pagsulat.

7. Unsa ang sekular nga ebidensiya sa globonhong lunop ug sa tulo ka sanga sa tawhanong rasa, sumala sa Bibliya?

⁷ Sa daghan ubang bahin, ang Genesis namatud-ang  takdo sa namatud-ang kamatuoran. Genesis lamang ang mihatag sa matuod ug base-hitabong talaan sa Lunop ug sa naluwas niini, bisan pa ang mga talaan sa lunop ug pagpabiling-buhi sa tawo (sa daghang kaso resulta sa pagsakay sa sakayan) makaplagan sa leyendo sa daghang sanga sa tawhanong panimalay. Ang talaan sa Genesis mipahaluna usab sa sinugdan sa pagpuyo sa lainlaing sanga sa katawhan, gikan sa tulo ka anak ni Noe—Sem, Ham ug Japet. b Nagkanayon si Dr. Melvin G. Kyle, sa Seminaryo Teolohikal sa Xenia, Missouri, T.B.A.: “Nga gikan sa sentrong punto, sa dapit sa Mesopotamia, dili ikalalis nga ang Hamitikong sanga sa rasa milalin pa habagatan-kasadpan, ang Japetikong sanga pa amihanan-kasadpan, ug ang Semitikong sanga ‘pa silangan’ sa ‘yuta sa Sinar.’” c

8. Unsang ubang tipo sa ebidensiya nagmatuod nga kasaligan ang Genesis?

⁸ Nga kasaligan ang Genesis isip bahin sa balaang rekord makita usab sa sulod nga harmonya, sa bug-os pag-uyon niini sa ubang bahin sa dinasig nga Kasulatan. Ang kaprangka niini mibanaag sa magsusulat nga nahadlok kang Jehova ug nahigugma sa kamatuoran ug wamanagana sa pagsulat sa sala sa nasod ug sa ilado sa Israel. Labaw sa tanan, ang tukmang katumanan sa tagna niini, nga makita sa kataposan niining kapitulo, timaan nga ang Genesis talagsaong panig-ingnan sa sinulat nga dinasig ni Jehova nga Diyos.—Gen. 9:20-23; 37:18-35; Gal. 3:8, 16.

KAUNDAN SA GENESIS

9. (a) Unsa ang gibatbat sa unang kapitulo sa Genesis sa paglalang sa Diyos? (b) Unsang dugang detalye gihatag sa ikaduhang kapitulo mahitungod sa tawo?

⁹ Paglalang sa mga langit ug yuta, pag-andam sa yuta sa tawhanong pagpuyo (1:1–2:25). Balik sa binilyon ka tuig sa panahon, ang Genesis mibukas sa madanihong kayano: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug yuta.” Gipaila niining mibukas nga tudlingpulong ang Diyos ingon Maglalalang ug ang iyang materyal nga linalang mao ang mga langit ug yuta. Sa harianon, piniling pulong, ang unang kapitulo mihatag sa linangkob nga talaan sa paglalang maylabot sa yuta. Gihimo kini sulod sa unom ka hugna sa panahon nga gitawag mga adlaw, matag usa mosugod ug gabii, sa dihang ang paglalang nianang hugna dili pa tataw, ug matapos sa kadan-ag sa kabuntagon, samtang ang himaya sa paglalang klaro na. Sunod nga “mga adlaw” mipadayag ang kahayag; hawan sa atmospera; mamalang yuta ug tanom; mga iwag sa pagbahin sa adlaw ug gabii; isda ug langgam; mananap sa yuta ug sa kaulahian ang tawo. Dinhi gipahibalo sa Diyos ang balaod nga migahom sa matang, ang dimalabang ali nga imposible sa usa ka matang maugmad ngadto sa lain. Nga gibuhat ang tawo sa Iyang dagway, gipahibalo sa Diyos ang Iyang tulo ka pilong katuyoan sa tawo sa yuta: pagpuno niini sa matarong kaliwat, paggahom niini, ug pagsakop sa mananap. Gipanalanginan ang ikapitong “adlaw” ug gipahayag nga sagrado ni Jehova, nga karon ‘mipahulay sa iyang tanang buhat.’ Sunod ang talaan mihatag kanato sa duol, o gipadakong panlantaw, sa paglalang sa Diyos, maylabot sa tawo. Kini milarawan sa tanaman sa Eden ug sa dapit niini, mipahayag sa balaod sa Diyos sa gidiling kahoy, miasoy sa pagngalan ni Adan sa mananap, ug sa talaan sa paghikay ni Jehova sa unang kasal pinaagi sa pagporma sa asawa gikan sa lawas ni Adan ug sa pagdala kaniya kang Adan.

10. Sa unsang paagi gitin-aw sa Genesis ang sinugdan sa sala ug kamatayon, ug unsang importante nga katuyoan ang gipahibalo?

¹⁰ Sala ug kamatayon misulod sa kalibotan; “binhi” gitagna nga manluluwas (3:1–5:5). Gikaon sa babaye ang gidiling bunga ug gidani ang iyang bana sa pagduyog sa rebelyon, ug ang Eden gihugawan sa pagsupil. Dihadiha gilaraw sa Diyos ang paagi sa pagtuman sa iyang katuyoan: “Ug si Jehova nga Diyos mipadayon sa pag-ingon sa bitin [Satanas, ang dimakitang tighulhog sa rebelyon]: ‘ . . . Ug akong ibutang ang pagdumot taliwala nimo ug sa babaye ug taliwala sa imong binhi ug sa iyang binhi. Siya mosamad sa imong ulo ug ikaw mosamad sa iyang tikod.’” (3:14, 15) Gihinginlan ang tawo sa tanaman, aron mabuhi sa kasakit ug sa singot mohago sa sampinit ug kadyapa. Sa ulahi, siya mamatay ug mobalik sa abug diin siya gikuha. Ang iyang kaliwat lamang ang makalaom sa gisaad nga Binhi.

11. Sa unsang paagi ang kadaot sa sala mipadayon gawas sa Eden?

¹¹ Ang kadaot sa sala mipadayon gawas sa Eden. Si Cain, ang unang anak-lalaking natawo, nahimong mamumuno sa iyang igsoon si Abel, usa ka matinumanong alagad ni Jehova. Gipalayas ni Jehova si Cain ngadto sa yuta sa Laaglaag, diin siya mipatunghag liwat nga sa ulahi gipapas sa Lunop. Karon si Adan dunay laing anak, si Set, nga nahimong amahan ni Enos; niining panahon ang mga tawo misugod sa pagsangpit sa ngalan ni Jehova sa kasalingkapaw. Si Adan namatay sa panuigon nga 930.

12. Sa unsang paagi gidaot ang yuta sa adlaw ni Noe?

¹² Daotang mga tawo ug mga manolonda milaglag sa yuta; gipahinabo sa Diyos ang Lunop (5:6–11:9). Ang kaliwat ni Set gihatag dinhi. Talagsaon sa kaliwat ni Set si Enos, nga mibalaan sa ngalan ni Jehova pinaagi sa “paglakaw uban sa matuod nga Diyos.” (5:22) Ang sunod talagsaon ug pagtuo mao ang apo-sa-tuhod ni Enos si Noe, nga natawo 1,056 ka tuig human gilalang si Adan. Niining panahon nahitabo ang dugang kamalapason sa yuta. Ang mga manolonda sa Diyos mibiya sa ilang langitnong puloy-anan aron maminyo sa maanyag nga mga anak-babaye sa tawo. Kining dili awtorisadong pag-ipon  mipatunghag mestisong rasa sa mga higanteng Nepilim (nagkahulogan “Pintas nga mamumuno”), nga nahimong bantogan, dili sa Diyos, kondili alang sa ilang kaugalingon. Busa gipahibalo ni Jehova si Noe nga Iyang papason ang tawo ug mananap tungod sa padayong kadaotan sa katawhan. Si Noe lamang ang duna sa pabor ni Jehova.

13. Sa unsang paagi gibalaan ni Jehova karon ang iyang ngalan?

¹³ Si Noe nahimong amahan nila Sem, Ham, ug Japet. Samtang ang kapintas ug kalaglagan padayon sa yuta, gibutyag ni Jehova kang Noe nga Iyang balaanon ang Iyang ngalan pinaagi sa dakong lunop, ug Iyang gisugo si Noe sa pagtukod ug arka sa kaluwasan, nga mihatag sa detalyadong plano. Sugot si Noe ug gitigom ang iyang panimalay sa walo ka tawo, uban sa mananap ug langgam; unya, sa ika-600 ka tuig sa iyang kinabuhi (2370 W.K.P.), misugod ang Lunop. Miulan sa 40 ka adlaw, hangtod ang kinatas-ang kabukiran gitabonan sa giladmong 15 ka maniko (k. 22 pie) sa tubig. Human sa usa ka tuig, si Noe ug ang iyang panimalay migula sa arka, ug ang iyang unang buhat mao ang paghalad sa pagpasalamat kang Jehova.

14. Unsa karon ang sugo ug tugon ni Jehova, ug unsang hitabo mipuno sa kinabuhi ni Noe?

¹⁴ Karon gipanalanginan ni Jehova si Noe ug ang iyang panimalay ug gisugo sila sa pagpuno sa yuta. Gitugtan sa dekreto sa Diyos ang pagkaon sa karne apan midumili sa dugo, nga mao ang kalag, o kinabuhi, sa unod, ug nangayo sa pagpatay sa mamumuno. Ang tugon sa Diyos nga dili na bisan kanus-a lunopan ang yuta gilig-on sa balangaw sa langit. Gipakita ni Ham sa ulahi ang kawalay pagtahod sa manalagna ni Jehova si Noe. Sa nahibalo niini, gitunglo ni Noe ang anak ni Ham si Kanaan, apan iyang gipanalanginan si Sem ug usab si Japet. Si Noe namatay sa panuigon nga 950.

15. Sa unsang paagi gisulayan sa mga tawo ang paghimog bantogang ngalan alang sa kaugalingon, ug sa unsang paagi gipukgo ni Jehova ang ilang intensiyon?

¹⁵ Gituman sa tulo ka anak ni Noe ang sugo sa Diyos sa pagdaghan, sa pagpatunghag 70 ka panimalay, ginikanan sa karon tawhanong rasa. Si Nimrod, apo ni Ham, wala ipha, kay siya nahimong “gamhanang mangangayam batok kang Jehova.” (10:9) Gitukod niya ang usa ka gingharian ug gisugdan ang mga siyudad. Niining panahon ang tibuok yuta usa ra ang pinulongan. Inay mokatag sa tibuok yuta ug ugmaron kini, ang mga tawo mihukom sa pagtukod ug siyudad ug torre uban sa tumoy niini sa langit aron mahimong bantogan sila. Bisan pa, gipukgo ni Jehova ang ilang intensiyon ug gilahugay ang ilang pinulongan, ug gipapatibulaag sila. Ang siyudad gitawag Babel (nagkahulogan “Gilahugay”).

16. (a) Ngano ang kaliwat ni Sem importante? (b) Sa unsang paagi si Abram nahimong “higala ni Jehova,” ug unsang panalangin ang nadawat niya?

¹⁶ Pakiglabot sa Diyos uban ni Abraham (11:10–25:26). Gisubay ang importante nga linya sa kaliwat gikan kang Sem ngadto sa anak ni Tera si Abram, nga mitagana usab sa kronolohikal nga talikala. Inay sa kabantogan sa kaugalingon, si Abram mituo sa Diyos. Gibiyaan niya ang Kaldeanhong siyudad sa Ur sa sugo sa Diyos ug, sa panuigon nga 75, mitabok sa Euprates paingon sa yuta sa Kanaan, nga misangpit sa ngalan ni Jehova. Tungod sa iyang pagtuo ug pagsugot, siya gitawag “higala [mahigugmaon] ni Jehova,” ug gilig-on sa Diyos ang iyang tugon uban kaniya. (San. 2:23; 2 Cron. 20:7; Isa. 41:8) Gipanalipdan sa Diyos si Abram ug ang iyang asawa sulod sa kadiyot nga pagpuyo sa Egipto. Balik sa Kanaan, si Abram mipakitag kamahatagon ug kamadaiton sa pagtugot sa iyang pag-umangkon ug isigka magsisimba, si Lot, sa pagpili sa kinamaayohang bahin sa yuta. Sa ulahi, iyang giluwas si Lot gikan sa upat ka hari nga mibihag kaniya. Unya, sa nahibalik sa away, nahinagbo ni Abram si Melkisedek, hari sa Salem, nga isip saserdote sa Diyos nanalangin kang Abram, ug kaniya gihatag ni Abram ang ikapulo.

17. Sa unsang paagi gipadako sa Diyos ang iyang tugon, ug unsa ang gibutyag sa binhi ni Abraham?

¹⁷ Ang Diyos sa ulahi mipakita kang Abram, mipahibalo nga Siya ang kalasag ni Abram ug gipadako ang saad sa tugon pinaagi sa pagbutyag nga ang binhi ni Abram mahimong sama sa mga bituon sa langit. Gitug-an kang Abram nga ang iyang binhi sakiton sa 400 ka tuig apan luwason sa Diyos, uban sa silot sa nasod nga mosakit. Sa dihang si Abram 85 ang panuigon, si Sarai nga iyang asawa, sa gihapon walay anak, mihatag kaniya sa iyang Egiptohanong suluguon si Agar aron siya makabaton ug anak kaniya. Natawo si Ismael ug giisip posibleng manununod. Bisan pa, lahi ang katuyoan ni Jehova. Sa dihang si Abram nagpanuigon ug 99, giusab ni Jehova ang iyang ngalan sa Abraham, giusab ang ngalan ni Sarai sa Sara, ug misaad si Sara manganak ug anak-lalaki. Ang tugon sa pagtuli gihatag kang Abraham, ug sa gilayon ang iyang panimalay gituli.

18. Unsang talagsaong hitabo diha sa kinabuhi ni Lot?

¹⁸ Karon gipahibalo sa Diyos sa Iyang higala si Abraham ang Iyang determinasyon nga laglagon ang Sodoma ug Gomora tungod sa ilang bug-at nga sala. Ang mga manolonda ni Jehova mipasidaan kang Lot ug mitabang kaniya sa pagkalagiw gikan sa Sodoma uban sa iyang asawa ug duha ka anak-babaye. Bisan pa, ang iyang asawa, milingi, nahimong haliging asin. Aron makabaton ug liwat, gihubog si Lot sa bino sa iyang mga anak-babaye, ug sa pagtipon kaniya, sila nanganak sa duha ka anak, nga nahimong mga amahan sa mga nasod sa Moab ug Amon.

19. Sa unsang pagsulay milampos si Abraham maylabot sa Binhi, ug unsa ang dugang gibutyag ni Jehova sa paglig-on sa Iyang saad?

¹⁹ Gipanalipdan sa Diyos si Sara gikan kang Abimelek sa mga Pilistihanon. Ang gisaad nga manununod,  si Isaac, natawo sa dihang si Abraham 100 ang panuigon ug si Sara mga 90. Mga lima ka tuig human niini, giyubit sa 19-tuig nga Ismael si Isaac, ang manununod, nga miresulta sa pagpahawa kang Agar ug Ismael, uban sa pag-uyon sa Diyos. Pipila ka tuig sa ulahi, gisulayan sa Diyos si Abraham pinaagi sa pagsugo kaniya sa paghalad sa iyang anak si Isaac sa kabukiran sa Moria. Wala matarog ang dakong pagtuo ni Abraham kang Jehova. Iyang gihana ang paghalad sa iyang anak ug manununod apan gipahunong ni Jehova, nga mitaganag laking karnero isip kapuli. Gilig-on usab ni Jehova ang Iyang saad kang Abraham, nga Siya mopadaghan sa binhi ni Abraham ingon sa mga bituon sa langit ug sa balas nga naa sa baybayon. Iyang gipakita nga kining binhi manag-iya sa ganghaan sa iyang mga kaaway ug ang tanang kanasoran sa yuta tinong manalangin sa ilang kaugalingon pinaagi sa Binhi.

20. Unsang pag-amping ang gihimo ni Abraham sa pagkuhag asawa kang Isaac, ug sa unsang paagi si Isaac gihimong bugtong manununod?

²⁰ Si Sara namatay sa panuigon nga 127 ug gilubong sa umahan nga gipalit ni Abraham sa mga anak ni Het. Gipadala karon ni Abraham ang iyang hepe sa suluguon sa balay sa pagkuhag asawa kang Isaac sa yuta sa iyang kabanay. Gitultolan ni Jehova ang suluguon sa panimalay sa anak ni Nahor si Betuel, ug ang kahikayan gihimo alang kang Rebeka sa pag-uli uban kaniya. Sugot si Rebeka, uban sa panalangin sa iyang panimalay, ug nahimong asawa ni Isaac. Si Abraham, sa iyang bahin, mikuhag laing asawa, si Ketura, nga nanganak ug unom ka anak. Bisan pa, iyang gihatagan sila sa mga gasa ug gipalakaw ug gihimo si Isaac bugtong manununod. Unya, sa panuigon nga 175, si Abraham namatay.

21. Sa unsang paagi sila Isaac ug Rebeka nakabaton ug kaluhang anak?

²¹ Ingon sa gitagna ni Jehova, ang igsoon-sa-amahan ni Isaac si Ismael nahimong ulo sa dakong nasod, nga gitukod sa iyang 12 ka punoan-anak. Sulod sa 20 ka tuig si Rebeka walay anak, apan si Isaac kanunay nangaliyupo kang Jehova, ug nanganak siya sa kaluha, sila Esau ug Jacob, kang kinsa si Jehova mitug-an nga ang magulang moalagad sa manghod. Si Isaac karon nagpanuigon 60.

22. Sa unsang paagi gilantaw nila Esau ug Jacob ang tugon uban kang Abraham, ug uban sa unsang resulta?

²² Si Jacob ug ang iyang 12 ka anak (25:27–37:1). Si Esau nahigugma sa pagpangayam. Napakyas sa pagpabili sa tugon uban kang Abraham, mipauli siya gikan sa pagpangayam usa ka adlaw ug iyang gibaligya ang iyang katungod sa pagkapanganay kang Jacob alang sa linat-an. Giminyoan usab niya ang duha ka Hetihanong babaye (ug sa ulahi usa ka Ismaelita), nga tinubdan sa kapait sa iyang mga ginikanan. Uban sa panabang sa iyang inahan, si Jacob mitakuban nga Esau aron maangkon ang panalangin sa panganay. Si Esau, nga wala motug-an kang Isaac nga gibaligya na niya ang katungod sa pagkapanganay, miplano karon sa pagpatay kang Jacob sa dihang hibaloan ang gibuhat ni Jacob, busa gitambagan ni Rebeka si Jacob nga mokagiw sa Haran sa iyang igsoon si Laban. Una pa mibiya si Jacob, gipanalanginan usab siya ni Isaac ug misugo kaniya sa pagkuhag asawa, dili sa pagano, kondili sa kabanay sa iyang inahan. Sa Betel, sa dalan pa Haran, sa damgo siya nakakita kang Jehova, nga mipasalig ug milig-on sa saad sa tugon kaniya.

23. (a) Sa unsang paagi si Jacob nakabaton ug 12 ka anak? (b) Sa unsang paagi si Ruben nawad-an sa katungod sa pagkapanganay?

²³ Sa Haran, mitrabaho si Jacob kang Laban, naminyo sa iyang duha ka anak-babaye, sila Lea ug Raquel. Bisan pa kining poligamosong kaminyoon nahitabo tungod sa lingla ni Laban, gipanalanginan sa Diyos kini pinaagi sa paghatag kang Jacob sa 12 ka anak-lalaki ug usa ka anak-babaye pinaagi sa mga asawa ug sa ilang duha ka suluguon, sila Silpa ug Bilha. Giseguro sa Diyos nga modaghan ang hayopan ni Jacob ug unya gisugo sa pagpauli sa yuta sa iyang mga amahan. Gigukod siya ni Laban, apan mihimo sila ug tugon sa dapit sa Galeed ug sa Ang Bantayanang Torre (Hebreohanon, ham·Mits·pahʹ). Padayon sa panaw, si Jacob gipasaligan sa mga manolonda ug mibugno sa manolonda sa gabii, nga nanalangin ug miusab sa iyang ngalan Jacob sa Israel. Gitagbo ni Jacob nga malinawon si Esau ug mipadayon sa Sikem. Dinhi ang iyang anak, si Dina, gilugos sa anak sa punoan sa Hebehanon. Ang iyang mga igsoon sila Simeon ug Levi nanimalos pinaagi sa pagpatay sa kalalakin-an sa Sikem. Wala mahimuot niini si Jacob tungod kay kini mihatag kaniya, isip representante ni Jehova, sa daotang ngalan sa yuta. Gisugo siya sa Diyos sa pag-adto sa Betel ug sa paghimog halaran didto. Sa panaw paingon sa Betel, si Raquel namatay samtang nanganak sa ika-12 ka anak ni Jacob, si Benjamin. Nakighilawas si Ruben sa suluguon ni Raquel, si Bilha, inahan sa duha ka anak ni Jacob, ug tungod niini nawad-an sa katungod sa pagkapanganay. Wala madugay si Isaac namatay, sa panuigon nga 180, ug gilubong siya nila Esau ug Jacob.

24. Ngano si Esau ug ang iyang panimalay milalin sa kabukiran sa Seir?

²⁴ Si Esau ug ang iyang panimalay milalin sa kabukiran sa Seir, kay ang bahandi nila Esau ug Jacob dako na kaayo nga dili na motugot kanilang moipon pagpuyo. Ang talaan sa kaliwat ni Esau ingon man sa mga punoan ug mga hari sa Edom gihatag. Si Jacob mipadayon sa pagpuyo sa Kanaan.

25. Unsang hitabo ang mitultol sa pagkaulipon ni Jose sa Egipto?

²⁵ Ngadto sa Egipto sa pagtipig sa kinabuhi (37:2–50:26). Tungod sa pabor ni Jehova ug sa pipila ka damgo kang Jose, ang mga magulang midumot kang Jose. Giplano nila ang pagpatay kaniya apan hinoon gibaligya siya sa milabay nga mga magpapatigayong  Ismaelita. Mitunlob sa bisti ni Jose sa dugo sa kanding, gipresentar nila kini kang Jacob isip ebidensiya nga ang batan-ong nagpanuigon ug 17 gipatay sa mapintas nga mananap. Gidala si Jose sa Egipto ug gibaligya kang Potipar, pangulo sa mga bantay ni Paraon.

26. Ngano ang talaan sa pagkatawo ni Pares importante?

²⁶ Ang kapitulo 38 mitipas kadiyot sa paghatag sa talaan sa pagkatawo ni Pares kang Tamar, nga, pinaagi sa estratehiya, mipahinabo kang Juda nga iyang ugangan sa pagbuhat sa katungod sa kaminyoon nganha kaniya nga angay unta buhaton sa iyang anak. Gipasiugda niining talaan sa labihang kaamping ang rekord sa Kasulatan sa matag kaugmaran nga mitultol sa pagpatungha sa gisaad nga Binhi. Ang anak ni Juda si Pares nahimong kagikanan ni Jesus.—Luc. 3:23, 33.

27. Sa unsang paagi si Jose nahimong primero ministro sa Egipto?

²⁷ Kasamtangan, gipanalanginan ni Jehova si Jose sa Egipto, ug si Jose nahimong dako sa panimalay ni Potipar. Bisan pa, gigukod siya sa kalisdanan sa midumili sa pagpasipala sa ngalan sa Diyos pinaagi sa pagpakighilawas sa asawa ni Potipar, busa bakak nga gisumbong ug gibalhog sa bilanggoan. Didto siya gigamit ni Jehova sa pag-interpretar sa mga damgo sa duha ka kaubang bilanggo, sa tigtagay sa bino ug panadero ni Paraon. Sa ulahi, sa dihang si Paraon natugaw sa usa ka damgo, ang katakos ni Jose gidala sa iyang pagtagad, busa siya gidala kang Paraon gikan sa bilanggoan. Mihatag dungog sa Diyos, giinterpretar ni Jose ang damgong mitag-an sa pito ka tuig nga kadagaya, sundan sa pito ka tuig nga gutom. Naamgohan ni Paraon “ang espiritu sa Diyos” diha kang Jose ug mitudlo kaniya primero ministro sa pagdumala sa kahimtang. (Gen. 41:38) Karon nagpanuigon ug 30, maalamon ang pag-administrar ni Jose sa pagtigom sa pagkaon sulod sa pito ka tuig sa kadagaya. Unya sa panahon sa misunod tibuok kalibotan nga gutom, iyang gibaligyaan ug pagkaon ang katawhan sa Egipto ug ubang kanasoran nga mianha sa Egipto.

28. Unsang hitabo milibot sa paglalin sa panimalay ni Jacob sa Egipto?

²⁸ Sa kaulahian gisugo ni Jacob ang iyang napulo ka magulang anak sa Egipto alang sa pagkaon. Si Jose nakaila kanila, apan sila wala. Gihuptan si Simeon nga bihag, gipangayo niya nga dad-on nila ang ilang kamanghorang igsoon balik uban kanila sa sunod panaw alang sa pagkaon. Sa dihang ang siyam ka anak mibalik uban kang Benjamin, gipaila ni Jose ang iyang kaugalingon, gipasaylo ang sad-ang napulo, ug gisugo sila sa pagkuha kang Jacob ug sa paglalin sa Egipto alang sa ilang kaayohan sa panahon sa gutom. Niana, si Jacob, uban sa 66 sa iyang kaliwat, nanaog sa Egipto. Gihatag kanila ni Paraon ang kinamaayohan sa yuta, ang yuta sa Gosen, aron puy-an.

29. Unsang importante nga serye sa mga tagna ang gihimo ni Jacob sa higdaan sa kamatayon?

²⁹ Samtang nagkaduol si Jacob sa kamatayon, iyang gipanalanginan sila Epraim ug Manases, mga anak ni Jose, ug unya gitigom ang iyang kaugalingon 12 ka anak sa pagtug-an kanila kon unsa ang mahitabo sa “ulahing bahin sa mga adlaw.” (49:1) Iyang gihatag karon sa detalye ang serye sa mga tagna, tanan niini talagsaong natuman na. d Dinhi iyang gitagna nga ang setro sa pagmando mopabilin sa tribo ni Juda hangtod sa pag-abot sa Shilo (nagkahulogan “Siya Kang Kinsa Kini; Siya Kang Kinsa Iya Kini”), ang gisaad nga Binhi. Human kapanalangini ang 12 ka tribo ug sugo sa iyang kaugalingon umaabot nga lubong sa Yutang Saad, si Jacob namatay sa panuigon nga 147. Si Jose mipadayon sa pag-atiman sa iyang mga igsoon ug sa ilang panimalay hangtod sa iyang kamatayon sa panuigon nga 110, nga mipahayag sa pagtuo nga dad-on sa Diyos ang Israel balik sa kaugalingong yuta ug mihangyo nga ang iyang mga bukog dad-on nianang Yutang Saad.

NGANONG MAPUSLANON

30. (a) Unsang pasukaranan ang gitagana sa Genesis sa pagsabot sa ulahing mga basahon sa Bibliya? (b) Sa unsang hustong tumong ang Genesis mipunting?

³⁰ Isip sinugdan sa dinasig nga Pulong sa Diyos, naa sa Genesis ang talagdong kaayohan sa pagpaila sa mahimayaong katuyoan ni Jehova nga Diyos. Pasukaranan kini sa pagsabot sa ulahing mga basahon sa Bibliya! Sulod sa gilapdon niini, kini mibatbat sa sinugdan ug kataposan sa matarong kalibotan sa Eden, sa kaugmaran ug kalaglagan sa unang kalibotan sa didiyosnong katawhan, ug sa pagbangon sa daotang kalibotan karon. Talagsaon, kini mipahaluna sa tema sa tibuok Bibliya, nga mao, ang bindikasyon ni Jehova pinaagi sa Gingharian nga mandoan sa gisaad nga “binhi.” Gipakita niini ngano ang tawo mamatay. Gikan sa Genesis 3:15 padayon—ug labi na sa rekord sa pakiglabot sa Diyos uban nila Abraham, Isaac, ug Jacob—kini mihupot sa paglaom sa kinabuhi sa bag-ong kalibotan ubos sa Gingharian sa Binhi. Mapuslanon kini sa pagtudlo sa hustong tumong sa tanang katawhan—mohupot-integridad ug mobalaan sa ngalan ni Jehova.—Roma 5:12, 18; Heb. 11:3-22, 39, 40; 12:1; Mat. 22:31, 32.

31. Sa tsart, ipakita nga ang Genesis undan sa (a) makahuloganong tagna ug (b) bililhong prinsipyo.

³¹ Ang Kristohanon Gregong Kasulatan mihisgot sa tagsa ka iladong hitabo ug personang girekord sa basahon sa Genesis. Dugang pa, sumala sa gipakita sa tibuok Kasulatan, ang mga tagna sa Genesis tukmang natuman. Usa niini, ang “upat ka gatos ka tuig” nga kasakit sa binhi ni Abraham, misugod sa pagyubit ni Ismael kang Isaac sa 1913 W.K.P. ug natapos uban sa kaluwasan sa Egipto sa 1513 W.K.P. e (Gen. 15:13)  Ang panig-ingnan sa uban makahuloganong tagna ug sa katumanan niini makita sa tsart. Usab dako kaayong kapuslanan sa paglig-on sa pagtuo ug pagsabot mao ang balaang mga prinsipyo nga unang gipahayag sa Genesis. Ang mga manalagna sa kakaraanan, ingon man ni Jesus ug sa iyang mga disipolo, sagad mihisgot ug mipadapat sa mga pasahe sa Genesis. Mobuhat kita ug maayo sa pagsunod sa ilang panig-ingnan, ug ang pagtuon sa uban nga tsart motabang niini.

32. Unsang importante nga impormasyon ang unod sa Genesis sa kaminyoon, kaliwat, ug ihap sa panahon?

³² Klaro kaayong gibutyag sa Genesis ang kabubut-on ug katuyoan sa Diyos sa kaminyoon, hustong relasyon sa bana ug asawa, ug sa prinsipyo sa pagkaulo ug pagbansay sa panimalay. Si Jesus mismo migamit niining impormasyon, mikutlo sa una ug ikaduhang kapitulo sa Genesis: “Wala ba kamo makabasa nga siya nga milalang kanila sa sinugdan mihimo kanila nga lalaki ug babaye ug miingon, ‘Niining katarongan ang lalaki mobiya sa iyang amahan ug sa iyang inahan ug motapot sa iyang asawa, ug ang duha mahimong usa ka unod’?” (Mat. 19:4, 5; Gen. 1:27; 2:24) Ang rekord sa Genesis kinahanglanon sa pagtagana sa kaliwat sa tawhanong panimalay ug sa pagbanabana sa panahon nga ang tawo dinhi na sa yuta.—Gen., kap. 5, 7, 10, 11.

33. Nganli ang pipila ka prinsipyo ug buhat sa patriarkal nga katilingban nga importante sa pagsabot sa Bibliya.

³³ Matuod usab nga kaayohan sa estudyante sa Kasulatan mao ang pagtuon sa patriarkal nga katilingban sa Genesis. Ang patriarkal nga katilingban mao ang porma sa komunidad sa kagamhanan sa panimalay nga mipalakaw sa katawhan sa Diyos sukad sa adlaw ni Noe hangtod gihatag ang Kasugoan sa Bukid Sinai. Daghan sa detalye nga gilakip sa tugon sa Kasugoan gidapat na sa patriarkal nga katilingban. Ang mga prinsipyo sama sa merito sa komunidad (18:32), responsabilidad sa komunidad (19:15), silot sa kamatayon ingon sa kabalaan sa dugo ug kinabuhi (9:4-6), ug kaligutgut sa Diyos sa paghimaya sa mga tawo (11:4-8) miapektar sa katawhan latas sa kasaysayan. Daghan legal nga buhat ug termino mihatag kahayag sa ulahing hitabo, bisan hangtod sa adlaw ni Jesus. Ang patriarkal nga balaod nga mimando sa paghupot sa tawo ug propiedad (Gen. 31:38, 39; 37:29-33; Juan 10:11, 15; 17:12; 18:9) ug paagi sa paghatag sa propiedad (Gen. 23:3-18), ingon man sa balaod nga mimando sa panulondon sa nakadawat sa katungod sa pagkapanganay (48:22), kinahanglan mahibaloan kon buot nato ang luyong-kahibalo nga kinahanglanon sa pagbaton sa klarong pagsabot sa Bibliya. Ang ubang buhat sa patriarkal nga katilingban nga gilakip sa Kasugoan mao ang halad, pagtuli (gihatag una kang Abraham), paghimo sa mga tugon, bayaw-lalaki nga kaminyoon (38:8, 11, 26), ug pagpanumpa sa paglig-on sa butang.—22:16; 24:3. f

34. Unsang mga leksiyon, nga bililhon sa Kristohanon, ang makat-onan sa pagtuon sa Genesis?

³⁴ Ang Genesis, unang basahon sa Bibliya, mitagana  sa daghang leksiyon sa integridad, pagtuo, kamatinumanon, kamasinugtanon, katahoran, maayong pamatasan, ug kaisog. Nia ang pipila ka panig-ingnan: pagtuo ug kaisog ni Enos sa paglakaw uban sa Diyos sa nawong sa mapintas nga kaaway; katarong, walay-ikasaway, ug bug-os kamasugtanon ni Noe; pagtuo ni Abraham, determinasyon, pailob, sentido sa responsabilidad isip ulo sa panimalay ug magtutudlo sa kasugoan sa Diyos sa iyang kaanakan, kamahatagon, ug gugma; pagpasakop ni Sara sa iyang bana-ulo ug kakugihan; kaaghop ni Jacob ug kabalaka sa saad sa Diyos; kamasugtanon ni Jose sa iyang amahan, katarong moral, kaisog, maayong pamatasan sa bilanggoan, pagtahod sa labaw nga awtoridad, kamapaubsanon sa paghimaya sa Diyos, ug maluluy-ong pagpasaylo sa iyang mga igsoon; nagdilaab nga tinguha niining tanang tawo sa pagbalaan sa ngalan ni Jehova. Kining talagsaong hiyas tataw sa kinabuhi niadtong kinsa milakaw uban sa Diyos sulod sa taas nga panahon sa 2,369 ka tuig sukad sa paglalang kang Adan ngadto sa kamatayon ni Jose, nga gikobrehan sa basahon sa Genesis.

35. Sa paglig-on sa pagtuo, sa unsa ang Genesis mipunting sa unahan?

³⁵ Matuod, ang talaan sa Genesis mapuslanon sa paglig-on sa pagtuo, mitanyag sa anindot nga panig-ingnan sa pagtuo, kanang sinulayang kalidad sa pagtuo nga nagkab-ot sa siyudad nga tukod ug lalang sa Diyos, sa iyang kagamhanan sa Gingharian nga dugay na kanhi iyang gisugdan sa pag-andam pinaagi sa iyang gisaad nga Binhi, nga nanguna sa pagbalaan sa dakong ngalan ni Jehova.—Heb. 11:8, 10, 16.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Chart sa panid 18]

GENESIS​—DINASIG UG MAPUSLANON

Teksto sa Prinsipyo Reperensiya sa

Genesis Ubang Magsusulat

1:27; 2:24 Sagrado, permanente

nga hikot sa kaminyoon Mat. 19:4, 5

2:7 Tawo kalag 1 Cor. 15:45

2:22, 23 Pagkaulo 1 Tim. 2:13;

1 Cor. 11:8

9:4 Dugo sagrado Buh. 15:20, 29

20:3 Pagpanapaw sayop 1 Cor. 6:9

24:3; 28:1-8 Maminyo sa magtotoo 1 Cor. 7:39

28:7 Pagsugot sa ginikanan Efe. 6:1

Tagnang Natuman ug Matagnaong Kasama

12:1-3; Pag-ila sa Binhi

22:15-18 ni Abraham Gal. 3:16, 29

14:18 Melkisedek hulagway

ni Kristo Heb. 7:13-15

16:1-4, 15 Hulagway kahulogan ni Sara,

Agar, Ismael, Isaac Gal. 4:21-31

17:11 Hulagway kahulogan sa Roma 2:29

pagtuli

49:1-28 Panalangin ni Jacob sa

12 ka tribo Jos. 14:1–21:45

49:9 Liyon sa tribo ni Juda Pin. 5:5

Uban Tekstong Gigamit sa Manalagna, ni Jesus, ug Disipolo—Sa Ilustrasyon, Pagpadapat, o Panig-ingnan—Dugang Pamatuod sa Pagkakasaligan sa Genesis

1:1 Gilalang sa Diyos ang

langit ug yuta Isa. 45:18; Pin. 10:6

1:26 Tawo gibuhat sa dagway

sa Diyos 1 Cor. 11:7

1:27 Tawo gibuhat, lalaki

ug babaye Mat. 19:4; Mar. 10:6

2:2 Diyos mipahulay sa

ikapitong adlaw Heb. 4:4

3:1-6 Eva gilingla sa bitin 2 Cor. 11:3

3:20 Tanang katawhan gikan sa

orihinal nga pares Buh. 17:26

4:8 Abel gipatay ni Cain Jud. 11;

1 Juan 3:12

4:9, 10 Dugo ni Abel Mat. 23:35

Kap. 5, 10, 11

Kaliwatan Luc., kap. 3

5:21 Enos Jud. 14

5:29 Noe Ezeq. 14:14;

Mat. 24:37

6:13, 17-20 Lunop Isa. 54:9; 2 Ped. 2:5

12:1-3, 7 Abrahamikong tugon Gal. 3:15-17

15:6 Pagtuo ni Abraham Roma 4:3; San. 2:23

15:13, 14 Panaw sa Egipto Buh. 7:1-7

18:1-5 Kamaabiabihon Heb. 13:2

19:24, 25 Sodoma ug Gomora gilaglag 2 Ped 2:6; Jud. 7

19:26 Asawa ni Lot Luc. 17:32

20:7 Abraham manalagna Sal. 105:9, 15

21:9 Ismael miyubit kang Isaac Gal. 4:29

22:10 Abraham misulay halad

kang Isaac Heb. 11:17

25:23 Jacob ug Esau Roma 9:10-13;

Mal. 1:2, 3

25:32-34 Gibaligya ni Esau katungod Heb. 12:16, 17

28:12 Hagdan sa komunikasyon

sa langit Juan 1:51

37:28 Jose gibaligya sa Egipto Sal. 105:17

41:40 Jose primero ministro Sal. 105:20, 21