Basahon sa Bibliya Numero 11​—1 Hari

Magsusulat: Jeremias

Dapit Gisulatan: Jerusalem ug Juda

Sinulat Nahuman: 580 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: k. 1040–911 W.K.P.

1. (a) Sa unsang paagi ang dan-ag nga kauswagan sa Israel naunlod sa kagun-oban? (b) Apan ngano ang Unang Hari mahimong hubiton “dinasig ug mapuslanon”?

 GIPAHALAPAD sa pagpangdaog ni David ang dominyo sa Israel hangtod sa hatag-Diyos nga mga utlanan, gikan sa suba Euprates sa amihanan ngadto sa suba sa Egipto sa habagatan. (2 Sam. 8:3; 1 Hari 4:21) Sa dihang patay na si David ug ang iyang anak si Solomon mihari puli kaniya, “ang Juda ug Israel daghan, ingon sa balas sa baybayon, nagkaon ug nag-inom ug nagmalipayon.” (1 Hari 4:20) Mihari si Solomon sa dakong kaalam, kaalam nga labaw pa nianang sa karaang mga Grego. Gitukod niya ang matahom nga templo kang Jehova. Bisan pa, si Solomon nahulog sa pagsimba sa bakak nga mga diyos. Sa iyang kamatayon ang gingharian nabahin sa duha, ug ang sunodsunod daotang mga hari sa ribal nga mga gingharian sa Israel ug Juda malaglagong milihok, midalag kalisdanan sa katawhan, ingon sa gitagna ni Samuel. (1 Sam. 8:10-18) Sa 14 ka haring mihari sa Juda ug Israel tapos sa kamatayon ni Solomon ug ingon sa gisubli sa basahon sa Unang Hari, 2 lamang ang milampos sa pagbuhat sa matarong sa mga mata ni Jehova. Nan, kining rekord ba, “dinasig ug mapuslanon”? Dayag oo, ingon sa atong makita sa tambag, tagna ug hulagway niini, ingon man sa relasyon niini sa dominanteng tema sa Gingharian sa “tibuok Kasulatan.”

2. Sa unsang paagi ang rekord sa Una ug Ikaduhang Hari nahimong duha ka linukot, ug sa unsang paagi kini gihipos?

² Ang basahon sa Mga Hari orihinal usa ka rolyo, o tomo, ug gitawag Mela·khimʹ (Mga Hari) sa Hebreohanon. Gitawag kini sa mga maghuhubad sa Septuagint nga Ba·si·leiʹon, “Mga Gingharian,” ug sila ang unang mibahin niini ngadto sa duha ka linukot alang sa kasayon. Kini sa ulahi gitawag Ikatulo ug Ikaupat nga Hari, diin kini mipadayon sa mga Katolikong Bibliya hangtod niining adlawa. Bisan pa, kini karon kasagaran hiilhang Una ug Ikaduhang Hari. Lahi kini sa Una ug Ikaduhang Samuel sa pagngalan sa unang mga rekord ingon tinubdang materyal sa tighipos. Ang tighipos, sa dagan sa duha ka basahon, mipunting 15 ka beses sa “basahon sa mga hitabo sa mga adlaw sa mga hari sa Juda,” 18 ka beses sa “basahon sa mga hitabo sa mga adlaw sa mga hari sa Israel,” ug usab sa “basahon sa mga hitabo ni Solomon.” (1 Hari 15:7; 14:19; 11:41) Bisan pa kining uban karaang rekord bug-os nang nawala, ang dinasig nga hinipos mipabilin—ang mapuslanong talaan sa Una ug Ikaduhang Hari.

3. (a) Kinsa sa wayduhaduha misulat sa mga basahon sa Mga Hari, ug nganong kana ang imong tubag? (b) Kanus-a nahuman ang pagsulat, ug unsang panahon ang gikobrehan sa Unang Hari?

³ Kinsa ang misulat sa basahon sa Mga Hari? Ang ilang pagpasiugda sa bulohaton sa mga manalagna, labi na nila Elias ug Eliseo, mipasabot sa usa ka manalagna ni Jehova. Ang kasusama sa pinulongan, komposisyon, ug estilo misugyot sa samang magsusulat sa basahon sa Jeremias. Daghan Hebreohanong pulong ug panultihon makita lamang sa Mga Hari ug Jeremias, ug wala sa ubang basahon sa Bibliya. Bisan pa, kon si Jeremias pa ang misulat sa basahon sa Mga Hari, nganong wala man siya hinambiti niini? Dili kini kinahanglanon, kay ang iyang bulohaton gikobrehan na sa basahong midala sa iyang ngalan. Dugang pa, ang Mga Hari gisulat sa pagpadako kang Jehova ug sa Iyang pagsimba, dili sa pagdugang sa kadungganan ni Jeremias. Sa aktuwal, ang Mga Hari ug Jeremias mikomplemento sa dakong bahin, matag usa mipuno sa kulang sa lain. Dugang pa, dunay susamang mga talaan, pananglitan, sa 2 Hari 24:18–25:30 ug Jeremias 39:1-10; 40:7–41:10; 52:1-34. Ang Hudiyong tradisyon mikumpirmar si Jeremias ang magsusulat sa Una ug Ikaduhang Hari. Walay duhaduha gisugdan niya ang paghipos sa duha ka basahon sa Jerusalem, ug mipadayag ang ikaduhang basahon nakompleto sa Egipto mga 580 W.K.P., sanglit siya mihisgot sa mga  hitabo nianang tuig sa konklusyon sa iyang rekord. (2 Hari 25:27) Gipadayon sa Unang Hari ang kasaysayan sa Israel gikan sa kataposan sa Ikaduhang Samuel ug gidala kini ngadto sa 911 W.K.P., sa dihang si Josapat namatay.—1 Hari 22:50.

4. Sa unsang paagi gikumpirmar sa sekular nga kasaysayan ug arkiyolohiya ang Unang Hari?

⁴ Naa sa hustong lugar niini ang Unang Hari sa kanon sa Balaang Kasulatan, sanglit gidawat sa tanang awtoridad. Dugang pa, ang mga hitabo sa Unang Hari gikumpirmar sa sekular nga kasaysayan sa Egipto ug Asirya. Ang arkiyolohiya usab misuporta sa daghan sa mga pahayag sa basahon. Pananglitan, sa 1 Hari 7:45, 46 atong mabasa nga “sa Distrito sa Jordan . . . taliwala sa Sukot ug Saretan” gihulma ni Hiram ang mga galamitong tumbaga sa templo ni Solomon. Ang mga arkiyologong mikubkob sa dapit sa karaang Sukot nakakalot ug ebidensiya sa kalihokan sa pagtunaw didto. a Dugang pa, usa ka kinulit sa pader sa templo sa Karnak (karaang Tebes) mipasigarbo sa pagsulong sa Egiptohanon haring Sheshonk (Sisak) sa Juda, gihisgotan sa 1 Hari 14:25, 26. b

5. Unsang dinasig nga pamatuod nagmatuod sa pagkakasaligan sa Unang Hari?

⁵ Ang reperensiya sa ubang magsusulat sa Bibliya ug ang katumanan sa mga tagna misuporta sa pagkakasaligan sa Unang Hari. Si Jesus mihisgot sa mga hitabo libot kang Elias ug sa balong-babaye sa Sarepta ingon kasaysayanhong kamatuoran. (Luc. 4:24-26) Namolong mahitungod kang Juan Bawtista, miingon si Jesus: “Siya mismo ‘si Elias nga moanhi.’” (Mat. 11:13, 14) Dinhi gipunting ni Jesus ang tagna ni Malaquias, nga namolong usab sa umaabot nga adlaw: “Tan-awa! Akong ipadala kaninyong katawhan si Elias nga manalagna sa dili pa moabot ang dako ug makadasig-kahadlok nga adlaw ni Jehova.” (Mal. 4:5) Si Jesus dugang mipamatuod sa kanonisidad sa Unang Hari pinaagi sa pagpunting sa gisulat nianang basahon mahitungod kang Solomon ingon man sa hara sa habagatan.—Mat. 6:29; 12:42; itandi ang 1 Hari 10:1-9.

KAUNDAN SA UNANG HARI

6. Ubos sa unsang mga sirkumstansiya si Solomon misaka sa trono, ug sa unsang paagi siya lig-ong natukod sa gingharian?

⁶ Si Solomon nahimong hari (1:1–2:46). Ang rekord sa Unang Hari mibukas uban kang David nga himalatyon samtang haduol na sa konklusyon sa iyang 40 ka tuig nga paghari. Ang iyang anak si Adonias, uban sa tabang ni Joab nga pangulo sa kasundalohan ug ni Abiatar nga saserdote, milaraw nga mobanos sa hari. Gipahibalo ni manalagna Natan si David niini ug gipahinumdom siya sa didirekta nga siya mitudlo na kang Solomon nga mahimong hari sa iyang kamatayon. Busa gisugo ni David si Sadok nga saserdote sa pagdihog kang Solomon ingon hari, samtang ang mga magkakonsabo misaulog sa pagbanos ni Adonias. Giawhag karon ni David si Solomon nga magmakusganon ug pamatud-an ang iyang kaugalingon nga lalaki ug sa paglakaw sa mga dalan ni Jehova nga iyang Diyos, ug si David namatay ug gilubong “sa Siyudad ni David.” (2:10) Sa igong panahon gihinginlan ni Solomon si Abiatar ug gipatay ang mga samokan nga Adonias ug Joab. Sa ulahi, si Simei gipatay sa dihang siya wala mipakitag pagtahod sa maluluy-ong tagana sa pagluwas sa iyang kinabuhi. Ang gingharian karon lig-on nang pagkatukod sa mga kamot ni Solomon.

7. Unsang pag-ampo ni Solomon ang gitubag ni Jehova, ug uban sa unsang resulta sa Israel?

⁷ Ang maalamong paghari ni Solomon (3:1–4:34). Si Solomon mihimog alyansa sa kaminyoon uban sa Egipto pinaagi sa pagminyo sa anak ni Paraon. Miampo siya kang Jehova alang sa masinugtanong kasingkasing aron hukman ang katawhan ni Jehova uban sa pagsabot. Tungod kay wala siya mihangyo sa taas kinabuhi o bahandi, misaad si Jehova sa paghatag kaniya sa maalamon ug masinabotong kasingkasing ug bahandi ug himaya usab. Sayo sa iyang paghari, gipakita ni Solomon ang iyang kaalam sa dihang duha ka babaye miatubang kaniyang miangkon sa samang bata. Gisugo ni Solomon ang iyang mga tawo nga “pikason ang buhing bata” ug ihatag ang katunga sa kada babaye. (3:25) Niini ang matuod nga inahan mihangyo alang sa kinabuhi sa bata, miingon nga ihatag na lang sa usa ka babaye. Sa ingon nailhan ni Solomon ang matuod nga inahan, ug siya nakaangkon sa bata. Tungod sa hatag-Diyos nga kaalam ni Solomon, ang tibuok Israel miuswag ug malipayon ug may kasigurohan. Ang katawhan sa daghang kayutaan mianha sa pagpatalinghog sa iyang maalamong panultihon.

8. (a) Sa unsang paagi gihimo ni Solomon ang pagtukod sa templo? Hubita ang pipila ka bahin. (b) Unsang dugang programa sa pagtukod ang iyang gituman?

⁸ Templo ni Solomon (5:1–10:29). Nahinumdom si Solomon sa mga pulong ni Jehova sa iyang amahan, si David: “Ang imong anak nga akong ipahimutang sa trono puli kanimo, siya ang motukod sa balay sa akong ngalan.” (5:5) Busa si Solomon miandam alang niini. Si Hiram nga hari sa Tiro mitabang pinaagi sa pagpadalag kahoy sidro ug haya gikan sa Lebanon ug sa pagtaganag batid nga mga obrero. Kini, uban sa gipanawag nga mga trabahante ni Solomon, misugod sa trabaho sa balay ni Jehova sa ikaupat nga tuig sa paghari ni Solomon, sa ika-480 ka tuig human ang mga Israelita mibiya sa Egipto. (6:1) Walay martilyo, wasay, o bisan unsang hiramentang puthaw ang gigamit sa dapit gitukoran, kay ang tanang bato giandam ug gipasigo na sa kubkuban una dad-on sa dapit sa templo aron imontar. Ang bug-os interyor sa templo, una gibongbongan sa sidro ug gisalogan sa tablang haya, unya sa matahom gihal-opan sa bulawan. Duha ka kerubin ang gihimo sa kahoy nga olibo, matag usa napulo ka maniko (4.5 m) ang kahabogon ug napulo ka maniko gikan sa kinatumyan sa usa ka pako ngadto sa kinatumyan sa laing pako, ug kini gibutang sa kinasulorang lawak. Ang ubang kerubin, uban sa mga kahoy palma ug mga bukad nga bulak, gililok sa mga bongbong sa templo. Sa kaulahian, human sa kapin sa pito ka tuig nga trabaho, human na ang matahom nga templo. Si Solomon mipadayon sa iyang programa sa pagtukod: balay alang sa iyang kaugalingon, Balay sa  Lasang sa Lebanon, Hawanan sa mga Haligi, Hawanan sa Trono, ug balay alang sa anak-babaye ni Paraon. Mihimo usab siya ug duha ka dako haliging tumbaga alang sa hawanan sa balay ni Jehova, dagatdagat sa tinunaw nga tumbaga, ug mga tungtonganang tumbaga, ingon man sa mga dulang tumbaga ug mga galamitong bulawan. c

9. Unsang pagpadayag ni Jehova ug unsang pag-ampo ni Solomon ang mitimaan sa pagdala sa arka sa tugon?

⁹ Karon miabot na ang panahon alang sa mga saserdote sa pagdala sa arka sa tugon ni Jehova ug sa pagpahaluna niini sa kinasulorang lawak, ang Labing Balaan, ubos sa mga pako sa mga kerubin. Sa paggula sa mga saserdote, ‘ang himaya ni Jehova mipuno sa balay ni Jehova,’ sa pagkaagi nga ang mga saserdote dili na makatindog ug makaalagad. (8:11) Gipanalanginan ni Solomon ang kongregasyon sa Israel, ug iyang gibalaan ug gidayeg si Jehova. Sa pagluhod ug uban sa iyang mga kamot nga gibayaw sa langit, siya sa mainampoon miila nga ang langit sa mga langit dili makaigo kang Jehova, unsa pa kaha kining yutan-ong balay nga iyang gitukod. Miampo siya si Jehova mopatalinghog niadtong tanang nahadlok Kaniya samtang sila moampo nganha niining balay, oo, bisan ang langyaw gikan sa halayong yuta, “aron ang tanang katawhan sa yuta mahibalo sa imong ngalan aron mahadlok kanimo ingon sa imong katawhan Israel.”—8:43.

10. Uban sa unsang saad ug matagnaong pasidaan gitubag ni Jehova ang pag-ampo ni Solomon?

¹⁰ Sulod sa misunod 14-adlaw nga kumbira, gihalad ni Solomon ang 22,000 ka baka ug 120,000 ka karnero. Gisultihan ni Jehova si Solomon nga Siya namati sa iyang pag-ampo ug Iyang gibalaan ang templo pinaagi sa pagpahaluna sa Iyang “ngalan didto hangtod sa panahon nga walay katinoan.” Karon, kon si Solomon molakaw sa katul-id sa atubangan ni Jehova, ang trono sa iyang gingharian mopadayon. Bisan pa, kon si Solomon ug ang iyang mga anak sunod kaniya mobiya sa pagsimba kang Jehova ug moalagad sa ubang mga diyos, nan, matod ni Jehova, “Ako usab putlon ang Israel gikan sa nawong sa yuta nga akong gihatag kanila; ug ang balay nga akong gibalaan sa akong ngalan ilabay ko gikan sa akong atubangan, ug ang Israel mahimong sanglitanan ug kaulawan taliwala sa tanang katawhan. Ug kining balay mismo mahimong tinapok sa kagun-oban.”—9:3, 7, 8.

11. Unsa ka dako ang bahandi ug kaalam ni Solomon?

¹¹ Nagkinahanglan si Solomon ug 20 ka tuig sa paghuman sa duha ka balay, sa balay ni Jehova ug sa balay sa hari. Karon siya mipadayon sa pagtukod sa daghang siyudad latas sa iyang dominyo, ingon man sa mga sakayan aron gamiton sa pamatigayon sa halayong kayutaan. Sa ingon ang hara sa Seba nakadungog sa dakong kaalam nga gihatag ni Jehova kang Solomon, ug mianha siya sa pagsulay kaniya sa makapalibog nga mga pangutana. Human makadungog kaniya ug makakita sa kauswagan ug kalipay sa iyang katawhan, mituaw siya: “Ako wala kasuginli sa katunga.” (10:7) Samtang si Jehova mipadayon sa pagpakitag gugma sa Israel, si Solomon “milabaw sa kadato ug kaalam kay sa tanan ubang hari sa yuta.”—10:23.

12. (a) Sa unsa si Solomon napakyas, ug unsang mga binhi sa pag-alsa misugod pagtungha? (b) Unsa ang gitagna ni Ahias?

¹² Kadimatinumanon ug kamatayon ni Solomon (11:1-43). Sukwahi sa sugo ni Jehova, si Solomon mikuhag daghang asawa gikan sa ubang kanasoran—700 ka asawa ug 300 ka puyopuyo. (Deut. 17:17) Gidani ang iyang kasingkasing sa pag-alagad sa ubang mga diyos. Gisultihan siya ni Jehova ang gingharian kuhaon kaniya, dili sa iyang adlaw, apan sa adlaw sa iyang anak. Bisan pa, usa ka bahin sa gingharian, usa ka tribo dugang pa sa Juda, harian sa mga anak ni Solomon. Ang Diyos misugod sa pagbangon sa mga masukihon kang Solomon sa haduol nga kanasoran, ug si Jeroboam sa tribo ni Epraim usab mialsa sa iyang kaugalingon batok sa hari. Si Ahias nga manalagna misulti kang Jeroboam nga siya mahimong hari ibabaw sa napulo ka tribo sa Israel, ug si Jeroboam mikagiw alang sa iyang kinabuhi sa Egipto. Namatay si Solomon human sa 40 ka tuig nga paghari, ug ang iyang anak si Rehoboam nahimong hari sa tuig 997 W.K.P.

13. Sa unsang paagi ang pagbahin nahitabo sa gingharian samtang misugod si Rehoboam sa iyang paghari, ug sa unsang paagi si Jeroboam misulay sa paghimo sa iyang pagkahari nga segurado?

¹³ Ang gingharian nabahin (12:1–14:20). Si Jeroboam mibalik gikan sa Egipto ug mitungas uban sa katawhan sa paghangyo kang Rehoboam sa kahupayan gikan sa tanang palas-anong gipahaluna kanila ni Solomon. Namati sa batan-ong mga lalaki inay kay sa maalamong tambag sa mga tigulang sa Israel, gidugangan ni Rehoboam ang kalisdanan. Mialsa ang Israel ug gihimo si Jeroboam nga hari ibabaw sa amihanan napulo ka tribo. Si Rehoboam, gibinlan lamang sa Juda ug Benjamin, mitigom ug kasundalohan sa pagpakiggubat sa mga rebelde, apan misibog sa sugo ni Jehova. Gitukod ni Jeroboam ang Sikem ingon iyang kabisera, apan sa gihapon siya mibati nga walay kasigurohan. Nahadlok siya ang katawhan mobalik sa Jerusalem sa pagsimba kang Jehova ug sila mahabalik ubos ni Rehoboam sa makausa pa. Sa pagpugong niini, iyang gihimo ang duha ka bulawan nating baka, usa sa Dan ug usa sa Betel, ug sa pagdumala sa pagsimba, siya mipili sa mga saserdote, dili gikan sa tribo ni Levi, apan gikan sa katawhan sa linangkob. d

14. Unsang matagnaong pasidaan ang gipalanog batok sa balay ni Jeroboam, ug unsang kalisdanan ang misugod?

¹⁴ Samtang si Jeroboam mihalad sa altar sa Betel, gipadala ni Jehova ang manalagna sa pagpasidaan kaniya nga Siya mobangon ug hari gikan sa linya ni David, nga nganlan Josias, nga molihok nga kusganon batok niining altar sa bakak nga pagsimba. Ingon ilhanan, ang altar dihadiha nalumpag. Ang manalagna mismo sa ulahi gipatay sa liyon sa pagsupak sa instruksiyon ni Jehova nga dili mokaon o moinom samtang sa iyang misyon. Ang kalisod karon misugod paghapak sa balay ni Jeroboam. Ang iyang anak namatay isip hukom gikan kang Jehova, ug ang manalagna  sa Diyos si Ahias mitagna nga ang balay ni Jeroboam putlon sa bug-os tungod sa iyang dakong sala sa pagtukod sa bakak nga mga diyos sa Israel. Human mohari sa 22 ka tuig, si Jeroboam namatay ug ang iyang anak si Nadab nahimong hari puli kaniya.

15. Unsang mga hitabo ang nahitabo sulod sa paghari sa sunod tulo ka hari sa Juda?

¹⁵ Sa Juda: Rehoboam, Abiam, ug Asa (14:21–15:24). Sa kasamtangan, ubos ni Rehoboam, ang Juda mibuhat usab ug daotan sa mga mata ni Jehova, sa pagsimba sa idolo. Ang hari sa Egipto misulong ug midala sa daghan sa mga bahandi sa templo. Human mihari sa 17 ka tuig, si Rehoboam namatay, ug ang iyang anak si Abiam nahimong hari. Siya usab mipadayon sa pagpakasala batok kang Jehova, ug siya namatay human sa tulo ka tuig nga paghari. Si Asa nga iyang anak karon mihari ug, sa kasukwahi, mialagad kang Jehova sa tibuok kasingkasing ug giwagtang ang hugaw nga mga idolo gikan sa yuta. Dunay kanunay nga panag-away taliwala sa Israel ug Juda. Si Asa nangayog hinabang sa Sirya, ug ang Israel napugos sa pagbiya. Si Asa mihari sa 41 ka tuig ug gipulihan sa iyang anak si Josapat.

16. Unsang samok nga mga hitabo karon nahitabo sa Israel, ug ngano?

¹⁶ Sa Israel: Nadab, Baasa, Ela, Simri, Tibni, Omri, ug Ahab (15:25–16:34). Pagkadaotang panon! Gipatay ni Baasa si Nadab human siya mihari sa duha ka tuig lamang ug gisunod pagpuo ang bug-os nga balay ni Jeroboam. Mipadayon siya sa bakak nga pagsimba ug sa pagpakiggubat sa Juda. Gitagna ni Jehova nga Iyang silhigon ang balay ni Baasa, ingon sa iyang gibuhat kang Jeroboam. Human sa 24-tuig nga paghari ni Baasa, gipulihan siya sa iyang anak si Ela, nga gipatay duha ka tuig sa ulahi sa iyang suluguon si Simri. Sa dihang nakuha niya ang trono, gipatay ni Simri ang tanan sa balay ni Baasa. Sa dihang nadunggan kini sa katawhan, gihimo nila si Omri, pangulo sa kasundalohan, nga hari ug mitungas batok sa Tirsa, kabisera ni Simri. Sa dihang nakita niyang nawala ang tanan, gisunog ni Simri ang balay sa hari uban sa iyang kaugalingon, ug siya namatay. Karon si Tibni misulay sa pagmando isip ribal nga hari, apan human sa pipila ka panahon gibuntog ug gipatay siya sa mga sumusunod ni Omri.

17. (a) Sa unsa ilado ang paghari ni Omri? (b) Ngano ang matuod nga pagsimba nahulog sa kinahunasan niini sa panahon sa paghari ni Ahab?

¹⁷ Gipalit ni Omri ang bukid sa Samarya ug gitukod didto ang siyudad sa Samarya. Siya milakaw sa tanang dalan ni Jeroboam, gipasuko si Jehova uban sa pagsimba sa idolo. Sa pagkamatuod, siya ang kinangil-aran sa tanang uban una kaniya. Human mihari sa 12 ka tuig, namatay siya ug si Ahab ang iyang anak nahimong hari. Naminyo si Ahab kang Jesabel, anak sa hari sa Sidon, ug unya mitukod ug altar kang Baal sa Samarya. Milabaw siya sa kadaotan sa tanan niadtong una kaniya. Niining panahon si Hiel ang Betelnon mitukod usab sa siyudad sa Jerico sa bili sa kinabuhi sa iyang panganay ug kinamanghorang anak. Ang matuod nga pagsimba naa sa kinahunasan niini.

18. Uban sa unsang pahibalo gisugdan ni Elias ang iyang matagnaong bulohaton sa Israel, ug sa unsang paagi siya mipunting sa matuod nga katarongan sa kasamok sa Israel?

¹⁸ Matagnaong bulohaton ni Elias sa Israel (17:1–22:40). Sa hinanali usa ka mensahero ni Jehova mipatim-aw. Kini si Elias ang Tisbinhon. e Matuod makapakugang ang iyang unang pahibalo sa Haring Ahab: “Ingon nga buhi si Jehova nga Diyos sa Israel diin sa atubangan niya ako mitindog, walay tun-og ni ulan sulod niining mga tuig, gawas sa sugo sa akong pulong!” (17:1) Ingon ka hinanali, si Elias miretiro sa direksiyon ni Jehova ngadto sa walog silangan sa Jordan. Hulaw sa Israel, apan ang mga uwak midalag pagkaon kang Elias. Sa dihang nahubas ang sapa sa walog, gipadala ni Jehova ang iyang manalagna sa pagpuyo sa Sarepta sa Sidon. Tungod sa kalolot sa balong-babaye kang Elias, milagrosong gimentinar ni Jehova ang iyang diyotay nga abiyo sa harina ug lana sa pagkaagi nga siya ug ang iyang anak wala mamatay sa gutom. Sa ulahi ang anak nasakit ug namatay, apan sa pangaliyupo ni Elias giuli ni Jehova ang kinabuhi sa bata. Unya, sa ikatulong tuig sa hulaw, gipadala ni Jehova si Elias kang Ahab sa makausa pa. Giakusar ni Ahab si Elias sa pagsamoksamok sa Israel, apan isog nga gisultihan ni Elias si Ahab: “Ikaw ug ang balay sa imong amahan hinoon” tungod sa pagsunod sa mga Baal.—18:18.

19. Sa unsang paagi ang isyu sa pagkadiyos mibangon, ug sa unsang paagi ang pagkasupremo ni Jehova namatud-an?

¹⁹ Gisangpit ni Elias si Ahab sa pagtigom sa tanang manalagna ni Baal sa Bukid Karmelo. Dili na posible ang pagkiangkiang taliwala sa duha ka opinyon. Klaro ang isyu: Jehova batok Baal! Atubangan sa tanang katawhan, ang 450 ka saserdote ni Baal miandam ug laking baka, gitungtong sa kahoy ibabaw sa altar, ug miampo alang sa kalayo sa pagkanaog ug pagsunog sa halad. Gikan sa buntag hangtod udto, kawang mitawag sila kang Baal, taliwala sa pagbiaybiay ni Elias. Misinggit sila ug gisamaran ang ilang kaugalingon, apan walay tubag! Sunod, ang nag-inusarang manalagna, si Elias, mitukod ug altar sa ngalan ni Jehova ug miandam sa kahoy ug laking baka alang sa halad. Iyang gitugtan ang katawhan sa pagbubo sa tubig sa halad ug sa kahoy sa makatulo, ug unya siya miampo kang Jehova: “Tubaga ako, O Jehova, tubaga ako, aron kining katawhan mahibalo nga ikaw, Jehova, mao ang matuod nga Diyos.” Niana, mikidlap ang kalayo gikan sa langit, gisunog ang halad, kahoy, bato sa altar, abug, ug tubig. Sa dihang nakita kini sa tanang katawhan, dihadiha sila miduko sa ilang nawong ug miingon: “Si Jehova mao ang matuod nga Diyos! Si Jehova mao ang matuod nga Diyos!” (18:37, 39) Kamatayon sa mga manalagna ni Baal! Personal nga giatiman ni Elias ang pagpatay, walay usa ang nakaikyas. Unya gihatag ni Jehova ang ulan, natapos ang hulaw sa Israel.

20. (a) Sa unsang paagi si Jehova mipadayag kang Elias sa Horeb, ug unsang instruksiyon ug paghupay ang Iyang gitagana? (b) Unsang sala ug krimen ang gihimo ni Ahab?

²⁰ Sa dihang ang balita sa kaulawan ni Baal midangat kang Jesabel, gisulayan niya pagpatay si Elias.  Tungod sa kahadlok, siya mikagiw uban sa iyang suluguon sa kamingawan, ug gitultolan siya ni Jehova sa Horeb. Didto si Jehova mipadayag kaniya—dili, dili sa dramatiko sa hangin o sa linog o sa kalayo, apan uban sa “kalma, ubos nga tingog.” (19:11, 12) Gisultihan siya ni Jehova sa pagdihog kang Hasael nga hari sa Sirya, kang Jehu nga hari sa Israel, ug kang Eliseo nga manalagna puli kaniya. Iyang gihupay si Elias uban sa balitang 7,000 sa Israel wala moluhod kang Baal. Gilayon si Elias mipadayon sa pagdihog kang Eliseo pinaagi sa pagpasul-ob sa iyang opisyal nga kupo kaniya. Si Ahab karon midaog ug duha ka kadaogan batok sa mga Siryanhon apan gibadlong ni Jehova alang sa paghimog tugon uban sa ilang hari inay kay sa pagpatay kaniya. Unya ang hitabo kang Nabot, kansang parasan gikaibgan ni Ahab. Si Nabot gibutangbutangan sa bakak nga mga saksi ni Jesabel ug gipatay aron makuha ni Ahab ang parasan. Kadimapasaylong krimen!

21. (a) Unsang hukom ang gilitok ni Elias kang Ahab ug sa iyang balay, ug kang Jesabel? (b) Unsang tagna ang natuman sa kamatayon ni Ahab?

²¹ Makausa pa si Elias mipakita. Gisultihan niya si Ahab nga diin si Nabot namatay, ang mga iro motilap sa iyang dugo usab, ug ang iyang balay bug-os paphaon sama nila Jeroboam ug Baasa. Ang mga iro mokaon kang Jesabel sa luna sa yuta sa Jesreel. “Walay mausa ang napamatud-ang sama kang Ahab, nga gibaligya ang iyang kaugalingon sa pagbuhat sa daotan sa mga mata ni Jehova, nga gihulhogan sa iyang asawa si Jesabel.” (21:25) Bisan pa, sanglit si Ahab mipaubos sa iyang kaugalingon sa pagkadungog sa mga pulong ni Elias, miingon si Jehova nga ang kalamidad dili moabot sa iyang mga adlaw apan sa mga adlaw sa iyang anak. Karon si Ahab mialayon kang Josapat, hari sa Juda, sa pagpakiggubat batok sa Sirya, ug sukwahi sa tambag sa manalagna ni Jehova si Mikaia, sila migula sa pagpakiggubat. Si Ahab namatay sa mga samad nga naangkon sa gubat. Samtang ang iyang karo gihugasan sa linaw sa Samarya, ang mga iro mitilap sa iyang dugo, ingon sa gitagna ni Elias. Si Ahasias nga iyang anak nahimong hari sa Israel puli kaniya.

22. Unsa ang kinaiya sa paghari nila Josapat sa Juda ug Ahasias sa Israel?

²² Si Josapat hari sa Juda (22:41-53). Si Josapat, nga mikuyog kang Ahab sa pagpakiggubat sa Sirya, matinumanon kang Jehova sama kang Asa nga iyang amahan, apan siya napakyas sa pagwagtang sa bug-os sa taas nga mga dapit sa bakak nga pagsimba. Human mihari sa 25 ka tuig, siya namatay, ug si Joram nga iyang anak nahimong hari. Sa amihanan, sa Israel, si Ahasias misunod sa mga tunob sa iyang amahan, gipasuko si Jehova pinaagi sa iyang Baal nga pagsimba.

NGANONG MAPUSLANON

23. Unsang pasalig ug pagdasig ang gitagana sa Unang Hari maylabot sa pag-ampo?

²³ Dakong kaayohan ang mabatonan sa langitnong instruksiyon sa Unang Hari. Palandonga, una, ang butang sa pag-ampo, nga sagad gipasiugda niining basahon. Si Solomon, sa dihang miatubang sa hilabihan ka dakong responsabilidad sa pagkahari sa Israel, miampo nga mapaubsanon kang Jehova sama sa bata. Mihangyo lamang siya sa pagsabot ug masinugtanong kasingkasing, apan dugang sa kaalam sa sukod nga hinobra, si Jehova mihatag kaniya sa bahandi ug himaya usab. (3:7-9, 12-14) Hinaot unta kita karon duna sa pasalig nga ang atong mapaubsanong pag-ampo sa kaalam ug direksiyon sa pag-alagad kang Jehova tubagon! (San. 1:5) Hinaot unta kita kanunay mag-ampong mainiton gikan sa kasingkasing, uban sa lalom nga pagpabili sa tanang kaayo ni Jehova, ingon sa gibuhat ni Solomon sa pagpahinungod sa templo! (1 Hari 8:22-53) Hinaot unta ang atong mga pag-ampo kanunay duna sa patik sa bug-os nga pagsalig ug kumpiyansa kang Jehova, ingon sa mga pag-ampo ni Elias sa panahon sa pagsulay ug sa dihang nawong-sa-nawong batok sa nasod nga misimba-demonyo! Si Jehova kahibudnganang motagana niadtong kinsa nangita kaniya sa pag-ampo.—1 Hari 17:20-22; 18:36-40; 1 Juan 5:14.

24. Unsang nagpasidaang mga panig-ingnan ang naa sa Unang Hari, ug ngano, labi na, magmatikod ang mga magtatan-aw?

²⁴ Dugang pa, kita gipasidan-an sa mga panig-ingnan niadtong wala mopaubos sa ilang kaugalingon kang Jehova. ‘Kontra sa Diyos ang mga hambogiro’! (1 Ped. 5:5) Naa si Adonias, nga mihunahuna nga mahimo siyang mosaylo sa teokratikong pagtudlo (1 Hari 1:5; 2:24, 25); si Simei, nga mihunahuna nga mahimo siyang mogawas sa mga utlanan ug mosulod balik (2:37, 41-46); si Solomon sa iyang ulahing mga tuig, kansang kamasupilon mipatunghag mga masukihon kang Jehova (11:9-14, 23-26); ug ang mga hari sa Israel, kansang bakak nga relihiyon napamatud-ang malaglagon (13:33, 34; 14:7-11; 16:1-4). Dugang pa, naa ang labihan ka daotan masinahong Jesabel, ang gahom luyo sa trono ni Ahab, kansang banyagang panig-ingnan gigamit usa ka libo ka tuig sa ulahi sa pagpasidaan sa kongregasyon sa Tiatira: “Bisan pa, ako mihupot niini batok kanimo, nga gipasagdan mo kanang babaye si Jesabel, nga mitawag sa iyang kaugalingon nga manalagna, ug siya mitudlo ug mipasalaag sa akong mga ulipon sa pagpakighilawas ug sa pagkaon sa mga butang gihalad sa mga idolo.” (Pin. 2:20) Ang mga magtatan-aw kinahanglan mohupot sa mga kongregasyon nga hinlo ug libre sa tanang samag-Jesabel nga impluwensiya!—Itandi ang Buhat 20:28-30.

25. Unsang mga tagna sa Unang Hari ang may talagsaong katumanan, ug sa unsang paagi ang paghinomdom niini makatabang kanato karong adlawa?

²⁵ Ang gahom sa pagtagna ni Jehova klarong gipakita sa katumanan sa daghang tagna nga gihatag sa Unang Hari. Pananglitan, naa ang talagsaong tagna, abante gihimo kapin sa 300 ka tuig, nga si Josias mao ang molumpag sa altar ni Jeroboam sa Betel. Gihimo kini ni Josias! (1 Hari 13:1-3; 2 Hari 23:15) Bisan pa, labing talagsaon mao ang mga tagna maylabot sa balay ni Jehova, nga gitukod ni Solomon. Gisultihan ni Jehova si Solomon nga ang pagkahulog sa bakak nga mga diyos moresulta sa pagputol ni Jehova sa Israel gikan sa nawong sa yuta sa Iyang paglabay sa atubangan Niya sa balay nga Iyang gibalaan alang sa iyang ngalan. (1 Hari 9:7, 8) Sa 2 Cronicas 36:17-21 atong  mabasa kon unsa ka matuod kining tagna. Dugang pa, gipakita ni Jesus ang ulahing templo nga gitukod ni Herodes nga Bantogan sa samang dapit moantos sa samang dadangatan ug alang sa samang katarongan. (Luc. 21:6) Namatud-an usab kini! Hinomdoman nato kining kalaglagan ug katarongan kanila, ug kini mopahinomdom nato kanunay sa paglakaw sa mga dalan sa matuod nga Diyos.

26. Unsang makapadasig pasiunang panan-awon sa templo ni Jehova ug sa Gingharian ang gitagana sa Unang Hari?

²⁶ Ang hara sa Seba migikan sa iyang halayong yuta aron mahibulong sa kaalam ni Solomon, sa kauswagan sa iyang katawhan, ug sa himaya sa iyang gingharian, lakip sa matahom nga balay ni Jehova. Bisan pa, bisan si Solomon mikumpisal kang Jehova: “Ang mga langit, oo, ang langit sa mga langit, sa ilang kaugalingon dili makaigo kanimo; unsa pa ka labing ubos, nan, kining balay nga akong gitukod!” (1 Hari 8:27; 10:4-9) Apan kasiglohan sa ulahi si Kristo Jesus mianhi sa pagtuman sa bulohaton sa espirituwal nga pagpanukod labi na maylabot sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba sa dakong espirituwal nga templo ni Jehova. (Heb. 8:1-5; 9:2-10, 23) Niining usa, nga mas dako kang Solomon, matuod ang saad ni Jehova: “Ako usab lig-onon ang trono sa imong gingharian ibabaw sa Israel hangtod sa panahon nga walay katinoan.” (1 Hari 9:5; Mat. 1:1, 6, 7, 16; 12:42; Luc. 1:32) Ang Unang Hari mitaganag makapadasig nga pasiunang panan-awon sa himaya sa espirituwal nga templo ni Jehova ug sa kauswagan, kasadya, ug makapahimuot nga kalipay sa tanan nga mabuhi ubos sa maalamong paggahom sa Gingharian ni Jehova pinaagi ni Kristo Jesus. Ang atong pagpabili sa importansiya sa matuod nga pagsimba ug sa kahibudnganang tagana ni Jehova sa iyang Gingharian pinaagi sa Binhi mipadayon sa pagtubo!

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]