Basahon sa Bibliya Numero 12​—2 Hari

Magsusulat: Jeremias

Dapit Gisulatan: Jerusalem ug Egipto

Sinulat Nahuman: 580 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: k. 920–580 W.K.P.

1. Unsang kasaysayan ang giasoy sa Ikaduhang Hari, ug sa bindikasyon sa unsa?

 GIPADAYON sa basahon sa Ikaduhang Hari ang pagsubay sa gubot nga kurso sa mga gingharian sa Israel ug Juda. Gikuha ni Eliseo ang kupo ni Elias ug gipanalanginan sa duha ka bahin sa espiritu ni Elias, mihimog 16 ka milagro, kon itandi sa 8 ni Elias. Siya mipadayon sa pagpanagna sa kalaglagan sa apostatang Israel, diin si Jehu lamang ang mitagana sa kadiyot nga kidlap sa kadasig alang kang Jehova. Dugang ug dugang, ang mga hari sa Israel naunlod sa kadaotan, hangtod ang amihanang gingharian sa kaulahian gitumpag sa Asirya sa 740 W.K.P. Sa habagatang gingharian sa Juda, pipila ka talagsaong hari, labi na sila Josapat, Joas, Hesekias, ug Josias, mibanlas balik sa taob sa apostasiya sulod sa usa ka panahon, apan si Nabukodonosor sa kaulahian mituman sa hukom ni Jehova pinaagi sa paglaglag sa Jerusalem, sa templo niini, ug sa yuta sa Juda sa 607 W.K.P. Sa ingon ang mga tagna ni Jehova natuman, ug ang iyang pulong nabindikar!

2. Unsa ang ikaingon sa magsusulat ug kanonisidad sa Ikaduhang Hari, ug unsang panahon ang gikobrehan niini?

² Sanglit ang Ikaduhang Hari orihinal bahin sa samang rolyo sa Unang Hari, ang giingon labot sa magsusulat si Jeremias samang mapadapat usab dinhi, ingon man ang mga pruweba sa kanonisidad ug pagkakasaligan sa basahon. Nakompleto kini sa mga 580 W.K.P. ug mikobre sa panahon sukad sa paghari ni Ahasias sa Israel sa mga 920 W.K.P. ug natapos sa ika-37 ka tuig sa paghingilin kang Joakin, 580 W.K.P.—1:1; 25:27.

3. Unsang talagsaong kaplag arkiyolohikal misuporta sa Ikaduhang Hari?

³ Ang mga kaplag arkiyolohikal nga misuporta sa rekord sa Ikaduhang Hari mihatag sa dugang ebidensiya sa pagkakasaligan niini. Pananglitan, naa ang nabantog Batong Moabihanon, kansang inskripsiyon mihatag sa bersiyon sa Moabihanon haring Mesa sa gubat taliwala sa Moab ug Israel. (3:4, 5) Naa usab ang itom basaltong obelisko sa Asiryanhong Salmaneser III, karon gipasundayag sa Musiyo Britaniko, London, nga mihisgot sa ngalan ni Haring Jehu sa Israel. Naa ang mga inskripsiyon sa Asiryanhong hari Tiglat-pileser III (Pul), nga mihisgot sa ngalan sa daghang hari sa Israel ug Juda, lakip kang Menahem, Ahas, ug Peka.—15:19, 20; 16:5-8. a

4. Unsa ang nagmatuod nga ang Ikaduhang Hari kinahanglanong bahin sa dinasig nga Kasulatan?

⁴ Klarong pruweba sa pagkakasaligan sa basahon makaplagan sa tumang kaprangka sa paghubit niini sa pagtuman sa mga hukom ni Jehova sa iya mismong katawhan. Una ang gingharian sa Israel ug unya ang gingharian sa Juda gidugmok sa kalaglagan, ang gibug-aton sa puwersa sa matagnaong hukom ni Jehova sa Deuteronomio 28:15–29:28 gipasiugda kanato. Sa  kalaglagan sa maong mga gingharian, “ang kasuko ni Jehova misilaob batok nianang yuta pinaagi sa pagdala niini sa bug-os maldisyon nga gisulat niining basahon.” (Deut. 29:27; 2 Hari 17:18; 25:1, 9-11) Ang ubang hitabo nga girekord sa Ikaduhang Hari gitin-aw sa ubang bahin sa Kasulatan. Sa Lucas 4:24-27, tapos mihisgot si Jesus kang Elias ug sa balong-babaye sa Sarepta, siya namolong mahitungod kang Eliseo ug Naaman sa pagpakita ngano siya mismo wala dawata isip manalagna sa iyang puloy-anang teritoryo. Busa, ang Una ug Ikaduhang Hari makita nga kinahanglanong bahin sa Balaang Kasulatan.

KAUNDAN SA IKADUHANG HARI

5. Unsang badlong ug sentensiya ang gipakanaog ni Elias kang Ahasias, ug ngano?

⁵ Ahasias, hari sa Israel (1:1-18). Nahulog sa iyang puloy-anan, kining anak ni Ahab nasakit. Siya nagpasugo sa pagpangutana kang Baalsebub, diyos sa Ekron, kon maayo pa ba siya. Gisugat ni Elias ang mga mensahero ug gipabalik sila sa hari, mibadlong kaniya sa dili pagpakisayod sa matuod nga Diyos ug misulti kaniya nga tungod kay siya wala moliso sa Diyos sa Israel, siya positibong mamatay. Sa dihang ang hari mipadalag kapitan uban sa 50 ka tawo sa pagkuha kang Elias, gisangpit ni Elias ang kalayo gikan sa langit sa paglamoy kanila. Ang samang butang nahitabo sa ikaduhang kapitan uban sa iyang 50. Ang ikatulong kapitan ug 50 gipadala, ug niining panahon giluwas ni Elias ang ilang kinabuhi tungod sa matinahurong pangaliyupo sa kapitan. Si Elias mikuyog kanila sa hari ug sa makausa pa gilitok ang sentensiya sa kamatayon kang Ahasias. Namatay ang hari ingon sa gipamolong ni Elias. Unya si Joram ang igsoon ni Ahasias nahimong hari ibabaw sa Israel, kay si Ahasias walay anak sa pagpuli kaniya.

6. Ubos sa unsang sirkumstansiya mibulag si Elias kang Eliseo, ug sa unsang paagi sa wamadugay gipakita “ang espiritu ni Elias” naa na kang Eliseo?

⁶ Si Eliseo mipuli kang Elias (2:1-25). Miabot na ang panahon alang kang Elias nga kuhaon. Si Eliseo mikuyog kaniya sa iyang panaw gikan sa Gilgal pa Betel, pa Jerico, ug sa kaulahian tabok sa Jordan. Gibahin ni Elias ang tubig sa Jordan pinaagi sa pagbunal niini sa iyang opisyal nga kupo. Sa dihang nakita niya ang karo sa gubat nga kalayo ug ang mga kabayo nga kalayo taliwala kaniya ug ni Elias ug iyang nakita si Elias nga mikayab sa alimpulos, nadawat ni Eliseo ang gisaad duha ka bahin sa espiritu ni Elias. Sa wala madugay iyang gipakita “ang espiritu ni Elias” diha na kaniya. (2:15) Gikuha ang nahulog nga kupo ni Elias, gigamit niya kini sa pagbahin sa tubig sa makausa pa. Unya iyang giayo ang dimaayong tubig sa Jerico. Sa dalan paingon sa Betel, ang gagmay mga batang lalaki misugod pagbugalbugal kaniya: “Tumungas ka, upaw! Tumungas ka, upaw!” (2:23) Gisangpit ni Eliseo si Jehova, ug duha ka osong baye migula gikan sa lasang ug gipatay kining 42 ka batan-ong delinkuente.

7. Tungod sa unsa giluwas ni Jehova sila Josapat ug Joram?

⁷ Joram, hari sa Israel (3:1-27). Kining hari mipadayon sa pagbuhat sa daotan sa mga mata ni Jehova, mipadayon sa mga sala ni Jeroboam. Ang hari sa Moab mibayad ug buhis sa Israel apan karon mialsa, ug nabatonan ni Joram ang tabang ni Haring Josapat sa Juda ug sa hari sa Edom sa pagpakiggubat sa Moab. Sa dalan paingon sa pagsulong, midangat ang ilang kasundalohan sa lugar nga walay tubig ug hapit nang mamatay. Ang tulo ka hari milugsong kang Eliseo sa pagpakisayod kang Jehova nga iyang Diyos. Tungod sa matinumanong Josapat, giluwas sila ni Jehova ug gihatag kanila ang kadaogan batok sa Moab.

8. Unsang dugang milagro ang gihimo ni Eliseo?

⁸ Dugang milagro ni Eliseo (4:1–8:15). Samtang ang mipautang kaniya hapit nang mokuha sa iyang duha ka anak aron himoong ulipon, ang balong-babaye sa usa sa mga anak sa mga manalagna nangayog panabang kang Eliseo. Milagrosong gipadaghan niya ang diyotay nga abiyo sa lana sa iyang balay aron siya makahimo sa pagbaligya aron makabayad sa iyang utang. Usa ka Sunamitang babaye nakaila kang Eliseo isip manalagna sa matuod nga Diyos, ug siya ug ang iyang bana miandam ug lawak aron gamiton niya samtang siya naa sa Sunam. Tungod sa iyang kalolot, gipanalanginan siya ni Jehova sa usa ka anak. Pipila ka tuig sa ulahi, ang bata nasakit ug namatay. Ang babaye dihadiha nangita kang Eliseo. Giubanan niya siya sa iyang balay, ug pinaagi sa gahom ni Jehova iyang gibangon ang bata sa kinabuhi. Sa pagbalik sa mga anak sa mga manalagna sa Gilgal, milagrosong gikuha ni Eliseo ang “kamatayon sa kolon” pinaagi sa paghimo sa makalanag ihalas nga kalabasa nga dimakadaot. Unya iyang gipakaon ang usa ka gatos ka tawo uban sa 20 ka buok tinapay sebada, ug may “salin” pa.—4:40, 44.

9. Unsang milagro ang gihimo labot kang Naaman, ug sa uhas sa wasay?

⁹ Si Naaman, kapitan sa Siryanhong kasundalohan, sanlahon. Usa ka bihag Israelitang dalagita mitug-an sa asawa ni Naaman nga dunay manalagna sa Samarya nga makaayo kaniya. Si Naaman mipanaw ngadto kang Eliseo, apan inay sa pag-atiman kaniya sa personal, yanong gipasugoan lamang siya ug pulong sa pag-adto ug paghugas sa iyang kaugalingon pito ka beses sa Suba Jordan. Nasuko si Naaman niining dayag kakulang sa pagtahod. Dili ba ang mga suba sa Damasko mas maayo pa kay sa mga tubig sa Israel? Apan nakumbensir siya sa pagsugot kang Eliseo, ug siya naayo. Midumili si Eliseo sa pagdawat ug gasa isip ganti, apan sa ulahi ang iyang suluguon si Gehasi migukod kang Naaman ug nangayog gasa sa ngalan ni Eliseo. Sa dihang siya mipauli ug misulay sa paglimbong kang Eliseo, si Gehasi gihapak sa sanla. Lain pang milagro ang gihimo sa dihang milutaw ang uhas sa wasay.

10. Sa unsang paagi gipakita ang labaw nga mga puwersa ni Jehova, ug sa unsang paagi gipasibog ni Eliseo ang mga Siryanhon?

¹⁰ Sa dihang si Eliseo mipasidaan sa hari sa Israel mahitungod sa Siryanhong plano sa pagpatay kaniya, ang hari sa Sirya mipadalag puwersa militar sa Dotan sa pagdakop kang Eliseo. Nakita nga ang siyudad gilibotan sa kasundalohan sa Sirya, ang suluguon ni  Eliseo nahadlok. Gipasaligan siya ni Eliseo: “Ayaw kahadlok, kay ang ania uban kanato mas daghan kay niadtong uban kanila.” Unya siya miampo kang Jehova nga tugtan ang iyang suluguon sa pagkakita sa dakong puwersa uban kang Eliseo. ‘Ug, tan-awa! Ang rehiyon sa kabukiran puno sa mga kabayo ug mga karo sa gubat sa kalayo libot kang Eliseo.’ (6:16, 17) Sa dihang misulong ang mga Siryanhon, ang manalagna sa makausa pa miampo kang Jehova, ug ang mga Siryanhon gihapak sa mental nga pagkabuta ug gitultolan ngadto sa hari sa Israel. Inay sa pagpatay kanila, bisan pa, gisultihan ni Eliseo ang hari sa pagkumbira alang kanila ug sa pagpapauli kanila.

11. Sa unsang paagi ang mga tagna ni Eliseo labot sa mga Siryanhon ug ni Benadad natuman?

¹¹ Sa ulahi, si Haring Benadad sa Sirya milikos sa Samarya, ug dunay dakong gutom. Gibasol sa hari sa Israel si Eliseo, apan ang manalagna mitagna sa abundang pagkaon sunod adlaw. Sa gabii, gipahinabo ni Jehova ang mga Siryanhon sa pagkadungog sa lanog sa dakong kasundalohan, sa pagkaagi nga sila mikagiw, gibiyaan ang tanan nilang pagkaon alang sa mga Israelita. Human sa pipila ka panahon si Benadad nasakit. Sa pagkadungog sa report nga si Eliseo naa sa Damasko, iyang gisugo si Hasael sa pagpakisayod kon maayo pa ba siya. Ang tubag ni Eliseo mipasabot nga ang hari mamatay ug si Hasael mahimong hari puli kaniya. Gipaneguro kini ni Hasael pinaagi sa pagpatay sa hari mismo ug sa paghari.

12. Unsang matang sa hari namatud-an si Joram nga anak ni Josapat?

¹² Joram, hari sa Juda (8:16-29). Sa kasamtangan, sa Juda, ang anak ni Josapat si Joram hari na karon. Namatud-an siyang susama ra sa ubang hari sa Israel, mibuhat sa daotan sa mga mata ni Jehova. Ang iyang asawa si Atalia nga anak ni Ahab, kansang igsoon, nga ginganlan usab Joram, mihari sa Israel. Sa kamatayon ni Joram sa Juda, ang iyang anak si Ahasias nahimong hari sa Jerusalem.

13. Uban sa unsang kilat nga kampanya gisundan ni Jehu ang pagdihog kaniya?

¹³ Jehu, hari sa Israel (9:1–10:36). Gipadala ni Eliseo ang usa sa mga anak sa mga manalagna sa pagdihog kang Jehu ingon hari ibabaw sa Israel ug pagkomisyon kaniya sa pagpuo sa bug-os balay ni Ahab. Wala maglangan si Jehu. Iyang giadto si Joram, hari sa Israel, didto sa Jesreel nga mipaalim sa iyang mga samad sa gubat. Nakita sa magbalantay ang mibawod nga masa sa mga tawong mipaduol, ug sa ulahi siya mireport sa hari: “Ang pagpadagan ingon sa pagpadagan ni Jehu nga apo ni Nimsi, kay uban sa kasuko nga siya mipadagan.” (9:20) Nagpakisayod sila Joram sa Israel ug Ahasias sa Juda mahitungod sa tuyo ni Jehu. Mitubag si Jehu pinaagi sa pagpangutana: “Unsang kalinaw ang naa samtang naa pa ang mga pagpakighilawas ni Jesabel nga imong inahan ug sa iyang daghang kadiwatahan?” (9:22) Sa pagliso ni Joram sa pagkagiw, gipana siya ni Jehu lagbas sa iyang kasingkasing. Ang iyang lawas gilabay didto sa umahan ni Nabot, isip dugang bayad-usab sa inosenteng dugo nga giula ni Ahab. Sa ulahi gigukod ni Jehu ug sa iyang mga tawo si Ahasias, gipana siya nga siya namatay sa Megido. Duha ka hari ang namatay sa unang kilat nga kampanya ni Jehu.

14. Sa unsang paagi ang tagna ni Elias labot kang Jesabel natuman?

¹⁴ Karon turno na ni Jesabel! Samtang si Jehu madaogong mikabayo pasulod sa Jesreel, midungaw si Jesabel sa iyang bintana sa iyang labing madanihong kaanyag. Wala madani si Jehu. “Ihulog siya!” sugo niya sa pipila ka suluguon. Gihulog siya, ug ang iyang dugo mitulasik sa bongbong ug sa mga kabayo nga mitunob kaniya. Sa dihang miadto sila sa paglubong kaniya, nakaplagan lamang nila ang iyang bagolbagol, tiil, ug mga palad sa iyang kamot. Katumanan kini sa tagna ni Elias, nga ‘ang mga iro mokaon kaniya, ug siya mahimong sama sa kinalibang sa yuta sa Jesreel.’—2 Hari 9:33, 36, 37; 1 Hari 21:23.

15. Unsang lahing matang sa engkuentro ang nabatonan ni Jehu paingon sa Samarya?

¹⁵ Sunod, gisugo ni Jehu nga patyon ang 70 ka anak ni Ahab, ug iyang gitapok ang ilang ulo sa ganghaan sa Jesreel. Ang tanang oo-oo nga mga tawo ni Ahab sa Jesreel gipatay. Karon, padayon sa kabisera sa Israel, sa Samarya! Sa dalan gitagbo niya ang 42 ka igsoon ni Ahasias, nga mitugbong pa Jesreel, wala makaamgo sa nahitabo. Gidala sila ug gipatay. Apan karon dunay laing matang sa engkuentro. Si Jonadab nga anak ni Rekab migula sa pagtagbo kang Jehu. Sa pangutana ni Jehu, “Matarong ba ang imong kasingkasing uban kanako, ingon nga ang ako mismong kasingkasing uban sa imong kasingkasing?” si Jonadab mitubag, “Oo.” Unya gikuyog siya ni Jehu sa iyang karo aron makita primera mano sa iyang “dipagtugot sa bisan unsang panagribal kang Jehova.”—2 Hari 10:15, 16.

16. Unsa ka bug-os ang aksiyon ni Jehu batok sa balay ni Ahab ug batok kang Baal?

¹⁶ Pag-abot sa Samarya, giwagtang ni Jehu ang tanang butang nahabilin kang Ahab, sumala sa pulong ni Jehova kang Elias. (1 Hari 21:21, 22) Bisan pa, kumosta na man ang dulumtanang relihiyon ni Baal? Mipahayag si Jehu, “Si Ahab, sa usa ka bahin, misimba kang Baal ug diyotay. Si Jehu, sa pikas bahin, mosimba kaniya ug daghan.” (2 Hari 10:18) Iyang gipatawag kining tanang magsisimba sa demonyo sa balay ni Baal, gipasul-ob sila sa ilang bisti sa pagpaila ug gipaneguro nga walay usa ka magsisimba ni Jehova taliwala kanila. Unya iyang gipadala ang iyang mga tawo sa pagpatay kanila, wala tugti bisan usa ra sa pag-ikyas. Giguba ang balay ni Baal, ug ang dapit gihimong kalibangan, nga mipabilin hangtod sa adlaw ni Jeremias. ‘Sa ingon giwagtang ni Jehu si Baal gikan sa Israel.’—10:28.

17. Sa unsang paagi si Jehu napakyas, ug sa unsang paagi gisugdan ni Jehova pagdala ang silot sa Israel?

¹⁷ Bisan pa, bisan ang mainitong Jehu napakyas. Sa unsa? Sa pagpadayon sa mga bulawan nating baka nga gitukod ni Jeroboam sa Betel ug Dan. Wala siya “molakaw sa kasugoan ni Jehova nga Diyos sa Israel uban sa iyang tibuok kasingkasing.” (10:31) Apan tungod sa iyang aksiyon batok sa balay ni Ahab, misaad si Jehova nga ang iyang kaliwat mohari sa  Israel hangtod sa ikaupat ka kaliwatan. Sa iyang adlaw, gisugdan ni Jehova pagputol ang silangang bahin sa gingharian, midala kang Hasael sa Sirya batok sa Israel. Human mihari sa 28 ka tuig, si Jehu namatay ug gipulihan sa iyang anak si Joakas.

18. Sa unsang paagi ang pagluib ni Atalia sa Juda napugngan, ug unsa ang talagsaon mahitungod sa paghari ni Joas?

¹⁸ Joas, hari sa Juda (11:1–12:21). Ang harang inahan, si Atalia, anak ni Jesabel sa unod ug espiritu. Pagkadungog sa kamatayon sa iyang anak si Ahasias, gisugo niya ang pagpatay sa bug-os harianong balay ug giilog ang trono. Ang batang gamay ni Ahasias si Joas mao ang bugtong nakaikyas sa kamatayon sa dihang siya gitagoan. Sa ikapitong tuig sa paghara ni Atalia, gidihogan ni Joiada nga saserdote si Joas ingon hari ug gipatay si Atalia. Si Joiada midumala sa katawhan sa pagsimba kang Jehova, mitudlo sa batan-ong hari sa iyang katungdanan atubangan sa Diyos, ug mihikay sa pag-ayo sa balay ni Jehova. Pinaagi sa gasa, gisumpo ni Joas ang ataki ni Hasael nga hari sa Sirya. Human siya mihari sa 40 ka tuig sa Jerusalem, si Joas gipatay sa iyang mga suluguon, ug si Amasias nga iyang anak misugod paghari puli kaniya.

19. (a) Unsang bakak nga pagsimba mipadayon sulod sa paghari nila Joakas ug Joas sa Israel? (b) Sa unsang paagi gitiwas ni Eliseo ang iyang kurso ingon manalagna ni Jehova?

¹⁹ Joakas ug Joas, mga hari sa Israel (13:1-25). Ang anak ni Jehu si Joakas mipadayon sa pagsimba sa idolo, ug ang Israel nahailalom sa gahom sa Sirya, bisan pa si Joakas wala palagpota sa trono. Giluwas ni Jehova ang Israel sa igong panahon, apan sila mipadayon sa pagsimba sa nating baka ni Jeroboam. Sa kamatayon ni Joakas, ang iyang anak si Joas mipuli kaniya isip hari sa Israel, bisan pa ang laing Joas mihari sa Juda. Si Joas sa Israel mipadayon sa pagsimba sa idolo sa iyang amahan. Sa iyang kamatayon ang iyang anak si Jeroboam nahimong hari. Sulod sa panahon sa paghari ni Joas si Eliseo nasakit ug namatay, human mihimo sa iyang kataposang tagna nga si Joas mopildi sa Sirya tulo ka beses, nga natuman. Ang kataposang milagro nga gipasidungog kang Eliseo nahitabo human sa iyang kamatayon, sa dihang ang patay nga tawo gilabay sa samang dapit lubnganan, aron lamang sa pagbarog nga buhi sa dihang nadapat ang iyang mga bukog kang Eliseo.

20. Hubita ang paghari ni Amasias sa Juda.

²⁰ Amasias, hari sa Juda (14:1-22). Gibuhat ni Amasias kon unsa ang matarong sa mga mata ni Jehova, apan siya napakyas sa paglaglag sa hatag-as nga mga dapit nga gigamit sa pagsimba. Napildi siya sa gubat ni Joas sa Israel. Human sa 29-tuig nga paghari, gipatay siya sa usa ka pagbudhi. Ang iyang anak si Asarias nahimong hari puli kaniya.

21. Unsa ang nahitabo sulod sa paghari ni Jeroboam II sa Israel?

²¹ Jeroboam II, hari sa Israel (14:23-29). Ang ikaduhang Jeroboam nga nahimong hari sa Israel mipadayon sa bakak nga pagsimba sa iyang amahan. Mihari siya sa Samarya sa 41 ka tuig ug malamposon sa pagdaog balik sa nawalang teritoryo sa Israel. Ang iyang anak si Zacarias mipuli kaniya sa trono.

22. Unsa ang giasoy labot sa paghari ni Asarias sa Juda?

²² Asarias (Usias), hari sa Juda (15:1-7). Si Asarias mihari ug 52 ka tuig. Tul-id siya sa atubangan ni Jehova apan napakyas sa paglaglag sa hatag-as nga mga dapit. Sa ulahi, gihampak siya ni Jehova sa sanla, ug ang iyang anak si Jotam mao ang miatiman sa iyang harianong katungdanan, nga nahimong hari sa kamatayon ni Asarias.

23. Uban sa unsang kadaotan ang Israel gihampak samtang mitubo ang Asiryanhong paghasi?

²³ Zacarias, Salum, Menahem, Pekaia, ug Peka, mga hari sa Israel (15:8-31). Sumala sa saad ni Jehova, ang trono sa Israel mopabilin sa balay ni Jehu hangtod sa ikaupat ka kaliwatan, kang Zacarias. (10:30) Sumala niana, siya nahimong hari sa Samarya, ug unom ka bulan sa ulahi usa ka mamumuno mipatay kaniya. Si Salum, ang mangingilog, milahutay lamang ug usa ka bulan. Ang bakak nga pagsimba, pagbuno, ug intriga mipadayon sa paghampak sa Israel samtang mihari sila Menahem, Pekaia, ug Peka. Sulod sa paghari ni Peka ang Asirya misulong. Gipatay ni Oseas si Peka, aron mahimong kataposang hari sa Israel.

24. Human kang Jotam, sa unsang paagi si Ahas sa Juda nakasala sa pagsimba?

²⁴ Jotam ug Ahas, mga hari sa Juda (15:32–16:20). Gisunod ni Jotam ang putling pagsimba apan gitugtan ang hatag-as nga mga dapit sa pagpadayon. Si Ahas nga iyang anak nanig-ingon sa mga hari sa silingang Israel pinaagi sa pagbatasan sa daotan sa mga mata ni Jehova. Ubos sa pag-ataki sa mga hari sa Israel ug Sirya, midangop siya sa hari sa Asirya alang sa panabang. Ang mga Asiryanhon mitabang kaniya, mibihag sa Damasko, ug si Ahas miadto didto sa pagpakigtagbo sa hari sa Asirya. Sa pagkakita sa altar sa pagsimba didto, gipatukod ni Ahas ang usa sa Jerusalem sumala sa samang sundanan, ug misugod siya paghalad niini inay kay sa altar nga tumbaga sa templo ni Jehova. Ang iyang anak si Hesekias nahimong hari sa Juda isip iyang kapuli.

25. Sa unsang paagi ang Israel nahimong bihag, ug ngano?

²⁵ Oseas, kataposang hari sa Israel (17:1-41). Ang Israel karon nahailalom sa gahom sa Asirya. Si Oseas mirebelde ug nangayog tabang sa Egipto, apan sa ikasiyam ka tuig sa iyang paghari, ang Israel gipildi sa Asirya ug gidala sa pagkabihag. Busa natapos ang napulo-tribong gingharian sa Israel. Ngano? “Tungod kay ang mga anak sa Israel nakasala batok kang Jehova nga ilang Diyos . . . Ug sila mipadayon sa pag-alagad sa mga idolo, nga mahitungod niini si Jehova miingon kanila: ‘Dili ninyo buhaton kining butanga’; busa si Jehova labihang nasuko sa Israel, busa gipapahawa sila sa iyang panan-aw.” (17:7, 12, 18) Ang mga Asiryanhon mipasulod ug katawhan gikan sa silangan sa pagpuyo sa yuta, ug kini sila ‘nahadlok kang Jehova,’ bisan pa sila mipadayon sa pagsimba sa ila mismong mga diyos.—17:33.

26, 27. (a) Sa unsang paagi si Hesekias sa Juda mibuhat sa matarong sa mga mata ni Jehova? (b) Sa unsang paagi gitubag ni Jehova ang pag-ampo ni Hesekias sa pagpasibog sa mga Asiryanhon? (c) Unsang dugang katumanan ang nabatonan sa tagna ni Isaias?

²⁶ Hesekias, hari sa Juda (18:1–20:21). Si Hesekias  mibuhat sa matarong sa mga mata ni Jehova, sumala sa tanang gibuhat ni David nga iyang amahan. Iyang giibot ang bakak nga pagsimba ug gilangkat ang hatag-as nga mga dapit, ug sanglit karon ang katawhan misimba na niini, iyang gilaglag ang bitin nga tumbaga nga gihimo ni Moises. Si Senakerib, hari sa Asirya, karon misulong sa Juda ug miilog sa daghan kinutaang siyudad. Si Hesekias misulay sa pagpalit kaniya pinaagi sa dakong amot, apan gipadala ni Senakerib ang iyang mensahero si Rabsases, hangtod sa mga pader sa Jerusalem ug nangayo sa pagsurender ug mibiaybiay kang Jehova sa pandungog sa tanang katawhan. Ang manalagna Isaias mipasalig sa matinumanong Hesekias uban sa mensahe sa kalaglagan batok kang Senakerib. “Mao kini ang gipamolong ni Jehova: ‘Ayaw kahadlok.’” (19:6) Samtang si Senakerib mipadayon sa paghulga, si Hesekias nangaliyupo kang Jehova: “Ug karon, O Jehova nga among Diyos, luwasa kami, palihog, gikan sa iyang kamot, aron ang tanang gingharian sa yuta mahibalo nga ikaw, O Jehova, mao lamang ang Diyos.”—19:19.

²⁷ Si Jehova mitubag ba niining dihakog nga pag-ampo? Una, pinaagi kang Isaias, iyang gipadala ang mensahe nga “ang mismong kadasig ni Jehova sa kasundalohan” mopasibog sa kaaway. (19:31) Unya, sa samang gabii, iyang gipadala ang iyang manolonda sa pagpatay sa 185,000 sa kampo sa mga Asiryanhon. Pagkabuntag ‘tanan sila patay nga mga lawas.’ (19:35) Si Senakerib mipauli sa kapildihan ug mipuyo sa Ninebe. Didto ang iyang diyos si Nisrok mipakyas kaniya sa makausa pa, kay samtang siya miyukbo sa pagsimba ang iya mismong mga anak mipatay kaniya, sa katumanan sa tagna ni Isaias.—19:7, 37.

28. Alang sa unsa nabantog si Hesekias, apan sa unsa siya nakasala?

²⁸ Si Hesekias grabeng nasakit, apan si Jehova sa makausa pa mipatalinghog sa iyang pag-ampo ug milugway sa iyang kinabuhi sa dugang 15 ka tuig. Ang hari sa Babilonya mipadalag mga mensahero uban sa mga gasa, ug si Hesekias nangahas sa pagpakita kanila sa iyang tanang bahandi sa balay. Unya si Isaias mitagna nga ang tanang butang sa iyang balay usa ka adlaw dad-on sa Babilonya. Unya si Hesekias namatay, nabantog alang sa iyang gahom ug alang sa tunil nga gihimo niya sa pagdalag abiyo sa tubig sa siyudad.

29. Unsang idolatriya ang gisugdan ni Manases, unsang kalaglagan ang gitagna ni Jehova, ug unsang dugang sala ang gihimo ni Manases?

²⁹ Manases, Amon, ug Josias, mga hari sa Juda (21:1–23:30). Si Manases mipuli sa iyang amahan, si Hesekias, ug mihari sa 55 ka tuig, mibuhat sa daotan sa mga mata ni Jehova sa dinagkong paagi. Iyang gipasig-uli ang hatag-as nga mga dapit sa bakak nga pagsimba, mitukod sa mga altar kang Baal, mihimog sagradong mga tukon sama sa gibuhat ni Ahab, ug gihimo ang balay ni Jehova nga dapit sa idolatriya. Gitagna ni Jehova nga dad-on niya ang kalaglagan sa Jerusalem sama sa iyang gibuhat sa Samarya, “hinisan kini ug pakulbon kini.” Si Manases usab miulag “daghan kaayo” inosenteng dugo. (21:13, 16) Gipulihan siya sa iyang anak si Amon, nga mipadayon sa pagbuhat sa daotan sulod sa duha ka tuig, hangtod siya gipatay sa mga mamumuno.

30. Ngano ug sa unsang paagi si Josias mibalik kang Jehova uban sa iyang bug-os kasingkasing?

³⁰ Karon ang katawhan mihimo sa anak ni Amon si Josias nga hari. Sulod sa iyang 31-tuig nga paghari, sa kadiyot iyang gibali ang pagkahulog sa Juda ngadto sa kalaglagan ‘pinaagi sa paglakaw sa tanang dalan ni David nga iyang amahan.’ (22:2) Iyang gisugdan ang pag-ayo sa balay ni Jehova, ug didto ang hataas saserdote nakakaplag sa basahon sa Kasugoan. Kini mikumpirmar nga ang kalaglagan moabot sa nasod alang sa kamasupilon niini kang Jehova, apan si Josias gipasaligan nga tungod sa iyang kamatinumanon, dili kini moabot sa iyang adlaw. Iyang gihinloan ang balay ni Jehova ug ang tibuok nasod sa demonyong pagsimba ug gipaabot ang iyang kalihokan sa pagguba sa mga idolo ngadto sa Betel, diin iyang gilumpag ang altar ni Jeroboam sa katumanan sa tagna sa 1 Hari 13:1, 2. Iyang gipasig-uli ang Paskuwa kang Jehova. “Sama kaniya walay hari nga nahiuna kaniya ang mibalik kang Jehova uban sa iyang tibuok kasingkasing ug tibuok kalag ug tibuok kusog, sumala sa tanan sa kasugoan ni Moises.” (23:25) Bisan pa, ang kasuko ni Jehova sa gihapon misilaob tungod sa mga sala ni Manases. Si Josias namatay sa engkuentro uban sa hari sa Egipto sa Megido.

31. Unsang pagkasango ang nahitabo sa Juda human sa kamatayon ni Josias?

³¹ Joakas, Joakim, ug Joakin, mga hari sa Juda (23:31–24:17). Human sa tulo ka bulan nga paghari, ang anak ni Josias si Joakas gibihag sa hari sa Egipto, ug ang iyang igsoon si Eliakim, kansang ngalan giusab sa Joakim, gibutang sa trono. Iyang gisunod ang sayop nga kurso sa iyang mga amahan ug nahimong ulipon ni Nabukodonosor, hari sa Babilonya, apan mirebelde batok kaniya human sa tulo ka tuig. Sa kamatayon ni Joakim ang iyang anak si Joakin misugod sa paghari. Gilikosan ni Nabukodonosor ang Jerusalem, gibihag kini, ug gidala ang mga bahandi sa balay ni Jehova sa Babilonya, “ingon sa gipamolong ni Jehova” pinaagi ni Isaias. (24:13; 20:17) Si Joakin ug ang linibo sa iyang mga sakop gidalang bihag sa Babilonya.

32. Unsang dramatikong hitabo mitultol sa pagkaawaaw sa Jerusalem ug sa yuta?

³² Sedekias, kataposang hari sa Juda (24:18–25:30). Gihimo ni Nabukodonosor ang uyoan ni Joakin si Matanias nga hari ug giusab ang iyang ngalan sa Sedekias. Mihari siya sa 11 ka tuig sa Jerusalem ug mipadayon sa pagbuhat sa daotan sa mga mata ni Jehova. Mirebelde siya batok sa Babilonya, busa sa ikasiyam ka tuig ni Sedekias, si Nabukodonosor ug ang iyang bug-os kasundalohan mitungas ug mitukod ug paril sa paglikos libot sa Jerusalem. Human sa 18 ka bulan ang siyudad gilaglag sa gutom. Unya ang mga pader nabuslot, ug si Sedekias hidakpan samtang misulay sa pagkagiw. Ang iyang mga anak gipatay sa atubangan niya, ug siya gibuta. Sunod bulan, ang tanan pangunang balay sa siyudad, lakip ang balay ni  Jehova ug ang balay sa hari, gisunog ug ang mga pader sa siyudad giguba. Kadaghanan sa nakalabang-buhi gidalang bihag sa Babilonya. Si Gedalias gitudlo nga gobernador ibabaw sa pipila ka kabos nga mipabilin sa kabanikahan sa Juda. Bisan pa, siya gipatay, ug ang katawhan mikagiw ngadto sa Egipto. Busa, gikan sa ikapitong bulan sa 607 W.K.P., ang yuta bug-os nawad-ag molupyo. Ang kataposang pulong sa Ikaduhang Hari misulti sa pabor nga gipakita sa hari sa Babilonya kang Joakin sa ika-37 ka tuig sa iyang pagkabihag.

NGANONG MAPUSLANON

33. Unsang maayong panig-ingnan ang gitagana sa Ikaduhang Hari alang kanatong sundon?

³³ Bisan pa kini mikobre sa makamatay nga pag-us-us sa mga gingharian sa Israel ug Juda, ang Ikaduhang Hari migilak sa daghang panig-ingnan sa panalangin ni Jehova sa mga indibiduwal nga mipakitag gugma kaniya ug sa iyang matarong prinsipyo. Sama sa balong babaye sa Sarepta una kaniya, ang babayeng Sunamita midawat sa abundang panalangin alang sa kamaabiabihon nga gipakita sa manalagna sa Diyos. (4:8-17, 32-37) Ang katakos ni Jehova sa pagtagana kanunay gipakita sa dihang si Eliseo mipakaon sa usa ka gatos ka tawo gikan sa 20 ka tinapay, ingon si Jesus sa ulahi mohimo sa susamang milagro. (2 Hari 4:42-44; Mat. 14:16-21; Mar. 8:1-9) Tagda kon sa unsang paagi si Jonadab midawat ug panalangin ingon dinapit sa pagkuyog sa karo ni Jehu sa pagtan-aw sa kalaglagan sa mga magsisimba ni Baal. Ug ngano? Tungod kay siya mikuhag positibong aksiyon sa paggula sa pagtagbo sa madasigong Jehu. (2 Hari 10:15, 16) Sa kaulahian, naa ang nindot nga panig-ingnan nila Hesekias ug Josias, sa ilang kamapaubsanon ug hustong pagtahod sa ngalan ug Kasugoan ni Jehova. (19:14-19; 22:11-13) Kini nindot nga panig-ingnan alang kanatong tanan nga sundon.

34. Unsa ang gitudlo sa Ikaduhang Hari kanato labot sa pagtahod sa opisyal nga mga alagad ni Jehova ug sa sala sa dugo?

³⁴ Si Jehova dimotugot sa dipagtahod sa iyang opisyal nga mga alagad. Sa dihang ang mga delinkuente mibugalbugal kang Eliseo ingon manalagna ni Jehova, Iyang gipahamtang dayon ang tuling silot. (2:23, 24) Dugang pa, gitahod ni Jehova ang dugo sa inosente. Ang iyang hukom bug-at sa balay ni Ahab dili lamang tungod sa Baal nga pagsimba apan usab tungod sa dugo nga giula nga miduyog niini. Busa, si Jehu gidihogan sa pagpanimalos sa “dugo sa tanang alagad ni Jehova sa kamot ni Jesabel.” Sa dihang ang hukom gituman batok kang Joram, nahinumdom si Jehu sa pulong ni Jehova nga kini tungod sa “dugo ni Nabot ug sa dugo sa iyang mga anak.” (9:7, 26) Mao man, ang sala sa dugo ni Manases sa kaulahian mitimri sa kalaglagan sa Juda. Dugang sa iyang sala sa bakak nga pagsimba, si Manases ‘mipuno sa Jerusalem sa dugo gikan sa usa ka tumoy ngadto sa pikas tumoy.’ Bisan pa si Manases sa ulahi mihinulsol sa iyang daotang kurso, ang sala sa dugo mipabilin. (2 Cron. 33:12, 13) Bisan ang maayong paghari ni Josias, ug sa iyang paghiklin sa tanang idolatriya, dimakahimo sa pagpapas sa sala sa dugo sa komunidad sa paghari ni Manases. Mga tuig sa ulahi, sa dihang si Jehova misugod pagpatungas sa iyang mga berdugo batok sa Jerusalem, mipahayag siya nga kini tungod kay si Manases “mipuno sa Jerusalem sa inosenteng dugo, ug si Jehova dimosugot sa pagpasaylo.” (2 Hari 21:16; 24:4) Mao man, si Jesus mipahayag ang Jerusalem sa unang siglo K.P. kinahanglan mahanaw tungod kay ang mga saserdote niini mga anak niadtong miula sa dugo sa mga manalagna, ‘aron mahidakdak kanila ang tanan matarong dugo nga giula sa yuta.’ (Mat. 23:29-36) Ang Diyos mipasidaan sa kalibotan nga siya manimalos sa inosenteng dugo nga giula, labi na sa dugo “niadtong gipatay tungod sa pulong sa Diyos.”—Pin. 6:9, 10.

35. (a) Sa unsang paagi sila Elias, Eliseo, ug Isaias gikumpirmar ingon matuod nga mga manalagna? (b) Maylabot kang Elias, unsa ang giingon ni Pedro mahitungod sa tagna?

³⁵ Ang dimasayop nga kaseguro diin si Jehova modala sa iyang matagnaong mga hukom sa katumanan gipakita usab sa Ikaduhang Hari. Tulo ka nag-unang manalagna gidala sa atong pagtagad, sila Elias, Eliseo, ug Isaias. Ang mga tagna sa matag usa gipakitang nakabaton ug kahibudnganang katumanan. (2 Hari 9:36, 37; 10:10, 17; 3:14, 18, 24; 13:18, 19, 25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13) Si Elias usab gikumpirmar ingon matuod nga manalagna sa iyang pagpadayag uban kang manalagna Moises ug sa Dakong Manalagna, si Jesu-Kristo, sa pagkausab sa dagway sa bukid. (Mat. 17:1-5) Mihisgot sa kahalangdon sa maong okasyon, si Pedro miingon: “Ingong sangpotanan kita duna sa matagnaong pulong nga nahimong mas malig-on; ug kamo nagbuhat ug maayo sa pagtagad niini ingon sa usa ka lamparahan nga nagasiga sa dapit nga mangitngit, hangtod mobanagbanag ang adlaw ug mosubang ang bituon nga kabugason, sa inyong kasingkasing.”—2 Ped. 1:19.

36. Nganong gipakita ni Jehova ang kaluoy sa iyang katawhan, ug sa unsang paagi ang atong kumpiyansa sa Gingharian sa Binhi napalalom?

³⁶ Ang mga hitabo nga girekord sa Ikaduhang Hari klarong mibutyag nga ang hukom ni Jehova batok sa tanang mibatasan sa bakak nga relihiyon ug sa tanan kinabubut-on tig-ulag inosenteng dugo mao ang pagkahanaw. Apan, si Jehova mipakitag pabor ug kaluoy sa iyang katawhan “alang sa iyang tugon uban kang Abraham, Isaac ug Jacob.” (2 Hari 13:23) Iyang gitipigan sila “alang kang David nga iyang alagad.” (8:19) Iyang ipakita ang susamang kaluoy niadtong kinsa moliso kaniya niining adlawa. Samtang girepaso nato ang rekord ug mga saad sa Bibliya, nagkalalom ang atong kumpiyansa sa paglantaw sa unahan sa Gingharian sa “anak ni David,” si Jesu-Kristo ang gisaad nga Binhi, diin ang pag-ula sa dugo ug pagkadaotan wala na!—Mat. 1:1; Isa. 2:4; Sal. 145:20.

[Footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]