Basahon sa Bibliya Numero 14​—2 Cronicas

Magsusulat: Esdras

Dapit Gisulatan: Jerusalem (?)

Sinulat Nahuman: k. 460 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: 1037–537 W.K.P.

1. Kanus-a gihuman ni Esdras ang Cronicas, ug uban sa unsang katuyoan?

 SANGLIT ang Una ug Ikaduhang Cronicas dayag sa orihinal usa ka basahon, ang argumentong gipresentar sa unang kapitulo mahitungod sa luyong impormasyon, magsusulat, panahon sa pagsulat, kanonisidad, ug pagkakasaligan mapadapat sa duha ka basahon. Sumala sa ebidensiyang gipresentar, gihuman ni Esdras ang Ikaduhang Cronicas sa mga 460 W.K.P., lagmit sa Jerusalem. Katuyoan ni Esdras ang pagtipig sa kasaysayanhong materyales nga nameligrong mawala. Ang panabang sa balaang espiritu, inubanan sa iyang katakos ingon historyador sa paghupot ug pagpihig sa detalye, mipahinabo kang Esdras sa paghimog sibu ug permanenteng rekord. Iyang gitipigan alang sa umaabot ang iyang giisip kasaysayanhong kamatuoran. Haom sa panahon ang gihimo ni Esdras, kay karon kinahanglanon usab ang pagkolekta tingob sa tibuok kahugpongan sa sagrado Hebreohanong sinulat nga girekord latas sa kasiglohan.

2. Nganong waykatarongan ang pagduda sa kahusto sa Cronicas?

² Ang mga Hudiyo sa adlaw ni Esdras mibenepisyo ug dako sa dinasig nga cronicas ni Esdras. Gisulat kini alang sa ilang instruksiyon ug sa pagdasig sa kamalahutayon. Pinaagi sa paglipay gikan sa Kasulatan, sila makabaton ug paglaom. Gidawat nila ang basahon sa Cronicas isip bahin sa kanon sa Bibliya. Nahibalo sila kini kasaligan. Mahimong masusi nila pinaagi sa uban dinasig nga sinulat ug pinaagi sa daghan sekular nga kasaysayan nga gisitar ni Esdras. Samtang sila mitugot sa dili dinasig mga sekular nga kasaysayan nga mahanaw, sila maampingong mitipig sa Cronicas. Gilakip sa mga maghuhubad sa Septuagint ang Cronicas ingon bahin sa Hebreohanong Bibliya.

3. Sa unsang paagi ang ubang kasulatan mipunting nga kasaligan ang Cronicas?

³ Sila Jesu-Kristo ug mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan midawat niini nga kasaligan ug dinasig. Walay duhaduha naa sa hunahuna ni Jesus ang mga hitabo ingon sa girekord sa 2 Cronicas 24:21 sa paghikyad sa Jerusalem ingon magpapatay ug magbabato sa mga manalagna ug mga alagad ni Jehova. (Mat. 23:35; 5:12; 2 Cron. 36:16) Sa dihang gipunting ni Santiago si Abraham ingon “higala ni Jehova,” lagmit siya may reperensiya sa pahayag ni Esdras sa 2 Cronicas 20:7. (San. 2:23) Ang basahon usab undan sa mga tagnang waysayop nga natuman.—2 Cron. 20:17, 24; 21:14-19; 34:23-28; 36:17-20.

4. Unsang kaplag arkiyolohikal testigo sa pagkakasaligan sa Ikaduhang Cronicas?

⁴ Ang arkiyolohiya usab testigo sa pagkakasaligan sa Ikaduhang Cronicas. Ang pagpangubkob sa dapit sa karaang Babilonya mihabwa sa mga papan yutang  kulonon maylabot sa panahon sa paghari ni Nabukodonosor, usa niini mingalan kang “Yaukin, hari sa yuta sa Yahud,” nga mao, “si Joakin, hari sa yuta sa Juda.” a Kini haom kaayo uban sa talaan sa Bibliya sa pagkabihag ni Joakin sa Babilonya sulod sa ikapito regnal nga tuig ni Nabukodonosor.

5. Unsa ang gikobrehang panahon sa Ikaduhang Cronicas, ug ngano ang kasaysayan sa Juda gipasiugda inay kay sa napulo-tribong gingharian?

⁵ Ang rekord sa Ikaduhang Cronicas misubay sa mga hitabo sa Juda gikan sa paghari ni Solomon, sa 1037 W.K.P., ngadto sa dekreto ni Ciro sa 537 W.K.P. sa pagtukod usab sa balay ni Jehova sa Jerusalem. Niining 500-tuig nga kasaysayan, gihisgotan lamang ang napulo-tribong gingharian kon kini nalangkit sa kalihokan sa Juda, ug ang kalaglagan nianang amihanang gingharian sa 740 W.K.P. wala ngani hisgoti. Nganong mao kini? Tungod kay si Esdras nga saserdote labi na nabalaka uban sa pagsimba ni Jehova sa hustong dapit niini, sa Iyang balay sa Jerusalem, ug uban sa gingharian sa linya ni David, kang kinsa si Jehova mihimo sa Iyang tugon. Busa, diha sa habagatang gingharian si Esdras mipunting sa pagtagad sa pagsuporta sa matuod nga pagsimba ug sa pagpaabot sa magmamando nga mogula sa Juda.—Gen. 49:10.

6. Sa unsang bahina ang Ikaduhang Cronicas makapatuboy ug makapadasig?

⁶ Gibatonan ni Esdras ang matuboyong panlantaw. Sa 36 ka kapitulo sa Ikaduhang Cronicas, ang unang 9 gihalad sa paghari ni Solomon, ug 6 niini bug-os sa pagpangandam ug pagpahinungod sa balay ni Jehova. Ang rekord wala mohisgot sa pagbiya ni Solomon. Sa nahabiling 27 ka kapitulo, 14 mihisgot sa lima ka hari nga misunod sa panig-ingnan ni David sa ekslusibong debosyon sa pagsimba kang Jehova: Asa, Josapat, Jotam, Hesekias, ug Josias. Bisan sa uban 13 ka kapitulo, giampingan ni Esdras ang pagpasiugda sa maayong mga punto sa daotang mga hari. Iyang gipasiugda kanunay ang mga hitabo maylabot sa pagpasig-uli ug pagtipig sa matuod nga pagsimba. Makapadasig!

KAUNDAN SA IKADUHANG CRONICAS

7. Sa unsang paagi gihimo ni Jehova si Solomon nga “dako sa hilabihan”?

⁷ Ang himaya sa paghari ni Solomon (1:1–9:31). Samtang mibukas ang Ikaduhang Cronicas, atong makita si Solomon nga anak ni David nga mitubo sa kakusgon ingon hari. Si Jehova uban kaniya ug kanunay “mihimo kaniyang dako sa hilabihan gayod.” Sa dihang si Solomon mihimog mga halad sa Gabaon, si Jehova mipakita kaniya sa kagabhion, nga miingon: “Pangayo! Unsa ang akong ihatag kanimo?” Si Solomon nangayo sa kahibalo ug kaalam aron momando sa husto sa katawhan ni Jehova. Tungod niining dihakog nga hangyo, misaad ang Diyos sa paghatag kang Solomon dili lamang sa kaalam ug kahibalo apan usab sa bahandi ug kadato ug kadungganan “nga walay hari nga una kanimo ang nakabaton, ni may usa nga mosunod kanimo ang makabaton.” Kadako sa bahandi nga misulod sa siyudad nga sa igong panahon si Solomon “mihimo sa salapi ug bulawan sa Jerusalem ingon sa mga bato.”—1:1, 7, 12, 15.

8. Sa unsang paagi mipadayon ang bulohaton sa templo, ug unsa ang pipila ka detalye sa pagtukod niini?

⁸ Gitawag ni Solomon ang mga obrero alang sa bulohaton sa pagtukod sa balay ni Jehova, ug si Haring Hiram sa Tiro mikooperar pinaagi sa pagpadala sa tabla ug batid nga trabahante. “Sa ikaupat nga tuig sa paghari” ni Solomon, gisugdan ang pagtukod, ug kini natapos pito ug tunga ka tuig sa ulahi, sa 1027 W.K.P. (3:2) Ang templo mismo may dakong tapangko sa atubangan nga misulbong sa 120 ka maniko (53.4 m) sa gihabugon. Duha ka dakong haliging tumbaga, usa ginganlag Jakin, nagkahulogan “Hinaot [si Jehova] Lig-ong Motukod,” ug ang lain ginganlag Boas, dayag nagkahulogan “Sa Kalig-on,” mibarog atubangan sa tapangko. (3:17) Ang balay mismo kon itandi gamay ra, 60 ka maniko (26.7 m) ang gitas-on, 30 ka maniko (13.4 m) ang gihabugon, ug 20 ka maniko (8.9 m) ang gilapdon, apan ang mga bongbong niini ug kisame gihal-opan sa bulawan; ang kinasudlang lawak, ang Labing Balaan, hinasang gidayandayanan sa bulawan. Kini usab gisudlan sa duha ka bulawang kerubin, usa sa matag kiliran sa lawak, kansang mga pako mibuklad ug nag-abot sa tunga.

9. Hubita ang mga kasangkapan ug mga kahimanan sa sawang ug sa templo.

⁹ Sa sulod nga sawang, dunay dakong altar nga tumbaga 20 ka maniko kuadrado (9 m) ug 10 ka maniko (4.5 m) ang gihabugon. Laing butang makapaalinggat sa sawang mao ang dagatdagat nga tumbaga, usa ka dako kaayo dulang tumbaga nga gisangga sa likod sa 12 ka bakang tumbaga atubang sa gawas, tulo sa matag direksiyon. Ang dagatdagat makaarang sa pagsulod sa “tutulo ka libo ka bato” (66,000 L) sa tubig, nga gigamit sa mga saserdote sa paghugas sa ilang kaugalingon. (4:5) Usab nahaluna sa sawang mao ang napulo ka gagmay dulang tumbaga nga gibutang sa may ornamento mga karong tumbaga, ug niining tubig, ang mga butang maylabot sa mga halad sinunog gihugasan. Gipuno kini gikan sa dagatdagat nga tinunaw ug gipaligid bisan diin kinahanglanon ang tubig. Dugang pa, dunay napulo ka kandelerong bulawan ug daghang himan, ang uban bulawan ug ang uban tumbaga, alang sa pagsimba sa templo. b

10. Unsa ang nahitabo sa dihang ang Arka gidala sa Labing Balaan?

¹⁰ Sa kaulahian, human sa pito ug tunga ka tuig nga trabaho, ang balay ni Jehova nahuman. (1 Hari 6:1, 38) Ang adlaw sa inagurasyon mao ang panahon sa pagdala sa simbolo sa presensiya ni Jehova sulod sa kinasudlang lawak niining matahom nga tinukod. Gidala sa mga saserdote “ang arka sa tugon ni Jehova sa dapit niini, sa kinasudlang lawak sa balay, sa Labing Balaan, ubos sa mga pako sa mga kerubin.” Unya unsa ang nahitabo? Samtang ang Levihanong mga mag-aawit ug mga musikero midayeg ug mipasalamat kang Jehova sa hiniusang awit, ang balay napuno sa panganod, ug ang mga saserdote dimakahimo sa pagtindog  sa pag-alagad sanglit “ang himaya ni Jehova” mipuno sa balay sa matuod nga Diyos. (2 Cron. 5:7, 13, 14) Busa si Jehova mipakita sa iyang pag-uyon sa templo ug mitimaan sa iyang presensiya didto.

11. Unsang pag-ampo ang gitanyag ni Solomon, ug unsa ang iyang gipetisyon?

¹¹ Usa ka platapormang tumbaga tulo ka maniko (1.3 m) ang gihabogon gitukod alang sa okasyon, ug kini gipahaluna sa sulod nga sawang haduol sa dako altar nga tumbaga. Niining taas nga puwesto, si Solomon makita sa dakong panon nga mitigom alang sa pagpahinungod sa templo. Human sa milagrosong pagpadayag sa presensiya ni Jehova pinaagi sa himaya sa panganod, miluhod si Solomon atubangan sa panon ug mihalad sa makapagimok nga pag-ampo sa pagpasalamat ug pagdayeg, nga milakip sa serye sa mapainubsanong hangyo sa pagpasaylo ug panalangin. Sa konklusyon, siya nangaliyupo: “Karon, O Diyos ko, palihog, tugoti ang imong mga mata mapamatud-ang buka ug ang imong mga igdulungog makadungog sa pag-ampo maylabot niining dapit. O Jehova nga Diyos, ayaw ilingiw ang imong nawong sa imong dinihogan. O hinumdomi ang mahigugmaong-kalolot kang David nga imong alagad.”—6:40, 42.

12. Giunsa pagtubag ni Jehova ang pag-ampo ni Solomon, ug uban sa unsang kalipay natapos ang 15-adlaw nga pagsaulog?

¹² Gipamatian ba ni Jehova kining pag-ampo ni Solomon? Human sa pag-ampo ni Solomon, ang kalayo miabot gikan sa langit ug miut-ut sa halad sinunog ug sa halad, ug “ang himaya ni Jehova mismo” mipuno sa balay. Kini mitultol sa katawhan sa paghapa sa ilang kaugalingon ug sa pagpasalamat kang Jehova, “kay siya maayo, kay ang iyang mahigugmaong-kalolot hangtod sa panahon nga walay katinoan.” (7:1, 3) Ang dakong halad gihimo kang Jehova. Ang semana nga pista sa pagpahinungod gisundan sa semana nga Pista sa Paghipos-sa-abot ug sa igpapahulay sa pagdili sa trabaho. Human niining malipayon, makapalig-on sa espirituwal 15-adlaw nga pagsaulog, gipapauli ni Solomon ang katawhan sa ilang mga balay nga malipayon ug maayo ang pagbati sa kasingkasing. (7:10) Si Jehova usab nahimuot. Iyang gikumpirmar usab ang tugon sa Gingharian kang Solomon, sa samang panahon mipasidaan sa masubong sangpotanan sa kamasupilon.

13. (a) Unsang bulohaton sa pagtukod ang misunod nianang sa templo? (b) Sa unsang paagi gipahayag sa hara sa Seba ang iyang kaugalingon sa pagkakita sa gingharian ni Solomon?

¹³ Karon gipadayon ni Solomon ang halapad nga bulohaton sa pagpanukod latas sa iyang dominyo, gitukod dili lamang ang palasyo alang sa iyang kaugalingon apan usab ang mga siyudad nga kinutaan, mga siyudad nga tipiganan, mga siyudad sa karo, ug mga siyudad sa mga magkakabayo, ingon man sa bisan unsang butang iyang gitinguhang tukoron. Kini panahon sa mahimayaong kauswagan ug kalinaw tungod kay ang hari ug ang katawhan mahunahunaon sa pagsimba kang Jehova. Bisan ang hara sa Seba, gikan sa kapin sa 1,900 ka kilometro ka layo, nakadungog sa kauswagan ug kaalam ni Solomon ug mipanaw sa taas, malisod nga panaw aron makakita sa iyang kaugalingon. Nahiubos ba siya? Wala gayod, kay mikumpisal siya: “Wala ako motuo sa ilang mga pulong hangtod ako mianhi aron ang ako mismong mga mata makakita; ug, tan-awa! ang katunga sa kadako sa imong kaalam wala ikasugilon kanako. Hilabwan nimo ang report nga akong nadungog. Malipayon ang imong mga tawo, ug malipayon kining imong mga alagad.” (9:6, 7) Walay laing mga hari sa yuta ang milabaw kang Solomon sa bahandi ug kaalam. Mihari siya sa 40 ka tuig sa Jerusalem.

14. Ngano ang Israel sa wala madugay gihukasan sa iyang himaya?

¹⁴ Ang paghari nila Rehoboam ug Abias (10:1–13:22). Ang mabangis ug malupigong pagmando sa anak ni Solomon si Rehoboam mihagit sa amihanan napulo ka tribo ubos ni Jeroboam sa pag-alsa sa 997 W.K.P. Bisan pa, ang mga saserdote ug mga Levihanon sa duha ka gingharian mibarog uban kang Rehoboam, mipahaluna sa kamaunongon sa tugon sa Gingharian ibabaw sa nasyonalismo. Wala madugay gitalikdan ni Rehoboam ang kasugoan ni Jehova, ug ang hari sa Egipto si Sisak misulong, misulod sa Jerusalem ug mikuha sa bahandi sa balay ni Jehova. Makapasubo nga halos kapin lang sa 30 ka tuig human sa pagtukod niini, kining matahom kaayo gidayandayanang mga tinukod gihukasan sa ilang himaya! Ang rason: Ang nasod “migawi nga dimatinumanon kang Jehova.” Sa igong panahon si Rehoboam mipaubos sa iyang kaugalingon, sa pagkaagi nga wala dad-a ni Jehova ang nasod sa bug-os kalaglagan.—12:2.

15. Unsang mga gubat misunod sa kamatayon ni Rehoboam, ug ngano ang Juda namatud-ang labaw batok sa Israel?

¹⁵ Sa kamatayon ni Rehoboam usa sa iyang 28 ka anak, si Abias, gihimong hari. Ang tulo-tuig nga paghari ni Abias gitiman-an sa maduguong gubat uban sa Israel sa amihanan. Nalabwan ang Juda duha sa usa, 400,000 ka tropa batok 800,000 ubos ni Jeroboam. Sulod sa ngilngig nga mga gubat nga misunod, ang mga manggugubat sa Israel mikunhod menos sa katunga, ug ang mga magsisimba sa nating baka sa gidaghanon nga tunga sa milyon gilaglag. Ang mga anak ni Juda namatud-ang labaw sanglit sila misalig “kang Jehova nga Diyos sa ilang mga amahan.”—13:18.

16. Sa unsang paagi gitubag ni Jehova ang dinaliang pag-ampo ni Asa?

¹⁶ Haring Asa nga mahadlokon sa Diyos (14:1–16:14). Si Abias gipulihan sa iyang anak si Asa. Si Asa kampiyon sa matuod nga pagsimba. Mikampanya siya sa paghinlo sa yuta sa pagsimba sa imahen. Apan, tan-awa! ang Juda gihulga sa hingaping puwersa militar sa usa ka milyon ka Etiopiyanhon. Miampo si Asa: “Tabangi kami, O Jehova nga among Diyos, kay kanimo kami misalig, ug sa imong ngalan kami mianhi batok niining panon.” Mitubag si Jehova pinaagi sa paghatag kaniya sa madugmokong kadaogan.—14:11.

17. Sa unsang paagi si Asa gidasig sa pagreporma sa pagsimba sa Juda, apan sa unsa siya gibadlong?

¹⁷ Ang espiritu ni Jehova mianha kang Asarias sa pagsulti kang Asa: “Si Jehova magauban kaninyo samtang kamo magauban kaniya; kon kamo mangita kaniya, tugtan niya ang iyang kaugalingon nga inyong hikaplagan siya.” (15:2) Nadasig kaayo, gireporma ni  Asa ang pagsimba sa Juda, ug ang katawhan mihimog tugon nga si bisan kinsa nga dili mangita kang Jehova patyon. Bisan pa, sa dihang si Baasa, hari sa Israel, mitukod ug mga ali sa paghunong sa agos sa mga Israelita ngadto sa Juda, nakasala ug grabe si Asa pinaagi sa pagsuhol kang Benadad, hari sa Sirya, sa pagpakig-away batok sa Israel, inay kay sa pagtutok kang Jehova alang sa panabang. Tungod niini gibadlong siya ni Jehova. Bisan pa niini, ang kasingkasing ni Asa namatud-ang “bug-os sa tanan niyang mga adlaw.” (15:17) Namatay siya sa ika-41 nga tuig sa iyang paghari.

18. (a) Sa unsang paagi si Josapat mikampanya alang sa matuod nga pagsimba, ug uban sa unsang resulta? (b) Sa unsang paagi ang iyang alyansa sa kaminyoon halos mitultol sa kalaglagan?

¹⁸ Maayong paghari ni Josapat (17:1–20:37). Ang anak ni Asa si Josapat mipadayon sa pagpakig-away batok sa pagsimba sa imahen ug miinagurar sa espesyal kampanya edukasyonal, uban sa mga instruktor nga mipanaw latas sa mga siyudad sa Juda, sa pagtudlo sa katawhan sa basahon sa Kasugoan ni Jehova. Usa ka panahon sa dakong kauswagan ug kalinaw misunod, ug si Josapat mipadayon sa “pag-uswag ug sa dakong pagtubo sa hilabihan gayod.” (17:12) Apan siya mihimog alyansa sa kaminyoon uban sa daotan Haring Ahab sa Israel ug mikanaog sa pagtabang kaniya pagpakig-away batok sa mitubo Siryanhong gahom, nga wala motagad sa manalagna ni Jehova si Mikaia ug hapit kawad-i sa iyang kinabuhi sa dihang si Ahab gipatay sa gubat sa Ramot-galaad. Gibadlong si Josapat sa manalagna ni Jehova si Jehu alang sa paghimog kumong kawsa uban sa daotang Ahab. Human niana gitudlo ni Josapat ang mga maghuhukom latas sa yuta, ug gihatagan sila ug instruksiyon sa pagtuman sa ilang katungdanan sa kahadlok sa Diyos.

19. Sa kinatumyan sa paghari ni Josapat, sa unsang paagi namatud-an ang gubat iya sa Diyos?

¹⁹ Karon miabot ang kulba-hinam sa paghari ni Josapat. Ang tinipong puwersa sa Moab, Amon, ug sa kabukirang rehiyon sa Seir milihok batok sa Juda sa hilabihang kusog. Mitungas sila ug hugpa sa kamingawan sa Engedi. Ang kahadlok mibunal sa nasod. Si Josapat ug ang tibuok Juda, uban sa “ilang mga bata, mga asawa ug mga anak,” mibarog sa atubangan ni Jehova ug nangita kaniya sa pag-ampo. Mikunsad ang espiritu ni Jehova kang Jahasiel nga Levihanon, nga misulti sa natigom nga panon: “Pamati, tibuok Juda ug kamong pumuluyo sa Jerusalem ug Haring Josapat! Nia ang gipamolong ni Jehova kaninyo, ‘Ayaw kamo kahadlok o malisang tungod niining dakong panon; kay ang gubat dili inyo, kondili iya sa Diyos. Ugma umadto batok kanila. . . . Si Jehova magauban kaninyo.’” Mibangon sayo sa buntag, ang Juda mimartsa uban sa Levihanong mga mag-aawit sa unahan. Si Josapat midasig kanila: “Motuo kang Jehova . . . Motuo sa iyang mga manalagna ug mapamatud-ang malamposon.” Ang mga mag-aawit masadyaong midayeg kang Jehova, “kay hangtod sa panahon nga walay katinoan ang iyang mahigugmaong-kalolot.” (20:13, 15-17, 20, 21) Gipadayag ni Jehova ang iyang mahigugmaong-kalolot sa kahibudnganang paagi, gibanhigan ang misulong kasundalohan sa pagkaagi nga sila miihaw sa usa ug usa. Pag-abot sa bantayanang torre sa kamingawan, ang mahugyawong mga taga-Juda nakakita lamang sa patay nga mga lawas. Sa matuod, ang gubat iya sa Diyos! Hangtod sa kataposan sa iyang 25-tuig nga paghari, si Josapat mipadayon sa paglakaw nga matinumanon sa atubangan ni Jehova.

20. Unsang kalisdanan mitimaan sa paghari ni Joram?

²⁰ Daotang paghari nila Joram, Ahasias, ug Atalia (21:1–23:21). Si Joram nga anak ni Josapat misugod nga daotan pinaagi sa pagpatay sa tanan niyang igsoon. Bisan pa, si Jehova miluwas kaniya tungod sa Iyang tugon uban kang David. Ang Edom misugod sa pag-alsa. Gikan sa usa ka dapit si Elias mipadalag sulat, mipasidaan kang Joram nga si Jehova mohapak sa iyang balay sa dakong hapak ug siya mamatay nga makalilisang. (21:12-15) Matuod sa tagna, ang mga Pilistihanon ug mga Arabo misulong ug mitulis sa Jerusalem, ug ang hari namatay sa ngilngig nga sakit sa tinai, human sa walo ka tuig nga paghari.

21. Unsang daotang mga butang miresulta sa pagdominar ni Atalia sa Juda, apan sa unsang paagi si Joiada milampos sa pagpasig-uli sa trono ni David?

²¹ Ang bugtong buhing anak ni Joram, si Ahasias (Joakas), mipuli kaniya, apan siya giimpluwensiyahan sa daotan sa iyang inahan si Atalia, anak ni Ahab ug Jesabel. Naputol ang iyang paghari human sa usa ka tuig pinaagi sa pagpapha ni Jehu sa balay ni Ahab. Niini, gipatay ni Atalia ang iyang mga apo ug giilog ang trono. Bisan pa, usa sa mga anak ni Ahasias nakalingkawas. Siya ang usa ka tuig nga Joas, nga gipayuhot sa balay ni Jehova sa iyang iyaan si Josabet. Nahimong hara si Atalia sulod sa unom ka tuig, ug unya ang bana ni Josabet, ang hataas saserdote si Joiada, isog nga mikuha sa batan-ong Joas ug giproklamar siya nga hari, ingon usa sa “mga anak ni David.” Miabot sa balay ni Jehova, gigisi ni Atalia ang iyang bisti ug misinggit, “Mabudhion! Mabudhion!” Apan kawang lang. Gipagawas siya ni Joiada sa templo ug gipatay.—23:3, 13-15.

22. Sa unsang paagi ang paghari ni Joas misugod nga maayo apan natapos nga daotan?

²² Paghari nila Joas, Amasias, ug Usias misugod nga maayo apan natapos nga daotan (24:1–26:23). Si Joas mihari sa 40 ka tuig, ug samtang si Joiada buhi ingon maayong impluwensiya, mibuhat siya sa maayo. Mipakita ngani siya ug interes sa balay ni Jehova ug gipaayo kini. Sa dihang namatay si Joiada, bisan pa, si Joas giimpluwensiyahan sa mga prinsipe sa Juda sa pagtalikod sa pagsimba kang Jehova ug sa pag-alagad sa sagradong mga tukon ug mga idolo. Sa dihang gipalihok sa espiritu sa Diyos si Zacarias nga anak ni Joiada sa pagbadlong sa hari, gipabato ni Joas ang manalagna ngadto sa kamatayon. Wala madugay sa ulahi usa ka diyotay nga puwersa militar sa mga Siryanhon misulong, ug ang mas dakong kasundalohan sa Juda wala makahimo sa pagbalda niini tungod kay sila “mibiya kang Jehova nga Diyos sa ilang mga amahan.” (24:24) Karon ang mismong mga alagad ni Joas mibangon ug mipatay kaniya.

23. Unsang sundanan sa kadimatinumanon ang gisunod ni Amasias?

 ²³ Mipuli si Amasias sa iyang amahan si Joas. Gisugdan niya nga maayo ang iyang 29-tuig nga paghari apan sa ulahi nahulog sa pabor ni Jehova tungod kay siya mitukod ug misimba sa mga idolo sa mga Edomhanon. “Gitinguha sa Diyos sa pagdala kanimo sa kalaglagan,” mipasidaan ang manalagna ni Jehova kaniya. (25:16) Bisan pa, si Amasias nahimong garboso ug mihagit sa Israel sa amihanan. Matuod sa pulong sa Diyos, siya miantos sa makauulaw nga kapildihan sa mga kamot sa mga Israelita. Human nianang kapildihan, mibangon ang mga mabudhion ug gipatay siya.

24. Sa unsang paagi ang kusog ni Usias nahimong iyang kahuyangan, ug uban sa unsang resulta?

²⁴ Ang anak ni Amasias si Usias misunod sa mga tunob sa iyang amahan. Maayo ang iyang paghari sulod sa dakodakong bahin sa 52 ka tuig, nabantog ingon henyo militar, magtutukod sa mga torre, ug “mahigugmaon sa agrikultura.” (26:10) Gisangkapan ug gimekanisar niya ang kasundalohan. Bisan pa, ang iyang kusog nahimong iyang kahuyangan. Nahimo siyang mapahitas-on ug nangahas sa pag-ako sa katungdanan sa saserdote sa paghalad sa insenso sa templo ni Jehova. Alang niini, gihampak siya ni Jehova sa sanla. Ingon resulta, kinahanglan siya magkinabuhi sa halayo, halayo sa balay ni Jehova ug usab sa balay sa hari, diin ang iyang anak si Jotam mihukom sa katawhan puli kaniya.

25. Nganong si Jotam milampos?

²⁵ Si Jotam mialagad kang Jehova (27:1-9). Disama sa iyang amahan, si Jotam wala “mangahas sa pagsulod sa templo ni Jehova.” Hinonoa ‘siya mipadayon sa pagbuhat sa matarong sa mga mata ni Jehova.’ (27:2) Sulod sa iyang 16-tuig nga paghari, dako ang iyang nahimo sa pagpanukod ug malamposong mipakgang sa pag-alsa sa mga Amonihanon.

26. Sa unsang waykasamang giladmon sa pagkadaotan si Ahas mikanaog?

²⁶ Daotang Haring Ahas (28:1-27). Ang anak ni Jotam si Ahas namatud-ang usa sa labing daotan sa 21 ka hari sa Juda. Hilabihan siya ngadto sa punto sa paghalad sa iya mismong mga anak ingon halad sinunog sa hetinong mga diyos. Ingon sangpotanan gibiyaan siya ni Jehova, sa baylo, ngadto sa kasundalohan sa Sirya, Israel, Edom, ug Pilistia. Busa gipaubos ni Jehova ang Juda tungod kay si Ahas ‘mitugot sa pagpatuyang nga motubo sa Juda, ug sa pagbuhat sa dakong kalapasan batok kang Jehova.’ (28:19) Gikan sa daotan ngadto sa ngil-ad, si Ahas mihalad sa mga diyos sa Sirya tungod kay ang mga Siryanhon namatud-ang labaw kaniya sa gubat. Iyang gisirhan ang mga ganghaan sa balay ni Jehova ug gipulihan ang pagsimba kang Jehova uban sa pagsimba sa hetinong mga diyos. Wala madugay, ang paghari ni Ahas natapos human sa 16 ka tuig.

27. Sa unsang paagi gipakita ni Hesekias ang kadasig sa pagsimba kang Jehova?

²⁷ Matinumanong Haring Hesekias (29:1–32:33). Si Hesekias, anak ni Ahas, mihari sa 29 ka tuig sa Jerusalem. Ang iyang unang buhat mao ang pag-abli usab ug pag-ayo sa mga ganghaan sa balay ni Jehova. Unya iyang gitigom ang mga saserdote ug mga Levihanon ug mihatag kanila ug mga instruksiyon sa paghinlo sa templo ug sa pagbalaan niini alang sa pag-alagad kang Jehova. Gipahayag niya nga buot niya mohimog tugon uban kang Jehova sa pagpugong sa Iyang nagdilaab nga kasuko. Gipasig-uli ang pagsimba kang Jehova sa dakong paagi.

28. Unsang dakong pista ang gihimo ni Hesekias sa Jerusalem, ug sa unsang paagi ang katawhan mipahayag sa ilang kasadya?

²⁸ Usa ka dakong Paskuwa ang giplano, apan sanglit walay panahon sa pag-andam niini sa unang bulan, usa ka tagana sa Kasugoan gipahimudsan, ug kini gisaulog sa ikaduhang bulan sa unang tuig sa paghari ni Hesekias. (2 Cron. 30:2, 3; Num. 9:10, 11) Gidapit sa hari dili lamang ang tibuok Juda sa pagtambong kondili ang Israel usab, ug samtang ang pipila sa Epraim, Manases, ug Sabulon miyubit sa imbitasyon, ang uban mipaubos sa ilang kaugalingon ug mianha sa Jerusalem uban sa tibuok Juda. Human sa Paskuwa, ang Pista sa Tinapay nga Walay Lebadura gihimo. Kamasadyaon pito-adlaw nga pista! Makapalig-on, sa matuod, nga ang tibuok kongregasyon milugway sa pista alang sa laing pito ka adlaw. Dunay “dakong kasadya sa Jerusalem, kay sukad sa mga adlaw ni Solomon nga anak ni David nga hari sa Israel walay sama niini sa Jerusalem.” (2 Cron. 30:26) Ang gipasig-uli sa espirituwal nga katawhan misunod sa madugmokong kampanya sa pagwagtang sa Juda ug Israel sa idolatriya, samtang gipasig-uli ni Hesekias, sa iyang bahin, ang materyal nga amot alang sa mga Levihanon ug ang serbisyo sa templo.

29. Giunsa pagganti ni Jehova ang bug-os pagsalig ni Hesekias Kaniya?

²⁹ Unya si Senakerib nga hari sa Asirya misulong sa Juda ug mihulga sa Jerusalem. Si Hesekias nagmaisogon, giayo ang mga depensa sa siyudad, ug gisuklan ang mga bugalbugal sa kaaway. Mibutang sa bug-os nga pagsalig kang Jehova, siya mipadayon sa pag-ampo alang sa panabang. Si Jehova sa dramatiko mitubag sa iyang pag-ampo sa pagtuo. Iyang “gipadala ang manolonda sa pagpapas sa tagsa ka banggiitan, gamhanang lalaki ug lider ug pangulo sa kampo sa hari sa Asirya.” (32:21) Sa kaulaw miuli si Senakerib. Bisan ang iyang mga diyos wala makatabang kaniya sa kaulawan, kay sa ulahi siya gipatay sa ilang altar sa iya mismong mga anak. (2 Hari 19:7) Si Jehova milagrong milugway sa kinabuhi ni Hesekias, ug nakabaton siya ug dakong bahandi ug himaya, ang tibuok Juda mipasidungog kaniya sa iyang kamatayon.

30. (a) Sa unsang kadaotan si Manases mibalik, apan unsa ang misunod sa iyang paghinulsol? (b) Unsa ang mitimaan sa mubong paghari ni Amon?

³⁰ Sila Manases ug Amon mihari nga daotan (33:1-25). Ang anak ni Hesekias si Manases mibalik sa daotang kurso sa iyang apohan si Ahas, miwagtang sa tanang maayong nahimo sa paghari ni Hesekias. Gitukod niya ang hataas nga mga dapit, gipatindog ang sagradong mga tukon, ug bisan ngani mihalad sa iyang mga anak sa bakak nga mga diyos. Sa kaulahian, gidala ni Jehova ang hari sa Asirya batok sa Juda, ug si Manases gidalang bihag sa Babilonya. Didto siya mihinulsol  sa iyang sayop nga buhat. Sa dihang si Jehova mipakitag kaluoy pinaagi sa pagpasig-uli kaniya sa iyang pagkahari, siya naningkamot sa pag-ibot sa demonyong pagsimba ug gipasig-uli ang matuod nga relihiyon. Bisan pa, sa dihang si Manases namatay human sa taas 55-tuig nga paghari, ang iyang anak si Amon misaka sa trono ug daotang mikampiyon sa bakak nga pagsimba usab. Human sa duha ka tuig, ang iya mismong mga alagad mipatay kaniya.

31. Unsa ang dagkong punto sa isog nga paghari ni Josias?

³¹ Maisogong paghari ni Josias (34:1–35:27). Ang batan-ong Josias, anak ni Amon, maisogong misulay sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba. Ang mga altar kang Baal ug ang linilok nga mga larawan iyang giguba, ug iyang giayo ang balay ni Jehova, diin “ang basahon sa kasugoan ni Jehova pinaagi sa kamot ni Moises,” walay duhaduha ang orihinal nga kopya, nakaplagan. (34:14) Apan, ang matarong Josias gisultihan nga ang kalaglagan moabot sa yuta alang sa kadimatinumanon nga nahitabo na, apan dili sa iyang adlaw. Sa ika-18 ka tuig sa iyang paghari, iyang gihikay ang talagsaong pagsaulog sa Paskuwa. Human sa 31-tuig nga paghari, namatay si Josias sa kawang pagsulay sa pagpugong sa Egiptohanong panon sa pag-agi latas sa yuta sa ilang dalan pa Euprates.

32. Sa unsang paagi ang kataposan upat ka hari mitultol sa Juda sa malaglagong kataposan niini?

³² Sila Joakas, Joakim, Joakin, Sedekias, ug kalaglagan sa Jerusalem (36:1-23). Ang kadaotan sa kataposang upat ka hari sa Juda tuling midala sa nasod ngadto sa malaglagong kataposan. Ang anak ni Josias si Joakas mihari lamang ug tulo ka bulan, gipapha ni Paraon Neko sa Egipto. Gipulihan siya sa iyang igsoon si Eliakim, kansang ngalan gialisdan sa Joakim, ug sulod sa iyang paghari ang Juda gisakop sa bag-ong gahom sa kalibotan, ang Babilonya. (2 Hari 24:1) Sa dihang si Joakim mirebelde, mitungas si Nabukodonosor sa Jerusalem sa pagsilot kaniya sa 618 W.K.P., apan si Joakim namatay niining samang tuig, human sa paghari sa 11 ka tuig. Gipulihan siya sa iyang 18-tuig nga anak si Joakin. Human sa paghari sa mga tulo ka bulan, si Joakin misurender kang Nabukodonosor ug gidalang bihag sa Babilonya. Gibutang karon ni Nabukodonosor ang ikatulong anak ni Josias, ang uyoan ni Joakin si Sedekias, sa trono. Si Sedekias miharing daotan sulod sa 11 ka tuig, midumili sa “pagpaubos sa iyang kaugalingon tungod kang Jeremias nga manalagna sa sugo ni Jehova.” (2 Cron. 36:12) Sa dakong gilapdon sa kadimatinumanon, samang gihugawan sa mga saserdote ug sa katawhan ang balay ni Jehova.

33. (a) Sa unsang paagi misugod ang 70-tuig nga kalaglagan, “sa pagtuman sa pulong ni Jehova”? (b) Unsang makasaysayanhong dekreto ang girekord sa kataposan duha ka bersikulo sa Ikaduhang Cronicas?

³³ Sa kaulahian, si Sedekias mirebelde batok sa yugo sa Babilonya, ug niining panahon si Nabukodonosor wala maluoy. Bug-os ang kasuko ni Jehova, ug walay kaayohan. Nahugno ang Jerusalem, gitulis ug gisunog ang templo niini, ug ang mga buhi sa 18-bulan nga paglikos gidalang bihag sa Babilonya. Ang Juda gibiyaan nga awaaw. Busa, niini mismong tuig sa 607 W.K.P., misugod ang kalaglagan “sa pagtuman sa pulong ni Jehova pinaagi sa baba ni Jeremias . . . sa pagtuman sa kapitoan ka tuig.” (36:21) Unya ang tigrekord milayat niining kal-ang duolan sa 70 ka tuig sa pagrekord sa kataposan duha ka bersikulo sa makasaysayanhong dekreto ni Ciro niadtong 537 W.K.P. Ang Hudiyong mga bihag pagawason! Ang Jerusalem mobangon usab!

NGANONG MAPUSLANON

34. Unsa ang gipasiugda sa pagpili sa materyal ni Esdras, ug sa unsang paagi kini mapuslanon sa nasod?

³⁴ Ang Ikaduhang Cronicas midugang sa gamhanang pamatuod niini nianang sa ubang mga saksi mahitungod niining hilitaboong panahon, 1037-537 W.K.P. Dugang pa, kini mihatag sa bililhon suplementaryong impormasyon nga dili makaplagan sa uban kanonikal nga kasaysayan, pananglitan, sa 2 Cronicas kapitulo 19, 20, ug 29 ngadto sa 31. Ang pagpili ni Esdras sa materyal mipasiugda sa pasukaranan ug permanenteng elemento sa kasaysayan sa nasod, sama sa saserdote ug sa serbisyo niini, templo, ug sa tugon sa Gingharian. Mapuslanon kini sa paghupot sa nasod nga tingob sa paglaom sa Mesiyas ug sa iyang Gingharian.

35. Unsang importanteng mga punto ang gimatud-an sa paniklop nga mga bersikulo sa Ikaduhang Cronicas?

³⁵ Ang paniklop nga mga bersikulo sa Ikaduhang Cronicas (36:17-23) mihatag sa lig-ong pruweba sa katumanan sa Jeremias 25:12 ug, sa dugang, mipakita nga ang bug-os 70 ka tuig kinahanglan iphon gikan sa kompletong kalaglagan sa yuta ngadto sa pagpasig-uli sa pagsimba kang Jehova sa Jerusalem sa 537 W.K.P. Kining kalaglagan busa misugod sa 607 W.K.P. c—Jer. 29:10; 2 Hari 25:1-26; Esd. 3:1-6.

36. (a) Unsang gamhanang tambag ang unod sa Ikaduhang Cronicas? (b) Sa unsang paagi kini milig-on sa paglaom maylabot sa Gingharian?

³⁶ Ang Ikaduhang Cronicas undan sa gamhanang tambag niadtong milakaw sa Kristohanong pagtuo. Daghan sa mga hari sa Juda misugod nga maayo apan nadakin-as sa daotang dalan. Kakusganong giilustrar niining kasaysayanhong rekord nga ang kalamposan depende sa kamatinumanon sa Diyos! Gipasidan-an kita nga dimahimong “matang nga mosibog sa kalaglagan, apan matang nga dunay pagtuo sa pagtipig nga buhi sa kalag.” (Heb. 10:39) Bisan ang matinumanon Haring Hesekias nahimong garboso sa dihang naulian sa iyang balatian, ug tungod lamang kay siya daling mipaubos sa iyang kaugalingon nga siya nakahimo sa paglikay sa kasuko ni Jehova. Ang Ikaduhang Cronicas mipadako sa kahibudnganang mga hiyas ni Jehova ug mibayaw sa iyang ngalan ug kasoberano. Ang tibuok kasaysayan gipresentar gikan sa panlantaw sa ekslusibong debosyon kang Jehova. Samtang kini mipahaluna sa pagpasiugda sa harianong linya sa Juda, kini milig-on sa atong paglaom sa pagkakita sa putling pagsimba nga bayawon ubos sa walay kataposang Gingharian ni Jesu-Kristo, ang maunongong “anak ni David.”—Mat. 1:1; Buh. 15:16, 17.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]