Basahon sa Bibliya Numero 17​—Ester

Magsusulat: Mardokeo

Mga Dapit Gisulatan: Susan, Elam

Sinulat Nahuman: k. 475 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: 493-k. 475 W.K.P.

1. Unsang sugilanon mibukhad sa basahon sa Ester?

 SA YANONG istorya, nia ang sugilanon ni Ahasuero, hari sa Persiya, nga gihunahuna sa uban mao si Herhes I, kansang dimasinugtanong asawa si Vasti gipulihan sa Hudiyang Ester, ig-agaw ni Mardokeo. Giplano sa Agagihanong Haman ang kamatayon ni Mardokeo ug sa tanang Hudiyo, apan gibitay siya sa iyang kaugalingong bitayan, samtang si Mardokeo miuswag ngadto sa pagka primero ministro ug naluwas ang mga Hudiyo.

2. (a) Ngano ang pipila mikwestiyon sa kadinasig sa basahon sa Ester? (b) Sa unsang porma ang ngalan sa Diyos gigamit sa basahon sa Ester?

² Hinoon, duna kadtong kinsa mokanayon ang basahon sa Ester dili dinasig ni mapuslanon apan yanong matahom nga leyendo. Gibase nila ang ilang pangangkon sa pagkawala sa ngalan sa Diyos. Samtang matuod ang Diyos wala direkta hinambiti, sa Hebreohanong teksto dihay mipadayag upat ka separadong higayon sa akrostiko sa Tetragrammaton, ang inisyal nga mga titik sa upat ka sunodsunod nga pulong, nga gititik YHWH (Hebreohanon, יהוה), o Jehova. Kining mga inisyal labi na gihimong prominente sa dimomenos tulo ka karaan Hebreohanong manuskrito ug gitiman-an usab sa Masora pinaagi sa pulang mga letra. Usab, sa Ester 7:5 dayag ang akrostiko sa balaang pahayag “Ako mapamatud-an nga mao.”—Tan-awa ang mga nota sa ubos sa Ester 1:20; 5:4, 13; 7:7, ingon man sa 7:5.

3. Unsang mga hitabo mipakitag pagtuo ug pag-ampo sa Diyos, ug unsang mga hitabo misugyot sa pagmaniobra sa Diyos sa mga butang?

³ Sa tibuok rekord kini dayag lig-on si Mardokeo midawat ug mituman sa kasugoan ni Jehova. Midumili siya sa pagyukbo sa pagpasidungog sa tawo kinsa lagmit Amalekanhon; markado sa Diyos ang mga Amalekanhon sa pagkapuo. (Est. 3:1, 5; Deut. 25:19; 1 Sam 15:3) Ang pahayag ni Mardokeo sa Ester 4:14 mipasabot nga iyang gipaabot ang kaluwasan gikan kang Jehova ug siya dunay pagtuo sa langitnong direksiyon sa tibuok kurso sa mga hitabo. Ang pagpuasa ni Ester, uban sa susamang aksiyon sa ubang Hudiyo, sulod sa tulo ka adlaw una pa siya miatubang sa hari mipakitag pagsalig sa Diyos. (Est. 4:16) Ang pagmaniobra sa Diyos sa mga hitabo gisugyot usab sa pagbaton ni Ester sa pabor sa mga mata ni Hegai, ang magbalantay sa mga babaye, ug sa pagkawala makatulog sa hari sa gabii nga iyang gipatawag ang opisyal nga mga rekord ug nakaplagan nga si Mardokeo wala kapasidunggi sa iyang miagi maayong buhat. (Est. 2: 8, 9; 6:1-3; itandi ang Proverbio 21:1.) Wayduda dunay reperensiya sa pag-ampo sa mga pulong, “sa mga butang sa pagpuasa ug sa ilang pagtuaw sa panabang.”—Est. 9:31.

4. Sa unsang paagi ang basahon sa Ester gilig-on ingon kasaligan ug kamatuoran?

⁴ Daghang kamatuoran milig-on sa rekord ingon kasaligan ug matuod. Gidawat kini sa Hudiyong katawhan, gitawag sa yano ang basahon Meghil·lahʹ, nagkahulogan “rolyo; linukot.” Dayag kini gilakip sa Hebreohanong kanon ni Esdras, nga pihong mosalikway sa sulusugilanon. Hangtod niining adlawa, gisaulog sa mga Hudiyo ang pista sa Purim, o Ripa, sa dakong kaluwasan sa panahon ni Ester. Gipresentar sa basahon ang Persiyanhong pamatasan ug kustombre sa samag-kinabuhing paagi ug harmonya uban sa hiilhang kamatuoran sa kasaysayan ug kaplag arkiyolohikal. Pananglitan, ang basahon sa Ester hustong mihubit sa paagi sa mga Persiyanhon sa pagpasidungog sa usa ka tawo. (6:8) Ang pagpangubkob arkiyolohikal mibutyag sa mga hulad sa palasyo sa hari sumala sa gihatag sa basahon sa Ester eksakto sa kinagamayang detalye. a—5:1, 2.

5. Unsang kaeksakto mihatag sa talaan sa Ester sa nota sa kamatuoran, ug uban sa unsang panahon ang pinulongan harmonya?

⁵ Kining katakdo mamatikdan usab sa talaan mismo, sa maampingong pagngalan sa mga opisyal ug mga alagad sa korte, bisan ngani sa mga ngalan sa napulo ka anak ni Haman. Ang kagikanan ni Mardokeo ug Ester gisubay balik kang Kis sa tribo ni Benjamin. (2:5-7) Ang mga reperensiya gihimo sa opisyal nga mga rekord sa Persiyanhong kagamhanan. (2:23; 6:1; 10:2) Ang pinulongan sa basahon ulahing Hebreohanon, uban sa daghang pulong ug pahayag sa Persiyanhon ug Aramaiko nga gidugang, diin kining estilo tukma nianang sa Cronicas, Esdras, ug Nehemias, busa bug-os harmonya uban sa panahon diin kini gisulat.

6. (a) Unsang hugna sa panahon ang gipakita sa basahon sa Ester? (b) Unsa ang gisugyot sa ebidensiya maylabot sa magsusulat, ingon man sa dapit ug panahon sa pagsulat?

⁶ Gihunahuna nga ang mga hitabo sa Ester nahimutang sa mga adlaw kanus-a ang gamhanan Persiyanhong imperyo diha sa kinatayuktokan niini ug kini mikobre sa mga 18 ka tuig sa paghari ni Ahasuero (Herhes I). Ang hugna sa panahon, ngadto sa mga 475 W.K.P., gipasabot sa testimonyo gikan sa Grego, Persiyanhon, ug Babilonyanhong tinubdan. b Si Mardokeo, saksi-mata ug pangunang karakter sa talaan, dayag misulat sa basahon; ang suod ug detalyadong talaan mipakitang ang magsusulat buhi latas niining mga hitaboa sa palasyo sa Susan. c Bisan pa siya wala hisgoti sa bisan unsa laing basahon sa Bibliya, waykwestiyon si Mardokeo aktuwal nga indibiduwal sa kasaysayan. Makapainteres, usa kay waypetsa tekstong cuneiform nakaplagang gibatbat ni A. Ungnad sa Alemanya nga mipunting kang Mardukâ (Mardokeo?) isip hataas opisyal sa korte sa Susa (Susan) sulod sa paghari ni Herhes I. d Didto sa Susan waydudang gihuman ni Mardokeo ang rekord sa mga hitabo sa Ester human gilayon kini nahitabo, nga mao, mga 475 W.K.P.

KAUNDAN SA ESTER

7. Unsang krisis ang naugmad sa kumbira ni Ahasuero, ug unsang aksiyon ang gikuha sa hari ingon resulta?

⁷ Hara Vasti gipulihan (1:1-22). Kini ang ikatulong tuig sa paghari ni Ahasuero. Gihimo niya ang dakong kumbira alang sa opisyales sa iyang imperyo, gipakita kanila ang bahandi ug himaya sa iyang gingharian sulod sa 180 ka adlaw. Sunod, dunay dako pito ka adlaw nga pista alang sa tanang katawhan sa Susan. Sa samang panahon, si Vasti nga hara mihimog kumbira alang sa kababayen-an. Gipasigarbo sa hari ang iyang bahandi ug himaya ug, malipayon uban sa bino, mitawag kang Vasti sa pag-anha ug pagpakita sa iyang katahom sa katawhan ug sa mga prinsipe. Ang hara si Vasti mipadayon sa pagdumili. Sa tambag sa opisyales sa korte, nga mipunting kining daotang panig-ingnan makapakaulaw sa hari sa tibuok imperyo, giwagtang ni Ahasuero si Vasti isip hara ug mimantalag dokumento sa pag-awhag sa tanang asawa sa “pagpasidungog sa ilang mga tag-iya” ug sa matag bana nga “mopadayon sa paglihok isip prinsipe sa ila mismong balay.”—1:20, 22.

8. (a) Unsang mga hitabo mitultol sa pagkahimong hara ni Ester? (b) Unsang laraw ang nahiukban ni Mardokeo, ug unsang rekord ang gihimo niini?

⁸ Si Ester nahimong hara (2:1-23). Sa ulahi, ang hari mitudlo ug mga komisyonado sa pagpangita sa labing matahom nga mga birhen sa tanang 127 ka probinsiya sa imperyo ug sa pagdala kanila sa Susan, diin sila andamon sa pagpatahom alang sa presentasyon sa hari. Taliwala sa batan-ong mga babayeng gipili mao si Ester. Si Ester usa ka Hudiyang ilo, “matahom sa porma ug maanyag sa panagway,” nga gipadako sa iyang ig-agaw si Mardokeo, opisyal sa Susan. (2:7) Ang Hudiyong ngalan ni Ester, Hadasa, nagkahulogan “Mirto.” Si Hegai, ang magbalantay sa mga babaye, nahimuot kang Ester ug gihatagan siya ug espesyal nga pagtagad. Walay usa ang nahibalo siya Hudiya, kay gisugo siya ni Mardokeo nga huptan kining sekreto. Sa ulahi ang batan-ong mga babaye gidala sa hari. Iyang gipili si Ester isip iyang bag-ong hara, ug usa ka bangkete ang gihimo sa pagsaulog sa iyang koronasyon. Wala madugay sa ulahi, si Mardokeo nakadungog ug daotang laraw sa pagpatay sa hari, ug iyang gisugo si Ester nga ipahibalo kini kaniya “sa ngalan ni Mardokeo.” (2:22) Nahiukban ang laraw, ang mga tiglaraw gibitay, ug ang rekord gihimo sa harianong kasaysayan.

9. Sa unsang paagi si Mardokeo nakapasuko kang Haman, ug unsang harianong dekreto ang nabatonan sa ulahi batok sa mga Hudiyo?

 ⁹ Daotang laraw ni Haman (3:1–5:14). Mga upat ka tuig ang milabay. Si Haman, lagmit kaliwat sa Amalekanhon haring Agag nga gipatay ni Samuel, nahimong primero ministro. (1 Sam. 15:33) Gibayaw siya sa hari ug gisugo ang iyang tanang alagad sa ganghaan sa hari sa pagyukbo sa atubangan ni Haman. Kini milakip kang Mardokeo. Bisan pa, si Mardokeo midumili sa pagbuhat niini, gipahibalo ang mga alagad sa hari nga siya Hudiyo. (Itandi ang Exodo 17:14, 16.) Si Haman napuno sa kasuko ug, sa pagkaplag si Mardokeo Hudiyo, nakakita niini sa dakong oportunidad sa pagwagtang kang Mardokeo ug sa tanang Hudiyo makausa alang sa tanang panahon. Ang ripa (pur) gihimo sa pagtino sa maayong adlaw sa paghanaw sa mga Hudiyo. Gigamit ang iyang pabor uban sa hari, gisumbong ni Haman ang kamalapason batok sa mga Hudiyo ug nangayo nga ang ilang kalaglagan isulat. Gitanyag ni Haman ang amot nga 10,000 ka talentong pilak (mga $66,060,000) alang sa gastos sa pagpatay. Ang hari misugot, ug ang sinulat nga mga mando, uban sa patik sa singsing sa hari, gipadala sa tibuok imperyo, nga migahin sa Adar ika-13 ingon adlaw sa pagpuo sa mga Hudiyo.

10. Sa unsang paagi sila Mardokeo ug Ester mipadayon uban sa pagtuo sa gahom ni Jehova?

¹⁰ Pagkadungog sa sugo, si Mardokeo ug tanang Hudiyo nagbangotan sa sapot nga sako ug abo. Dunay “pagpuasa ug paghilak ug pagminatay.” (Est. 4:3) Sa dihang gipahibalo ni Mardokeo mahitungod sa kalisod sa mga Hudiyo, si Ester sa una nanagana sa paglaban. Kamatayon ang silot alang sa pag-anha nga wala dapita sa hari. Bisan pa, gipakita ni Mardokeo ang iyang pagtuo sa gahom ni Jehova pinaagi sa pagpahayag nga kon si Ester mopakyas kanila, mamatay siya sa gihapon ug ang kaluwasan “mahiabot sa mga Hudiyo gikan sa laing dapit.” Dugang pa, dili kaha si Ester nahimong hara “alang sa panahon sama niini”? (4:14) Nakita ang isyu, sugot siya sa pagrisgo sa iyang kinabuhi, ug ang tanang Hudiyo sa Susan mipuasa uban kaniya sulod sa tulo ka adlaw.

11. Sa unsang paagi gigamit ni Ester ang iyang pabor sa hari, apan unsa ang gilaraw ni Haman batok kang Mardokeo?

¹¹ Unya, gisul-oban sa iyang harianong kinanindotan, si Ester mipakita sa atubangan sa hari. Nakabaton siya ug pabor sa iyang mga mata, ug gitunol ang iyang bulawang setro, nga nakaluwas sa iyang kinabuhi. Karon siya midapit sa hari ug kang Haman sa kumbira. Sa panahon sa kumbira, ang hari miawhag kaniya sa pagpahibalo sa iyang petisyon, mipasalig kini ihatag, “hangtod sa katunga sa gingharian,” diin siya midapit sa duha sa laing kumbira sunod adlaw. (5:6) Migula si Haman nga masadyaon. Apan diha sa ganghaan sa hari si Mardokeo! Makausa pa siya midumili sa pagpasidungog kang Haman o sa pagpangurog sa atubangan niya. Ang kasadya ni Haman gipulihan sa kasuko. Ang iyang asawa ug mga higala misugyot siya mobuhat ug bitayan 50 ka maniko (22.3 m) ang gihabugon ug hangyoon ang hari bitayon si Mardokeo niini. Gipahimo dayon ni Haman ang bitayan.

12. Unsang pagbali sa mga hitabo ang miresulta sa pagpasidungog ni Ahasuero kang Mardokeo, sa kaulawan ni Haman?

¹² Nabali ang mga lamesa (6:1–7:10). Nianang gabhiona dili makatulog ang hari. Iyang gipakuha ang basahon sa mga rekord ug gibasa kaniya, ug iyang nadiskobrehan siya wala makaganti kang Mardokeo alang sa pagluwas sa iyang kinabuhi. Sa ulahi, nangutana ang hari kon kinsa ang naa sa sawang. Si Haman, nga mianha sa pagpangayo sa hari sa sugo sa kamatayon ni Mardokeo. Ang hari nangutana kang Haman sa unsang paagi ang nakapahimuot sa hari pasidunggan. Nagpakaingon siya ang naa sa hunahuna sa hari, gilaraw ni Haman ang hinobrang programa sa pagpasidungog. Apan ang hari misugo kaniya: “Buhata kana kang Mardokeo nga Hudiyo”! (6:10) Si Haman waykapilian kondili bistihan si Mardokeo sa harianong katahom, gipalingkod sa kabayo sa hari, ug gisuroy siya sa plasa publiko sa siyudad, nagmantala sa unahan niya. Naulawan, midali si Haman sa pagpauli nga nagbangotan. Ang iyang asawa ug mga higala walay ikatanyag nga kalipay. Alaot si Haman!

13. Unsa ang gibutyag ni Ester sa kumbira, nga mitultol sa unsang kaalaot kang Haman?

¹³ Panahon na alang kang Haman sa pagtambong sa kumbira uban sa hari ug ni Ester. Gipahayag sa hara nga siya ug ang iyang katawhan gibaligya, aron laglagon. Kinsa ang nangahas sa pagbuhat niining kadaotan? Nagkanayon si Ester: “Ang tawo, ang kabatok ug kaaway, kining daotang Haman.” (7:6) Mitindog ang hari sa kasuko ug milakaw sa tanaman. Nag-inusara uban sa hara, si Haman nangaliyupo alang sa iyang kinabuhi, ug ang hari, sa paghibalik, dugang nasuko sa pagkakita kang Haman sa higdaan sa hara. Dihadiha iyang gisugo nga si Haman bitayon sa mismong bitayan iyang giandam alang kang Mardokeo!—Sal. 7:16.

14. Giunsa pagganti sa hari sila Ester ug Mardokeo, ug uban sa unsang sinulat nga dekreto iyang gipaboran ang mga Hudiyo?

¹⁴ Si Mardokeo gituboy, mga Hudiyo naluwas (8:1–10:3). Gihatag sa hari kang Ester ang tanang kabtangan ni Haman. Gipahibalo ni Ester kang Ahasuero ang iyang relasyon kang Mardokeo, nga gituboy sa hari sa kanhing puwesto ni Haman, gihatag kaniya ang harianong singsing. Makausa pa, girisgo ni Ester ang iyang kinabuhi sa pag-adto sa atubangan sa hari sa paghangyo sa pagtangtang sa sinulat nga dekreto sa paglaglag sa mga Hudiyo. Bisan pa, “ang mga balaod sa Persiya ug Medya” dili mausab! (1:19) Busa gihatag sa hari kang Ester ug Mardokeo ang awtoridad sa pagsulat sa bag-ong balaod ug patikan sa singsing sa hari. Kining sinulat nga sugo, nga gipadala sa tibuok imperyo sa samang paagi sa una, mihatag sa mga Hudiyo sa katungod sa ‘pagtigom sa ilang kaugalingon ug sa pagbarog alang sa ilang mga kalag, sa pagpuo ug pagpatay ug paglaglag sa tanang puwersa sa katawhan ug distrito hurisdiksiyonal nga mosukol kanila, kabataan ug kababayen-an, ug sa pagsakmit sa ilang butang,’ sa samang adlaw nga ang balaod ni Haman moepekto.—8:11.

15. (a) Unsa ang sangpotanan sa away, ug unsang pista ang gisugdan ni Mardokeo? (b) Sa unsang puwesto gituboy si Mardokeo, ug sa unsang katuyoan iyang gigamit kining awtoridad?

 ¹⁵ Sa dihang ang tinudlong adlaw, Adar ika-13, miabot, walay tawo ang makabarog atubangan sa mga Hudiyo. Sa petisyon ni Ester sa hari, ang pagpakig-away gipadayon sa ika-14 ka adlaw sa Susan. Sa kinatibuk-an, 75,000 ka kaaway sa mga Hudiyo namatay sa tibuok imperyo. Dugang 810 ang gipatay sa kastilyo sa Susan. Lakip niini mao ang napulo ka anak ni Haman, nga gipatay sa unang adlaw ug gibitay sa ikaduhang adlaw. Walay pagsakmit sa mga butang. Sa Adar ika-15, dunay pahulay, ug ang mga Hudiyo mihatag lugar sa kumbira ug kasadya. Karon gihatag ni Mardokeo ang sinulat nga instruksiyon sa mga Hudiyo sa pagsaulog niining pista sa “Pur, nga mao, sa Ripa,” matag tuig sa ika-14 ug ika-15 sa Adar, ug kini ilang gibuhat hangtod karong adlawa. (9:24) Si Mardokeo gipadako sa gingharian ug gigamit ang iyang puwesto isip ikaduha sa Haring Ahasuero “sa kaayohan sa iyang katawhan ug sa pagpamolong sa kalinaw sa tanan nilang kaliwatan.”—10:3.

NGANONG MAPUSLANON

16. Unsang balaang prinsipyo ug takos nga sundanan ang makaplagan sa mga Kristohanon sa basahon sa Ester?

¹⁶ Samtang walay laing magsusulat sa Bibliya ang mihimo sa bisan unsa direktang pagkutlo sa Ester, ang basahon bug-os harmonya sa uban sa dinasig nga Kasulatan. Sa matuod, kini mitagana sa pipila ka nindot ilustrasyon sa mga prinsipyo sa Bibliya nga sa ulahi gipahayag sa Kristohanon Gregong Kasulatan ug nga mapadapat sa tanang magsisimba ni Jehova sa tanang panahon. Ang pagtuon sa mosunod nga mga pasahe wala lamang mopakita niini apan kini molig-on sa Kristohanong pagtuo: Ester 4:5—Filipos 2:4; Ester 9:22—Galacia 2:10. Ang sumbong gihimo batok sa mga Hudiyo, nga sila wala motuman sa kasugoan sa hari, susama sa sumbong gibangon batok sa unang mga Kristohanon. (Est. 3:8, 9; Buh. 16:21; 25:7) Ang matuod nga mga alagad ni Jehova moatubang sa maong mga sumbong nga wayhadlok ug uban sa mainampoong pagsalig sa langitnong gahom sa pagluwas, sama sa nindot nga sundanan nila Mardokeo, Ester, ug sa ilang kaubanang Hudiyo.—Est. 4:16; 5:1, 2; 7:3-6; 8:3-6; 9:1, 2.

17. Sa unsang paagi gipakita nila Mardokeo ug Ester ang hustong kurso sa pagpasakop sa kaugalingon sa Diyos ug sa “labaw nga mga awtoridad”?

¹⁷ Ingon mga Kristohanon dili kita mohunahuna nga ang atong kahimtang lahi nianang ila ni Mardokeo ug Ester. Kita usab nagkinabuhi ubos sa “labaw nga mga awtoridad” sa langyaw nga kalibotan. Kini atong tinguha nga mahimong masinugtanon-balaod nga mga lungsoranon sa bisan unsang nasod kita nagpuyo, apan sa samang panahon, buot natong butangan ug utlanan taliwala sa ‘pagbayad balik kang Cesar sa mga butang ni Cesar ug sa mga butang sa Diyos sa Diyos.’ (Roma 13:1; Luc. 20:25) Sila Primero Ministro Mardokeo ug Hara Ester mipahalunag maayong panig-ingnan sa debosyon ug pagsugot sa ilang sekular nga katungdanan. (Est. 2:21-23; 6:2, 3, 10; 8:1, 2; 10:2) Bisan pa, si Mardokeo sa wayhadlok mibutang ug latid sa pagsugot sa harianong sugo sa pagyukbo sa atubangan sa talamayong Agagihanon, si Haman. Dugang pa, gitino niyang ang pag-apelar himoon sa pagpangitag legal nga remedyo sa dihang si Haman milaraw sa paglaglag sa mga Hudiyo.—3:1-4; 5:9; 4:6-8.

18. (a) Unsa ang nagmatuod nga ang basahon sa Ester “dinasig sa Diyos ug mapuslanon”? (b) Sa unsang paagi kini midasig sa pagpanalipod sa intereses sa Gingharian sa Diyos?

¹⁸ Ang tanang ebidensiya mipunting sa basahon sa Ester nga bahin sa Balaang Bibliya, “dinasig sa Diyos ug mapuslanon.” Bisan pa wala sa direkta mihisgot sa Diyos o sa iyang ngalan, kini mitagana kanato sa lig-ong panig-ingnan sa pagtuo. Sila Mardokeo ug Ester dili yanong mga bunga sa imahinasyon sa maayong manugilanon, apan sila matuod nga mga alagad ni Jehova nga Diyos, mga tawong mibutang sa ilang bug-os kumpiyansa sa gahom ni Jehova sa pagluwas. Bisan pa sila nagkinabuhi ubos sa “labaw nga mga awtoridad” sa langyaw nga yuta, gigamit nila ang tanang legal nga paagi sa pagpanalipod sa intereses sa katawhan sa Diyos ug sa ilang pagsimba. Kita karon makasunod sa ilang panig-ingnan sa “pagpanalipod ug legal nga paglig-on sa maayong balita” sa Gingharian sa Diyos sa kaluwasan.—Fil. 1:7.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]