Basahon sa Bibliya Numero 2​—Exodo

Magsusulat: Moises

Dapit Gisulatan: Kamingawan

Sinulat Nahuman: 1512 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: 1657-1512 W.K.P.

1. (a) Unsa ang dagkong punto sa Exodo? (b) Unsang mga ngalan ang gihatag sa Exodo, ug sa unsang talaan kini sumpay?

 ANG makapagimok-kalag nga talaan sa hinongdanong ilhanan ug katingalahang gihimo ni Jehova sa pagluwas sa iyang katawhan gikan sa kasakit sa Egipto, sa pagtukod sa Israel isip iyang espesyal nga kabtangan ingon “usa ka gingharian sa mga saserdote ug usa ka balaang nasod,” ug sa sinugdan sa kasaysayan sa Israel isip teokratikong nasod—kini ang dagkong punto sa basahon sa Exodo sa Bibliya. (Ex. 19:6) Sa Hebreohanon kini gitawag Weʼelʹleh shemohthʹ, nagkahulogan “Karon kini ang mga ngalan,” o yanong Shemohthʹ, “Mga Ngalan,” sumala sa unang mga pulong niini. Ang modernong ngalan gikan sa Gregong Septuagint, gitawag Eʹxo·dos, nga gi-Latin sa Exodus, nagkahulogan “Pagbiya” o “Paglarga.” Nga ang Exodo sumpay sa Genesis gipakita sa unang pulong, “Karon” (literal, “Ug”), ug sa pagtala usab sa mga ngalan sa mga anak ni Jacob, gikan sa mas bug-os nga rekord sa Genesis 46:8-27.

2. Unsa ang gibutyag sa Exodo mahitungod sa ngalan JEHOVA?

² Gibutyag sa basahon sa Exodo ang halangdong ngalan sa Diyos, JEHOVA, sa tanang kadan-ag sa himaya ug kabalaan niini. Samtang mipadayon siya sa pagpasundayag sa giladmon sa kahulogan sa iyang ngalan, miingon ang Diyos kang Moises, “AKO MAPAMATUD-AN NGA MAO ANG AKO MAPAMATUD-AN,” ug midugang nga siya moingon sa Israel, “AKO MAPAMATUD-AN NGA MAO [Hebreohanon: אהיה, ʼEh·yehʹ, gikan sa Hebreohanong berbo ha·yahʹ ] ang nagpadala kanako nganha kaninyo.” Ang ngalan JEHOVA (יהוה, YHWH) gikan sa agid-agid Hebreohanong berbo ha·wahʹ, “mahimo,” ug aktuwal nagkahulogan “Iyang Gipahinabong Mahimo.” Tinong ang gamhanan ug makahahadlok nga buhat ni Jehova nga karon iyang gipahinabo alang sa iyang katawhan, Israel, mipadako ug mibisti nianang ngalan sa masilakong himaya, mihimo niining handomanan “sa tanang kaliwatan,” ang ngalan nga katahaan hangtod sa hangtod. Labing mapuslanon sa tanang butang kita mahibalo sa kahibudnganang kasaysayan libot sa ngalan ug mosimba sa bugtong matuod nga Diyos, Usa nga mipahayag, “Ako si Jehova.” a—Ex. 3:14, 15; 6:6.

3. (a) Sa unsang paagi kita nahibalo nga si Moises ang misulat sa Exodo? (b) Kanus-a gisulat ang Exodo, ug unsang panahon ang gikobrehan niini?

³ Si Moises misulat sa Exodo, kay gipakita kini nga ikaduhang tomo sa Pentateuko. Gipakita usab sa basahon mismo sa tulo ka higayon misulat si Moises sa direksiyon ni Jehova. (17:14; 24:4; 34:27) Sumala sa  mga eskolar sa Bibliya sila Westcott ug Hort, sila Jesus ug ang mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan mikutlo o mipunting sa Exodo kapin sa 100 ka beses, sama kang Jesus nga miingon: “Si Moises mihatag kaninyo sa Kasugoan, dili ba?” Gisulat ang Exodo sa kamingawan sa Sinai, sa tuig 1512 W.K.P., tuig tapos ang mga anak sa Israel mibiya sa Egipto. Kini mikobre sa hugna sa 145 ka tuig, gikan sa kamatayon ni Jose sa 1657 W.K.P. ngadto sa pagtukod sa tabernakulo sa pagsimba kang Jehova sa 1512 W.K.P.—Juan 7:19; Ex. 1:6; 40:17.

4, 5. Unsang ebidensiyang arkiyolohikal ang misuporta sa talaan sa Exodo?

⁴ Napalandong nga ang mga hitabo sa Exodo nahitabo mga 3,500 ka tuig kanhi, makapahingangha ang kadaghanon sa arkiyolohikal ug ubang ebidensiya nga nagmatuod sa katukma sa rekord. Ang Egiptohanong mga ngalan gigamit sa husto sa Exodo, ug ang mga titulong gihisgotan tukma sa Egiptohanong inskripsiyon. Gipakita sa arkiyolohiya nga kustombre sa mga Egiptohanon ang pagtugot sa mga langyaw sa pagpuyo sa Egipto apan bulag kanila. Ang mga tubig sa Nilo gikaligoan, nga nahinumdom sa anak-babaye ni Paraon nga naligo didto. Ang tisa nakaplagang gihimo nga duna o wala sa dagami. Usab, sa kinapungkayan sa Egipto ilado ang mga madyikero.—Ex. 8:22; 2:5; 5:6, 7, 18; 7:11.

⁵ Gipakita sa mga monumento nga ang mga Paraon personal nga nanguna sa ilang mga magkakaro sa gubat, ug gipakita sa Exodo nga ang Paraon sa adlaw ni Moises misunod niining kustombre. Kadako sa iyang kaulawan! Apan ngano ang karaan Egiptohanong rekord wala mihisgot sa panaw sa mga Israelita sa ilang yuta o sa kalamidad nga nahitabo sa Egipto? Gipakita sa arkiyolohiya nga kini kustombre sa bag-o Egiptohanong dinastiya sa pagpapas sa bisan unsang butang dili madayegon sa unang rekord. Bisan kanus-a wala nila girekord ang makauulaw nga kapildihan. Ang hampak batok sa mga diyos sa Egipto—sama sa diyos Nilo, diyos baki, ug diyos adlaw—nga nakapakaulaw niining bakak nga mga diyos ug nakita si Jehova supremo, dili haom sa kasaysayan sa garbosong nasod.—14:7-10; 15:4. b

6. Uban sa unsang mga dapit ang unang mga kampo sa mga Israelita sa kasagaran giila?

⁶ Ang 40 ka tuig nga pag-alagad ni Moises kang Jetro isip magbalantay nakasinati kaniya sa kahimtang ug nahimutangan sa tubig ug pagkaon sa dapit, nga mihimo kaniyang takos sa pagpanguna sa Exodo. Ang eksaktong ruta sa Exodo dili tinong masubay karon, sanglit ang lainlaing dapit gihisgotan sa talaan wala sa piho makaplagi. Bisan pa, ang Mara, usa sa unang mga kampo sa Lawis Sinai, sagad hiilhan uban sa ʽEin Hawwara, 80 ka kilometro HHS sa modernong Sues. Ang Elim, ang ikaduhang kampo, tradisyonal nga giila uban sa Wadi Gharandel, mga 88 ka kilometro HHS sa Sues. Makapainteres, kining modernong dapit hiilhang may tubig uban sa tanom ug palma, nga nahinumdom sa Biblikanhong Elim, nga dunay “napulog-duha ka tuboran sa tubig ug kapitoan ka kahoy nga palma.” c Ang pagkakasaligan sa talaan ni Moises, bisan pa, wala mag-agad sa paglig-on sa arkiyolohiya sa lainlaing dapit sa alagian.—15:23, 27.

7. Unsang laing ebidensiya, lakip sa pagtukod sa tabernakulo, milig-on sa Exodo nga dinasig?

⁷ Ang talaan sa pagtukod sa tabernakulo sa kapatagan atubangan sa Sinai takdo sa lokal nga kahimtang. Usa ka eskolar mipahayag: “Sa porma, katukoran, ug materyales, ang tabernakulo iya sa bug-os sa kamingawan. Ang kahoy nga gigamit sa katukoran dagayang makaplagan didto.” d Bisan kon kini sa natad sa ngalan, kustombre, relihiyon, dapit, geograpiya, o materyal, ang katigoman sa gawas nga ebidensiya milig-on sa dinasig nga talaan sa Exodo, karon mga 3,500 ka tuig na.

8. Sa unsang paagi ang Exodo gipakitang gitagik sa uban sa Kasulatan isip dinasig ug mapuslanon?

⁸ Ang ubang magsusulat sa Bibliya kanunay mipunting sa Exodo, sa matagnaong kahinongdanon ug bili niini. Kapin sa 900 ka tuig sa ulahi, si Jeremias misulat mahitungod sa “matuod nga Diyos, ang Usa nga dako, ang Usa nga gamhanan, si Jehova sa kasundalohan ang iyang ngalan,” nga mipagula sa iyang katawhan, Israel, gikan sa Egipto “uban sa ilhanan ug katingalahan ug sa kusganong kamot ug sa bukton nga tinuy-od ug sa dakong kalisang.” (Jer. 32:18-21) Kapin sa 1,500 ka tuig sa ulahi, gibase ug dako ni Esteban ang iyang makapalihok nga pamatuod nga mitultol sa pagkamartir niya sa impormasyon sa Exodo. (Buh. 7:17-44) Ang kinabuhi ni Moises gisitar kanato nga panig-ingnan sa pagtuo sa Hebreohanon 11:23-29, ug si Pablo mihimog subsob nga reperensiya sa Exodo sa pagpahalunag panig-ingnan ug pasidaan kanato karon. (Buh. 13:17; 1 Cor. 10:1-4, 11, 12; 2 Cor. 3:7-16) Tanan kini mitabang kanato pagpabili kon sa unsang paagi ang mga bahin sa Bibliya gitagik sa usa ug usa, matag bahin miambit sa bugna sa katuyoan ni Jehova sa paaging mapuslanon.

KAUNDAN SA EXODO

9. Ubos sa unsang sirkumstansiya si Moises natawo ug gimatuto?

⁹ Gisugo ni Jehova si Moises, gipasiugda ang Iya mismong Handomanang Ngalan (1:1–4:31). Human nganli ang mga anak ni Israel nga milugsong sa Egipto, girekord sa Exodo ang kamatayon ni Jose. Sa dagan sa panahon mipuli ang bag-ong hari sa Egipto. Sa dihang nakita niya ang mga Israelita mipadayon sa “pagdaghan ug sa pagtubong gamhanan sa talagsaong katulin,” misagop siya ug mga laraw, lakip ang pinugos nga trabaho, ug misulay sa pagpakunhod sa lalaking populasyon sa Israel pinaagi sa pagsugo sa pagpatay sa tanan bag-o matawo batang lalaki. (1:7) Ubos niining sirkumstansiya usa ka anak-lalaki natawo sa  usa ka Israelita sa panimalay ni Levi. Kining bataa ang ikatulo sa panimalay. Sa dihang siya tulo ka bulan pa, gitago siya sa iyang inahan sa arkang papiro sa tunga sa kabugangan sa daplin sa Suba Nilo. Nakaplagan siya sa anak-babaye ni Paraon, nga nakagusto sa bata ug misagop kaniya. Ang iya mismong inahan mao ang nahimong iwa, ug ingon resulta, midako siya sa Israelitang panimalay. Sa ulahi gidala siya sa korte ni Paraon. Ginganlan siya Moises, nagkahulogan “Gikuha [nga mao, giluwas gikan sa tubig].”—Ex. 2:10; Buh. 7:17-22.

10. Unsang mga hitabo mitultol sa pagkomisyon kang Moises sa espesyal nga pag-alagad?

¹⁰ Kining Moises interesado sa kaayohan sa iyang isigka Israelita. Gipatay niya ang usa ka Egiptohanon alang sa pagmaltratar sa usa ka Israelita. Ingon resulta, mikagiw siya, ug midangat sa yuta sa Midian. Didto naminyo siya kang Sipora nga anak ni Jetro, saserdote sa Midian. Sa dagan sa panahon si Moises nahimong amahan sa duha ka anak, sila Gersom ug Elieser. Unya, sa panuigon nga 80, human sa 40 ka tuig sa kamingawan, si Moises gisugo ni Jehova alang sa espesyal nga pag-alagad sa pagbalaan sa ngalan ni Jehova. Usa ka adlaw samtang nagbantay sa panon ni Jetro duol sa Horeb, “ang bukid sa matuod nga Diyos,” nakita ni Moises ang sapinit nga misiga apan wala maugdaw. Sa miduol siya sa pagsusi, gisultihan siya sa manolonda ni Jehova, nga mitug-an kaniya sa katuyoan sa Diyos sa pagkuha sa Iyang katawhan “ang mga anak sa Israel gikan sa Egipto.” (Ex. 3:1, 10) Si Moises gigamit nga instrumento ni Jehova sa pagpagawas sa Israel sa Egiptohanong pagkaulipon.—Buh. 7:23-35.

11. Sa unsang espesyal nga diwa gipahibalo karon ni Jehova ang iyang ngalan?

¹¹ Unya si Moises nangutana kon unsaon niya pagpaila sa Diyos sa mga anak sa Israel. Dinhi, sa unang higayon, gipahibalo ni Jehova ang matuod nga kahulogan sa iyang ngalan, milangkit niini uban sa iyang ispisipikong katuyoan ug sa pagtukod niini isip handomanan. “Mao kini ang igaingon nimo sa mga anak sa Israel, ‘AKO MAPAMATUD-AN NGA MAO ang nagpadala kanako kaninyo . . . Si Jehova ang Diyos sa inyong mga amahan, ang Diyos ni Abraham, ang Diyos ni Isaac ug ang Diyos ni Jacob, nagpadala kanako kaninyo.’” Ang iyang ngalan, Jehova, mipaila kaniya isip usa kinsa mopahinabo sa iyang katuyoan maylabot sa katawhan nga nagdala sa iyang ngalan. Niining katawhan, kaliwat ni Abraham, iyang ihatag ang yutang gisaad sa ilang mga amahan, “yutang nag-agay sa gatas ug dugos.”—Ex. 3:14, 15, 17.

12. Unsa ang gitin-aw ni Jehova kang Moises mahitungod sa pagpagawas sa mga Israelita, ug sa unsang paagi gidawat sa katawhan ang mga ilhanan?

¹² Gitin-aw ni Jehova kang Moises nga ang hari sa Egipto dili mopagawas sa mga Israelita apan kinahanglan Siya mobunal una sa Egipto uban sa Iyang tanan katingalahang buhat. Ang igsoon ni Moises, si Aaron, gihatag kaniya nga tigpamaba, ug nakadawat sila ug tulo ka ilhanan aron sa pagkumbensir sa mga Israelita nga sila mianha sa ngalan ni Jehova. Samtang sa dalan pa Egipto, kinahanglan ang pagtuli sa anak ni Moises aron pagsanta sa kamatayon sa panimalay, mipahinumdom kang Moises sa kinahanglanon sa Diyos. (Gen. 17:14) Gitigom nila Moises ug Aaron ang mga tigulang lalaki sa mga anak sa Israel ug gipahibalo sila sa katuyoan ni Jehova sa pagkuha kanila gikan sa Egipto ug sa pagdala kanila ngadto sa Yutang Saad. Gihimo nila ang mga ilhanan, ug ang katawhan mituo.

13. Unsa ang resulta sa unang engkuwentro ni Moises kang Paraon?

¹³ Ang mga hampak sa Egipto (5:1–10:29). Sila Moises ug Aaron karon miadto kang Paraon ug mipahibalo nga si Jehova, Diyos sa Israel, miingon: “Palakta ang akong katawhan.” Sa mayubitong tono, ang garbosong Paraon mitubag: “Kinsa si Jehova, aron nga sugton ko ang iyang tingog sa pagpalakaw sa Israel. Wala gayod ako makaila kang Jehova ug, dugang pa, dili nako palakwon ang Israel.” (5:1, 2) Inay sa pagpagawas sa mga Israelita, giimposar niya ang mas bug-at nga bulohaton kanila. Bisan pa, si Jehova misubli sa iyang saad sa kaluwasan, makausa pa milangkit niini uban sa pagbalaan sa iyang ngalan: “Ako si Jehova . . . Ako magapamatuod nga inyong Diyos . . . Ako si Jehova.”—6:6-8.

14. Sa unsang paagi ang mga Egiptohanon napugos sa pag-ila sa “tudlo sa Diyos”?

¹⁴ Ang ilhanang gihimo ni Moises sa atubangan ni Paraon, pinaagi sa pagbalibag ni Aaron sa iyang sungkod nga nahimong dakong bitin, gisundog sa madyikerong mga saserdote sa Egipto. Bisan pa ang ilang mga bitin gisubad sa dakong bitin ni Aaron, sa gihapon ang kasingkasing ni Paraon migahi. Unya si Jehova mipadayon sa pagdala sa napulo sunodsunod bug-at nga hampak sa Egipto. Una, ang ilang suba Nilo ug ang tanang tubig sa Egipto nahimong dugo. Unya ang hampak sa mga baki miabot kanila. Kining duha ka hampak gisundog sa madyikerong mga saserdote, apan ang ikatulong hampak, kanang sa kuto sa tawo ug mananap, wala. Ang mga saserdote sa Egipto miilang kini “ang tudlo sa Diyos.” Bisan pa, si Paraon dili mopalakaw sa Israel.—8:19.

15. Unsang mga hampak ang misakit sa mga Egiptohanon lamang, ug ngano lamang si Jehova mitugot kang Paraon sa pagpadayon?

¹⁵ Ang unang tulo ka hampak samang midangat sa mga Egiptohanon ug mga Israelita, apan gikan sa ikaupat padayon, ang mga Egiptohanon lamang ang giigo, ang Israel mibarog nga lahi ubos sa proteksiyon ni Jehova. Ang ikaupat nga hampak mao ang mabagang duot sa mga langaw. Unya miabot ang peste sa tanang buhing mananap sa Egipto, nga gisundan sa mga hubag sa tawo ug mananap, nga bisan ang madyikerong mga saserdote wamakahimo sa pagbarog atubangan ni Moises. Sa makausa pa gitugtan ni Jehova nga mogahi ang kasingkasing ni Paraon, mipahayag kaniya pinaagi kang Moises: “Apan, sa pagkamatuod, alang niining hinongdan ako mihupot kanimo sa paglungtad, alang sa pagpakita kanimo sa  akong gahom ug aron nga ang akong ngalan imantala sa tibuok yuta.” (9:16) Unya si Moises mipahibalo kang Paraon sa sunod hampak, “usa ka baga kaayong ulan-yelo,” ug dinhi ang Bibliya mitaho sa unang higayon nga ang pipila sa mga suluguon ni Paraon nahadlok sa pulong ni Jehova ug milihok uyon niini. Ang ikawalo ug ikasiyam nga hampak—ang paghugpa sa mga dulon ug ang mabagang kangitngit—misunod dihadiha, ug ang gahig-ulo, nasukong Paraon mihulga kang Moises sa kamatayon kon mosulay siya pagpakita usab sa iyang nawong.—9:18.

16. Unsa ang gisugo ni Jehova mahitungod sa Paskuwa ug sa Pista sa Tinapay nga Walay Lebadura?

¹⁶ Ang Paskuwa ug kamatayon sa panganay (11:1–13:16). Si Jehova karon mipahayag, “Usa pa ka hampak ang akong dad-on sa Paraon ug sa Egipto”—ang kamatayon sa panganay. (11:1) Siya misugo nga ang bulan sa Abib mao ang nahauna sa mga bulan sa Israel. Sa ika-10 ka adlaw, mokuha sila ug karnero o kanding—laki, usa ka tuig, walay ikasaway—ug sa ika-14 ka adlaw, ilang ihawon kini. Nianang gabhiona kuhaon nila ang dugo sa mananap ug isablig kini sa duha ka haligi sa ganghaan ug sa balabag sa ganghaan, ug unya sila mopabilin sa sulod sa balay ug mokaon sa unod nga sinugba, diin walay bukog ang nabali. Kinahanglan walay lebadura sulod sa balay, ug sila kinahanglan mokaong nagdali, nagbisti ug nasangkapan na alang sa pagbiya. Ang Paskuwa moalagad isip handomanan, kasaulogan kang Jehova sa tanang kaliwatan. Kini sundan sa pito ka adlaw nga Pista sa Tinapay nga Walay Lebadura. Ang ilang mga anak kinahanglan sa bug-os matudloan sa kahulogan niining tanan. (Sa ulahi, gihatag ni Jehova ang dugang instruksiyon mahitungod niining pista, ug gisugo niya ang tanan lalaking panganay sa Israel, tawo ug mananap, balaanon kaniya.)

17. Unsang mga hitabo ang mitimaan niini isip gabiing handomon?

¹⁷ Gituman sa Israel ang gisugo ni Jehova. Unya miabot ang kadaotan! Sa tungang gabii gipatay ni Jehova ang tanang panganay sa Egipto, samtang gilabyan ug giluwas ang panganay sa Israel. “Pahawa gikan sa taliwala sa akong katawhan,” misinggit si Paraon. Ug ‘ang mga Egiptohanon misugod sa pag-awhag sa katawhan’ sa pagpahawa sa gilayon. (12:31, 33) Ang mga Israelita wala mobiya nga waysulod ang kamot, kay sila nangayo ug nakadawat gikan sa mga Egiptohanon sa mga butang pilak ug bulawan ug bisti. Mibiya sila sa Egipto nga daw sa porma sa gubat, sa gidaghanong 600,000 ka maayog-lawas nga kalalakin-an, uban sa ilang panimalay ug sa baga sagol nga panon sa mga dili Israelita, ingon man sa daghang mananap. Kini mitimaan sa kataposan sa 430 ka tuig gikan sa pagtabok ni Abraham sa Euprates sa pagsulod sa yuta sa Kanaan. Kini sa matuod gabii nga angay handomon.—Ex. 12:40, ikaduhang nota sa ubos; Gal. 3:17.

18. Unsang kulba-hinam nga pagbalaan sa ngalan ni Jehova ang nahitabo sa Pulang Dagat?

¹⁸ Ngalan ni Jehova gibalaan sa Pulang Dagat (13:17–15:21). Migiya kanila sa maadlaw sa haligi sa panganod ug sa magabii sa panganod sa kalayo, si Jehova mitultol sa Israel pa Sukot. Makausa pa nagmagahi si Paraon, miapas kanila uban sa iyang piniling mga karo sa gubat ug lit-agan sila, mihunahuna siya, sa Pulang Dagat. Gipasaligan ni Moises ang katawhan, nga miingon: “Ayaw kahadlok. Barog nga malig-on ug tan-awa ang kaluwasan ni Jehova, nga iyang buhaton karon alang kaninyo.” (14:13) Unya giiway ni Jehova ang dagat, mihimog dalang kaikyasan diin si Moises mitultol sa mga Israelita luwas ngadto sa silangang lapyahan. Ang gamhanang panon ni Paraon midali sa pag-apas kanila, aron lamang lit-agan ug tabonan sa namalik nga mga tubig. Kakulba-hinam nga pagbalaan sa ngalan ni Jehova! Kadakong hinongdan sa kasadya kaniya! Kanang kasadya gipahayag sa unang dakong awit sa kadaogan sa Bibliya: “Pasagdi akong moawit kang Jehova, kay siya nahimong tinuboy kaayo. Ang kabayo ug ang nagkabayo niini iyang gitambog sa dagat. Si Jah ang kusog ug gahom ko, sanglit iyang giluwas ako. . . . Si Jehova magmandong hari hangtod sa panahon nga walay katinoan, bisan hangtod sa kahangtoran.”—15:1, 2, 18.

19. Unsang mga hitabo mitimaan sa panaw pa Sinai?

¹⁹ Si Jehova mihimog tugon sa Kasugoan sa Sinai (15:22–34:35). Sa sunodsunod hugna, sumala sa giya ni Jehova, ang Israel mipanaw pa Sinai, bukid sa matuod nga Diyos. Sa dihang mibagulbol ang katawhan sa mapait nga tubig sa Mara, gihimong tam-is kini ni Jehova. Usab, sa dihang mibagulbol sila sa kakulang sa karne ug tinapay, mitagana siya kanila sa buntog sa kagabhion ug sa tam-isong mana, sama sa tun-og sa yuta, sa kabuntagon. Kining mana mialagad isip tinapay sa mga Israelita sa sunod 40 ka tuig. Usab, sa unang higayon sa kasaysayan, si Jehova misugo sa pagbantay sa adlaw nga igpapahulay, o sabbath, gipahinabo ang mga Israelita sa pagpunit sa dobleng gidaghanon sa mana sa adlaw nga ikaunom ug wala nay tagana sa ikapito. Gipatungha usab niya ang tubig alang kanila sa Repidim ug miaway alang kanila batok kang Amalek, nga giparekord kang Moises ang Iyang hukom nga si Amalek panason sa bug-os.

20. Sa unsang paagi nahimo ang mas maayong organisasyon?

²⁰ Unya, si Jetro, ugangan-lalaki ni Moises, midala kaniya sa iyang asawa ug duha ka anak. Miabot na ang panahon alang sa mas maayong organisasyon sa Israel, ug si Jetro miamot sa pipila ka maayo praktikal nga tambag. Gitambagan niya si Moises nga dili pas-anon ang bug-os lulan sa iyang kaugalingon apan sa pagtudlo sa takos, mahadlokon-Diyos nga mga lalaki sa paghukom sa katawhan isip mga pangulo sa tinaglibo, tinaggatos, tinagkalim-an, ug tinagpulo. Gihimo kini ni Moises, sa pagkaagi nga ang lisod nga mga kaso lamang ang gidala kaniya karon.

21. Unsang saad ang sunod gihimo ni Jehova, apan sa unsang kondisyon?

²¹ Sulod sa tulo ka bulan tapos sa Exodo, ang Israel  mikampo sa kamingawan sa Sinai. Dinhi si Jehova misaad: “Ug karon kon kamo estriktong motuman sa akong tingog ug sa matuod mobantay sa akong tugon, nan kamo tinong mahimong akong espesyal nga kabtangan gikan sa tanan ubang katawhan, tungod kay ang tibuok yuta ako man. Ug kamo sa inyong kaugalingon mahimong usa ka gingharian sa mga saserdote ug usa ka balaang nasod.” (19:5, 6, 8) Human sa panahon sa pagbalaan sa Israel, nanaog si Jehova sa ikatulong adlaw diha sa bukid, nga kini miaso ug miuyog.

22. (a) Unsang mga sugo ang naa sa Napulo ka Pulong? (b) Unsang ubang hudisyal desisyon ang gibutang atubangan sa Israel, ug sa unsang paagi ang nasod gidala sa tugon sa Kasugoan?

²² Unya si Jehova mipadayon sa paghatag sa Napulo ka Pulong, o Napulo ka Sugo. Kini mipasiugda sa ekslusibong debosyon kang Jehova, samtang midili sa ubang mga diyos, pagsimba sa imahen, ug sa paggamit sa ngalan ni Jehova sa walay pulos nga paagi. Gisugo ang mga Israelita sa pagbuhat sa unom ka adlaw ug unya sa paghupot sa usa ka igpapahulay kang Jehova, ug sa pagpasidungog sa amahan ug inahan. Ang mga balaod batok sa pagpatay, pagpanapaw, pagpangawat, pagsaksing bakak, ug kaibog mikompleto sa Napulo ka Pulong. Unya si Jehova mipadayon sa pagpahaluna sa mga hudisyal desisyon atubangan nila, mga instruksiyon alang sa bag-ong nasod, nga mikobre sa pagkaulipon, pag-ataki, kadaot, pag-ilis, pagpangawat, danyos sa sunog, bakak nga pagsimba, pagtintal sa pagpakighilawas, pagmaltratar sa mga balong babaye ug mga ilo, pahulam, ug daghan ubang butang. Gihatag ang mga balaod sa igpapahulay, ug gihikay ang tulo ka tinuig nga kasaulogan sa pagsimba kang Jehova. Unya gisulat ni Moises ang pulong ni Jehova, gitanyag ang mga halad, ug katunga sa dugo giwisik sa altar. Ang basahon sa tugon gibasa sa katawhan, ug human niana gisubli nila ang ilang kinabubut-ong pagsugot, ang nahibiling dugo giwisik sa basahon ug sa tanang katawhan. Busa gihimo ni Jehova ang tugon sa Kasugoan uban sa Israel pinaagi sa tigpataliwala, si Moises.—Heb. 9:19, 20.

23. Unsang instruksiyon ang gitagana ni Jehova kang Moises sa bukid?

²³ Unya si Moises mitungas ngadto kang Jehova sa bukid sa pagdawat sa Kasugoan. Sulod sa 40 ka adlaw ug gabii, gihatag kaniya ang daghang instruksiyon maylabot sa materyales sa tabernakulo, detalye sa kasangkapan, kuti nga partikular sa tabernakulo mismo, ug desinyo sa mga bisti sa saserdote, lakip ang binakbak purong bulawan, nga kinulitan “Ang pagkabalaan iya ni Jehova,” sa turban ni Aaron. Ang pag-instalar ug pag-alagad sa saserdote gidetalye, ug gipahinumdoman si Moises nga ang Igpapahulay mahimong ilhanan taliwala kang Jehova sa mga anak sa Israel “hangtod sa panahon nga walay katinoan.” Unya gihatag kang Moises ang duha ka papan sa Pagpamatuod nga gisulat sa ‘tudlo sa Diyos.’—Ex. 28:36; 31:17, 18.

24. (a) Unsang sala ang gihimo sa katawhan, ug uban sa unsang resulta? (b) Sa unsang paagi gibutyag sunod ni Jehova ang iyang ngalan ug himaya kang Moises?

²⁴ Kasamtangan ang katawhan nawad-ag pailob ug nangayo kang Aaron sa pagbuhat sa usa ka diyos sa pagpanguna kanila. Gibuhat kini ni Aaron, gihimo ang nating baka, nga gisimba sa katawhan sa iyang gitawag “kasaulogan kang Jehova.” (32:5) Miingon si Jehova nga laglagon ang Israel, apan si Moises nangamuyo alang kanila, bisan pa iyang gidugmok ang mga papan sa iyang kaugalingon midilaab nga kasuko. Ang mga anak ni Levi karon mibarog sa kiliran sa putling pagsimba, nga mipatay sa 3,000 sa mihudyaka. Si Jehova usab mihampak kanila. Human si Moises mihangyo sa Diyos sa pagpadayon sa pagpanguna sa iyang katawhan, gisultihan siya nga mahimong makapasiplat sa himaya sa Diyos ug gisugo sa pagkulit ug duha ka dugang papan diin si Jehova misulat usab sa Napulo ka Pulong. Sa dihang si Moises mitungas sa bukid sa ikaduhang panahon, si Jehova mipadayon sa pagpahayag kaniya sa ngalan ni Jehova samtang Siya miagi: “Jehova, Jehova, Diyos nga maluluy-on ug mapuangoron, mahinay sa kasuko ug dagaya sa mahigugmaong-kalolot ug kamatuoran, nga mitipig sa mahigugmaong-kalolot alang sa linibolibo.” (34:6, 7) Unya iyang gipahayag ang mga termino sa iyang tugon, ug gisulat kini ni Moises sama sa nabatonan nato karon sa Exodo. Sa dihang si Moises nanaog gikan sa Bukid Sinai, ang panit sa iyang nawong misilaw tungod sa gibutyag nga himaya ni Jehova. Ingon resulta, siya mitabon sa iyang nawong.—2 Cor. 3:7-11.

25. Unsa ang giasoy sa rekord mahitungod sa tabernakulo ug sa dugang pagpadayag sa himaya ni Jehova?

²⁵ Pagtukod sa tabernakulo (35:1–40:38). Unya gitawag ni Moises ang Israel sa tingob ug mihatag kanila sa pulong ni Jehova, miingon kanila nga ang masinugtanong-kasingkasing duna sa pribilihiyo sa pag-amot sa tabernakulo ug ang maalamong-kasingkasing sa pribilihiyo sa paghimo niini. Wala madugay kini gitaho kang Moises: “Ang katawhan midala sa daghan pa kay sa kinahanglan alang sa pag-alagad sa bulohaton nga gisugo ni Jehova nga buhaton.” (36:5) Ubos sa direksiyon ni Moises ang mga magbubuhat nga puno sa espiritu ni Jehova mipadayon sa pagtukod sa tabernakulo ug sa kasangkapan niini ug sa paghimo sa tanang bisti sa mga saserdote. Usa ka tuig human sa Exodo, ang tabernakulo nahuman ug gitukod sa kapatagan atubangan sa Bukid Sinai. Gipakita ni Jehova ang iyang pag-uyon pinaagi sa pagtabon sa balongbalong sa miting uban sa iyang panganod ug sa pagpuno sa tabernakulo uban sa iyang himaya, sa pagkaagi nga si Moises wala makasulod sa balongbalong. Kining samang panganod sa maadlaw ug kalayo sa magabii mitimaan sa paggiya ni Jehova sa Israel sulod sa tanan nilang panaw. Tuig na karon sa 1512 W.K.P., ug dinhi natapos ang rekord sa Exodo, uban sa ngalan ni Jehova nga mahimayaong gibalaan pinaagi sa iyang kahibudnganang buhat alang sa Israel.

 NGANONG MAPUSLANON

26. (a) Sa unsang paagi gilig-on sa Exodo ang pagtuo kang Jehova? (b) Sa unsang paagi ang reperensiya sa Exodo sa Kristohanon Gregong Kasulatan midugang sa atong pagtuo?

²⁶ Labaw sa tanan, gibutyag sa Exodo si Jehova isip dakong Manluluwas ug Magtutukod ug Magtutuman sa iyang halangdong katuyoan, ug kini milig-on sa atong pagtuo kaniya. Kining pagtuo nagkalig-on samtang kita mituon sa daghang reperensiya sa Exodo sa Kristohanon Gregong Kasulatan, nga mipakita sa katumanan sa daghang bahin sa tugon sa Kasugoan, sa pasalig sa pagkabanhaw, tagana ni Jehova sa pagsustenir sa iyang katawhan, sundanan sa Kristohanong bulohaton sa paghupay, tambag sa konsiderasyon sa mga ginikanan, kinahanglanon sa pagbaton sa kinabuhi, ug sa unsang paagi lantawon ang balos nga hustisya. Ang Kasugoan sa kaulahian gisuma sa duha ka sugo sa pagpakitag gugma sa Diyos ug sa isigkatawo.—Mat. 22:32—Ex. 4:5; Juan 6:31-35 ug 2 Cor. 8:15—Ex. 16:4, 18; Mat. 15:4 ug Efe. 6:2—Ex. 20:12; Mat. 5:26, 38, 39—Ex. 21:24; Mat. 22:37-40.

27. Unsa ang kaayohan sa Kristohanon sa kasaysayanhong rekord sa Exodo?

²⁷ Sa Hebreohanon 11:23-29 mabasa nato ang pagtuo ni Moises ug sa iyang mga ginikanan. Pinaagi sa pagtuo siya mibiya sa Egipto, pinaagi sa pagtuo siya misaulog sa Paskuwa, ug pinaagi sa pagtuo siya nanguna sa Israel latas sa Pulang Dagat. Ang mga Israelita gibawtismohan diha kang Moises ug mikaon sa espirituwal nga pagkaon ug miinom sa espirituwal nga ilimnon. Milantaw sila sa unahan sa espirituwal nga bato, o Kristo, apan sa gihapon wala sila sa pag-uyon sa Diyos, kay ilang gibutang ang Diyos sa pagsulay ug nahimong idolatroso, makihilawason, ug bagulbolan. Gitin-aw ni Pablo nga kini may kadapatan sa mga Kristohanon karon: “Karon kining mga butanga nahitabo kanila ingon panig-ingnan, ug gisulat kini ingon pasidaan kanato nga hiabtan sa kataposan sa mga sistema sa mga butang. Busa pasagdi siya nga nagdahom siya nagbarog magbantay nga basin siya mapukan.”—1 Cor. 10:1-12; Heb. 3:7-13.

28. Sa unsang paagi ang mga landong sa Kasugoan ug sa kordero sa Paskuwa natuman?

²⁸ Daghan sa lalom espirituwal nga kahinongdanon sa Exodo, uban sa matagnaong kadapatan niini, gihatag sa mga sinulat ni Pablo, labi na sa Hebreohanon kapitulo 9 ug 10. “Kay sanglit ang Kasugoan dunay landong sa maayong mga butang umaabot, apan dili ang mismong pagkamao sa mga butang, ang mga tawo bisan kanus-a uban sa samang mga halad tuig-tuig nga ilang gihalad sa makanunayon dimakahimo niadtong moduol nga hingpit.” (Heb. 10:1) Interesado kita, busa, nga mahibalo sa landong ug sa pagsabot sa katumanan. Si Kristo “mitanyag sa usa ka halad alang sa mga sala sa tanang panahon.” Gihubit siya isip “Kordero sa Diyos.” Walay bukog niining “Kordero” ang nabali, sama sa landong. Mikomento ang apostol Pablo: “Si Kristo nga atong paskuwa gihalad na. Busa pasagdi nga saulogon nato ang pangilin, dili uban sa daang lebadura, ni uban sa lebadura sa kadaotan ug katampalasan, apan uban sa tinapay nga walay lebadura sa kasinsero ug kamatuoran.”—Heb. 10:12; Juan 1:29 ug Juan 19:36—Ex. 12:46; 1 Cor 5:7, 8—Ex. 23:15.

29. (a) Itandi ang tugon sa Kasugoan uban sa bag-ong tugon. (b) Unsang mga halad ang gihalad karon sa espirituwal nga mga Israelita sa Diyos?

²⁹ Si Jesus nahimong Tigpataliwala sa bag-ong tugon, ingon si Moises nahimong tigpataliwala sa tugon sa Kasugoan. Ang kalahian taliwala niining mga tugon tataw gitin-aw ni apostol Pablo, kinsa misulti sa ‘sinulat-kamot nga dokumento sa mga dekreto’ nga giwagtang pinaagi sa kamatayon ni Jesus sa kahoy sa pagsakit. Ang gibanhaw nga Jesus isip Hataas Saserdote “usa ka katilingbanong alagad sa balaang dapit ug sa matuod nga balongbalong, nga gitukod ni Jehova, ug dili sa tawo.” Ang mga saserdote ubos sa Kasugoan mihatag sa “sagradong pag-alagad sa usa ka mahulagwayong hulad ug usa ka landong sa langitnong mga butang” sumala sa sundanan nga gihatag ni Moises. “Apan karon si Jesus nakabaton sa mas halangdon katilingbanong pag-alagad, sa pagkaagi nga siya usab ang tigpataliwala sa tukma mas maayong tugon, nga legal nga gitukod sa mas maayong mga saad.” Ang daang tugon wala na gamita ug gihipos isip kodigong midalag kamatayon. Kadtong mga Hudiyo nga wala makasabot niini gihubit nga duna sa mga panabot nga nahabol, apan kadtong mituo kinsa mipabili nianang espirituwal nga Israel ubos sa bag-ong tugon makaarang “uban sa dili tinaptapang mga nawong mosumbalik sama sa mga salamin sa himaya ni Jehova,” ingon nahimong kalipikado isip mga ministro niini. Uban sa gihinloang konsiyensiya kini sila makaarang sa paghalad sa ilang kaugalingong “halad sa pagdayeg, nga mao, ang bunga sa mga ngabil nga nagahimog katilingbanong pagpahayag sa iyang ngalan.”—Col. 2:14; Heb. 8:1-6, 13; 2 Cor. 3:6-18; Heb. 13:15; Ex. 34:27-35.

30. Unsa ang gilandongan sa pagluwas sa Israel ug sa pagpadako sa ngalan ni Jehova sa Egipto?

³⁰ Gipadako sa Exodo ang ngalan ug kasoberano ni Jehova, mipunting sa mahimayaong kaluwasan sa Kristohanong nasod sa espirituwal nga Israel, kang kinsa kini giingon: “Kamo ‘usa ka piniling rasa, usa ka harianong saserdote, usa ka balaang nasod, usa ka katawhan alang sa espesyal nga pagpanag-iya, aron kamo magpahayag sa halayo sa pagkahalangdon’ sa usa nga mitawag kaninyo gikan sa kangitngit ngadto sa iyang kahibulongang kahayag. Kay kamo kanhi dili katawhan, apan karon katawhan sa Diyos.” Ang gahom nga gipasundayag ni Jehova sa pagtigom sa iyang espirituwal nga Israel gikan sa kalibotan aron sa pagpadako sa iyang ngalan dili menos nga milagro kay sa gahom nga iyang gipakita alang sa iyang katawhan sa karaang Egipto. Sa paghupot kang Paraon nga buhi aron sa pagpakita kaniya sa Iyang gahom ug aron ang Iyang ngalan ikamantala, si Jehova milarawan daan sa mas dakong pamatuod nga himuon sa Iyang Kristohanong mga Saksi.—1 Ped. 2:9, 10; Roma 9:17; Pin. 12:17.

31. Unsa ang gilandongan sa Exodo mahitungod sa usa ka gingharian ug sa presensiya ni Jehova?

 ³¹ Busa, makaingon kita nga gikan sa Kasulatan ang nasod nga giporma ubos ni Moises mipunting sa bag-ong nasod ubos ni Kristo ug sa gingharian nga bisan kanus-a dili matarog. Tungod niini, nadasig kita sa “paghatag sa Diyos sa sagradong pag-alagad uban sa diyosnong kahadlok ug kataha.” Ingon nga ang presensiya ni Jehova mitabon sa tabernakulo sa kamingawan, busa siya misaad nga mahimong presente hangtod sa hangtod uban niadtong kinsa nahadlok kaniya: “Tan-awa! Ang balongbalong sa Diyos uban sa katawhan, ug siya magapuyo uban kanila, ug sila mahimong iyang katawhan. Ug ang Diyos mismo magauban kanila. . . . Isulat, kay kining mga pulonga kasaligan ug matuod.” Ang Exodo sa matuod kinahanglanon ug mapuslanong bahin sa rekord sa Bibliya.—Ex. 19:16-19—Heb. 12:18-29; Ex. 40:34—Pin. 21:3, 5.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]