Basahon sa Bibliya Numero 30​—Amos

Magsusulat: Amos

Dapit Gisulatan: Juda

Sinulat Nahuman: k. 804 W.K.P.

1. Kinsa si Amos?

 DILI manalagna ni anak sa manalagna apan mamumuhi sa karnero ug mag-aatiman sa mga igera sa mga kahoy sikomoro—kini si Amos sa dihang gitawag ni Jehova ug gipadala siya sa pagtagna dili lamang sa iya mismong nasod sa Juda apan labi na sa amihanang gingharian sa Israel. Siya usa sa mga manalagna nga gihisgotan sa 2 Hari 17:13, 22, 23. Gikan siya sa Tekoa sa Juda, mga 16 ka kilometro habagatan sa Jerusalem ug mga usa ka adlaw nga panaw gikan sa habagatang utlanan sa napulo-tribo gingharian sa Israel.—Amos 1:1; 7:14, 15.

2. Sa unsang paagi matino ang panahon sa pagtagna ni Amos?

² Gipahayag sa unang bersikulo niining tagna nga sa mga adlaw ni Usias nga hari sa Juda ug ni Jeroboam II nga anak ni Joas, hari sa Israel, gisugdan niya ang iyang karera ingon manalagna, duha ka tuig una pa sa talagsaong linog. Gipahaluna niini ang tagna sulod sa 26-tuig hugna sa panahon gikan sa 829 ngadto sa mga 804 W.K.P., diin ang pagmando niining duha ka hari misapaw. Gihisgotan ni manalagna Zacarias ang malaglagong linog sa mga adlaw ni Usias, diin ang katawhan mikagiw sa kahadlok. (Zac. 14:5) Gipahayag sa Hudiyong historyador Josephus nga nahitabo ang linog sa panahon mapangahasong gisulayan ni Usias ang paghalad sa insienso sa templo. Bisan pa, kini mipadayag ang linog nga gihisgotan ni Amos nahitabo sayo sa paghari ni Usias.

3. (a) Ngano ang mensahe ni Amos sa kaalaot tukma? (b) Giunsa niya pagpadako ang pagkasoberano ni Jehova?

³ Ang ngalan Amos nagkahulogan “Ingon Lulan” o “Midalag Lulan.” Samtang iyang lulan ang mga mensahe nga kargado sa kaalaot sa Israel ug Juda (ug usab sa daghan hetinong kanasoran), iyang lulan usab ang mensahe sa kalipay maylabot sa pagpasig-uli sa katawhan ni Jehova. Dunay tagsa ka katarongan alang sa paglitok sa lulan sa kaalaot sa Israel. Ang prosperidad, luho nga kinabuhi, ug pagpatuyang mao ang linihokan sa adlaw. Nalimot ang katawhan sa Kasugoan ni Jehova. Gibuta sila sa ilang dayag nga prosperidad sa kamatuoran nga ingon sa sobra ka hinog nga prutas, naa na sila sa ka lata nga motultol sa kalaglagan. Gitagna ni Amos sulod lamang sa pipila ka mubong tuig, ang napulo-tribo nga gingharian dad-on sa pagkadistiyero luyo sa Damasko. Niini iyang gipadako ang kamatarong ug pagkasoberano ni Jehova, nga iyang gipunting 21 ka beses ingon “Soberanong Ginoo.”—Amos 1:8.

4. Ang katumanan sa unsang tagna testigo sa pagkakasaligan sa Amos?

⁴ Ang katumanan niini ug sa ubang tagna testigo sa pagkakasaligan sa Amos. Gitagna usab sa manalagna nga ang kaaway nga kanasoran libot sa Israel—Siryanhon,  Pilistihanon, Tironhon, Edomanhon, Amonihanon, ug Moabinhon—tanan lamyon sa kalayo sa kalaglagan. Kini gimatud-an sa kasaysayan nga ang matag usa niining mga kuta sa kaaway sa igong panahon nahugno. Ang mga dalan sa Juda ug Israel labaw nga salawayon kay ilang gibiyaan si Jehova alang sa pagsunod sa bakak nga pagsimba. Ang kataposang kuta sa Israel, ang giparilang siyudad sa Samarya, human likosi sa Asiryanhong kasundalohan ubos ni Salmanaser V, nahulog sa tuig 740 W.K.P. (2 Hari 17:1-6) Ang Juda wala makakat-on ug leksiyon sa nahitabo sa iyang igsoon nasod, ug busa siya gilaglag sa 607 W.K.P.

5. Sa unsang paagi gikumpirmar sa arkiyolohiya ang rekord sa Amos?

⁵ Gikondenar ni Amos ang Israel tungod sa iyang luho nga kinabuhi, kay gilimbongan sa dato ang kabos aron pagtukod sa ilang “mga balay nga marpil,” diin sila buhong miinom ug mikaon. (Amos 3:15; 5:11, 12; 6:4-7) Ang mga arkiyologo nakakalot sa ebidensiya niining prosperidad. Daghang butang sa marpil ang nakaplagan sa gikalot sa Samarya. Gipahayag sa Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land: “Duha ka pangunang grupo ang mailhan: 1. Mga plakang gikulit nga habog gipalutaw, . . . 2. Mga plakang gikulit nga ubos gipalutaw, ug gidayandayanan sa gipasigo bililhong bato, dekolor nga bildo, bulawan dahong metal, ubp. . . . Gikonsiderar ang marpil ingon produkto sa arte sa Penisya, ug lagmit kini gigamit ingon hal-op sa kasangkapan sa palasyo sa mga haring Israelita. Gihisgotan sa Bibliya ang ‘marpil nga balay’ nga gitukod ni Ahab (1 Hari 22:39) ug ‘marpil nga mga higdaan,’ simbolo sa luho nga kinabuhi sa Samarya sa mga pulong sa pagbadlong ni Amos (6:4).” a

6. Unsa ang milig-on sa pagkakasaligan sa Amos?

⁶ Waydudang ang basahon sa Amos lakip sa kanon sa Bibliya. Milig-on sa kakasaligan niini mao ang batbat ni Esteban sa tulo ka bersikulo sa Buhat 7:42, 43 ug sa kutlo ni Santiago gikan sa basahon sa Buhat 15:15-18.—Amos 5:25-27; 9:11, 12.

KAUNDAN SA AMOS

7. Gipasidaan ni Amos ang mga hukom ni Jehova batok sa unsang kanasoran?

⁷ Hukom batok sa kanasoran (1:1–2:3). “Si Jehova—gikan sa Sion siya modahunog.” (1:2) Gipadayon ni Amos ang pagpasidaan sa Iyang kalayonhong hukom batok sa kanasoran. Gigiok sa Damasko (Sirya) ang Galaad uban sa puthaw nga mga instrumento. Gihatag sa Gasa (Pilistia) ug Tiro ang mga bihag nga Israelita sa Edom. Sa Edom mismo kulang ang kaluoy ug inigsoong gugma. Gisulong sa Amon ang Galaad. Gisunog sa Moab ang mga bukog sa hari sa Edom alang sa apog. Ang kamot ni Jehova batok niining tanang kanasoran, ug siya miingon: “Dili ko kuhaon kini.”—1:3, 6, 8, 9, 11, 13; 2:1.

8. Ngano ang hukom ni Jehova gipahibalo usab batok sa Juda ug Israel?

⁸ Hukom batok sa Juda ug Israel (2:4-16). Ni pugngan ni Jehova ang iyang kasuko batok sa Juda. Nakalapas sila pinaagi sa “pagsalikway sa kasugoan ni Jehova.” (2:4) Ug ang Israel? Giwagtang ni Jehova ang daw dimabuntog nga mga Amorehanon alang kanila ug gihatag kanila ang maayong yuta. Iyang gibangon ang mga Nasareo ug mga manalagna taliwala kanila, apan ilang gipahinabo ang mga Nasareo sa pagbungkag sa ilang panaad ug gisugo ang mga manalagna: “Ayaw kamo pagtagna.” (2:12) Busa gihimo ni Jehova ang ilang patukoranan sa pagkilingkiling ingon sa karong gikargahan sa bag-o giputol nga grano. Mahitungod sa ilang gamhanang kalalakin-an, sila mokagiw nga hubo.

9. Unsa ang pamatuod si Jehova misulti, ug batok kang kinsa labi na si Amos mitagna?

⁹ Pagkuwenta sa Israel (3:1–6:14). Pinaagi sa iyang paggamit sa kahibudnganang ilustrasyon, gipasiugda ni Amos ang kamatuoran sa iyang pagtagna, nga sa iyang kaugalingon, pamatuod si Jehova namolong. “Kay ang Soberano Ginoong Jehova dili mobuhat sa bisan unsang butang gawas iyang ibutyag ang iyang tinagong butang sa iyang mga alagad ang mga manalagna. . . . Ang Soberano Ginoong Jehova mismo namolong! Kinsa ang dili motagna?” (3:7, 8) Si Amos labi na mitagna batok sa mahigugmaon-luho nga mga tulisan nga mipuyo sa Samarya. Sakmiton sila ni Jehova sa ilang nindot nga mga higdaan, ug ang ilang mga balay sa marpil mahanaw.

10. Sa unsa gipahinumdom ni Jehova ang Israel, ug unsang adlaw sa kaalaot ang hapit na moabot?

¹⁰ Giihap usab ni Jehova ang iyang pagpanton ug pagtul-id sa Israel. Makalima iyang gipahinumdom sila: “Wala kamo mobalik kanako.” Busa, O Israel, “pangandam sa pag-atubang sa imong Diyos.” (4:6-12) Subo nga miawit si Amos: “Ang birhen, ang Israel, napukan; siya dili na mobangon pa, siya gibiyaan na sa iya mismong yuta; walay mausa mobangon kaniya.” (5:2) Bisan pa, si Jehova, ang Magbubuhat sa kahibudnganang butang sa langit ug yuta padayon nga misangpit sa Israel sa pagpangita kaniya ug sa pagpabilin nga buhi. Oo, “pangitaa ang maayo, ug dili ang daotan, aron kamong katawhan mopadayon nga buhi.” (5:4, 6, 14) Apan unsa ang kahulogan sa adlaw ni Jehova kanila? Kini adlaw sa kaalaot. Ingon sa sulog kini mobanlas kanila sa pagkadistiyero luyo sa Damasko, ug ang ilang gidayandayanan-marpil nga mga balay sa ilang katag nga kumbira mahimong dugmok ug guba.

11. Pinaagi sa unsang awtoridad si Amos miinsister sa pagtagna batok sa Israel?

¹¹ Amos mitagna walay sapayan sa pagsupak (7:1-17). Gipakita ni Jehova sa iyang manalagna ang tonton nga gipahaluna taliwala sa Israel. Wala nay dugang pasumangil pa. Iyang laglagon ang mga santuaryo sa Israel ug motindog batok sa balay ni Jeroboam II uban sa espada. Gipahibalo ni Amasias nga  saserdote sa Betel si Jeroboam, miingon: “Si Amos milaraw batok kanimo.” (7:10) Gisultihan ni Amasias si Amos sa pag-adto sa Juda sa pagtagna. Giklaro ni Amos ang iyang awtoridad, miingon: “Gikuha ako ni Jehova sa pagbantay sa panon, ug miingon si Jehova kanako, ‘Lakaw, pagtagna sa akong katawhan Israel.’” (7:15) Unya gitagna ni Amos ang kalamidad alang kang Amasias ug sa iyang panimalay.

12. Unsang gutom ang gitagna sa Israel, apan uban sa unsang mahimayaong saad gitapos ang tagna?

¹² Pagdaogdaog, pagsilot, ug pagpasig-uli (8:1–9:15). Gipakita ni Jehova kang Amos ang basket sa prutas sa ting-init. Iyang gikondenar ang pagdaogdaog sa kabos sa Israel ug nanumpa “sa Kahalangdon ni Jacob” nga sila mobangotan tungod sa ilang daotang buhat. “‘Tan-awa! Moabot ang mga adlaw,’ mao ang giingon sa Soberano Ginoong Jehova, ‘ug akong ipadala ang gutom sa yuta, gutom, dili sa tinapay, ug kauhaw, dili sa tubig, apan sa pagpatalinghog sa pulong ni Jehova.’” (8:7, 11) Mapukan sila nga dili na mobangon pa. Bisan pa kon sila mokalot sa Sheol o mosaka sa kalangitan, ang mismong kamot ni Jehova mokuha kanila. Ang makasasala sa iyang katawhan mamatay pinaagi sa espada. Unya, usa ka mahimayaong saad! “Nianang adlawa akong ipatindog ang tabernakulo ni David nga napukan, ug tinong akong ayohon ang ilang tumpag. . . . Tinong akong tukuron kini ingon sa mga adlaw sa kanhi.” (9:11) Kamadagayaon sa tinigom-usab nga mga bihag nga ang magdadaro apsan sa mangangani una pa siya makahipos sa iyang dagayang abot. Permanente kining panalangin gikan kang Jehova!

NGANONG MAPUSLANON

13. Sa unsang paagi kita karon makapahimulos sa mga pasidaan ni Amos?

¹³ Ang mga magbabasa sa Bibliya karon makapulos pinaagi sa pagmatikod sa katarongan sa mga pasidaan gipahibalo ni Amos sa Israel, Juda, ug sa ilang haduol nga silingan. Kadtong misalikway sa kasugoan ni Jehova, milimbong ug midaogdaog sa kabos, hakog ug imoral, ug mibatasan sa idolatriya dili makabaton sa pag-uyon ni Jehova. Apan gipasaylo ni Jehova si bisan kinsa nga mibiya sa maong butang ug mihinulsol, ug kanila iyang gipakita ang kaluoy. Maalamon kita kon kita mobulag sa dunot nga panag-uban niining daotang kalibotan ug patalinghogan ang tambag ni Jehova: “Pangitaa ako, ug mopadayon nga buhi.”—5:4, 6, 14.

14. Ang mga Hudiyo ba sa panahon ni Esteban nakapahimulos sa mga pahinumdom ni Amos?

¹⁴ Sa panahon sa iyang pagkamartir, gisitar ni Esteban si Amos. Iyang gipahinumdom ang mga Hudiyo nga tungod sa idolatriya sa Israel uban sa langyaw nga mga diyos, ingon nila Molok ug Repan, ang nakaingon sa pagkabihag. Nakabaton ba ug kaayohan ang mga Hudiyo pinaagi sa pagpatalinghog sa mga pulong ni Amos nga gisubli? Wala! Nasuko, ilang gibato si Esteban sa kamatayon ug busa gipahaluna ang ilang kaugalingon nahilaray sa dugang kalamidad sa kalaglagan sa Jerusalem, sa 70 K.P.—Amos 5:25-27; Buh. 7:42, 43.

15. Unsang tagna sa pagpasig-uli ang mapuslanong konsiderahon?

¹⁵ Mapuslanon ang pagkonsiderar sa katumanan sa daghang tagna ni Amos, dili lamang kadtong natuman sa pagsilot sa Israel, Juda, ug ubang kanasoran apan usab sa tagna sa pagpasig-uli. Matuod sa pulong ni Jehova pinaagi kang Amos, ang mga bihag sa Israel mibalik sa 537 W.K.P. sa pagtukod ug pagpuyo sa ilang awaaw nga mga siyudad ug mitanom sa ilang parasan ug tanaman.—Amos 9:14; Esd. 3:1.

16. Sa unsang paagi gipakita ni Santiago ang katumanan sa Amos 9:11, 12 sa Kristohanong kongregasyon?

¹⁶ Bisan pa, dunay mahimayaon ug makalig-ong katumanan sa tagna ni Amos sa mga adlaw sa mga apostol. Sa paghisgot sa pagtigom sa mga di-Israelita sa Kristohanong kongregasyon, gitin-aw ni Santiago, ubos sa pagdasig, nga kini gitagna sa Amos 9:11, 12. Iyang gipasabot ang ‘pagtukod usab sa tabernakulo ni David nga napukan’ nakakaplag sa katumanan sa Kristohanong kongregasyon, “aron kadtong nahibilin sa mga tawo mahinangpong mangita kang Jehova, uban sa katawhan sa tanang kanasoran, katawhan nga gitawag pinaagi sa akong ngalan, miingon si Jehova.” Nia, sa matuod, ang Kasulatanhong suporta alang sa bag-ong kaugmaran, ingon gisugid ni Simon Pedro—nga gikuha sa Diyos gikan sa kanasoran ang “usa ka katawhan alang sa iyang ngalan.”—Buh. 15:13-19.

17. Unsang prosperidad ug ka permanente ang gitagna ni Amos maylabot sa Gingharian sa Diyos?

¹⁷ Si Jesu-Kristo, ang Ulo niining Kristohanong kongregasyon, sa ubang dapit giila ingon “anak ni David” nga misunod sa “trono ni David nga iyang amahan” ug momando sa walay kataposan. (Luc. 1:32, 33; 3:31) Busa ang tagna ni Amos mipunting sa unahan sa katumanan sa tugon uban kang David alang sa gingharian. Wala lamang ang mitiklop nga mga pulong ni Amos mihatag sa kahibudnganang panan-awon sa hingaping prosperidad sa panahon sa pagpatindog sa “tabernakulo ni David” apan ilang gipasiugda usab ang ka permanente sa Gingharian sa Diyos: “‘Ug tinong ako motanom kanila sa ilang yuta, ug sila dili na ibton pa gikan sa ilang yuta nga akong gihatag kanila,’ miingon si Jehova nga inyong Diyos.” Ang yuta modagaya uban sa walay kataposang panalangin samtang bug-os ipasig-uli ni Jehova “ang tabernakulo ni David”!—Amos 9:13-15.

[Footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]