Basahon sa Bibliya Numero 42​—Lucas

Magsusulat: Lucas

Dapit Gisulatan: Cesaria

Sinulat Nahuman: k. 56–58 K.P.

Gikobrehang Panahon: 3 W.K.P.–33 K.P.

1. Unsang matang sa Ebanghelyo ang gisulat ni Lucas?

 ANG Ebanghelyo ni Lucas gisulat sa usa ka tawo uban sa mahait nga hunahuna ug malolotong kasingkasing, ug kining maayo pagkasagol nga mga hiyas, uban sa paggiya sa espiritu sa Diyos, miresulta sa talaan nga sibu ug puno sa kainit ug pagbati. Sa mibukas nga bersikulo, siya miingon, “Akong gisagop usab, tungod kay akong gisubay ang tanang butang gikan sa sinugdan uban sa kasibu, sa pagsulat kanila sa lohikal nga kahan-ayan alang kanimo.” Ang iyang detalyado, metikulosong presentasyon bug-os nagmatuod niining pangangkon.—Luc. 1:3.

2, 3. Unsang gawas ug sulod ebidensiya ang mipunting sa mananambal si Lucas ingon magsusulat niining Ebanghelyo?

² Bisan pa si Lucas wanganli sa talaan, ang karaang mga awtoridad uyon siya ang magsusulat. Ang Ebanghelyo gipasidungog kang Lucas sa Tipik Muratorian (k. 170 K.P.) ug gidawat sa ikaduhang-siglo nga mga magsusulat ingon nila Irenaeus ug Clement sa Alejandria. Ang sulod ebidensiya usab kusganong mipunting kang Lucas. Gihisgotan siya ni Pablo sa Colosas 4:14 ingon “si Lucas ang hinigugmang mananambal,” ug ang iyang trabaho ingon sa eskolar nga dahomon sa maayo-edukadong tawo, sama sa doktor. Ang iyang maayong pagpili sa pinulongan ug ang iyang halapad nga bokabularyo, mas dako kay nianang sa ubang tulo ka magsusulat sa Ebanghelyo nga gitapo, mihimong posible sa labing maampingon ug malukupong pagtratar sa iyang hinongdanong ulohan. Ang iyang talaan sa anak nga nawala giisip sa pipila ingon kinamaayohan mubong sugilanon nga sukad gisulat.

³ Gigamit ni Lucas ang kapin sa 300 ka termino o pulong medikal diin iyang gihatag ang medikal nga kahulogan nga wala gamita sa samang paagi (kon gigamit man sila) sa ubang magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan. a Pananglitan, sa dihang namolong labot sa sanla, si Lucas wala mogamit kanunay sa samang termino ingon sa uban. Ang sanla alang kanila sanla, apan sa mananambal, dunay lainlaing ang-ang sa sanla, ingon sa gipamolong ni Lucas nga ang “tawo lukop sa sanla.” Si Lasaro, matod niya, “lukop sa ulsir.” Waylaing magsusulat sa Ebanghelyo ang miingon ang ugangan-babaye ni Pedro dunay “taas nga hilanat.” (5:12; 16:20; 4:38) Bisan pa ang ubang tulo mitug-an kanato sa pagputol ni Pedro sa dalunggan sa ulipon sa hataas saserdote, si Lucas lamang mihisgot nga giayo siya ni Jesus. (22:51) Ingon sa doktor ang pagsulti sa usa ka babaye nga siya dunay “espiritu sa kahuyang sulod sa napulog-walo ka tuig, ug mitikubo ug dili makatuyhad sa iyang kaugalingon.” Ug kinsa gawas kang “Lucas ang hinigugmang mananambal” ang morekord sa maong detalye sa unang tabang gihatag sa tawo sa Samaryanhon nga “gibugkosan ang iyang mga samad, gipatuloan sa lana ug bino kini”?—13:11; 10:34.

4. Kanus-a, lagmit, gisulat ang Lucas, ug unsang sirkumstansiya misuporta niining panlantaw?

⁴ Kanus-a gisulat ni Lucas ang iyang Ebanghelyo? Gipasabot sa Buhat 1:1 nga ang magsusulat sa Mga Buhat (si Lucas usab) sayosayo misulat sa “unang talaan,” ang Ebanghelyo. Ang Mga Buhat lagmit nahuman mga 61 K.P. samtang si Lucas didto sa Roma uban ni Pablo, kinsa mihulat sa iyang apelasyon kang Cesar. Busa ang talaan sa Ebanghelyo lagmit gisulat ni Lucas sa Cesaria mga 56-58 K.P., human siya mibalik uban kang Pablo gikan sa Filipos sa kataposan sa ikatulo misyonerong panaw ni Pablo ug samtang mihulat si Pablo sa duha ka tuig sa bilanggoan sa Cesaria una pa gidala sa Roma alang sa iyang apelasyon. Sanglit si Lucas didto sa Palestina, sulod niining panahon maayo kaayong pagkapahaluna siya sa ‘pagsubay sa tanang butang gikan sa sinugdan uban sa kasibu’ labot sa kinabuhi ug ministeryo ni Jesus. Busa, mipadayag nga ang talaan ni Lucas una sa Ebanghelyo ni Marcos.

5. Gikan sa unsang tinubdan mahimong ‘gisubay uban sa kasibu’ ni Lucas ang mga hitabo sa kinabuhi ni Jesus?

⁵ Si Lucas, hinoon, dili saksing-nakakita sa tanang hitabo nga iyang girekord sa iyang Ebanghelyo, sanglit dili usa sa 12 ug lagmit dili ngani magtotoo hangtod tapos sa kamatayon ni Jesus. Bisan pa, siya suod kaayong nalangkit uban kang Pablo sa natad misyonero. (2 Tim. 4:11; Filem. 24) Busa, ingon gidahom, ang iyang sinulat mipakita sa ebidensiya sa impluwensiya ni Pablo, ingon sa makita sa pagtandi sa ilang duha ka talaan sa Panihapon sa Ginoo, sa Lucas 22:19, 20 ug 1 Corinto 11:23-25. Ingon dugang tinubdan sa materyal, mahimong giduol ni Lucas ang Ebanghelyo ni Mateo. Sa ‘pagsubay sa tanang butang uban sa kasibu,’ siya personal makainterbiyo sa daghan saksing-nakakita sa mga hitabo sa kinabuhi ni Jesus, ingon sa buhi pang mga disipolo ug posible sa inahan ni Jesus, si Maria. Makapaneguro kita wala niya biyai ang bisan unsang bato nga walisoa sa pagtigom sa kasaligang detalye.

6. Pila sa Ebanghelyo ni Lucas uniko kaniya, ug alang kang kinsa siya misulat? Nganong kana ang imong tubag?

⁶ Kini klaro sa pagsusi sa upat ka talaan sa Ebanghelyo  nga ang mga magsusulat wala sa yano misubli sa asoy sa lain, ni sila misulat lamang sa pagtaganag daghang saksi alang niining labing hinongdanong rekord sa Bibliya. Ang talaan ni Lucas labing indibiduwalistiko sa pagtratar niini. Tanan, 59 porsiyento sa iyang Ebanghelyo ang uniko kaniya. Iyang girekord dimomenos unom ka ispisipikong milagro ug kapin sa makaduha kanang gidaghanon sa ilustrasyon nga wala hisgoti sa ubang talaan sa Ebanghelyo, gihalad ang ikatulo sa iyang Ebanghelyo sa asoy ug duha-tulo sa gilitok nga pulong; ang iyang Ebanghelyo ang kinatas-an sa upat. Si Mateo labi na misulat alang sa mga Hudiyo, ug si Marcos alang sa mga di-Hudiyong magbabasa, labi na sa mga Romanhon. Ang Ebanghelyo ni Lucas gitumong ngadto sa “labing halangdon nga Teopilo” ug pinaagi kaniya ngadto sa ubang tawo, Hudiyo ug di-Hudiyo. (Luc. 1:3, 4) Sa paghatag sa iyang talaan sa unibersohanong pag-apelar, iyang gisubay ang henyalohiya ni Jesus balik kang “Adan, anak sa Diyos,” ug dili lamang kang Abraham, ingon ni Mateo nga misulat labi na alang sa mga Hudiyo. Labi na iyang gitagad ang matagnaong mga pulong ni Simeon nga si Jesus mao ang paagi sa “pagwagtang sa tabil sa kanasoran,” ug miingon ang “tanang unod makakita sa paagi sa kaluwasan sa Diyos.”—3:38; 2:29-32; 3:6.

7. Unsang lig-ong testigo sa pagkakasaligan sa Ebanghelyo ni Lucas?

⁷ Latas sa iyang sinulat, namatud-an si Lucas ingon talagsaong mag-aasoy, ang iyang mga talaan maayong pagkahikay ug tukma. Kining hiyas sa kasibu ug kamatinumanon sa mga sinulat ni Lucas kusganong pruweba sa ilang pagkakasaligan. Usa ka legal nga magsusulat makausa mitimaan: “Samtang ang mga romansa, mga leyendo ug bakak nga testimonyo maampingon sa pagpahaluna sa mga hitabo nga giasoy sa pipila ka halayong dapit ug sa pipila ka dili tinong panahon, sa ingon gilapas ang unang mga lagda nga atong nakat-onan ingon mga abogado sa maayong depensa, nga ‘ang deklarasyon kinahanglan mohatag sa panahon ug dapit,’ ang mga asoy sa Bibliya mihatag kanato sa dapit ug petsa sa mga butang giasoy uban sa labihang katukma.” b Ingon pruweba iyang gisitar ang Lucas 3:1, 2: “Sa ikanapulog-lima ka tuig sa paghari ni Tiberio Cesar, sa dihang si Pontio Pilato gobernador sa Judea, ug si Herodes ang distritong magmamando sa Galilea, apan si Felipe nga iyang igsoon mao ang distritong magmamando sa lungsod sa Iturea ug Trakonite, ug si Lisanias ang distritong magmamando sa Abilinia, sa mga adlaw sa pangulong saserdote Anas ug ni Kaipas, ang deklarasyon sa Diyos miabot kang Juan nga anak ni Zacarias sa kamingawan.” Walay kadili tino dinhi mahitungod sa panahon o dapit, apan ginganlan ni Lucas dili momenos pito ka opisyal publiko aron kita makalig-on sa panahon sa pagsugod sa ministeryo nila Juan ug Jesus.

8. Sa unsang paagi gipakita ni Lucas ang panahon sa pagkatawo ni Jesus “uban sa kasibu”?

⁸ Gihatag usab kanato ni Lucas ang duha ka pahamatngon sa pagtino sa panahon sa pagkatawo ni Jesus sa dihang siya miingon, sa Lucas 2:1, 2: “Karon niadtong mga adlaw usa ka dekreto miabot gikan kang Cesar Augusto alang sa tanan gipuy-ang yuta nga morehistro; (kining unang rehistrasyon nahitabo sa dihang si Quirinio gobernador sa Sirya).” Kini sa panahon sila Jose ug Maria mitungas sa Betlehem aron moparehistro, ug si Jesus natawo samtang didto sila. c Makauyon lamang kita sa komentarista kinsa miingon: “Kini usa sa labing masuhirong sulay sa sentido sa kasaysayan ni Lucas nga siya kanunay makamaniho sa pagbaton sa hingpit nga kasibu.” d Kinahanglan atong ilhon balido ang pangangkon ni Lucas nga “gisubay ang tanang butang gikan sa sinugdan uban sa kasibu.”

9. Unsang tagna ni Jesus, nga girekord ni Lucas, dunay talagsaong katumanan sa 70 K.P.?

⁹ Gipakita usab ni Lucas kon sa unsang paagi ang mga tagna sa Hebreohanong Kasulatan sibung natuman kang Jesu-Kristo. Iyang gikutlo ang dinasig nga pamatuod ni Jesus niini. (24:27, 44) Dugang pa, iyang sibung girekord ang kaugalingong tagna ni Jesus labot sa umaabot nga mga hitabo, ug daghan niini ang nakabaton na sa talagsaong katumanan sa tanan nilang gitagnang detalye. Pananglitan, ang Jerusalem gilikosan sa talinis nga mga usok ug gigun-ob sa makalilisang kalaglagan sa 70 K.P., ingon sa gitagna ni Jesus. (Luc. 19:43, 44; 21:20-24; Mat. 24:2) Ang sekular nga historyador si Flavius Josephus, kinsa saksing-nakakita uban sa Romanhong kasundalohan, testigo nga ang kabanikanhan gihawanan sa mga kahoy sa distansiya nga 16 kilometros sa pagtaganag mga usok, nga ang paril sa paglikos maoy 7.2 kilometros ang gitas-on, nga daghang kababayen-an ug kabataan namatay sa gutom, ug kapin sa 1,000,000 ka Hudiyo nawad-an sa ilang kinabuhi ug 97,000 gidalang bihag. Hangtod niining adlawa, ang Arko ni Tito sa Roma mihulagway sa prusisyon sa Romanhong kadaogan uban sa mga inagaw sa gubat gikan sa templo sa Jerusalem. e Makapaneguro kita ang uban dinasig nga mga tagna nga girekord ni Lucas sibung matuman.

KAUNDAN SA LUCAS

10. Unsa ang gibuhat ni Lucas?

¹⁰ Introduksiyon ni Lucas (1:1-4). Girekord ni Lucas nga iyang gisubay ang tanang butang gikan sa sinugdan uban sa kasibu ug iyang gisagop ang pagsulat kanila sa lohikal nga kahan-ayan aron ang “labing halangdon nga Teopilo . . . mahimong mahibalo sa bug-os sa katinoan” niining mga butang.—1:3, 4.

11. Unsang masadyaong hitabo ang gisugilon sa unang kapitulo sa Lucas?

¹¹ Ang sayong mga tuig sa kinabuhi ni Jesus (1:5–2:52). Usa ka manolonda mipadayag sa tigulang saserdote si Zacarias uban sa masadyaong balita nga siya makabaton ug anak kinsa iyang tawgon nga Juan. Apan hangtod matawo ang bata, si Zacarias dili makasulti.  Ingon sa gisaad, ang iyang asawa, si Elisabet, nanamkon, bisan pa “sa kagulangon.” Mga unom ka bulan sa ulahi, ang manolonda Gabriel mipadayag kang Maria ug gisultihan siya nga siya manamkon pinaagi sa “gahom sa Hataas Uyamot” ug manganak ug anak-lalaki nga tawgon Jesus. Giduaw ni Maria si Elisabet ug, human sa malipayong timbaya, mipahayag nga masadyaon: “Gipadako sa kalag ko si Jehova, ang akong espiritu dili makapugong sa kasadya sa Diyos nga akong Manluluwas.” Iyang gisulti ang balaang ngalan ni Jehova ug sa iyang dakong kaluoy nganha niadtong nahadlok kaniya. Sa pagkatawo ni Juan, naluag ang dila ni Zacarias sa pagpahayag usab sa kaluoy sa Diyos ug nga si Juan mahimong manalagna nga moandam sa dalan ni Jehova.—1:7, 35, 46, 47.

12. Unsa ang gipahayag labot sa pagkatawo ug pagkabata ni Jesus?

¹² Sa dagan sa panahon, si Jesus natawo sa Betlehem, ug gipahibalo sa usa ka manolonda kining “maayong balita sa dakong kasadya” sa mga magbalantay karnero nga mibantay sa ilang panon sa gabii. Ang pagtuli gituman sumala sa Kasugoan, ug unya, sa dihang ang mga ginikanan ni Jesus “mihalad kaniya kang Jehova” sa templo, ang tigulang Simeon ug manalagna-babaye si Ana misulti labot sa bata. Balik sa Nasaret, siya ‘mipadayon sa pagdako ug nahimong kusgan, puno sa kaalam, ug ang pabor sa Diyos mipadayon uban kaniya.’ (2:10, 22, 40) Sa panuigon nga 12, sa usa ka duaw gikan sa Nasaret pa Jerusalem, natingala kang Jesus ang mga magtutudlo uban sa iyang pagsabot ug tubag.

13. Unsa ang giwali ni Juan, ug unsa ang nahitabo sa bawtismo ni Jesus ug dihadiha human niana?

¹³ Pagpangandam sa ministeryo (3:1–4:13). Sa ika-15 ka tuig sa paghari ni Tiberio Cesar, ang deklarasyon sa Diyos miabot kang Juan nga anak ni Zacarias, ug siya miadto sa “pagwali sa bawtismo ingon simbolo sa paghinulsol alang sa kapasayloan sa mga sala,” aron ang tanang unod mahimong “makakita sa paagi sa kaluwasan sa Diyos.” (3:3, 6) Sa dihang ang tanang katawhan gibawtismohan sa Jordan, si Jesus usab gibawtismohan, ug samtang siya miampo, gikunsaran siya sa balaang espiritu, ug gipahayag sa iyang Amahan ang pag-uyon gikan sa langit. Si Jesu-Kristo karon mga 30 ka tuig ang panuigon. (Gitagana sa Lucas ang iyang henyalohiya.) Human sa iyang bawtismo, gitultolan siya sa espiritu sa kamingawan sulod sa 40 ka adlaw. Dinhi sa waykalamposan gitintal siya sa Yawa ug unya mipahawa “hangtod sa lain kumbenyente nga panahon.”—4:13.

14. Diin giklaro ni Jesus ang iyang komisyon, unsa kini, ug unsa ang sanong sa mipatalinghog kaniya?

¹⁴ Sayong ministeryo ni Jesus, labi na sa Galilea (4:14–9:62). Sa sinagoga sa iyang lungsod-puloy-anan sa Nasaret, gihimong klaro ni Jesus ang iyang komisyon, gibasa ug gipadapat sa iyang kaugalingon ang tagna sa Isaias 61:1, 2: “Ang espiritu ni Jehova diha kanako, tungod kay gidihogan niya ako sa pagpahayag sa maayong balita sa kabos, gipadala niya ako sa pagwali sa kagawasan sa mga bihag ug sa pagpahiuli sa panan-aw sa buta, sa pagpadala sa gidaogdaog sa kagawasan, sa pagwali sa tuig sa kahimuot ni Jehova.” (4:18, 19) Ang unang kalipay sa katawhan sa iyang mga pulong nahimong kasuko samtang siya mipadayon sa iyang diskurso, ug sila naningkamot sa pagwagtang kaniya. Busa siya mikanaog sa Kapernaum, diin iyang giayo ang daghang katawhan. Ang panon misunod kaniya ug misulay sa pagdetenir kaniya, apan iyang gisultihan sila: “Usab ngadto sa ubang siyudad ako kinahanglan mopahayag sa maayong balita sa gingharian sa Diyos, kay tungod niini ako gipadala.” (4:43) Gipadayon niya ang pagwali sa mga sinagoga sa Judea.

15. Batbata ang pagtawag nila Pedro, Santiago, ug Juan, ingon man ni Mateo.

¹⁵ Sa Galilea, gitagan-an ni Jesus sila Simon (usab gitawag Pedro), Santiago, ug Juan uban sa milagrong kuha sa isda. Iyang gisultihan si Simon: “Sukad karon mangisda ka na ug buhi nga mga tawo.” Busa ilang gibiyaan ang tanang butang ug misunod kaniya. Si Jesus mipadayon sa pag-ampo ug pagtudlo, ug ang ‘gahom ni Jehova diha alang kaniya sa pagpang-ayo.’ (5:10, 17) Iyang gitawag si Levi (Mateo), gitamay nga maniningil sa buhis, kinsa mipasidungog kang Jesus uban sa dakung kumbira, nga gitambongan usab sa “dakong panon sa mga maniningil sa buhis.” (5:29) Kini miresulta sa una sa pipila ka engkuwentro uban sa mga Pariseo nga mibiya kanila nga suko ug milaraw sa pagdaot kaniya.

16. (a) Human sa unsa gipili ni Jesus ang 12 ka apostol? (b) Unsang punto ang gipasiugda ni Lucas sa paghatag sa paralelong bersiyon sa Sermon sa Bukid?

¹⁶ Human sa tibuok gabii nga pag-ampo sa Diyos, gipili ni Jesus ang 12 ka apostol gikan sa taliwala sa iyang mga disipolo. Dugang mga buhat sa pagpang-ayo ang misunod. Unya iyang gihatag ang sermon nga girekord sa Lucas 6:20-49, paralelo sa mas mubong porma sa Sermon sa Bukid sa Mateo kapitulo 5 hangtod 7. Gidapit sa pagtagad ni Jesus ang kalainan: “Malipayon kamong kabos, kay inyo ang gingharian sa Diyos. Apan alaot kamong datong tawo, kay inyo nang nadawat sa bug-os ang inyong kahupayan.” (6:20, 24) Iyang gitambagan ang iyang mga mamiminaw sa paghigugma sa ilang mga kaaway, magmaluluy-on, sa pagbatasan sa paghatag, ug sa pagpatungha sa maayo gikan sa maayong bahandi sa kasingkasing.

17. (a) Unsang mga milagro sunod gihimo ni Jesus? (b) Sa unsang paagi gitubag ni Jesus ang mga mensahero ni Juan Bawtista kon si Jesus ba ang Mesiyas?

¹⁷ Balik sa Kapernaum, gidawat ni Jesus ang hangyo sa opisyal sa kasundalohan sa pag-ayo sa masakitong ulipon. Gibati niya nga dili takos sa pagpaanha kang Jesus sa silong sa iyang ibubungan ug gihangyo si Jesus sa “paglitok sa pulong” kon diin siya. Ingon niana, naayo ang ulipon, ug si Jesus gitukmod sa pagkomento: “Sultihan ko kamo, Bisan sa Israel wala ako makakaplag sa hilabihan ka dakong pagtuo.” (7:7, 9) Sa unang higayon, gibanhaw ni Jesus ang usa ka patay nga tawo, ang bugtong anak sa balong babaye sa Nain, kang kinsa siya “naluoy.” (7:13) Samtang ang balita labot kang Jesus mikatap latas sa Judea, gikan sa bilanggoan gipasugoan ni Juan Bawtista sa pagpangutana, “Ikaw ba ang Usa nga Moanhi?” Sa pagtubag gisultihan ni Jesus ang mga mensahero: “Lakaw kamo  sa inyong dalan, itaho kang Juan kon unsa ang inyong nakita ug nadunggan: ang mga buta makakita na, ang mga bakol makalakaw na, ang mga sanlahon gihinloan ug ang mga bungol makadungog na, ug ang mga patay gibanhaw, ang mga kabos giwalihan sa maayong balita. Ug malipayon siya kinsa wala mapangdol tungod kanako.”—7:19, 22, 23.

18. Uban sa unsang ilustrasyon, buhat, ug pulong sa tambag gipadayon ang pagwali sa Gingharian?

¹⁸ Giubanan sa 12, si Jesus miadto “gikan sa siyudad ngadto sa siyudad ug gikan sa balangay ngadto sa balangay, nagwali ug nagpahayag sa maayong balita sa gingharian sa Diyos.” Iyang gihatag ang ilustrasyon sa magpupugas, ug iyang gitiwas ang diskusyon pinaagi sa pag-ingon: “Busa, magmatngon kon giunsa ninyo pagpamati; kay si bisan kinsa nga duna, dugang ang ihatag kaniya, apan si kinsa nga walay iya, bisan kon unsa ang iyang gihanduraw nga iya kuhaon gikan kaniya.” (8:1, 18) Si Jesus mipadayon sa paghimog katingalahang mga buhat ug mga milagro. Iyang gihatagan usab ang 12 sa awtoridad ibabaw sa mga demonyo ug gahom sa pag-ayo sa mga sakit ug gipadala sila “sa pagwali sa gingharian sa Diyos ug sa pag-ayo.” Lima ka libo ang milagrong gipakaon. Nausab ang dagway ni Jesus sa bukid ug sunod adlaw giayo ang batang lalaki nga gidemonyohan nga dili maayo sa mga disipolo. Iyang gipasidan-an kadtong buot mosunod kaniya: “Ang mga milo dunay kalubluban ug ang mga langgam sa langit dunay kabatugan, apan ang Anak sa tawo walay dapit kapahulayan sa iyang ulo.” Aron mahimong takos sa Gingharian sa Diyos, ang tawo kinahanglan mokupot sa iyang kamot sa daro ug dili molingi.—9:2, 58.

19. Sa unsang paagi giilustrar ni Jesus ang matuod nga gugma sa silingan?

¹⁹ Ulahing ministeryo ni Jesus sa Judea (10:1–13:21). Gipadala ni Jesus ang 70 pa ngadto sa “anihon,” ug sila napuno sa kasadya sa kalamposan sa ilang ministeryo. Samtang siya miwali, usa ka lalaki, buot mopamatuod sa iyang kaugalingon nga matarong, nangutana kang Jesus: “Kinsa sa matuod ang akong silingan?” Sa pagtubag, gihatag ni Jesus ang ilustrasyon sa makisilinganong Samaryanhon. Usa ka tawo, nagbuy-od sa daplin sa dalan nga himatyon tungod sa bun-og sa mga tulisan, wapanumbalinga sa miaging saserdote ug sa Levihanon. Usa ka tinamay nga Samaryanhon ang mihunong, lumong giatiman ang iyang mga samad, gipasakay siya sa iyang hayop, gidala sa abotanan, ug gibayran siya aron galamon. Oo, “ang naluoy kaniya” mao ang mihimo sa iyang kaugalingon nga silingan.—10:2, 29, 37.

20. (a) Unsang punto ang gihimo ni Jesus nila Marta ug Maria? (b) Unsang pasiugda ang iyang gibutang sa pag-ampo?

²⁰ Sa balay ni Marta, lumong gibadlong siya ni Jesus tungod sa hilabihang kabalaka labot sa buhatbuhat sa balay, ug iyang gidayeg si Maria sa pagpili sa mas maayong bahin, sa paglingkod ug pagpamati sa iyang pulong. Sa iyang mga disipolo iyang gitudlo ang modelong pag-ampo ug usab ang panginahanglan sa paglahutay sa pag-ampo, miingon: “Magpadayon sa pagpangayo, ug kini ihatag kaninyo; magpadayon sa pagpangita, ug makakaplag kamo.” Sa ulahi iyang gihinginlan ang mga demonyo ug gipahayag nga malipayon “kadtong namati sa pulong sa Diyos ug nagbantay niini.” Sa usa ka pagkaon, nagkabangi siya uban sa mga Pariseo tungod sa Kasugoan ug gilitok ang kaalaot kanila alang sa pagkuha sa “yawi sa kahibalo.”—11:9, 28, 52.

21. Unsang pasidaan ang gihatag ni Jesus batok sa kadalo, ug unsa ang iyang giawhag sa iyang mga disipolo nga buhaton?

²¹ Samtang didto na usab siya sa panon, giagda sa usa si Jesus: “Sultihi ang akong igsoon nga bahinan ako sa kabilin.” Gipunting ni Jesus ang kinauyokan sa suliran sa pagtubag: “Bukha ang imong mga mata ug magbantay batok sa tanang dagway sa kadalo, kay bisan kon ang tawo naa sa kadagaya ang iyang kinabuhi wala diha sa mga butang iyang gipanag-iya.” Unya iyang gihatag ang ilustrasyon sa dato nga tawo nga miguba sa iyang mga bodega aron pagtukod sa mas dako, aron lamang mamatay nianang gabhiona ug gibilin ang iyang bahandi sa uban. Gihimo ni Jesus ang punto: “Busa mao kini uban sa tawo nga mitigom ug bahandi alang sa iyang kaugalingon apan dili bahandianon sa Diyos.” Human awhaga ang iyang mga disipolo sa pagpangita una sa Gingharian sa Diyos, gisultihan ni Jesus sila: “Ayaw kahadlok, diyotay nga panon, tungod kay gikahimut-an sa inyong Amahan ang paghatag kaninyo sa gingharian.” Ang iyang pag-ayo sa Igpapahulay sa babaye nga nasakit sa 18 ka tuig na mitultol sa dugang panagbangi uban sa iyang mga opositor, nga naulawan.—12:13, 15, 21, 32.

22. Pinaagi sa unsang tataw nga ilustrasyon mitudlo si Jesus labot sa Gingharian?

²² Ulahing ministeryo ni Jesus, labi na sa Perea (13:22–19:27). Gigamit ni Jesus ang mabulokong mga pulong ilustrasyon sa pagpunting sa iyang mga mamiminaw sa Gingharian sa Diyos. Iyang gipakita kadtong naningkamot sa kainila ug dungog paubson. Pasagdi ang mokumbira sa pagdapit sa kabos, nga dili makabalos; malipayon siya ug “balosan sa pagbanhaw sa mga matarong.” Unya, naa ang ilustrasyon sa tawo nga midalit ug dakong panihapon. Matag usa sa mga dinapit namalibad: Usa bag-o pa nakapalit ug uma, ang lain nakapalit ug pipila ka baka, ug ang lain bag-o pa nakapangasawa. Sa kasuko gipatawag sa tagbalay “ang kabos ug pungkol ug buta ug piang,” ug iyang gipahayag nga walay usa niadtong unang gidapit ang “makatilaw” sa iyang pagkaon. (14:14, 21, 24) Iyang gihatag ang ilustrasyon sa nawalang karnero nga iyang nakaplagan, miingon, “Sultihan ko kamo nga duna unya mas dakong kasadya sa langit sa usa ka makasasala nga mohinulsol kay sa kasiyaman-ug-siyam ka matarong nga wala manginahanglan sa paghinulsol.” (15:7) Ang ilustrasyon sa babaye nga gisilhigan ang iyang balay sa pagpangita sa usa ka drakma duna sa susamang punto. f

23. Unsa ang giilustrar sa talaan sa anak nga nawala?

²³ Unya gisugilon ni Jesus ang mahitungod sa anak nga nawala nga nangayo sa iyang amahan sa iyang  bahin sa kabtangan ug unya giusik-usikan kini “sa kinabuhing mapatuyangon.” Nahulog sa kawalad-on, ang anak nahiulian sa iyang panimuot ug mibalik sa balay ug gibutang ang iyang kaugalingon sa kaluoy sa iyang amahan. Ang iyang amahan, naluoy, “midagan ug migakos kaniya ug lumong gihagkan siya.” Gitagana ang nindot nga bisti, giandam ang dakong kumbira, ug “sila misugod sa pagsadya.” Apan ang magulang igsoon misupak. Sa kalolot gitul-id siya sa iyang amahan: “Anak ko, sa kanunay nakig-uban ka kanako, ug ang tanang butang ako imo man; apan kinahanglan kita magsadya ug maglipay, tungod kay kining imong igsoon namatay ug nabuhi, ug siya nawala apan nakaplagan.”—15:13, 20, 24, 31, 32.

24. Unsang kamatuoran ang gipasiugda ni Jesus sa ilustrasyon sa dato nga tawo ug ni Lasaro ingon man sa Pariseo ug sa maniningil sa buhis?

²⁴ Pagkadungog sa ilustrasyon sa dimatarong piniyalan, ang mahigugmaon-salapi nga mga Pariseo mitamihid sa pagtulon-an ni Jesus, apan iyang gisultihan sila: “Kamo mao kadtong nagapahayag sa inyong kaugalingon nga matarong atubangan sa mga tawo, apan ang Diyos nahibalo sa inyong kasingkasing; tungod kay kon unsa ang halangdon taliwala sa mga tawo butang dulumtanan sa panan-aw sa Diyos.” (16:15) Pinaagi sa ilustrasyon sa dato nga tawo ug ni Lasaro, iyang gipakita kon unsa ka dako ang kal-ang gipahaluna taliwala niadtong gipaboran ug niadtong wala uyoni sa Diyos. Gipasidan-an ni Jesus ang mga disipolo nga dunay mga hinongdan sa pagkapangdol, apan “alaot ang usa nga tungod kaniya kini miabot!” Iyang gipamolong ang kalisdanan nga mopadayag “sa dihang ang Anak sa tawo ibutyag.” “Hinomdomi ang asawa ni Lot,” iyang gisultihan sila. (17:1, 30, 32) Pinaagi sa ilustrasyon, iyang gihatag ang pasalig nga ang Diyos tinong molihok alang niadtong “mituaw kaniya adlaw ug gabii.” (18:7) Unya, pinaagi sa laing ilustrasyon, iyang gibadlong ang matarong-kaugalingon: Usa ka Pariseo, nga miampo sa templo, mipasalamat sa Diyos siya dili ingon sa ubang tawo. Usa ka maniningil sa buhis, nga mitindog sa distansiya ug dili ngani sugot sa pagyahat sa iyang mga mata sa langit, miampo: “O Diyos, maluoy ka kanako nga makasasala.” Giunsa paghatag bili ni Jesus kini? Iyang gipahayag ang maniningil sa buhis nga mas matarong kay sa Pariseo, “tungod kay ang matag usa nga mopataas sa iyang kaugalingon pakaulawan, apan siya nga mopaubos sa iyang kaugalingon ipataas.” (18:13, 14) Si Jesus giabiabi sa Jerico sa maniningil sa buhis si Sakeo ug gihatag ang ilustrasyon sa napulo ka mina, gitandi ang resulta sa matinumanong paggamit sa gipiyal nga intereses uban sa pagtago niini.

25. Sa unsang paagi si Jesus misulod sa kataposang hugna sa iyang ministeryo, ug unsang matagnaong pasidaan ang iyang gihatag?

²⁵ Kataposan publikong ministeryo sulod ug libot sa Jerusalem (19:28–23:25). Samtang si Jesus mikabayo sulod sa Jerusalem sa usa ka asno ug gidayeg sa panon sa mga disipolo ingon “Usa nga moabot ingon Hari sa ngalan ni Jehova,” ang mga Pariseo miawhag kaniya sa pagbadlong sa iyang mga disipolo. Mitubag si Jesus: “Kon kini sila mopakahilom, ang mga bato mosinggit.” (19:38, 40) Iyang gihatag ang halandomong tagna sa kalaglagan sa Jerusalem, miingon siya likosan sa talinis nga mga ugsok, maglisod, ug patagon sa yuta uban sa iyang kabataan ug walay usa ka bato ang mahabiling nakapatong sa bato. Gitudloan ni Jesus ang katawhan sa templo, gipahayag ang maayong balita ug gitubag ang malansisong pangutana sa pangulong mga saserdote, mga eskriba, ug mga Saduseo pinaagi sa mahanasong ilustrasyon ug argumento. Gihatag ni Jesus ang gamhanang hulagway sa dakong ilhanan sa kataposan, gihisgotan pag-usab ang paglikos sa Jerusalem sa mikampong kasundalohan. Ang mga tawo panguyapan sa kahadlok sa mga butang umaabot, apan sa dihang kining mga butang mahitabo na, ang iyang mga sumusunod ‘tul-id nga motindog sa ilang kaugalingon ug ihangad ang ilang mga ulo, tungod kay ang ilang kaluwasan haduol na.’ Kinahanglan sila motukaw aron molampos sa pag-ikyas kon unsa ang destino nga mahitabo.—21:28.

26. (a) Unsang mga tugon ang gipaila ni Jesus, ug uban sa unsa iyang gilangkit sila? (b) Sa unsang paagi si Jesus gilig-on ubos sa pagsulay, ug unsang badlong ang iyang gihatag sa panahon sa pagdakop kaniya?

²⁶ Nisan 14, 33 K.P. na karon. Gisaulog ni Jesus ang Paskuwa ug unya gisugdan “ang bag-ong tugon” uban sa iyang matinumanong mga apostol, milangkit niini uban sa simbolikong pagkaon nga iyang gisugo kanila nga saulogon sa paghinomdom kaniya. Iyang gisultihan usab sila: “Ako mohimo ug tugon uban kaninyo, ingon nga ang akong Amahan mihimo ug tugon uban kanako, alang sa usa ka gingharian.” (22:20, 29) Nianang samang gabii, samtang si Jesus miampo sa Bukid sa mga Olibo, ‘usa ka manolonda gikan sa langit mipadayag kaniya ug gilig-on siya. Apan sa pag-antos sa hilabihan, siya mipadayon sa pag-ampo nga mas mainiton pa; ug ang iyang singot nahimong ingon sa tinulo sa dugo nga nahulog sa yuta.’ Mianam kapit-os ang atmospera samtang nanguna sa panon si Judas nga mabudhion sa pagdakop kang Jesus. Ang mga disipolo misinggit: “Ginoo, ipanigbas na ba namo ang espada?” Usa kanila mitigbas sa dalunggan sa ulipon sa hataas saserdote, apan gibadlong sila ni Jesus ug giayo ang samarang tawo.—22:43, 44, 49.

27. (a) Diin si Pedro napakyas? (b) Unsang sumbong ang gipasaka batok kang Jesus, ug ubos sa unsang sirkumstansiya siya gihusay ug gisentensiyahan?

²⁷ Gidala si Jesus sa balay sa hataas saserdote alang sa pagpangutana, ug sa katugnaw sa kagabhion, si Pedro mitipon uban sa panon libot sa kalayo. Sa tulo ka okasyon gisumbong siya nga sumusunod ni Jesus, ug sa tulo ka beses iyang gilimod kini. Unya mitugaok ang manok. Milingi ang Ginoo ug mitutok kang Pedro, ug si Pedro, nahinumdom kon giunsa pagtagna ni Jesus kini mismong butang, migula ug mihilak sa mapait. Human gidala sa hawanan sa Sanhedrin, si Jesus karon gitultolan sa atubangan ni Pilato ug giakusar nga milaraw sa pagpukan sa nasod, midili sa pagbayad sa mga buhis, ug “miingon nga siya mismo si Kristo nga hari.” Nahibalo si Jesus Galileano, gipadala siya ni Pilato kang Herodes, nga didto sa Jerusalem niadtong panahon. Gibugalbugalan ni Herodes ug sa iyang mga sundalo si Jesus ug gipadala siya balik  alang sa husay atubangan sa naglagot nga panon. Si Pilato ‘misurender kang Jesus sa ilang kabubut-on.’—23:2, 25.

28. (a) Unsa ang gisaad ni Jesus sa kawatan nga mipakitag pagtuo kaniya? (b) Unsa ang girekord ni Lucas labot sa kamatayon, lubong, ug pagkabanhaw ni Jesus?

²⁸ Kamatayon, pagkabanhaw, ug pagkayab ni Jesus (23:26–24:53). Si Jesus gilansang taliwala sa duha ka mamumuhat-daotan. Gibugalbugalan siya sa usa, apan gipasundayag sa usa ang pagtuo ug mihangyo nga hinomdoman sa Gingharian ni Jesus. Gisaad ni Jesus: “Matuod ako nagaingon kanimo niining adlawa, Adto ka sa Paraiso uban kanako.” (23:43) Unya usa ka talagsaong kangitngit nahitabo, ang kurtina sa santuaryo nagisi sa tunga, ug si Jesus misinggit: “Amahan, nganha sa imong mga kamot gitugyan ko ang akong espiritu.” Niini siya namatay, ug ang iyang lawas gikanaog ug gilubong sa lubnganan nga gikubkob sa bato. Sa unang adlaw sa semana, ang kababayen-an nga miuban kaniya gikan sa Galilea miadto sa lubnganan apan wala makakaplag sa lawas ni Jesus. Ingon sa iyang gitagna mismo, siya nabanhaw sa ikatulong adlaw!—23:46.

29. Uban sa unsang masadyaong talaan mitiklop ang Ebanghelyo ni Lucas?

²⁹ Nagpakita nga wala magpaila sa duha sa iyang mga disipolo sa dalan pa Emmaus, si Jesus namolong labot sa iyang pag-antos ug giinterpretar ang Kasulatan kanila. Sa hinanali nailhan nila siya, apan siya nahanaw. Karon sila mikomento: “Dili ba ang atong kasingkasing midilaab sa dihang siya misulti kanato sa dalan, samtang siya bug-os mitin-aw kanato sa Kasulatan?” Midali sila balik sa Jerusalem sa pagsugilon sa ubang disipolo. Samtang sila nanulti niining mga butang, mipakita si Jesus sa ilang taliwala. Dili sila makatuo niini tungod sa tumang kasadya ug katingala. Unya iyang ‘gibuksan sa bug-os ang ilang hunahuna aron makasabot’ gikan sa Kasulatan sa kahulogan sa tanang nahitabo. Gitiklopan ni Lucas ang iyang talaan sa Ebanghelyo uban sa hubit sa pagkayab ni Jesus sa langit.—24:32, 45.

NGANONG MAPUSLANON

30, 31. (a) Sa unsang paagi gilig-on sa Lucas ang kumpiyansa nga ang Hebreohanong Kasulatan dinasig sa Diyos? (b) Unsang mga pulong ni Jesus ang gikutlo ni Lucas sa pagsuporta niini?

³⁰ Ang maayong balita “sumala kang Lucas” mitukod sa kumpiyansa sa tawo sa Pulong sa Diyos ug milig-on sa iyang pagtuo aron siya makabarog batok sa mga tamparos sa dumuluong kalibotan. Gitagana ni Lucas ang daghang panig-ingnan sa sibung katumanan sa Hebreohanong Kasulatan. Si Jesus gipakitang mibase sa iyang komisyon sa ispisipikong mga termino gikan sa basahon sa Isaias, ug si Lucas daw migamit niini ingon tema latas sa basahon. (Luc. 4:17-19; Isa. 61:1, 2) Kini usa sa mga okasyon si Jesus mikutlo gikan sa Mga Manalagna. Siya usab mikutlo gikan sa Kasugoan, ingon sa pagsalikway sa tulo ka tintasyon sa Yawa, ug gikan sa Mga Salmo, ingon sa pagpangutana sa iyang mga kaaway, “Sa unsang paagi kini sila miingon ang Kristo anak ni David?” Ang talaan ni Lucas undan sa daghan ubang pagkutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan.—Luc. 4:4, 8, 12; 20:41-44; Deut. 8:3; 6:13, 16; Sal. 110:1.

³¹ Sa dihang si Jesus mikabayo sulod sa Jerusalem sa usa ka asno ingon sa gitagna sa Zacarias 9:9, gidayeg siya sa panon nga masadyaon, gipadapat kaniya ang kasulatan sa Salmo 118:26. (Luc. 19:35-38) Sa usa ka dapit duha ka bersikulo sa Lucas supisyente na sa pagkobre sa unom ka puntong gitagna sa Hebreohanong Kasulatan labot sa makauulaw nga kamatayon ni Jesus ug sa iyang pagkabanhaw. (Luc. 18:32, 33; Sal. 22:7; Isa. 50:6; 53:5-7; Jon. 1:17) Sa kaulahian, human sa iyang pagkabanhaw, puwersadong gipasiugda ni Jesus sa iyang mga disipolo ang importansiya sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. “Karon siya miingon kanila: ‘Kini ang mga pulong gipamolong ko kaninyo samtang ako uban pa kaninyo, nga ang tanang butang gisulat sa kasugoan ni Moises ug sa Mga Manalagna ug Mga Salmo mahitungod kanako kinahanglan matuman.’ Unya iyang gibuksan sa bug-os ang ilang hunahuna aron makasabot sa kahulogan sa Kasulatan.” (Luc. 24:44, 45) Ingon niadtong unang mga disipolo ni Jesu-Kristo, kita usab mahimong mahayagan ug makabaton sa lig-ong pagtuo pinaagi sa paghatag pagtagad sa katumanan sa Hebreohanong Kasulatan, nga sibu kaayong gitin-aw ni Lucas ug sa ubang magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

32. Sa unsang paagi gipasiugda sa talaan ni Lucas ang Gingharian ug unsa ang atong tinamdan nganha sa Gingharian?

³² Latas sa iyang talaan, kanunay gipunting ni Lucas ang iyang magbabasa sa Gingharian sa Diyos. Sukad sa sinugdan sa basahon, diin gisaad sa manolonda kang Maria nga ang bata nga iyang igaanak “momando ingon hari ibabaw sa balay ni Jacob sa walay kataposan, ug ang iyang gingharian walay kataposan,” ngadto sa kataposang mga kapitulo, diin si Jesus namolong mahitungod sa pagdala sa mga apostol sa tugon alang sa Gingharian, gipasiugda ni Lucas ang paglaom sa Gingharian. (1:33; 22:28, 29) Iyang gipakita si Jesus nga nanguna sa pagwali sa Gingharian ug sa pagpadala sa 12 ka apostol, ug sa ulahi sa 70, sa pagbuhat niini mismong bulohaton. (4:43; 9:1, 2; 10:1, 8, 9) Ang usa-hunahuna nga debosyon kinahanglanon aron sa pagsulod sa Gingharian gipasiugda sa idlot nga mga pulong ni Jesus: “Pasagdi ang mga patay molubong sa ilang mga patay, apan ikaw lakaw ug ipahayag sa halayo ang gingharian sa Diyos,” ug, “Walay tawo nga nakapahaluna sa iyang kamot sa usa ka daro ug molingi sa mga butang sa luyo ang takos sa gingharian sa Diyos.”—9:60, 62.

33. Paghatag panig-ingnan sa pagpasiugda sa pag-ampo ni Lucas. Unsang leksiyon ang atong makuha niini?

³³ Gipasiugda ni Lucas ang pag-ampo. Ang iyang Ebanghelyo talagsaon niini. Gisugilon niini ang panon nga miampo samtang si Zacarias diha sa templo, ni Juan Bawtista nga natawo ingon tubag sa mga pag-ampo alang sa usa ka anak, ug ni Ana nga manalagna-babaye nga miampo gabii ug adlaw. Gihubit niini ang pag-ampo ni Jesus sa panahon sa iyang bawtismo, samtang gigahin ang tibuok gabii sa pag-ampo una sa pagpili sa 12, ug sa iyang pag-ampo sa panahon sa pagkabalhin sa dagway. Gitambagan ni Jesus ang  iyang mga disipolo sa “kanunay nga pag-ampo ug dili mohunong,” nga giilustrar kini pinaagi sa matubayon balong babaye nga kanunay mipetisyon sa huwes hangtod sa paghatag kaniya sa hustisya. Si Lucas lamang ang misugilon mahitungod sa hangyo sa mga disipolo kang Jesus sa pagtudlo kanila sa pag-ampo ug sa paglig-on sa manolonda samtang siya miampo sa Bukid sa mga Olibo; ug siya lamang ang mirekord sa mga pulong sa kataposang pag-ampo ni Jesus: “Amahan, sa imong mga kamot gitugyan ko ang akong espiritu.” (1:10, 13; 2:37; 3:21; 6:12; 9:28, 29; 18:1-8; 11:1; 22:39-46; 23:46) Ingon sa adlaw kanus-a girekord ni Lucas ang iyang Ebanghelyo, mao man karon ang pag-ampo hinongdanong tagana alang sa paglig-on sa tanang nagbuhat sa balaang kabubut-on.

34. Unsang mga hiyas ni Jesus ang gipasiugda ni Lucas ingon nindot nga panig-ingnan alang sa mga Kristohanon?

³⁴ Uban sa iyang hait maalinggatong hunahuna ug sa iyang larino, malarawanong pluma, gihatag ni Lucas ang kainit ug lanog nga kinabuhi sa pagtulon-an ni Jesus. Ang gugma, kalolot, kaluoy, ug pagbati ni Jesus nganha sa maluya, gidaogdaog, ug gitamakan tataw nga lahi sa bugnaw, pormal, hiktin, salingkapaw nga relihiyon sa mga eskriba ug mga Pariseo. (4:18; 18:9) Gihatag kanunay ni Jesus ang pagdasig ug tabang sa kabos, bihag, buta, ug sa gidugmok, sa ingon gitagana ang nindot nga panig-ingnan alang niadtong nangita sa “suod pagsunod sa iyang mga tunob.”—1 Ped. 2:21.

35. Nganong matuod mapasalamaton kita kang Jehova alang sa iyang tagana sa Ebanghelyo ni Lucas?

³⁵ Ingon gipasundayag ni Jesus, ang hingpit, nagbuhat-kahibulongan nga Anak sa Diyos, ang mahigugmaong kabalaka alang sa iyang mga disipolo ug sa tanang tawo nga mabuot kasingkasing, kita usab maningkamot sa pagtuman sa atong ministeryo sa gugma, oo, “tungod sa malumong pagbati sa atong Diyos.” (Luc. 1:78) Niining katuyoan ang maayong balita “sumala kang Lucas” matuod labing mapuslanon ug matinabangon. Matuod kitang mapasalamaton kang Jehova alang sa pagdasig kang Lucas, “ang hinigugmang mananambal,” sa pagsulat niining sibu, makalig-on, ug makadasig nga talaan, nga mipunting sa kaluwasan sa Gingharian pinaagi ni Jesu-Kristo, “ang paagi sa kaluwasan sa Diyos.”—Col. 4:14; Luc. 3:6.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]