Laktaw ngadto sa video

Laktaw ngadto sa kaundan

Basahon sa Bibliya Numero 47—2 Mga Taga-Corinto

Basahon sa Bibliya Numero 47—2 Mga Taga-Corinto

Basahon sa Bibliya Numero 47​—2 Mga Taga-Corinto

Magsusulat: Pablo

Dapit Gisulatan: Macedonia

Sinulat Nahuman: k. 55 K.P.

1, 2. (a) Unsa ang mitultol sa pagsulat ni Pablo sa iyang ikaduhang sulat sa mga taga-Corinto? (b) Gikan diin si Pablo misulat, ug mahitungod sa unsa siya nabalaka?

 LAGMIT kini ulahing ting-init na o sayong tinghunlak sa 55 K.P. May pipila pa ka butang sa Kristohanong kongregasyon sa Corinto ang nakapabalaka kang apostol Pablo. Dili pa daghang bulan ang milabay sukad sa pagsulat sa iyang unang sulat sa mga taga-Corinto. Sukad niadto si Tito gipadala na sa Corinto sa pag-asistir sa koleksiyon nga gihimo didto alang sa mga balaan sa Judea ug posible usab sa pagpaniid sa reaksiyon sa mga taga-Corinto sa unang sulat. (2 Cor. 8:1-6; 2:13) Giunsa nila pagdawat kini? Dakong kalipay ang gidala niini kang Pablo sa paghibalo kini milihok kanila sa kasubo ug paghinulsol! Si Tito mibalik kang Pablo sa Macedonia uban niining maayong report, ug karon ang kasingkasing sa apostol miawas uban sa gugma alang sa iyang hinigugma kaubang mga magtotoo sa Corinto.—7:5-7; 6:11.

2 Busa si Pablo misulat usab sa mga taga-Corinto. Kining makapagimok-kasingkasing ug magamhanon ikaduhang sulat gisulat gikan sa Macedonia ug dayag gihatod ni Tito. (9:2, 4; 8:16-18, 22-24) Usa sa mga butang gikabalak-an ni Pablo nga milihok kaniya sa pagsulat mao ang presensiya taliwala sa mga taga-Corinto sa “labing hawod nga mga apostol,” kinsa iyang gihubit usab ingon “mini nga mga apostol, malimbongong mga magbubuhat.” (11:5, 13, 14) Ang espirituwal nga kaayohan sa bag-o pang kongregasyon naa sa katalagman, ug ang awtoridad ni Pablo ingon apostol ubos sa pag-ataki. Busa ang iyang ikaduhang sulat mipuno sa dakong panginahanglan.

3, 4. (a) Unsang mga pagduaw ang gihimo ni Pablo mismo sa Corinto? (b) Sa unsang paagi ang Ikaduhang Mga Taga-Corinto may kaayohan kanato karon?

3 Mahimong mamatikdan si Pablo miingon: “Kini ang ikatulong panahon nga ako andam na sa pag-anha kaninyo.” (2 Cor. 12:14; 13:1) Giplano niya ang pagduaw kanila sa ikaduhang higayon sa dihang iyang gisulat ang iyang unang sulat, apan bisan pa andam na siya, kining “ikaduhang okasyon sa kasadya” wala momateryalisar. (1 Cor. 16:5; 2 Cor. 1:15) Bisan pa, sa aktuwal, si Pablo didto lamang makausa kanhi, sulod sa 18 ka bulan sa 50-52 K.P., sa dihang ang Kristohanong kongregasyon gitukod sa Corinto. (Buh. 18:1-18) Bisan pa, si Pablo sa ulahi nakakab-ot sa katumanan sa iyang pangandoy sa pagduaw sa Corinto sa makausa pa. Samtang sa Gresya sulod sa tulo ka bulan, lagmit sa 56 K.P., gigugol niya dimomenos ang bahin sa panahon sa Corinto, ug gikan didto siya misulat sa iyang sulat sa mga taga-Roma.—Roma 16:1, 23; 1 Cor. 1:14.

4 Ang Ikaduhang Mga Taga-Corinto kanunay giisip uban sa Unang Mga Taga-Corinto ug ubang mga sulat ni Pablo ingon kasaligang bahin sa kanon sa Bibliya. Makausa pa mahimo kitang mosud-ong sulod sa kongregasyon sa Corinto ug makabaton kaayohan gikan sa dinasig nga mga pulong ni Pablo nga gihatag sa pagtambag kanila ingon man kanato.

KAUNDAN SA IKADUHANG MGA TAGA-CORINTO

5. (a) Unsa ang gisulat ni Pablo labot sa kalipay? (b) Unsa ang miabot pinaagi kang Kristo nga dugang pasalig?

5 Tabang gikan sa “Diyos sa tanang kalipay” (1:1–2:11). Gilakip ni Pablo si Timoteo sa nagbukas nga timbaya. “Bulahan,” matod ni Pablo, “ang Amahan sa lumong mga kaluoy ug ang Diyos sa tanang kalipay, kinsa milipay kanato sa atong tanang kalisdanan,” aron kita, sa kapulihay, makahimo sa paglipay sa uban. Bisan pa sila Pablo ug mga kaubanan ubos sa labihang pagpig-ot ug ang ilang kinabuhi diha sa peligro, giluwas sila sa Diyos. Ang mga taga-Corinto makatabang usab, uban sa mga pag-ampo alang kanila. Kini uban sa pagsalig sa iyang sinseridad ug sa dili takos nga kalolot sa Diyos nga siya misulat kanila. Ang mga saad sa Diyos nahimong “Oo” pinaagi ni Jesus, ug Iyang gidihogan kadtong iya ni Kristo ug gihatag kanila “ang timaan sa kon unsa ang umaabot, nga mao, ang espiritu” diha sa ilang kasingkasing.—1:3, 4, 20, 22.

6. Unsa ang tambag ni Pablo nga buhaton alang sa gipalagpot nga mamumuhat-sayop kinsa karon mahinulsulon?

6 Mipadayag nga ang tawo kinsa tumong sa mga komento ni Pablo sa ikalimang kapitulo sa iyang unang sulat gipalagpot gikan sa kongregasyon. Mihinulsol siya ug mipakitag kasubo. Busa gisultihan ni Pablo ang mga taga-Corinto sa pagtunol sa matuod nga pagpasaylo ug sa paglig-on sa ilang gugma alang sa usa nga mahinulsulon.

7. Sa unsang paagi gipresentar ni Pablo ang iyang kaugalingon ug ang mga taga-Corinto, ug unsa ang iyang gilig-on?

7 Kalipikado ingon mga ministro sa bag-ong tugon (2:12–6:10). Gipresentar ni Pablo ang iyang kaugalingon ug ang mga Kristohanon sa Corinto ingon sa madaugong prusisyon uban ni Kristo. (Ang mga taga-Corinto sinati sa humot nga alimyon sa insenso nga gisunog subay sa ruta sa mga prusisyon sa madaogong kasundalohan nianang adlaw.) Dunay dakong kalahian taliwala sa “humot” sa mga Kristohanon niadtong kinsa makabaton sa kinabuhi ug sa “baho” niadtong kinsa mahanaw. “Wala kami mamaligya sa pulong sa Diyos,” lig-on ni Pablo.—2:16, 17.

8. (a) Unsang mga kredensiyal ang nabatonan nila Pablo ug iyang kaubanang mga magbubuhat ingon mga ministro? (b) Sa unsang paagi ang ministeryo sa bag-ong tugon labaw?

8 Sila Pablo ug kaubanang mga magbubuhat wala manginahanglan ug mga dokumento, sinulat nga mga sulat rekumendasyon, ngadto o gikan sa mga taga-Corinto. Ang mga magtotoo sa Corinto mismo mao ang mga sulat rekumendasyon, sinulat “pinaagi kanamo ingon mga ministro” ug gisulat, dili sa mga papan nga bato, apan “sa mga papan nga unodnon, sa mga kasingkasing,” pahayag ni Pablo. Ang Diyos igo nga mihimong kalipikado sa mga ministro sa bag-ong tugon. Ang sinulat nga kodigo usa ka administrasyon sa kamatayon, uban sa nagkalawos nga himaya, ug kini temporaryo. Ang administrasyon sa espiritu, bisan pa, motultol sa kinabuhi, dayon, ug abunda sa himaya. Sa dihang “si Moises gibasa,” usa ka taptap mopabilin sa mga kasingkasing sa mga anak sa Israel, apan sa dihang dunay pagliso kang Jehova, ang taptap gikuha, ug sila “giusab ngadto sa samang larawan gikan sa himaya pa himaya.”—3:3, 15, 18.

9. Sa unsang paagi gihubit ni Pablo ang bahandi sa ministeryo?

9 Unya mipadayon si Pablo: ‘Kami duna niining ministeryo gumikan sa kaluoy nga gipakita kanamo. Gisalikway namo ang malimbongong mga butang ug wala sambogi ang pulong sa Diyos, apan girekumenda namo ang among kaugalingon pinaagi sa pagpadayag sa kamatuoran. Kon ang mensahe sa maayong balita gitaptapan, kini tungod kay gibutaan sa diyos niining kalibotan ang mga hunahuna sa mga dimagtotoo. Ang among kasingkasing, bisan pa, gidan-agan uban sa mahimayaong kahibalo sa Diyos pinaagi sa nawong ni Kristo. Kadako niining bahandi nga nabatonan namo! Kini naa sa yutan-ong mga sudlanan aron nga ang gahom luyo sa kon unsa ang normal mahimong iya sa Diyos. Ubos sa paglutos ug kapit-os, oo, sa nawong sa kamatayon mismo, kami mituo ug wala mohunong, kay ang kadiyot nga kalisdanan nagbuhat alang kanamo sa labaw nga himaya ug labaw sa gibug-aton ug walay kataposan. Busa among gihuptan ang among mga mata sa mga butang dimakita.’—4:1-18.

10. (a) Unsa ang giingon ni Pablo niadtong sa paghiusa uban ni Kristo? (b) Sa unsang paagi girekumenda ni Pablo ang iyang kaugalingon ingon ministro sa Diyos?

10 ‘Kita nahibalo,’ misulat si Pablo, ‘nga ang atong yutan-ong balay mohatag luna sa usa nga walay kataposan sa mga langit. Sa kasamtangan mopadayon kita sa pagtuo ug sa maayong kaisog. Bisan pa wala kang Kristo, kita naningkamot nga mahimong madawat kaniya.’ (5:1, 7-9) Kadtong nahiusa kang Kristo “bag-ong linalang” ug duna sa ministeryo sa pagpasig-uli. Sila “mga embahador halili ni Kristo.” (5:17, 20) Sa tanang paagi girekumenda ni Pablo ang iyang kaugalingon ingon ministro sa Diyos. Sa unsang paagi? ‘Pinaagi sa tumang pag-antos sa kalisdanan, sa mga bunal, mga paghago, mga gabii nga waytulog; sa kaputli, kahibalo, pailob, kalolot, sa balaang espiritu, gugma nga waypagkasalingkapaw, sinultihan nga maminatud-on, sa gahom sa Diyos, ingon pobre apan nagpadato sa daghan, ingon wala apan nanag-iya sa tanang butang.’—6:4-10.

11. Unsang tambag ug pasidaan ang gihatag ni Pablo?

11 “Hingpiton ang kabalaan sa kahadlok sa Diyos” (6:11–7:16). Gisultihan ni Pablo ang mga taga-Corinto: ‘Gibuksan ang among kasingkasing sa pagdawat kaninyo.’ Sila usab kinahanglan mobukas sa ilang lumong mga pagbati. Apan karon pasidaan! “Dili kamo mopayugo nga dili angay uban sa mga dimagtotoo.” (6:11, 14) Unsang panag-uban ang naa sa kahayag uban sa kangitngit, o ni Kristo uban ni Belial? Ingon templo sa buhi nga Diyos, kinahanglan mobulag sila sa ilang kaugalingon ug mohunong sa paghikap sa butang hugaw. Matod ni Pablo: “Pasagdi nga atong hinloan ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod ug espiritu, hingpiton ang kabalaan sa kahadlok sa Diyos.”—7:1.

12. Nganong si Pablo nalipay sa report gikan sa Corinto?

12 Dugang pahayag ni Pablo: “Ako puno sa kalipay, ako tugob sa kasadya sa among tanang kasakit.” (7:4) Ngano? Dili lamang tungod sa presensiya ni Tito apan usab tungod sa maayong report gikan sa Corinto, sa ilang pangandoy, kasubo, ug kasibot alang kang Pablo. Naamgohan niya nga ang iyang unang sulat mipahinabo sa temporaryo nga kasubo, apan siya nalipay nga ang mga taga-Corinto nasubo sa paghinulsol ngadto sa kaluwasan. Iyang gidayeg sila sa pagkooperar kang Tito.

13. (a) Unsang mga panig-ingnan sa kamahinatagon ang gisitar ni Pablo? (b) Unsang mga prinsipyo ang gihisgotan ni Pablo labot sa paghatag?

13 Kamahinatagon gantihan (8:1–9:15). Mahitungod sa mga amot alang sa “mga balaan” nga nanginahanglan, gisitar ni Pablo ang panig-ingnan sa Macedonia, kansang kamahinatagon waysapayan sa dakong kakabos sa matuod luyo sa ilang katakos; ug karon gilaoman niya ang pagkakita sa samang matang sa paghatag sa bahin sa mga taga-Corinto ingon pasundayag sa kadalisay sa ilang gugma alang sa Ginoong Jesu-Kristo, kinsa nahimong kabos aron sila mahimong dato. Kining paghatag sumala sa kon unsa ang ilang nabatonan moresulta sa kaangayan, sa pagkaagi nga ang usa nga dunay daghan dili makabaton ug daghan ra, ug ang usa nga dunay diyotay, dili diyotay ra. Sila Tito ug uban gipadala kanila labot niining matang sa gasa. Gipasigarbo ni Pablo ang kamahinatagon ug kaandam sa mga taga-Corinto, ug dili niya buot sila pakaulawan pinaagi sa bisan unsang kapakyasan sa pagkompleto sa dagayang gasa. Oo, “siya nga nagpugas nga madagayaon moani usab nga madagayaon.” Pasagdi kini gikan sa kasingkasing, kay “ang Diyos nahigugma sa malipayong maghahatag.” Siya usab mahimong makapahinabo sa pagpadagaya sa iyang dili takos nga kalolot nganha kanila ug sa pagpadato kanila sa tanang matang sa kamahatagon. “Salamat sa Diyos alang sa iyang dili ikaasoy libre nga gasa.”—9:1, 6, 7, 15.

14. Unsang mga punto ang gihimo ni Pablo ingon suporta sa iyang pagkaapostol?

14 Si Pablo miergo sa iyang pagkaapostol (10:1–13:14). Giangkon ni Pablo nga ubos ra siya sa panagway. Apan ang mga Kristohanon wala mopakig-away sumala sa unod; ang ilang mga hinagiban espirituwal, “gamhanan pinaagi sa Diyos” alang sa pagbalintuwad sa mga pangatarongan sukwahi sa kahibalo sa Diyos. (10:4) Ang uban, nga motan-aw sa mga butang sa ilang dayag nga bili, miingon nga bug-at ang mga sulat sa apostol, apan ang iyang pamolong talamayon. Pasagdi sila mahibalo nga ang mga aksiyon ni Pablo mao ra ingon sa iyang pulong pinaagi sa sulat. Ang mga taga-Corinto kinahanglan makaamgo si Pablo wala mopasigarbo mahitungod sa mga kalamposan sa teritoryo sa lain. Siya personal midala sa maayong balita kanila. Dugang pa, kon duna man bisan unsang pagpasigarbo, pasagdi kini kang Jehova.

15. (a) Uban sa unsang mga ilustrasyon si Pablo misulti batok sa mini nga mga apostol? (b) Unsa ang rekord mismo ni Pablo?

15 Gibati ni Pablo iyang responsabilidad ang pagpresentar sa kongregasyon sa Corinto ngadto kang Kristo ingon putli nga birhen. Ingon si Eva gilingla sa kalisto sa Bitin, busa dunay peligro nga ang ilang mga hunahuna mahimong madunot. Uban sa puwersa, busa, nga si Pablo misulti batok sa “labing hawod nga mga apostol” sa kongregasyon sa Corinto. (11:5) Sila mini nga mga apostol. Si Satanas mismo kanunay mihimo sa iyang kaugalingon nga manolonda sa kahayag, busa kini dili kahibulongan ang iyang mga ministro mobuhat sa sama. Apan ingon mga ministro ni Kristo, kumosta man sila kon itandi uban sa rekord ni Pablo? Dako ang iyang giantos: pagkabilanggo, mga bunal, makatulo nalunod, katalagman, waykatulog o pagkaon. Apan latas niining tanan bisan kanus-a wala siya kawad-i ug panan-aw sa mga panginahanglan sa mga kongregasyon ug kanunay gibati ang kayugot kon dunay usa nga mapangdol.

16. (a) Sa unsa mahimong mopasigarbo si Pablo, apan nganong gipalabi niya ang pagsulti sa iyang kahuyangan? (b) Sa unsang paagi gipatungha ni Pablo ang mga pruweba sa iyang pagkaapostol?

16 Busa kon si bisan kinsa man dunay katarongan sa pagpasigarbo, si Pablo na. Ang uban giingon nga mga apostol sa Corinto makasugilon ba mahitungod sa pagkasakgaw sa paraiso, sa pagpatalinghog sa mga butang dili ikalitok? Apan si Pablo namolong mahitungod sa iyang kahuyangan. Aron siya dili mobati nga labihan ka tinuboy, siya gihatagan sa “tunok sa unod.” Nangaliyupo si Pablo nga unta kini kuhaon apan gisuginlan siya: “Ang akong dili takos nga kalolot igo na alang kanimo.” Gipalabi pa ni Pablo ang pagpasigarbo sa iyang kahuyangan, aron “ang gahom ni Kristo” mahimong mopabilin kaniya ingon sa tolda. (12:7, 9) Wala, si Pablo wala napamatud-i nga ubos ra sa “labing hawod nga mga apostol,” ug ang mga taga-Corinto nakakita sa mga pruweba sa pagkaapostol nga iyang gipatungha taliwala kanila “pinaagi sa tanang pag-antos, ug pinaagi sa mga ilhanan ug mga timaan ug gamhanang mga buhat.” Wala siya naninguha sa ilang kabtangan, ingon nga sila Tito ug iyang kaubanang mga magbubuhat kinsa iyang gipadala wala mamintaha kanila.—12:11, 12.

17. Unsang pangataposang tambag ang gihatag ni Pablo sa mga taga-Corinto?

17 Ang tanang butang alang sa ilang pagpalig-on. Bisan pa, gipahayag ni Pablo ang kahadlok nga sa dihang siya moabot sa Corinto, iyang makaplagan ang pipila nga wala mohinulsol sa mga buhat sa unod. Abante nga iyang gipasidan-an ang mga makasasala nga siya mokuha sa tukmang aksiyon ug walay pasayloon, ug iyang gitambagan ang tanan sa kongregasyon sa pagpadayon sa pagsulay kon sila ba anaa pa sa pagtuo sa paghiusa uban ni Jesu-Kristo. Sila Pablo ug Timoteo moampo sa Diyos alang kanila. Iyang giagda sila nga malipay ug mapasig-uli sa paghiusa, aron ang Diyos sa gugma ug kalinaw mouban kanila, ug mitiklop pinaagi sa pagpadalag mga timbaya gikan sa mga balaan ug sa iyang kaugalingon kinamaayohang panghinaot alang sa ilang espirituwal nga panalangin.

NGANONG MAPUSLANON

18. Unsang hustong tinamdan ang batonan sa mga Kristohanon sa ministeryo?

18 Makapaaghat ug makapadasig ang pagpabili ni Pablo alang sa Kristohanong ministeryo ingon gipahayag sa Ikaduhang Mga Taga-Corinto! Lantawon nato kini ingon sa iyang gibuhat. Ang Kristohanong ministro kinsa nahimong kalipikado pinaagi sa Diyos dili mamaligya sa Pulong apan mialagad tungod sa sinseridad. Ang mirekumenda kaniya, dili ang pipila ka sinulat nga dokumento, apan ang mga bunga nga iyang gipamunga sa ministeryo. Bisan pa, samtang ang ministeryo sa matuod mahimayaon, kini dili hinongdan aron siya moburot. Ang mga alagad sa Diyos ingon dili hingpit nga mga tawo duna niining bahandi sa pag-alagad sa huyang yutan-ong mga sudlanan, nga ang gahom mahimong tataw makita nga iya sa Diyos. Busa kini nanginahanglan sa kamapaubsanon sa pagdawat sa mahimayaong pribilihiyo ingon mga ministro sa Diyos, ug kadakong dili takos nga kalolot gikan sa Diyos ang pag-alagad ingon “mga embahador halili kang Kristo”! Kahaom, nan, ang awhag ni Pablo nga “dili dawaton ang dili takos nga kalolot sa Diyos ug sayloan ang katuyoan niini”!—2:14-17; 3:1-5; 4:7; 5:18-20; 6:1.

19. Sa unsa lainlaing mga paagi gitagana ni Pablo ang talagsaong modelo alang sa Kristohanong mga ministro karon, labi na alang sa mga magtatan-aw?

19 Pihong gitagana ni Pablo ang nindot nga panig-ingnan alang sa Kristohanong mga ministro nga suhiron. Alang sa usa ka butang, iyang gipabilhan ug gitun-an ang dinasig Hebreohanong Kasulatan, subsob nga mikutlo, mipunting, ug mipadapat kanila. (2 Cor. 6:2, 16-18; 7:1; 8:15; 9:9; 13:1; Isa. 49:8; Lev. 26:12; Isa. 52:11; Ezeq. 20:41; 2 Sam. 7:14; Ose. 1:10) Dugang pa, ingon magtatan-aw, iyang gipasundayag ang lalom nga kabalaka alang sa panon, nga miingon: “Alang sa akong bahin ako labing malipayon nga mogasto ug bug-os gastohon alang sa inyong mga kalag.” Iyang gihatag ang iyang kaugalingon sa bug-os alang sa mga igsoon, ingon klarong gipakita sa rekord. (2 Cor. 12:15; 6:3-10) Siya dili kapuyan sa iyang mga paghago samtang iyang gitudlo, giawhag, ug gitul-id ang mga butang sa kongregasyon sa Corinto. Iyang klarong gipasidaan batok sa panag-uban uban sa kangitngit, gisultihan ang mga taga-Corinto: “Dili mopayugo nga dili angay uban sa mga dimagtotoo.” Tungod sa iyang mahigugmaong kabalaka alang kanila, dili niya buot nga ang ilang mga hunahuna madunot, “ingon nga ang bitin milingla kang Eva pinaagi sa kalisto niini,” ug busa sa kinasingkasing iyang gitambagan sila: “Padayon sa pagsusi kon kamo naa ba sa pagtuo, padayon sa pagpamatuod kon unsa kamo sa inyong kaugalingon.” Iyang gipalihok sila sa Kristohanong kamahinatagon, gipakita kanila “ang Diyos nahigugma sa malipayong maghahatag,” ug iya mismong gipahayag ang labing mapabilhong pagpasalamat sa Diyos alang sa Iyang dili ikaasoy libre nga gasa. Matuod ang iyang mga igsoon sa Corinto gisulat sa gugma sa unodnong papan sa kasingkasing ni Pablo, ug ang iyang dili dinaginot nga pag-alagad sa ilang intereses mao ang tanang butang kinahanglan motimaan sa madasigon, nagmatang magtatan-aw. Katalagsaong modelo alang kanato karon!—6:14; 11:3; 13:5; 9:7, 15; 3:2.

20. (a) Sa unsang paagi gipahaluna ni Pablo ang atong hunahuna sa hustong direksiyon? (b) Sa unsang mahimayaong paglaom mipunting ang Ikaduhang Mga Taga-Corinto?

20 Gipahaluna ni apostol Pablo ang atong hunahuna sa hustong direksiyon sa pagpunting sa “Amahan sa lumong mga kaluoy ug ang Diyos sa tanang kalipay” ingon matuod tinubdan sa kusog sa panahon sa pagsulay. Siya “naglipay kanato sa tanan natong kalisdanan” aron kita makaantos alang sa kaluwasan sa iyang bag-ong kalibotan. Gipunting usab ni Pablo ang mahimayaong paglaom sa “usa ka tinukod gikan sa Diyos, usa ka balay nga dili hinimo sa mga kamot, walay kataposan sa mga langit,” ug miingon: “Busa kon si bisan kinsa naa sa paghiusa uban ni Kristo, siya usa ka bag-ong linalang; ang daang mga butang miagi na, tan-awa! bag-ong mga butang milungtad na.” Ang Ikaduhang Mga Taga-Corinto sa matuod undan sa kahibudnganang mga pulong sa pasalig alang niadtong kinsa, ingon ni Pablo, manunod sa langitnong Gingharian.—1:3, 4; 5:1, 17.

[Mga Pangutana sa Pagtuon]