Basahon sa Bibliya Numero 5​—Deuteronomio

Magsusulat: Moises

Dapit Gisulatan: Kapatagan sa Moab

Sinulat Nahuman: 1473 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: 2 ka bulan (1473 W.K.P.)

1. Unsang mga pangutana ang mahimong isukot maylabot sa pagsulod sa Israel sa Yutang Saad?

 ANG basahon sa Deuteronomio undan sa dinamikong mensahe alang sa katawhan ni Jehova. Human milaag sa kamingawan sa 40 ka tuig, ang mga anak sa Israel karon mibarog sa tugkaran sa Yutang Saad. Unsa ang naa sa unahan nila? Unsang lahing suliran ang atubangon nila sa pikas tampi sa Jordan? Unsa sa kaulahian ang isulti ni Moises sa nasod? Mahimong mangutana usab kita, Nganong mapuslanon kanato karon ang mahibalo sa mga tubag niining mga pangutana?

2. Sa unsang talagsaong paagi ang Deuteronomio importante?

² Ang mga tubag makaplagan sa mga pulong gilitok ug girekord ni Moises sa ikalimang basahon sa Bibliya, ang Deuteronomio. Bisan pa kini mipahayag usab ug dako gikan sa unang mga basahon, ang Deuteronomio importante sa iya mismo talagsaong paagi. Nganong mao man? Dugang gipasiugda niini ang langitnong mensahe, gitagana sa panahon sa kasaysayan sa katawhan ni Jehova kanus-a sila sa matuod nanginahanglan sa dinamikong liderato ug positibong direksiyon. Hapit na silang mosulod sa Yutang Saad ubos sa bag-ong lider. Nanginahanglan sila ug pagdasig sa pagpadayon, ug sa samang panahon sila nanginahanglan sa langitnong pasidaan sa pagpahinabo kanila sa pagbaton sa hustong kurso sa panalangin ni Jehova.

3. Unsa ang gipasiugda ni Moises sa tibuok Deuteronomio, ug ngano kini importante kanato karon?

³ Uyon sa panginahanglan, si Moises gamhanang gipalihok sa espiritu ni Jehova sa paghimog prangkang hangyo sa Israel nga magmasinugtanon ug magmatinumanon. Sa tibuok basahon, iyang gipasiugda si Jehova mao ang Hataas Uyamot nga Diyos, nga nangayo sa ekslusibong debosyon ug mitinguha sa iyang katawhan sa ‘paghigugma kaniya uban sa ilang tibuok kasingkasing ug tibuok kalag ug tibuok kusog.’ Siya “ang Diyos sa mga diyos ug Ginoo sa mga ginoo, ang dakong Diyos, gamhanan ug makadasig-kahadlok, nga waypagpihigpihig ni modawat ug hiphip.” Dili siya motugot ug karibal. Ang pagsugot kaniya nagkahulogan sa kinabuhi, ang dipagsugot, kamatayon. Ang instruksiyon ni Jehova, sumala sa gihatag sa Deuteronomio, mao gayod ang pangandam ug tambag nga kinahanglanon sa Israel sa hinongdanong bulohaton atubangan nila. Mao usab kini ang matang sa tambag kinahanglanon nato karon aron makapadayon sa paglakaw sa kahadlok kang Jehova, sa pagbalaan sa iyang ngalan taliwala sa dunot nga kalibotan.—Deut. 5:9, 10; 6:4-6; 10:12-22.

4. Unsa ang kahulogan sa ngalan Deuteronomio, ug unsa ang katuyoan sa basahon?

⁴ Ang ngalan Deuteronomio gikan sa titulo sa hubad sa Gregong Septuagint, Deu·te·ro·noʹmi·on, mikombinar sa deuʹte·ros, nagkahulogan “ikaduha,” uban sa noʹmos, nagkahulogan “kasugoan.” Busa kini nagkahulogan “Ikaduhang Kasugoan; Subli sa Kasugoan.” Gikan kini sa Gregong hubad sa Hebreohanong prase sa Deuteronomio 17:18, mish·nehʹ hat·toh·rahʹ, hustong gihubad ‘kopya sa kasugoan.’ Walay sapayan sa kahulogan sa ngalan Deuteronomio, bisan pa, kining basahon sa Bibliya dili ikaduhang kasugoan ni yanong subli sa Kasugoan. Hinonoa, kini pagpatin-aw sa Kasugoan, nga miawhag sa Israel sa paghigugma ug pagsugot kang Jehova sa Yutang Saad diin sila sa dimadugay mosulod.—1:5.

5. Unsa ang pamatuod si Moises ang magsusulat sa Deuteronomio?

⁵ Tungod kini ang ikalimang rolyo, o tomo, sa Pentateuko, ang magsusulat dayag mao ra sa unang upat ka basahon, nga mao, si Moises. Ang unang pahayag mipaila sa Deuteronomio isip “mga pulong gisulti ni Moises sa tibuok Israel,” ug ulahing pahayag sama sa “gisulat ni Moises kining kasugoan” ug “gisulat ni Moises kining awit,” klarong pamatuod nga siya ang misulat. Ang iyang ngalan makita halos 40 ka beses sa basahon, sagad isip awtoridad sa pahayag nga gihimo. Ang unang persona, nga gipasabot si Moises, gigamit labi na sa bug-os. Ang paniklop nga bersikulo gidugang tapos sa kamatayon ni Moises, lagmit ni Josue o ni Eleasar ang hataas saserdote.—1:1; 31:9, 22, 24-26.

6. (a) Unsang hugna sa panahon ang gikobrehan sa Deuteronomio? (b) Kanus-a ang basahon halos human na?

⁶ Kanus-a nahitabo ang mga hitabo sa Deuteronomio? Sa sinugdan, ang basahon mismo mipahayag “sa ikakap-atan ka tuig, sa ikanapulog-usa ka bulan, sa nahauna sa bulan, si Moises misulti sa mga anak sa Israel.” Pagkahuman sa rekord sa Deuteronomio, ang basahon ni Josue mipadayon sa talaan tulo ka adlaw una pa sa pagtabok sa Jordan, sa “ikanapulo sa nahaunang bulan.” (Deut. 1:3; Jos. 1:11; 4:19) Kini mibilin ug panahong duha ka bulan ug usa ka semana alang sa mga hitabo sa Deuteronomio. Bisan pa, 30 ka adlaw niining siyam ka semanang panahon gigahin sa pagbangotan sa kamatayon ni Moises. (Deut. 34:8) Kini nagkahulogan halos ang tanang hitabo sa Deuteronomio  nahitabo sa ika-11 ka bulan sa ika-40 ka tuig. Pagkatapos nianang bulana, ang pagsulat sa basahon mahimong halos human na, uban sa kamatayon ni Moises sayo sa ika-12 ka bulan sa ika-40 ka tuig, o sayo sa 1473 W.K.P.

7. Unsa ang mipakita nga kasaligan ang Deuteronomio?

⁷ Ang pruwebang gisumitir na alang sa pagkakasaligan sa unang upat ka basahon sa Pentateuko matuod usab sa Deuteronomio, ang ikalimang basahon. Usa usab kini sa upat ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan nga sagad gisitar sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang uban mao ang Genesis, Salmo, ug Isaias. Dunay 83 niining sitasyon, ug unom lamang ka basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang wala motumong sa Deuteronomio. a

8. Unsang lig-ong pamatuod ni Jesus mipakita sa pagkakasaligan sa Deuteronomio?

⁸ Si Jesus mismo mihatag sa kinalig-onang pamatuod sa pagsuporta sa Deuteronomio. Sa sinugdan sa iyang ministeryo, siya sa tulo ka beses gitintal sa Yawa, ug tulo ka beses siya mitubag, “Nahisulat na.” Diin nahisulat? Aw, sa basahon sa Deuteronomio (8:3; 6:16, 13), nga gikutlo ni Jesus isip dinasig nga awtoridad: “Ang tawo mabuhi, dili sa tinapay lamang, apan sa tagsa ka pulong nga nagagula sa baba ni Jehova.” “Dili tintala si Jehova nga imong Diyos.” “Si Jehova nga Diyos lamang ang imong simbahon, ug kaniya lamang mohatag sa balaang pag-alagad.” (Mat. 4:1-11) Sa ulahi, sa dihang ang mga Pariseo mianha sa pagtintal kaniya maylabot sa kasugoan sa Diyos, si Jesus mikutlo sa pagtubag sa “kinadak-an ug nahaunang sugo” gikan sa Deuteronomio 6:5. (Mat. 22:37, 38; Mar. 12:30; Luc. 10:27) Ang pamatuod ni Jesus lig-ong mipatik sa Deuteronomio nga kasaligan.

9. Unsang gawas nga ebidensiya mibindikar sa Deuteronomio?

⁹ Dugang pa, ang mga hitabo ug mga pahayag sa basahon eksakto nga takdo sa kasaysayanhong kahimtang ug palibot. Ang reperensiya sa Egipto, Kanaan, Amalek, Amon, Moab, ug Edom haom sa mga panahon, ug ang mga dapit-ngalan sibung pagkapahayag. b Ang arkiyolohiya mipadayon sa pagdalag kahayag sa pruweba ngadto sa laing pruweba maylabot sa integridad sa mga sinulat ni Moises. Si Henry H. Halley misulat: “Ang arkiyolohiya lanog kaayong nanulti karong bag-o pa nga kini mipahinabo sa mahukmanong reaksiyon nganha sa konserbatibong panlantaw [nga si Moises misulat sa Pentateuko]. Ang teoriyang ang pagsulat wala hiilhi sa adlaw ni Moises bug-os napukan. Ug kada tuig dunay makalot sa Egipto, Palestina ug Mesopotamia, nga ebidensiya, sa inskripsiyon ug sa haklap sa yuta, nga ang asoy sa [Hebreohanong Kasulatan] matuod kasaysayanhong rekord. Ug ang ‘natad-kinaadman’ midangat sa paghukom sa dugang pagtahod sa tradisyon sa pagkamanunulat ni Moises.” c Busa, bisan ang gawas nga ebidensiya misuporta sa Deuteronomio, ingon man sa uban sa Pentateuko, isip matuod, kasaligang rekord nga gihimo sa manalagna sa Diyos si Moises.

KAUNDAN SA DEUTERONOMIO

10. Sa unsa gilangkoban ang Deuteronomio?

¹⁰ Ang basahon labi na gilangkoban sa serye sa diskursong gihatag ni Moises sa mga anak sa Israel sa Kapatagan sa Moab atbang sa Jerico. Ang una niini natapos sa kapitulo 4, ang ikaduha dagan sa kataposan sa kapitulo 26, ang ikatulo padayon sa kapitulo 28, ug ang laing diskurso hangtod sa kataposan sa kapitulo 30. Unya, tapos si Moises mihimo sa pangataposang kahikayan sa iyang nagsingabot nga kamatayon, lakip ang pagkomisyon kang Josue isip iyang ilis, iyang girekord ang nindot kaayong awit sa pagdayeg kang Jehova, nga gisundan sa panalangin sa mga tribo sa Israel.

11. Giunsa pagpaila ni Moises ang iyang unang diskurso?

¹¹ Unang diskurso ni Moises (1:1–4:49). Kini mitaganag kasaysayanhong introduksiyon sa mosunod. Una gisubli ni Moises ang matinumanong pagpakiglabot ni Jehova uban sa Iyang katawhan. Misulti si Moises kanila sa pag-adto ug sa pagpanag-iya sa yutang gisaad sa ilang mga amahan sila Abraham, Isaac, ug Jacob. Iyang gisubli kon sa unsang paagi si Jehova mikoordinar sa kalihokan niining teokratikong komunidad sa sinugdan sa panaw sa kamingawan sa pagpahinabo kaniya, si Moises, sa pagpili sa maalamon, masinabuton, ug may kasinatiang kalalakin-an isip mga pangulo sa tinaglibo, tinaggatos, tinagkalim-am, ug tinagpulo. Nindot ang organisasyon, nga gibantayan ni Jehova, samtang ang Israel “mipanaw latas nianang tanan dako ug makadasig-kahadlok nga kamingawan.”—1:19.

12. Unsang mga hitabo libot sa unang pag-espiya sa Kanaan ang sunod iyang gipahinumdom?

¹² Karon gipahinumdom ni Moises ang ilang sala sa rebelyon sa dihang sila nakadungog sa report sa mga espiya nga mibalik gikan sa Kanaan ug mireklamong si Jehova midumot kanila tungod kay, sila miakusar, Siya midala kanila gawas sa Egipto aron lamang pasagdan sa mga Amorehanon. Alang sa ilang kakulang sa pagtuo, gisultihan ni Jehova kadtong daotang kaliwatan nga walay usa kanila, gawas nila Caleb ug Josue, ang makakita sa maayong yuta. Niini sila migawi na usab nga rebelyoso, misilaob ug mihimo sa ilang kaugalingon independiyente nga pagsulong sa kaaway, aron lamang gukdon sa mga Amorehanon sama sa duot sa mga putyokan ug gitibulaag sila.

13. Sa unsang pasukaranan gipasaligan ni Moises si Josue sa kadaogan?

¹³ Mipanaw sila sa kamingawan kanaog sa Pulang Dagat, ug sulod sa 38 ka tuig, ang tanang kaliwatan sa kalalakin-an sa gubat namatay. Unya gisugo sila ni Jehova sa pagtabok ug pagpanag-iya sa yuta amihanan sa Arnon, nga miingon: “Niining adlawa ako magapahaluna sa kalisang kaninyo ug sa kahadlok  kaninyo atubangan sa katawhan sa silong sa tibuok langit, nga makadungog sa report mahitungod kaninyo; ug sila sa matuod magkaguliyang ug mobati sama niadtong manganak tungod kaninyo.” (2:25) Si Sihon ug ang iyang yuta nahulog sa mga Israelita, ug unya ang gingharian ni Og giokupar. Gipasalig ni Moises si Josue nga si Jehova makig-away alang sa Israel sa samang paagi sa pagpildi sa tanang gingharian. Unya si Moises mihangyo sa Diyos kon mahimo ba siya sa bisan unsang paagi motabok sa maayong yuta luyo sa Jordan, apan si Jehova mipadayon sa pagdumili niini, misulti kaniya sa pagkomisyon, pagdasig, ug paglig-on kang Josue.

14. Unsang pasiugda ang gipahaluna ni Moises sa Kasugoan sa Diyos ug sa ekslusibong debosyon?

¹⁴ Dakong gipasiugda karon ni Moises ang Kasugoan sa Diyos, mipasidaan batok sa pagdugang ug pagkuha sa Iyang kasugoan. Ang dipagsugot modalag kalaglagan: “Magmatngon lamang alang sa imong kaugalingon ug atimanon ug maayo ang imong kalag, aron dili ka malimot sa mga butang nakita sa imong mga mata ug kini dili mobulag gikan sa imong kasingkasing sa tanang adlaw sa imong kinabuhi; ug itudlo nimo kini sa imong mga anak ug mga apo.” (4:9) Sila wala nakakitag porma sa dihang gipahayag ni Jehova ang Napulo ka Pulong kanila ubos sa makahahadlok nga sirkumstansiya sa Horeb. Kini kadaotan kanila kon sila karon moliso sa idolatriya ug pagsimba sa imahen, kay, sama sa giingon ni Moises, “Si Jehova nga imong Diyos usa ka nagaut-ut nga kalayo, Diyos nga nangayog ekslusibong debosyon.” (4:24) Siya nahigugma sa ilang mga amahan ug mipili kanila. Walay laing Diyos sa mga langit sa itaas o sa yuta sa ubos. Sugta Siya, awhag ni Moises, “aron pahatas-on mo ang imong mga adlaw sa yuta nga gihatag kanimo ni Jehova nga imong Diyos, sa walay kataposan.”—4:40.

15. Unsang kahikayan sa mga siyudad dalangpanan ang gihimo silangan sa Jordan?

¹⁵ Human tiklopi kining gamhanang pakigpulong, si Moises mipadayon sa paglain sa Beser, Ramot, ug Golan isip mga siyudad dalangpanan silangan sa Jordan.

16. Unsa ang gipasiugda sa ikaduhang diskurso ni Moises?

¹⁶ Ikaduhang diskurso ni Moises (5:1–26:19). Kini pagsangpit sa Israel sa pagpatalinghog kang Jehova, nga misulti kanila nawong-sa-nawong sa Sinai. Matikdi kon giunsa ni Moises pagpahayag usab sa Kasugoan uban sa pipila ka pagpasibu, sa ingon gipahaom kini alang sa ilang bag-ong kinabuhi tabok sa Jordan. Dili kini yanong subli sa mga lagda ug mga ordinansa. Gipakita sa matag pulong nga ang kasingkasing ni Moises puno sa kadasig ug debosyon sa iyang Diyos. Namolong siya alang sa kaayohan sa nasod. Ang pagsugot sa Kasugoan gipasiugda sa bug-os—pagsugot gikan sa mahigugmaong kasingkasing, dili sa pagpugos.

17. Sa unsang paagi balosan sa Israel ang gugmang gipakita ni Jehova kanila?

¹⁷ Una, gisubli ni Moises ang Napulo ka Pulong, ang Napulo ka Sugo, ug gisultihan ang Israel sa pagsugot niini, dili moliko sa tuo o sa wala, aron patas-on nila ang ilang mga adlaw sa yuta ug mahimong daghan kaayo. “Pamati, O Israel: Si Jehova nga atong Diyos usa ka Jehova.” (6:4) Ang kasingkasing, kalag, ug kusog ihatag sa paghigugma Kaniya, ug ang Israel kinahanglan motudlo sa ilang mga anak ug sultihan sila sa dagkong ilhanan ug milagrong gihimo ni Jehova sa Egipto. Kinahanglan walay alyansa sa kaminyoon ang himoon uban sa idolatrosong Kanaanhon. Gipili ni Jehova ang Israel aron mahimong iyang espesyal nga kabtangan, dili tungod kay sila daghan, apan tungod kay siya nahigugma kanila ug gituman ang gipanumpaang pahayag sa ilang mga amahan. Kinahanglan likayan sa Israel ang lit-ag sa demonyong relihiyon, laglagon ang mga imahen sa yuta, ug motapot kang Jehova, sa matuod “dako ug makadasig-kahadlok nga Diyos.”—7:21.

18. Batok sa unsa si Moises miawhag sa mga Israelita sa pagbantay sa ilang kaugalingon?

¹⁸ Gipaubos sila ni Jehova sulod sa 40 ka tuig sa kamingawan, gitudloan nga ang tawo mabuhi, dili pinaagi sa mana o tinapay, apan pinaagi sa tagsa ka pahayag gikan sa baba ni Jehova. Sulod niadtong tanang tuig sa pagtul-id, ang ilang bisti wala madaan, ni ang ilang mga tiil gihubag. Karon hapit na sila mosulod sa yuta sa kaadunahan ug kadagaya! Bisan pa, kinahanglan sila mobantay batok sa lit-ag sa materyalismo ug pagpamatarong-sa-kaugalingon ug hinumdoman si Jehova ‘naghatag gahom sa pagkaadunahan’ ug tig-ilog sa daotang kanasoran. (8:18) Unya gisubli ni Moises ang mga okasyon kanus-a gihagit sa Israel ang Diyos. Kinahanglan sila mahinumdom kon sa unsang paagi misilaob ang kasuko ni Jehova batok kanila sa kamingawan, uban sa hampak ug kalayo ug kamatay! Kinahanglan sila mahinumdom sa ilang makadaot nga pagsimba sa bulawan nating baka, nga miresulta sa init nga kasuko ni Jehova ug sa paghimo pag-usab sa mga papan sa Kasugoan! (Ex. 32:1-10, 35; 17:2-7; Num. 11:1-3, 31-35; 14:2-38) Karon kinahanglan sila moalagad ug mohawid kang Jehova, nga nahigugma kanila tungod sa ilang mga amahan ug mihimo kanila “sama sa mga bituon sa mga langit sa gidaghanon.”—Deut. 10:22.

19. Unsang pagpili ang klarong gipahayag, ug unsang kasugoan ang gilaraw alang sa nasod?

¹⁹ Kinahanglan bantayan sa Israel “ang tanang sugo,” ug dili pakyason ang pagsugot kang Jehova, sa paghigugma kaniya isip ilang Diyos ug sa pag-alagad kaniya uban sa ilang tibuok kasingkasing ug tibuok kalag. (11:8, 13) Si Jehova mopaluyo kanila ug moganti kanila kon sila mosugot kaniya. Bisan pa, kinahanglan sila mohago sa ilang kaugalingon ug kugihang motudlo sa ilang mga anak. Ang pagpili sa atubangan sa Israel klarong gipahayag: Ang pagsugot motultol sa panalangin, ang dipagsugot sa pagtunglo. Kinahanglan sila dili “molakaw uban sa laing mga diyos.” (11:26-28) Unya gilaraw ni Moises ang ispisipikong kasugoan maylabot sa Israel samtang sila mopadayon sa pagpanag-iya sa Yutang Saad. Dunay (1) kasugoan maylabot sa relihiyon ug pagsimba;  (2) kasugoan maylabot sa administrasyon sa hustisya, kagamhanan, ug gubat, ug (3) kasugoan maylabot sa pribado ug sosyal nga kinabuhi sa katawhan.

20. Unsang mga punto mipasiugda sa kasugoan maylabot sa pagsimba?

²⁰ (1) Relihiyon ug pagsimba (12:1–16:17). Sa dihang ang mga Israelita mosulod sa yuta, ang tanang lakra sa bakak nga relihiyon—hatag-as nga dapit, altar, haligi, sagradong tukon, ug imahen—kinahanglan laglagon sa bug-os. Ang Israel mosimba lamang sa dapit gipili ni Jehova nga ilang Diyos nga butangan sa iyang ngalan, ug didto sila magkasadya kaniya, tanan kanila. Ang kalagdaan sa pagkaon sa karne ug halad milakip sa subling pahinumdom nga kinahanglan sila dili mokaon sa dugo. “Yanong magmalig-on nga dili mokaon sa dugo . . . Dili ka mokaon niini, aron kini magmaayo alang kanimo ug sa imong mga anak sa ulahi nimo, tungod kay magabuhat ka kon unsa ang matarong sa mga mata ni Jehova.” (12:16, 23-25, 27; 15:23) Milansad karon si Moises sa prangkang pagkondenar sa idolatriya. Ang Israel dili ngani mosusi sa mga dalan sa bakak nga relihiyon. Kon ang usa ka manalagna mapamatud-ang bakak, siya patyon, ug ang mga apostata—bisan pa minahal nga paryente o higala, oo, bisan tibuok siyudad—kinahanglan ihalad sa kalaglagan. Misunod ang kalagdaan sa hinlo ug dihinlong pagkaon, sa ikapulo, ug sa pag-atiman sa mga Levihanon. Ang intereses sa utangan, kabos, ug ulipon mahigugmaong protektahan. Sa kaulahian, gisubli ni Moises ang mga pistang tinuig isip mga panahon sa pagpasalamat kang Jehova alang sa iyang panalangin: “Tulo ka beses sa tuig ang matag lalaki nimo kinahanglan mopakita sa atubangan ni Jehova nga imong Diyos sa dapit iyang pilion: sa pista sa tinapay nga walay lebadura ug sa pista sa mga semana ug sa pista sa mga balongbalong, ug walay usa ang mopakita sa atubangan ni Jehova nga waydala.”—16:16.

21. Unsang kasugoan ang gihatag maylabot sa hustisya, ug unsang hinongdanong tagna ang gilitok ni Moises?

²¹ (2) Hustisya, kagamhanan, ug gubat (16:18–20:20). Una sa tanan, gihatag ni Moises ang kasugoan maylabot sa mga maghuhukom ug mga opisyal. Ang hustisya importante nga butang, ang hiphip ug hiwing paghukom gidumtan ni Jehova. Ang mga palakaw sa paglig-on sa ebidensiya ug pagdumala sa mga kaso legal gilaraw. “Sa baba sa duha ka saksi o sa tulo ka saksi ang usa nga mamatay pagapatyon.” (17:6) Ang kasugoan gipahayag maylabot sa mga hari. Ang tagana gihimo alang sa mga saserdote ug mga Levihanon. Ang espiritismo gidili isip “dulumtanan kang Jehova.” (18:12) Mitutok halayo sa umaabot, miingon si Moises: “Usa ka manalagna gikan sa imong taliwala, gikan sa imong mga igsoon, sama kanako, patindogon ni Jehova nga imong Diyos alang kanimo—kaniya ang katawhan kinahanglan mopatalinghog.” (18:15-19) Bisan pa, ang bakak nga manalagna kinahanglan mamatay. Kining seksiyon mitiklop uban sa kasugoan maylabot sa mga siyudad dalangpanan ug sa pagpanimalos sa dugo, ingon man sa kalipikasyon sa kagawasan militar ug kalagdaan sa gubat.

22. Kasugoan maylabot sa unsang pribado ug sosyal nga mga butang ang gihisgotan?

²² (3) Pribado ug sosyal nga kinabuhi (21:1–26:19). Ang kasugoan nga nalambigit sa matag adlaw nga kinabuhi sa mga Israelita gipahaluna sa mga butang sama sa tawo nga makaplagang patay, kaminyoon sa bihag nga mga babaye, katungod sa panganay, rebelyosong anak, pagbitay sa kriminal sa kahoy, ebidensiya sa kaulay, krimen sa sekso, pagpakapon, ilehitimong mga anak, pagtratar sa mga dumuluong, kasanihan, pagbayad sa interes ug panaad, diborsiyo, pagdagit, utang, suhol, ug paghagdaw sa tingkutlo. Ang limite sa paglatos sa usa ka tawo 40 ka latos. Ang torong baka dili busalan samtang migiok. Ang palakaw sa pagminyo sa bayaw gilaraw. Ang hustong timbangan gamiton, kay ang inhustisya dulumtanan kang Jehova.

23. Unsa ang gipakita ni Moises nga moresulta kon sugton sa katawhan sa Diyos ang Iyang kasugoan?

²³ Una tiklopi kining mainitong diskurso, gipahinumdom ni Moises sa unsang paagi si Amalek misulong sa lapoy nga mga Israelita sa luyo samtang sila mikagiw sa Egipto, ug misugo si Moises “sa pagpala sa handomanan ni Amalek sa silong sa mga langit.” (25:19) Sa dihang sila mosulod sa yuta, sila mohalad sa mga unang bunga sa yuta uban sa kasadya, ug motanyag sa ikapulo uban sa mapasalamatong pag-ampo kang Jehova: “Tumambo ka sa imong balaang puloy-anan, sa mga langit, ug panalangini ang imong katawhan nga Israel ug ang yuta nga imong gihatag kanamo, ingon sa imong gipanumpa sa among mga amahan, sa yutang nagaagay sa gatas ug dugos.” (26:15) Kon tumanon nila kining kasugoan uban sa ilang tibuok kasingkasing ug kalag, si Jehova, sa iyang bahin, ‘motuboy kanila hataas sa tanan ubang nasod nga iyang gihimo, nga moresulta sa pagdayeg ug kadungganan ug katahom, samtang sila mopamatuod sa ilang kaugalingon nga katawhang balaan kang Jehova nga ilang Diyos, ingon sa iyang gisaad.’—26:19.

24. Unsang mga panalangin ug mga tunglo ang gipahaluna atubangan sa Israel sa ikatulong diskurso?

²⁴ Ikatulong diskurso ni Moises (27:1–28:68). Niini ang tigulang mga lalaki ug mga saserdote gilangkit uban ni Moises samtang siya misubli litok sa gitas-on sa mga tunglo ni Jehova sa dipagsugot ug sa panalangin sa kamatinumanon. Ang makapalisang pasidaan gihatag sa makahahadlok nga resulta sa kadimatinumanon. Kon ang Israel isip iyang balaang katawhan mopadayon sa pagpatalinghog sa tingog ni Jehova nga ilang Diyos, sila mopahimulos sa kahibudnganang panalangin, ug ang tanang katawhan sa yuta makakita nga ang ngalan ni Jehova gisangyaw kanila. Bisan pa, kon sila mapakyas niini, si Jehova mopadala kanila sa “tunglo, kalibog, ug pagbadlong.” (28:20) Hapakon sila sa makapaluod nga balatian, hulaw ug gutom; gukdon ug uliponon sila sa ilang kaaway, ug sila katagon ug puohon sa yuta. Kining mga tunglo, ug dugang pa, moabot kanila kon sila “dili motuman sa  tanang pulong niining kasugoan nga gisulat niining basahon aron mahadlok niining mahimayaon ug makadasig-kahadlok nga ngalan, bisan kang Jehova, nga [ilang] Diyos.”—28:58.

25. (a) Unsang tugon karon ang gihimo ni Jehova uban sa Israel? (b) Unsang pagpili ang gibutang ni Moises atubangan sa katawhan?

²⁵ Ikaupat nga diskurso ni Moises (29:1–30:20). Si Jehova karon mihimog tugon uban sa Israel sa Moab. Kini miinkorporar sa Kasugoan, sumala sa gipahayag usab ug gitin-aw ni Moises, nga mogiya sa Israel samtang sila mosulod sa Yutang Saad. Ang solemneng panaad nga miduyog sa tugon misilsil sa responsabilidad sa nasod. Sa kaulahian, gisangpit ni Moises ang mga langit ug yuta sa pagsaksi samtang siya mipahaluna sa atubangan sa katawhan sa kinabuhi ug kamatayon, sa panalangin ug tunglo, ug miawhag: “Pilia ang kinabuhi aron mabuhi ka, ikaw ug ang imong kaliwat, pinaagi sa paghigugma kang Jehova nga imong Diyos, sa pagpatalinghog sa iyang tingog ug sa pagtapot kaniya; kay siya ang imong kinabuhi ug gitas-on sa mga adlaw, aron mopuyo ka sa yutang gipanumpa ni Jehova sa imong mga amahan sila Abraham, Isaac ug Jacob nga ihatag kanila.”—30:19, 20.

26. Unsang kataposang kahikayan ang gihimo ni Moises una sa iyang kamatayon?

²⁶ Pagkomisyon kang Josue ug awit ni Moises (31:1–32:47). Ang kapitulo 31 misugid sa unsang paagi, tapos sa pagsulat sa Kasugoan ug paghatag instruksiyon maylabot sa regular nga pagbasa sa publiko niini, si Moises mikomisyon ni Josue, misulti kaniyang magmaisogon ug magmakusganon, ug giunsa pag-andam ni Moises sa handomanang awit ug pagtiwas sa pagsulat sa mga pulong sa Kasugoan ug sa paghikay niining ibutang sa kiliran sa arka sa tugon ni Jehova. Human niana, gilitok ni Moises ang mga pulong sa awit sa tibuok kongregasyon isip kataposang tambag.

27. Unsang gamhanang mensahe ang unod sa awit ni Moises?

²⁷ Kamapabilhong mibukas ang awit ni Moises, miila sa makapalagsik nga Tinubdan sa iyang instruksiyon! “Ang instruksiyon ko motulo ingon sa ulan, ang sulti ko modaligdig ingon sa yamog, ingon sa lum-ok nga talisik ibabaw sa balili ug ingon sa alindahaw sa bunglayon. Kay ako mopahayag sa ngalan ni Jehova.” Oo, ipahanungod ang kadako sa “atong Diyos,” “ang Bato.” (32:2-4) Ipahibalo ang iyang hingpit nga kalihokan, matarong kadalanan, ug kamatinumanon, kamatarong, ug katul-iran. Makauulaw nga ang Israel milihok nga daotan, bisan pa si Jehova milikos nila sa haw-ang, midaguhong disyerto, mipanalipod nila ingon sa kalimutaw sa iyang mata ug milupadlupad ibabaw nila ingon sa agila ibabaw sa mga piso niini. Gipatambok niya ang iyang katawhan, mitawag nilang Jesurun, “Usa nga Matarong,” apan sila mihagit kaniya sa kasina uban sa laing mga diyos ug nahimong “mga anak nga dimatinumanon.” (32:20) Ang panimalos ug silot iya ni Jehova. Siya mopatay ug mobuhi. Sa dihang gipahait niya ang iyang mikidlap nga espada ug ang iyang kamot mikupot sa hukom, siya sa matuod manimalos sa iyang mga kaaway. Kadakong kumpiyansa ang dasigon niini sa iyang katawhan! Ingon sa gipahayag sa awit sa kinatumyan, panahon kining “magmalipayon, kamong mga nasod, uban sa iyang katawhan.” (32:43) Kinsang kalibotanong magbabalak ang sukad mikab-ot sa kahalangdon, katahom, gahom, ug giladmon sa kahulogan niining awit kang Jehova?

28. Giunsa si Jehova pagbayaw sa kataposang panalangin ni Moises?

²⁸ Kataposang panalangin ni Moises (32:48–34:12). Si Moises karon gihatagan sa kataposang instruksiyon maylabot sa iyang kamatayon, apan wala pa siya makahuman sa iyang teokratikong pag-alagad. Una, panalanginan niya ang Israel, ug sa pagbuhat niiini, makausa pa iyang gidayeg si Jehova, Hari sa Jesurun, nga midan-ag uban sa iyang mga balaang napulo ka libo. Pinaagi sa ngalan ang mga tribo midawat sa indibiduwal nga panalangin, ug unya si Moises midayeg kang Jehova isip Usa nga halangdon: “Usa ka dapit tagoanan ang Diyos sa karaang panahon, ug sa ubos ang mga bukton sa walay kataposan.” (33:27) Gikan sa kasingkasing nga puno sa pagpabili, siya nan namolong sa iyang kataposang pulong sa nasod: “Malipayon ka, O Israel! Kinsa ba ang sama kanimo, katawhan nga giluwas ni Jehova?”—33:29.

29. Sa unsang mga paagi si Moises talagsaon?

²⁹ Human gilantaw ang Yutang Saad gikan sa Bukid Nebo, namatay si Moises, ug gilubong siya ni Jehova sa Moab, ang iyang lubnganan wala hibaloi ug wala pasidunggi hangtod niining adlawa. Nabuhi siya sa 120 ka tuig, apan “ang iyang mga mata wala mongitngit, ug ang iyang kusog wala moluya.” Gigamit siya ni Jehova sa paghimog dagkong ilhanan ug milagro, ug ingon sa gitaho sa kataposang kapitulo, walay “mitindog nga manalagna sa Israel sama kang Moises, nga nailhan ni Jehova nawong sa nawong.”—34:7, 10.

NGANONG MAPUSLANON

30. Sa unsang paagi ang Deuteronomio mitaganag haom nga konklusyon sa Pentateuko?

³⁰ Isip paniklop nga basahon sa Pentateuko, gitagik tingob sa Deuteronomio ang tanan sa una sa pagpahayag ug pagbalaan sa dakong ngalan ni Jehova nga Diyos. Siya lamang ang Diyos, nga nangayog ekslusibong debosyon ug dimotugot sa panagribal sa demonyong mga diyos sa bakak relihiyosong pagsimba. Niining adlaw, ang tanang Kristohanon kinahanglan mohatag sa mahinangpong pagtagad sa dagkong prinsipyo luyo sa kasugoan sa Diyos ug sugton siya aron sila mahimong luwas sa iyang tunglo samtang siya mipahait sa iyang mikidlap nga espada sa pagpadapat sa panimalos sa iyang mga kaaway. Ang iyang kinadak-an ug nahaunang sugo mahimong giya sa ilang kinabuhi: “Higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos uban sa imong tibuok kasingkasing ug tibuok kalag ug tibuok kusog.”—6:5.

31. Sa unsang paagi ang uban dinasig nga kasulatan mibase sa Deuteronomio sa pagpalambo sa pagpabili sa katuyoan sa Diyos?

 ³¹ Ang ubang bahin sa Kasulatan sagad mopunting sa Deuteronomio sa pagpalambo sa pagpabili sa langitnong katuyoan. Dugang sa iyang pagkutlo sa pagtubag sa Maninintal, daghan ubang reperensiya pa ang gihimo ni Jesus. (Deut. 5:16—Mat. 15:4; Deut. 17:6—Mat. 18:16 ug Juan 8:17) Kini mipadayon hangtod sa Pinadayag, diin ang hinimayang Jesus sa kaulahian mipasidaan batok sa pagdugang o pagkuha sa linukot nga basahon sa tagna ni Jehova. (Deut. 4:2—Pin. 22:18) Si Pedro mikutlo sa Deuteronomio sa pagtapos sa iyang gamhanang argumento nga si Jesus mao ang Kristo ug ang Manalagna nga dako pa kang Moises nga gisaad ni Jehova nga patindogon sa Israel. (Deut. 18:15-19—Buh. 3:22, 23) Si Pablo mikutlo gikan niini may reperensiya sa mga ganti sa mga magbubuhat, bug-os nga imbestigasyon sa baba sa mga saksi, ug sa instruksiyon sa kabataan.—Deut. 25:4—1 Cor. 9:8-10 ug 1 Tim. 5:17, 18; Deut. 13:14 ug 19:15—1 Tim. 5:19 ug 2 Cor. 13:1; Deut. 5:16—Efe. 6:2, 3.

32. Sa unsang bahina sila Josue, Gideon, ug ubang manalagna nindot nga panig-ingnan kanato?

³² Dili lamang ang mga magsusulat sa Kristohanong Kasulatan apan usab ang mga alagad sa Diyos sa una-Kristohanong panahon nakakuhag instruksiyon ug pagdasig sa Deuteronomio. Mobuhat kita ug maayo sa pagsunod sa ilang panig-ingnan. Palandonga ang bug-os pagsugot sa ilis ni Moises, si Josue, sa paghalad sa bihag nga mga siyudad sa kalaglagan sa panahon sa pagsulong sa Kanaan, nga wala mokuhag inagaw sama sa gibuhat ni Akan. (Deut. 20:15-18 ug 21:23—Jos. 8:24-27, 29) Ang pagtangtang ni Gideon niadtong “nahadlok ug nangurog” gikan sa iyang kasundalohan maoy pagsugot sa Kasugoan. (Deut. 20:1-9—Maghu. 7:1-11) Diha sa kamatinumanon sa kasugoan ni Jehova nga ang mga manalagna sa Israel ug Juda misulting isog ug ditalaw sa pagtunglo sa nakalapas nga kanasoran. Si Amos ekselenteng panig-ingnan niini. (Deut. 24:12-15—Amos 2:6-8) Matuod, sa literal gatosan ka panig-ingnan ang mitagik sa Deuteronomio uban sa Pulong sa Diyos, sa ingon mipakitang kini lakip ug mapuslanong bahin sa bug-os harmonya.

33. (a) Sa unsang paagi ang Deuteronomio midayeg kang Jehova? (b) Unsa ang gipakita sa ubang talaan maylabot sa pag-ila sa kalibotanong kanasoran sa mga prinsipyo sa kasugoan sa Diyos?

³³ Ang mismong diwa sa Deuteronomio midayeg sa Soberanong Diyos, si Jehova. Kini sa bug-os mipasiugda: ‘Simbaha si Jehova; hatag kaniya sa ekslusibong debosyon.’ Bisan pa ang Kasugoan wala na mobugkot sa mga Kristohanon, ang mipaluyong mga prinsipyo niini wala wagtanga. (Gal. 3:19) Kadako ang matun-an sa mga Kristohanon niining dinamikong basahon sa kasugoan sa Diyos, uban sa progresibong pagtulon-an niini, kaprangka, ug kayano sa presentasyon! Aw, bisan ngani ang kanasoran sa kalibotan miila sa kaekselente sa supremong kasugoan ni Jehova, nga misulat sa daghan sa kalagdaan sa Deuteronomio sa ilang kaugalingong basahon sa kasugoan. Ang talaan uban niini mihatag sa makapainteres nga panig-ingnan sa mga balaod nga ilang gibasihan o gipadapat sa prinsipyo.

34. Unsang kalabotan ang naa taliwala sa “Subli sa Kasugoan” ug sa Gingharian sa Diyos?

³⁴ Dugang pa, kining katin-awan sa Kasugoan mipunting ug mipahait sa pagpabili sa Gingharian sa Diyos. Sa unsang paagi? Samtang dinhi sa yuta ang Tinudlong-Hari, si Jesu-Kristo, bug-os sinati sa basahon ug gipadapat kini, ingon sa gipakita sa iyang batid nga reperensiya niini. Sa pagpakaylap sa iyang pagmando sa Gingharian sa tibuok yuta, siya momando sumala sa matarong mga prinsipyo niining samang “kasugoan,” ug tanan nga mopanalangin sa ilang kaugalingon kaniya isip “binhi” sa Gingharian mosugot niining mga prinsipyo. (Gen. 22:18; Deut. 7:12-14) Mapuslanon ug makaayo ang pagsugod sa pagsugot niini karon. Dili kay daan na, kining nagpanuigon 3,500 ka tuig nga “kasugoan” misulti kanato karon sa dinamikong tono, ug kini mopadayon sa pagsulti hangtod mismo sa bag-ong kalibotan ubos sa Gingharian sa Diyos. Hinaot unta ang ngalan ni Jehova mabalaan taliwala sa iyang katawhan sa pagpadapat sa tanan mapuslanong instruksiyon sa Pentateuko, nga mahimayaong misangko sa kinapungkayan niini sa Deuteronomio—dayag dinasig ug makadasig nga bahin sa “tibuok Kasulatan”!

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Chart sa panid 41]

PIPILA KA LEGAL NGA PANINUGDAN SA DEUTERONOMIO d

I. Kasugoan personal ug panimalaynon Kapitulo ug Bersikulo

A. Relasyon personal

1. Ginikanan ug kabataan 5:16

2. Relasyon sa kaminyoon 22:30; 27:20, 22, 23

3. Kasugoan sa diborsiyo 22:13-19, 28, 29

B. Katungod sa kabtangan 22:1-4

II. Kasugoan konstitusyonal

A. Kalipikasyon ug katungdanan 17:14-20

sa hari

B. Kasugoan militar

1. Kagawasan sa serbisyo 20:1, 5-7; 24:5

militar

2. Menor opisyal 20:9

III. Hukmanan

A. Katungdanan sa maghuhukom 16:18, 20

B. Korte suprema sa pag-apelar 17:8-11

IV. Kasugoan kriminal

A. Krimen batok estado

1. Hiphip, pagtuis sa hustisya 16:19, 20

2. Bakak nga panumpa 5:20

B. Krimen batok moralidad

1. Panapaw 5:18; 22:22-24

2. Dilegal nga kaminyoon 22:30; 27:20, 22, 23

C. Krimen batok persona

1. Pagpatay ug pagdagmal 5:17; 27:24

2. Paglugos ug paghaylo 22:25-29

V. Makitawhanong kasugoan

A. Kalolot sa mananap 25:4; 22:6, 7

B. Konsiderasyon sa 24:6, 10-18

makaluluoy

C. Kodigo sa kahilwasan sa pagtukod 22:8

D. Pagtratar sa mga sakop 15:12-15; 21:10-14;

lakip sa ulipon 27:18, 19

ug bihag

E. Mahinatagong tagana 14:28, 29; 15:1-11;

sa nanginahanglan 16:11, 12; 24:19-22

[Mga footnote]