Basahon sa Bibliya Numero 54​—1 Timoteo

Magsusulat: Pablo

Dapit Gisulatan: Macedonia

Sinulat Nahuman: k. 61–64 K.P.

1, 2. (a) Unsang kalahian ang makita taliwala sa mga hubit sa pagkabilanggo ni Pablo sa Mga Buhat ug sa Ikaduhang Timoteo? (b) Kanus-a kini mipadayag nga gisulat ang Unang Timoteo, ug ngano?

 ANG talaan ni Lucas sa kinabuhi ni Pablo sa basahon sa Mga Buhat natapos uban kang Pablo sa Roma nga mihulat sa sangpotanan sa iyang pag-apelar kang Cesar. Si Pablo gipakita ingon mipuyo sa iyang kaugalingon inabangan nga balay, nga miwali sa Gingharian sa Diyos sa tanan nga mianha kaniya, ug nagbuhat sa ingon “uban sa labing dakong kagawasan sa pagsulti, nga walay pagsanta.” (Buh. 28:30, 31) Apan sa iyang ikaduhang sulat kang Timoteo, si Pablo misulat: “Ako miantos sa kadaotan ngadto sa punto sa mga gapos sa bilanggoan ingon mamumuhat-daotan,” ug misulti siya sa iyang kamatayon nga hapit na. (2 Tim. 2:9; 4:6-8) Kadakong kausaban! Sa unang higayon, siya gitratar ingon dungganong bilanggo, sa ikaduha, ingon kriminal. Unsa ang nahitabo taliwala sa panahon sa komento ni Lucas sa situasyon ni Pablo sa 61 K.P., sa kataposan sa duha ka tuig sa Roma, ug sa mismong pagsulat ni Pablo sa iyang kahimtang kang Timoteo, nga mipadayag gisulat wala madugay una sa iyang kamatayon?

² Ang kalisdanan sa pagpaigo sa pagsulat ni Pablo sa mga sulat kang Timoteo ug Tito ngadto sa hugna sa panahon nga gikobrehan sa basahon sa Mga Buhat mitultol sa pipila ka komentarista sa Bibliya sa konklusyon nga si Pablo malamposon sa iyang pag-apelar kang Cesar ug gipagawas mga 61 K.P. Matod sa The New Westminster Dictionary of the Bible: “Ang paniklop nga bersikulo sa Mga Buhat miuyon uban niining panlantaw [nga si Pablo gipagawas human sa duha ka tuig nga pagkabilanggo] kay sa pangagpas nga ang pagkabilanggo nga gibatbat natapos sa pagkahinukman ug kamatayon sa apostol. Gipasiugda ni Lucas ang kamatuoran nga walay mausa ang misanta sa iyang bulohaton, sa ingon pihong mihatag sa impresyon nga ang kataposan sa iyang kalihokan halayo pa.” a Nan, kini, ngadto sa hugna sa panahon taliwala sa iyang pagpagawas gikan sa iyang unang pagkabilanggo sa Roma ug sa iyang pangataposang pagkabilanggo didto, o mga 61-64 K.P., nga nahisakop ang pagsulat sa Unang Timoteo.

3, 4. (a) Sa paggawas niya sa bilanggoan, unsa ang dayag gibuhat ni Pablo? (b) Gikan diin iyang gisulat ang Unang Timoteo?

³ Sa pagpagawas kaniya sa bilanggoan, dayag gipadayon ni Pablo ang iyang misyonerong kalihokan sa panag-uban nila Timoteo ug Tito. Kon si Pablo ba nakadangat sa Espanya, ingon sa pangagpas sa uban, dili piho. Si Clement sa Roma misulat (k. 95 K.P.) nga si Pablo nakadangat sa kinatumyang utlanan sa K[asadpan],” nga mahimong milakip sa Espanya. b

⁴ Gikan diin gisulat ni Pablo ang iyang unang sulat kang Timoteo? Gipasabot sa Unang Timoteo 1:3 nga gihikay ni Pablo alang kang Timoteo sa pag-atiman sa pipila ka butang sa kongregasyon sa Efeso samtang siya mismo miadto sa Macedonia. Gikan dinhi, mipadayag kini, nga iyang gisulat ang sulat balik kang Timoteo sa Efeso.

5. Unsang testimonyo ang naa sa pagkakasaligan sa mga sulat kang Timoteo?

⁵ Ang duha ka sulat kang Timoteo gidawat gikan sa kinasayohang panahon ingon gisulat ni Pablo ug ingon bahin sa dinasig nga Kasulatan. Ang sayo Kristohanong mga magsusulat, lakip nila Polycarp, Ignatius, ug Clement sa Roma, tanan miuyon niini, ug ang mga sulat gilakip sa mga katalogo sa unang pipila ka siglo ingon mga sinulat ni Pablo. Usa ka awtoridad misulat: “Pipila ra ka sinulat sa B[ag-ong] T[ugon] ang dunay mas kusganong pamatuod . . . Busa ang mga pagsupak sa pagkakasaligan kinahanglan isipon modernong kausaban nga sukwahi sa kusganong ebidensiya gikan sa sayong simbahan.” c

6. (a) Alang sa unsa daghang katarongan si Pablo misulat kang Timoteo? (b) Unsa ang kagikanan ni Timoteo, ug unsa ang mipakita nga siya hamtong magbubuhat?

⁶ Gisulat ni Pablo kining unang sulat kang Timoteo sa klarong pagpahaluna sa pipila ka organisasyonal nga paagi sa kongregasyon. Duna usab panginahanglan alang kaniya sa pagpasidaan kang Timoteo nga mobantay batok sa mini nga mga pagtulon-an ug sa pagpalig-on sa mga igsoon sa pagsukol sa maong ‘mini nga kahibalo.’ (1 Tim. 6:20) Ang komersiyal nga siyudad sa Efeso motagana usab ug mga tintasyon sa materyalismo ug “gugma sa salapi,” ug busa tukma sa panahon ang paghatag sa pipila ka tambag niini usab. (6:10) Tinong si Timoteo dunay maayong sukaranan sa kasinatian ug pagbansay aron gamiton niining bulohaton. Siya natawo sa Gregong amahan ug mahadlokon-Diyos Hudiyong inahan. Wala kini hibaloi sa eksakto kon kanus-a ang unang kontak ni Timoteo uban sa Kristiyanidad. Sa dihang miduaw si Pablo sa Listra sa iyang ikaduha misyonerong panaw, lagmit ulahi sa 49 K.P. o sayo sa 50 K.P., si Timoteo (lagmit sa iyang kaulahiang pagkatin-edyer  o sayong ika-20) “maayo ug report gikan sa mga igsoon sa Listra ug sa Ikonio.” Busa gihikay ni Pablo alang kang Timoteo sa pagpanaw uban kang Silas ug sa iyang kaugalingon. (Buh. 16:1-3) Si Timoteo gihinambitan pinaagi sa ngalan sa 11 sa 14 ka sulat ni Pablo ingon man sa basahon sa Mga Buhat. Gibatonan kanunay ni Pablo ang amahanong interes kaniya ug sa daghang okasyon gitudlo siya sa pagduaw ug pag-alagad sa lainlaing kongregasyon—ebidensiya si Timoteo nakahimog maayo sa natad misyonero ug kalipikado sa paggunit sa bug-at nga mga responsabilidad.—1 Tim. 1:2; 5:23; 1 Tes. 3:2; Fil. 2:19.

KAUNDAN SA UNANG TIMOTEO

7. Nganong gidasig ni Pablo si Timoteo sa pagpabilin sa Efeso?

⁷ Awhag sa pagtuo uban sa maayong konsiyensiya (1:1-20). Human timbayaa si Timoteo ingon “matuod anak sa pagtuo,” gidasig siya ni Pablo sa pagpabilin sa Efeso. Iyang tul-iron kadtong mitudlo sa “lahi nga doktrina,” nga mitultol sa waykapuslanan nga mga pangutana inay kay sa pagpaambit sa pagtuo. Matod ni Pablo ang tumong niining sugo mao ang “paghigugma gikan sa hinlo nga kasingkasing ug gikan sa maayong konsiyensiya ug gikan sa pagtuo nga waypagkasalingkapaw.” Midugang siya: “Pinaagi sa pagbiya niining mga butang ang pipila mitipas ngadto sa waypulos nga sultisulti.”—1:2, 3, 5, 6.

8. Unsa ang gipasiugda sa pagpakita sa kaluoy kang Pablo, ug unsang maayong pagpakiggubat ang iyang gidasig kang Timoteo nga awayon?

⁸ Bisan pa si Pablo kanhi magpapasipala ug maglulutos, ang dili takos nga kalolot sa Ginoo “midagaya nga hilabihan uban sa pagtuo ug gugma maylabot kang Kristo Jesus,” sa pagkaagi nga siya gipakitaan ug kaluoy. Siya labaw nga makasasala; ug sa ingon nahimong pasundayag sa taas-pailob ni Kristo Jesus, kinsa “mianhi sa kalibotan sa pagluwas sa mga makasasala.” Katakos sa Hari sa walay kataposan sa pagdawat sa dungog ug himaya hangtod sa kahangtoran! Gisugo ni Pablo si Timoteo sa pagpakiggubat sa maayong gubat, sa “paghupot sa pagtuo ug maayong konsiyensiya.” Siya kinahanglan dimahimong ingon niadtong “nasinati sa pagkalunod labot sa ilang pagtuo,” ingon nila Himeneo ug Alejandro, nga gidisiplina ni Pablo tungod sa pagpasipala.—1:14, 15, 19.

9. (a) Unsang mga pag-ampo ang himoon, ug ngano? (b) Unsa ang giingon labot sa mga babaye sa kongregasyon?

⁹ Instruksiyon labot sa pagsimba ug organisasyon sa kongregasyon (2:1–6:2). Ang mga pag-ampo himoon alang sa tanang matang sa tawo, lakip niadtong sa hataas katungdanan, sa tumong nga ang mga Kristohanon mahimong magkinabuhi nga malinawon sa diyosnong debosyon. Kini kabubut-on sa Diyos, ang Manluluwas, nga “ang tanang matang sa tawo kinahanglan maluwas ug makadangat sa hustong kahibalo sa kamatuoran. Kay dunay usa ka Diyos, ug usa ka tigpataliwala taliwala sa Diyos ug sa mga tawo, usa ka tawo, si Kristo Jesus, kinsa mihatag sa iyang kaugalingon ingon takdo nga lukat alang sa tanan.” (2:4-6) Si Pablo gitudlo nga apostol ug magtutudlo niining mga butang. Busa iyang gisangpit ang mga lalaki sa pag-ampo sa kamaunongon ug ang mga babaye nga mobisti nga ligdong ug kasarangan, ingon takos niadtong may kataha sa Diyos. Ang babaye kinahanglan mokat-on sa kahilom ug dimobaton ug awtoridad ibabaw sa lalaki, “kay si Adan giporma una, unya si Eva.”—2:13.

10. Unsa ang kalipikasyon sa mga magtatan-aw ug mga ministeryal nga alagad, ug nganong gisulat ni Pablo kining mga butang?

¹⁰ Ang lalaki nga matinguhaon nga mahimong magtatan-aw matinguhaon sa maayong bulohaton. Unya gilista ni Pablo ang kalipikasyon alang sa mga magtatan-aw ug mga ministeryal nga alagad. Ang magtatan-aw kinahanglan “dili badlonganon, bana sa usa ka asawa, kasarangan sa pamatasan, maayo ug hunahuna, mahusay, maabiabihon, kalipikado sa pagtudlo, dili palahubog, dili tigpanukmag, apan makataronganon, dili palaaway, dili mahigugmaon sa salapi, lalaki nga nagadumala sa iyang kaugalingong panimalay sa maayo nga paagi, dunay mga anak nga mapinasakopon sa tanang kaugdang . . . , dili bag-o nakabig nga tawo . . . Kinahanglan usab siya dunay maayong dungog gikan sa katawhan sa gawas.” (3:2-7) Dunay susamang kinahanglanon alang sa mga ministeryal nga alagad, ug sila kinahanglan sulayan kon takos ba una moalagad. Gisulat ni Pablo kining mga butang aron si Timoteo mahibalo unsaon sa paggawi sa iyang kaugalingon sa kongregasyon sa Diyos, nga “usa ka haligi ug suporta sa kamatuoran.”—3:15.

11. (a) Unsang mga suliran ang motungha sa ulahi? (b) Sa unsa si Timoteo kinahanglan mohatag pagtagad, ug ngano?

¹¹ Sa ulahi nga mga panahon ang pipila mahulog pahilayo gikan sa pagtuo pinaagi sa pagtulon-an sa mga demonyo. Ang salingkapaw nga mga tawo nga mosulti sa kabakakan modili sa pagminyo ug mosugo sa paglikay sa pagkaon nga gilalang sa Diyos aron kaonon uban ang pagpasalamat. Ingon maayong ministro, kinahanglan likayan ni Timoteo ang bakak nga mga sugilanon ug ‘mga istorya sa mga tigulang babaye.’ Sa laing bahin, kinahanglan iyang bansayon ang iyang kaugalingon uban sa diyosnong debosyon ingon iyang tumong. “Alang niining katuyoan kita mibudlay ug mihago sa atong kaugalingon,” matod ni Pablo, “tungod kay atong gipahaluna ang atong paglaom sa usa ka buhi nga Diyos, kinsa Manluluwas sa tanang matang sa tawo, labi na sa mga matinumanon.” Busa si Timoteo kinahanglan mopadayon sa paghatag niining mga sugo ug motudlo kanila. Dili niya tugtan ang bisan kinsang tawo sa pagtamay sa iyang pagkabatan-on apan, sa kasukwahi, mahimong panig-ingnan sa paggawi ug diyosnong pag-alagad. Kinahanglan siya mahunob niining mga butang ug momatngon kanunay sa iyang kaugalingon ug sa iyang pagtudlo, kay sa pagpabilin niining mga butang, siya ‘moluwas sa iyang kaugalingon ug niadtong namati kaniya.’—4:7, 10, 16.

12. Unsang tambag ang gihatag sa pagtratar sa mga biyuda ug uban pa sa kongregasyon?

¹² Gitambagan ni Pablo si Timoteo unsaon pagtratar sa mga indibiduwal: mga tigulang lalaki ingon mga amahan, mga batan-ong lalaki ingon mga igsoon-lalaki, mga tigulang babaye ingon mga inahan, mga batan-ong babaye ingon mga igsoon-babaye. Ang angay nga mga tagana himoon alang niadtong kinsa sa matuod mga babayeng balo. Bisan pa, ang panimalay sa babayeng balo mao ang moatiman kaniya kon posible. Ang kapakyasan niini mao ang paglimod sa pagtuo. Dimomenos sa  60 ka tuig ang panuigon, ang biyuda mahimong ibutang sa listahan kon dunay “pamatuod kaniya sa maayong binuhatan.” (5:10) Sa laing bahin, ang mga batan-ong biyuda, kinsa motugot sa ilang seksuwal nga kahinayak mokontrolar kanila, kinahanglan dili ilista. Inay kay sa pagpanumbalay ug pagpanabitabi, pasagdi sila nga maminyo ug manganak, aron dili kahatagan ug higayon ang magsusupak.

13. Unsang konsiderasyon ang kinahanglan ihatag sa mga ansiyano, ug sa unsang paagi tagdon ang mga tawo nga nagbatasan sa sala, ug unsa ang responsabilidad sa mga ulipon?

¹³ Ang mga ansiyano nga midumala sa maayong paagi kinahanglan isipon takos sa doble nga kadungganan, “labi na niadtong kinsa mibuhat nga makugihon sa pagsulti ug pagtudlo.” (5:17) Ang akusasyon dili dawaton batok sa ansiyano gawas sa ebidensiya sa duha o tulo ka saksi. Ang mga tawo nga mibatasan sa sala kinahanglan badlongon atubangan sa tanang nanan-aw, apan walay una-hukom o pagpihig niining mga butang. Ang mga ulipon kinahanglan motahod sa ilang mga tag-iya, mohatag sa maayong serbisyo, labi na sa mga igsoon, kinsa “mga magtotoo ug gihigugma.”—6:2.

14. Unsa ang giingon ni Pablo mahitungod sa garbo ug sa gugma sa salapi labot sa “diyosnong debosyon uban sa katagbaw-kaugalingon”?

¹⁴ Tambag sa “diyosnong debosyon uban sa katagbaw-kaugalingon” (6:3-21). Ang tawo nga dimosanong sa himsog nga mga pulong miburot uban sa garbo ug masakiton sa hunahuna sa mga lantugi, nga motultol sa mapintas nga mga away gumikan sa mga wayhinongdan. Sa laing bahin, “ang diyosnong debosyon uban sa katagbaw-kaugalingon” usa ka paagi sa dakong ganansiya. Ang usa kinahanglan kontento na nga makakaon ug makabisti. Ang determinasyon nga mahimong dato usa ka lit-ag nga motultol sa kalaglagan, ug ang gugma sa salapi “gamot sa tanang matang sa mga butang makadaot.” Giawhag ni Pablo si Timoteo, ingon tawo sa Diyos, nga mokalagiw gikan niining mga butang, sa pag-agpas sa Kristohanong katarong, sa pagpakig-away sa maayong pagpakig-away sa pagtuo, ug sa “pagbaton sa malig-on nga pagkupot sa kinabuhing walay kataposan.” (6:6, 10, 12) Kinahanglan bantayan niya ang kasugoan “sa waybuling ug dimasaway nga paagi” hangtod sa pagpadayag sa Ginoong Jesu-Kristo. Kadtong kinsa dato kinahanglan “mopahaluna sa ilang paglaom, dili sa mga bahandi nga waykasigurohan, apan sa Diyos,” aron makakupot nga malig-on sa matuod nga kinabuhi. Gidasig ni Pablo, sa pagtiklop, si Timoteo sa pagbantay sa doktrina nga gipiyal kaniya ug sa pagpahilayo sa hugaw nga mga sultisulti ug gikan sa “mga lalis sa sayop gitawag nga ‘kahibalo.’”—6:14, 17, 20.

NGANONG MAPUSLANON

15. Unsang pasidaan ang gihatag batok sa mga ispikulasyon ug mga argumento?

¹⁵ Gitagana niining sulat ang pig-ot nga pasidaan niadtong kinsa motimpasaw sa kawang mga ispikulasyon ug mga argumento pilosopikal. “Ang mga debate mahitungod sa mga pulong” alyado sa garbo ug kinahanglan likayan, kay gisultihan kita ni Pablo nga kini mobalda sa Kristohanong pagtubo, motagana lamang sa “mga pangutana alang sa panukiduki inay kay sa pagpaambit sa bisan unsang butang sa Diyos labot sa pagtuo.” (6:3-6; 1:4) Uban sa mga buhat sa unod, kining mga lantugi “supak sa himsog nga pagtulon-an sumala sa mahimayaon maayong balita sa malipayong Diyos.”—1:10, 11.

16. Unsang tambag ang gihatag ni Pablo sa materyalismo?

¹⁶ Ang mga Kristohanon sa hakog-salapi nga Efeso dayag nanginahanglan sa tambag sa pagpakigbisog sa materyalismo ug sa mga linga niini. Gihatag ni Pablo kanang tambag. Ang kalibotan sagad mokutlo kaniya nga miingon, ‘Ang gugma sa salapi mao ang gamot sa tanang daotan,’ apan pipila ra ang nakamatngon sa iyang mga pulong! Sa kasukwahi, ang matuod nga mga Kristohanon nanginahanglan matngonan kining tambag sa tanang panahon. Kini nagkahulogan sa kinabuhi kanila. Kinahanglan sila mokagiw sa makadaot nga lit-ag sa materyalismo, mopahaluna sa ilang paglaom, “dili sa mga bahandi nga waykasigurohan, apan sa Diyos, kinsa datong mitagana kanato sa tanang butang alang sa atong kalipay.”—6:6-12, 17-19.

17. Unsang tambag kang Timoteo ang tukma sa panahon alang sa tanan madasigon batan-ong mga ministro karon?

¹⁷ Gipakita sa sulat ni Pablo nga si Timoteo mismo usa ka maayong panig-ingnan kon unsa kinahanglan ang usa ka batan-ong Kristohanon. Bisan pa relatibo nga batan-on sa panuigon, siya hamtong sa espirituwal nga pagtubo. Mikab-ot siya aron mahimong kalipikado ingon magtatan-aw ug datong gipanalanginan sa mga pribilihiyo nga iyang gipahimudsan. Apan ingon sa tanan madasigon batan-ong mga ministro karon, siya nanginahanglan sa pagpadayon sa pagpalandong niining mga butang ug magmahunob kanila aron makapadayon sa pag-uswag. Tukma sa panahon ang tambag ni Pablo sa tanan kinsa naningkamot sa padayon nga kasadya sa Kristohanong progreso: “Padayon nga magmatngon sa imong kaugalingon ug sa imong pagtudlo. Mopabilin niining mga butanga, kay pinaagi sa pagbuhat niini maluwas mo ang imong kaugalingon ug kadtong kinsa namati kanimo.”—4:15, 16.

18. Unsang hapsay nga kahikayan sa kongregasyon ang klarong gihubit, ug sa unsang paagi gigamit ni Pablo ang Hebreohanong Kasulatan ingon awtoridad?

¹⁸ Kining dinasig nga sulat misilsil sa pagpabili alang sa hapsay nga kahikayan sa Diyos. Gipakita niini kon unsaon sa mga lalaki ug mga babaye sa pagdula sa ilang papel sa paghupot sa teokratikong harmonya sa kongregasyon. (2:8-15) Unya gipadayon niini ang paghisgot sa kalipikasyon sa mga magtatan-aw ug mga ministeryal nga alagad. Busa gipakita sa balaang espiritu ang mga kinahanglanon nga kinahanglan abton niadtong kinsa moalagad sa espesyal nga mga kapasidad. Gidasig usab sa sulat ang tanan dedikadong ministro sa pagkab-ot niining mga sukdanan, miingon: “Kon ang bisan kinsang lalaki mokab-ot alang sa katungdanan sa magtatan-aw, siya matinguhaon sa maayong bulohaton.” (3:1-13) Ang hustong tinamdam sa magtatan-aw nganha sa mga grupo sa panuigon ug mga sekso sa kongregasyon haom gihisgotan ingon man ang pagdumala sa mga akusasyon atubangan sa mga saksi. Sa pagpasiugda nga ang mga ansiyano kinsa mikugi sa pagsulti ug pagtudlo takos sa doble nga kadungganan, gisangpit makaduha ni Pablo ang Hebreohanong Kasulatan ingon awtoridad: “Kay ang kasulatan miingon: ‘Dili nimo busalan ang torong baka kon kini naggiok’; usab: ‘Ang mamomoo  takos sa iyang mga suhol.’”—1 Tim. 5:1-3, 9, 10, 19-21, 17, 18; Deut. 25:4; Lev. 19:13.

19. Sa unsang paagi ang paglaom sa Gingharian gipasiugda, ug unsang awhag ang gihatag niining pasukaranan?

¹⁹ Human ihatag kining tanan maayong tambag, gidugang ni Pablo nga ang kasugoan kinahanglan bantayan sa waybuling ug dimasaway nga paagi ‘hangtod sa pagpadayag sa Ginoong Jesu-Kristo ingon Hari niadtong kinsa momando ingon mga hari ug Ginoo niadtong kinsa momando ingon mga ginoo.’ Gipasukad niining paglaom sa Gingharian, mitiklop ang sulat uban sa gamhanang awhag sa mga Kristohanon sa “pagbuhat sa maayo, magmadato sa maayong mga buhat, magmahinatagon, andam sa pagpakig-ambit, luwas nga motigom sa bahandi alang sa ilang kaugalingon sa usa ka maayong patukoranan alang sa umaabot, aron nga sila makakupot nga malig-on sa matuod nga kinabuhi.” (1 Tim. 6:14, 15, 18, 19) Mapuslanon matuod ang tanan maayong instruksiyon sa Unang Timoteo!

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]