Basahon sa Bibliya Numero 7​—Mga Maghuhukom

Magsusulat: Samuel

Dapit Gisulatan: Israel

Sinulat Nahuman: k. 1100 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: k. 1450–k. 1120 W.K.P.

1. Sa unsang paagi ang panahon sa mga maghuhukom takos tagdon?

 DUNAY panid sa kasaysayan sa Israel nga puno sa aksiyon, banosbanos sa malaglagong kapagan sa demonyong relihiyon ug sa maluluy-ong pagluwas ni Jehova sa iyang mahinulsulong katawhan pinaagi sa langitnon tinudlong mga maghuhukom. Makadasig-pagtuo ang gamhanang buhat nila Otoniel, Ehud, Samgar, ug ubang maghuhukom nga misunod. Miingon ang magsusulat sa Mga Hebreohanon: “Kulangon ako sa panahon kon mopadayon ako sa pagsugid mahitungod nila Gideon, Barak, Samson, Jepte, . . . nga pinaagi sa pagtuo mipildi sa mga gingharian, mituman sa pagkamatarong, . . . gikan sa huyang kahimtang nahimong kusganon, nahimong isog sa gubat, miparot sa langyaw nga kasundalohan.” (Heb. 11:32-34) Sa pagtibuok sa gidaghanon sa 12 ka matinumanong maghuhukom niining panahon, naa usab sila Tola, Jair, Ibsan, Elon, ug Abdon. (Si Samuel sagad wala ipha uban sa mga maghuhukom.) Si Jehova nakig-away sa mga gubat sa mga maghuhukom alang kanila, ug ang espiritu mipuno kanila samtang ilang gibuhat ang ilang mga buhat sa kakahas. Ilang gihatag ang tanang dungog ug himaya sa ilang Diyos.

2. Sa unsang paagi ang Hebreohanong ngalan sa basahon sa Mga Maghuhukom haom?

² Sa Septuagint ang basahon gitawag Kri·taiʹ, ug sa Hebreohanong Bibliya, kini Sho·phetimʹ, gihubad “Mga Maghuhukom.” Ang Sho·phetimʹ gikan sa berbong sha·phatʹ, nagkahulogan sa “paghukom, pagbindikar, pagsilot, paggahom,” maayong mipahayag sa katungdanan niining teokratikong tinudlo sa “Diyos nga Maghuhukom sa tanan.” (Heb. 12:23) Mga lalaki silang gibangon ni Jehova sa ispisipikong okasyon sa pagluwas sa iyang katawhan sa langyaw nga pagkaulipon.

3. Kanus-a gisulat ang Mga Maghuhukom?

³ Kanus-a ang Mga Maghuhukom gisulat? Duha ka panultihon sa basahon motabang kanato pagkaplag sa tubag. Una mao kini: “Apan ang mga Jebusehanon mipadayon sa pagpuyo . . . sa Jerusalem hangtod niining adlawa.” (Maghu. 1:21) Sanglit gibihag ni Haring David “ang kuta sa Sion” gikan sa mga Jebusehanon sa ikawalong tuig sa iyang paghari, o sa 1070 W.K.P., ang Mga Maghuhukom mahimong gisulat una pa nianang petsa. (2 Sam. 5:4-7) Ang ikaduhang panultihon makita upat ka beses: “Niadtong mga adlawa walay hari sa Israel.” (Maghu. 17:6; 18:1; 19:1; 21:25) Busa, ang rekord gisulat sa panahon kanus-a dunay “hari sa Israel,” nga mao, human si Saul nahimong unang hari sa 1117 W.K.P. Busa kini mahimong petsahan taliwala sa 1117 ug 1070 W.K.P.

4. Kinsa ang magsusulat sa Mga Maghuhukom?

⁴ Kinsa ang magsusulat? Dili kadudahan, siya debotadong alagad ni Jehova. Si Samuel lamang ang nag-inusarang mibarog isip prinsipal nga tigpaluyo sa pagsimba kang Jehova niining panahon sa pagbalhin gikan sa mga maghuhukom ngadto sa mga hari, ug siya usab ang nahauna sa linya sa matinumanong mga manalagna.  Ingon niana, si Samuel mao ang lohikal nga morekord sa kasaysayan sa mga maghuhukom.

5. Sa unsang paagi ang hugna sa panahon sa Mga Maghuhukom mabanabana?

⁵ Unsa ang gitas-on sa gikobrehang panahon sa Mga Maghuhukom? Mahimong mabanabana kini gikan sa 1 Hari 6:1, diin gipakitang si Solomon misugod sa pagtukod sa balay ni Jehova sa ikaupat nga tuig sa iyang paghari, nga mao usab “ang ikaupat ka gatos ug kawaloan ka tuig human ang mga anak sa Israel migula sa yuta sa Egipto.” (Ang “ikaupat ka gatos ug kawaloan ka tuig” ordinal nga numero, kini mirepresentar sa 479 ka tibuok tuig.) Ang iladong mga hugna sa panahon lakip sa 479 ka tuig mao ang 40 ka tuig ubos ni Moises sa kamingawan (Deut. 8:2), 40 ka tuig sa paghari ni Saul (Buh. 13:21), 40 ka tuig sa paghari ni David (2 Sam. 5:4, 5), ug ang unang 3 ka tibuok tuig sa paghari ni Solomon. Sa pagkunhod niining total 123 ka tuig sa 479 ka tuig sa 1 Hari 6:1, may nahabiling 356 ka tuig alang sa hugna sa panahon taliwala sa pagsulod sa Israel sa Kanaan ug sa pagsugod sa paghari ni Saul. a Ang mga hitabong girekord sa basahon sa Mga Maghuhukom, labi na gikan sa kamatayon ni Josue pakanaog sa panahon ni Samuel, mikobreg mga 330 ka tuig niining hugna sa panahong 356-tuig.

6. Unsang nagpamatuod sa pagkakasaligan sa Mga Maghuhukom?

⁶ Ang pagkakasaligan sa Mga Maghuhukom luyo sa pagduda. Ang mga Hudiyo kanunay miila niining bahin sa kanon sa Bibliya. Ang mga magsusulat sa Hebreohanon ug Kristohanon Gregong Kasulatan mibase sa mga rekord niini, sama sa Salmo 83:9-18; Isaias 9:4; 10:26; ug Hebreohanon 11:32-34. Sa kaprangka, wala gitago niini ang kakulangan ug pagkadakin-as sa Israel, samtang sa samang panahon gituboy niini ang mahigugmaong-kalolot ni Jehova sa panahon nga walay katinoan. Si Jehova, ug dili ang yano tawhanong maghuhukom, ang midawat sa himaya isip Manluluwas sa Israel.

7. (a) Sa unsang paagi ang arkiyolohiya misuporta sa rekord sa Mga Maghuhukom? (b) Nganong si Jehova matarong misugo sa pagpuo sa mga magsisimba ni Baal?

⁷ Dugang pa, ang kaplag arkiyolohikal misuporta sa katinuod sa Mga Maghuhukom. Labing makadapit pagtagad mao kadtong kinaiya sa Baal nga relihiyon sa mga Kanaanhon. Aparte sa mga reperensiya sa Bibliya, diyotay ra ang hibaloan sa Baalismo hangtod ang karaan Kanaanhong siyudad sa Ugarit (modernong Ras Shamra sa Siryanhong kabaybayonan atbang sa amihanan-silangang punta sa isla sa Sipro) gikubkob, sukad sa 1929. Dinhi, gibutyag ang Baal nga relihiyon nga milakip sa materyalismo, labihang nasyonalismo, ug pagsimba sa sekso. Ang matag Kanaanhong siyudad dayag duna sa santuaryo ni Baal niini ingon man sa mga ampoanan hiilhang hatag-as nga mga dapit. Sulod sa mga ampoanan, lagmit may daghang mga imahen ni Baal, ug haduol sa mga altar sa gawas makaplagan ang mga haliging bato—lagmit mga simbolo sa kinatawo ni Baal. Ang dulumtanan tawhanong mga halad mibanaw sa dugo niining mga ampoanan. Sa dihang ang mga Israelita natakdan sa Baalismo, sila usab mihalad sa ilang mga anak. (Jer. 32:35) Naa ang sagradong tukon nga mirepresentar sa inahan ni Baal, si Asera. Ang diyosa sa pagkamabungahon, si Astarot, asawa ni Baal, gisimba pinaagi sa makaluod nga mga rito sa sekso, sa mga lalaki ug mga babaye nga gihuptan isip “balaan” nga mga puta sa templo. Dili kahibudngan si Jehova misugo sa pagpuo sa Baalismo ug sa mananapong mga dumadapig niini. “Dili maluoy kanila ang imong mata; ug dili ka mag-alagad sa ilang mga diyos.”—Deut. 7:16. b

KAUNDAN SA MGA MAGHUHUKOM

8. Sa unsang mga seksiyon ang Mga Maghuhukom lohikal gibahin?

⁸ Ang basahon lohikal gibahin sa tulo ka seksiyon. Gihubit sa unang duha ka kapitulo ang kahimtang sa Israel sa panahon. Gihubit sa kapitulo 3 ngadto sa 16 ang pagluwas sa 12 ka maghuhukom. Unya gihubit sa kapitulo 17 ngadto sa 21 ang pipila ka hitabong milangkit sa sulodnong panagbangi sa Israel.

9. Unsang luyong-impormasyon ang gitagana sa unang duha ka kapitulo sa Mga Maghuhukom?

⁹ Kahimtang sa Israel sa panahon sa mga maghuhukom (1:1–2:23). Ang mga tribo sa Israel gihubit samtang sila mikatap sa pagpahaluna sa ilang tinudlong teritoryo. Bisan pa, inay bug-os papahawaon ang mga Kanaanhon, gibutang nila sila sa puwersadong trabaho, mitugot kanila sa pagpuyo taliwala sa mga Israelita. Busa ang manolonda ni Jehova mipahayag, “Mahimo silang lit-ag kaninyo, ug ang ilang mga diyos mahimong laang kaninyo.” (2:3) Busa, sa dihang ang bag-ong kaliwatan mitubong wala makaila kang Jehova o sa iyang mga buhat, ang katawhan sa wala madugay mibiya kaniya sa pag-alagad sa mga Baal ug sa ubang diyos. Tungod kay ang kamot ni Jehova batok kanila sa kalamidad, sila “nagkalisodlisod.” Tungod sa ilang kagahig-ulo ug pagdumili sa pagpatalinghog bisan sa mga maghuhukom, wala aboga ni Jehova bisan usa ka nasod nga iyang gitugtan sa pagsulay sa Israel. Kining luyong-impormasyon tabang sa pagsabot sa sunod nga mga hitabo.—2:15.

10. Pinaagi sa unsang gahom si Otoniel mihukom, ug uban sa unsang resulta?

¹⁰ Maghuhukom Otoniel (3:1-11). Sa kaguol tungod sa ilang pagkabihag sa mga Kanaanhon, ang mga anak sa Israel misugod pagtuaw kang Jehova alang sa panabang. Iyang gibangon si Otoniel isip maghuhukom. Mihukom ba si Otoniel pinaagi sa tawhanong gahom ug kaalam? Wala, kay kita makabasa: “Ang espiritu ni Jehova mikunsad kaniya” sa pagbuntog sa mga kaaway sa Israel. “Human niana ang yuta nakapahulay sa kap-atan ka tuig.”—3:10, 11.

11. Sa unsang paagi gigamit ni Jehova si Ehud sa pagluwas sa Israel?

 ¹¹ Maghuhukom Ehud (3:12-30). Sa dihang ang mga anak sa Israel nahimong sakop sa hari sa Moab si Eglon sulod sa 18 ka tuig, si Jehova sa makausa pa namati sa ilang mga pagtuaw sa panabang, ug iyang gibangon si Maghuhukom Ehud. Sekretong nakigkita sa hari, gilanit sa walhong Ehud ang iyang hinimo-balay nga espadang gitakin ilalom sa iyang sapot ug gipatay si Eglon pinaagi sa pagduslak sa espada lalom sa iyang tambok nga tiyan. Ang Israel mipaluyo gilayon sa kiliran ni Ehud sa pagpakig-away batok sa Moab, ug ang yuta sa makausa pa nakapahimulos sa hatag-diyos nga pahulay, sa 80 ka tuig.

12. Unsa ang mipakita ang kadaogan ni Samgar pinaagi sa gahom sa Diyos?

¹² Maghuhukom Samgar (3:31). Giluwas ni Samgar ang Israel pinaagi sa pagpatay sa 600 ka Pilistihanon. Nga ang kadaogan pinaagi sa gahom ni Jehova gipakita sa hinagiban nga iyang gigamit—yanong igtutugsok sa baka.

13. Unsang dramatikong mga hitabo ang misangko sa awit sa kadaogan nila Barak ug Debora?

¹³ Maghuhukom Barak (4:1–5:31). Sunod ang Israel nahimong ulipon sa Kanaanhon haring Jabin ug sa iyang pangulo sa kasundalohan, si Sisera, nga mipasigarbo sa 900 ka karong may puthawng galab. Sa dihang sa makausa pa ang Israel mituaw kang Jehova, Iyang gibangon si Maghuhukom Barak, nga gisuportahan sa manalagna-babaye si Debora. Aron si Barak ug ang iyang kasundalohan walay katarongan sa pagpasigarbo, gipahibalo ni Debora nga ang away pinaagi sa direksiyon ni Jehova, ug mitagna: “Sa kamot sa usa ka babaye si Jehova mobaligya kang Sisera.” (4:9) Gitigom ni Barak ang kalalakin-an sa Naptali ug Zabulon sa Bukid Tabor. Ang iyang kasundalohan sa 10,000 milugsong sa pagpakiggubat. Ang kusganong pagtuo mao ang midaog. ‘Gigubot ni Jehova si Sisera ug ang tanan niyang karo sa gubat ug tanang kampo,’ gibanlas sila pinaagi sa kalit nga baha sa walog sa Kison. “Walay usa ang nahabilin.” (4:15, 16) Si Jael, asawa ni Heber nga Kenihanon, sa kang kansang balongbalong si Sisera mikalagiw, mitiwas sa pagpangihaw pinaagi sa paglansang sa ulo ni Sisera sa yuta uban sa ugsok. “Busa gidaog sa Diyos si Jabin.” (4:23) Sila Debora ug Barak nagmaya sa awit, midayeg sa dimabuntog nga gahom ni Jehova, nga mipahinabo bisan sa mga bituon sa pagpakig-away gikan sa ilang orbito batok kang Sisera. Matuod, kini panahon sa “pagdayeg kang Jehova”! (5:2) Kap-atan ka tuig sa kalinaw ang misunod.

14, 15. Unsang ilhanan sa pagpaluyo ni Jehova ang nadawat ni Gideon, ug sa unsang paagi kining pagpaluyo dugang gipasiugda sa kataposang kapildihan sa mga Midianhon?

¹⁴ Maghuhukom Gideon (6:1–9:57). Sa makausa pa ang mga anak sa Israel mibuhat sa daotan, ug ang yuta gilaglag sa misulong mga Midianhon. Si Jehova, pinaagi sa iyang manolonda, mikomisyon kang Gideon nga maghuhukom, ug si Jehova mismo midugang sa pasalig uban sa mga pulong, “Ako magauban kanimo.” (6:16) Ang unang isog nga buhat ni Gideon mao ang pagguba sa altar ni Baal sa iyang puloy-anang siyudad. Ang tingob nga kasundalohan sa kaaway karon mitabok sa Jesreel, ug ‘si Gideon napuno sa espiritu ni Jehova’ samtang iyang gitigom ang Israel sa pagpakig-away. (6:34) Pinaagi sa sulay sa pagbutang sa balhibo sa karnero sa yamog sa giukanan, si Gideon midawat sa duha ka pilong ilhanan nga ang Diyos uban kaniya.

¹⁵ Gisultihan ni Jehova si Gideon nga ang iyang kasundalohan sa 32,000 daghan ra kaayo ug ang gidak-on mahimong hinongdan sa tawhanong garbo sa kadaogan. Unang gipapauli ang nahadlok, nga mibilin ug mga 10,000. (Maghu. 7:3; Deut. 20:8) Unya, pinaagi sa sulay sa pag-inom sa tubig, ang tanan gawas sa alisto ug mabinantayong 300 gipapha. Sa gabii naniktik si Gideon sa kampo sa Midianhon ug nalig-on sa dihang siya nakadungog sa tawong mihubad sa damgong nagkahulogan nga “walay lain kini gawas sa espada ni Gideon . . . Ang matuod nga Diyos mihatag sa Midian ug sa tanang kampo sa iyang kamot.” (Maghu. 7:14) Gisimba ni Gideon ang Diyos ug gibahin ang iyang mga tawo sa tulo ka pundok libot sa kampo sa Midian. Ang kakalma sa kagabhion sa kalit gisiak sa trumpeta sa mga sungay, pagpamuak sa dagkong tadyaw sa tubig, pagpangidlap sa mga sulo, ug sa pagsinggit sa 300 ni Gideon, “Ang espada ni Jehova ug ni Gideon!” (7:20) Ang kampo sa kaaway nagkaguliyang. Ang mga tawo miunay batok sa usa ug usa ug mikalagiw. Ang Israel migukod, miihaw kanila ug mipatay sa ilang mga prinsipe. Ang katawhan sa Israel karon mihangyo kang Gideon sa pagmando ibabaw kanila, apan siya midumili, nga miingon, “Si Jehova mao ang usa nga magahari kaninyo.” (8:23) Bisan pa, siya mihimog usa ka ephod gikan sa inagaw sa gubat, nga sa ulahi nasobrahan sa pagpasidungog ug busa nahimong lit-ag kang Gideon ug sa iyang panimalay. Ang yuta nakapahulay sa 40 ka tuig sa panahon sa pagkamaghuhukom ni Gideon.

16. Unsang kalaglagan ang nahitabo sa mangingilog si Abimelek?

¹⁶ Si Abimelek, usa sa mga anak ni Gideon sa usa ka asawa-asawa, miilog sa gahom human sa kamatayon ni Gideon, ug iyang gipatay ang iyang 70 ka katunga-igsoon. Si Jotam, kinamanghorang anak ni Gideon, mao lamang ang nakaikyas, ug iyang gipahibalo ang kalaglagan ni Abimelek gikan sa kinatumyan sa Bukid Gerisim. Niining parabola sa mga kahoy, iyang gipakasama ang “pagkahari” ni Abimelek nianang sa ubos rang sapinit. Wala madugay si Abimelek nalambigit sa sulodnong panagbangi sa Sikem ug gipakaulawan hangtod sa kamatayon, gipatay sa babaye nga mihulog sa galingang-bato direkta sa iyang ulo gikan sa torre sa Tebes, ug nabuak ang iyang bagolbagol.—Maghu. 9:53; 2 Sam. 11:21.

17. Unsa ang gisulti sa rekord nila Maghuhukom Tola ug Jair?

¹⁷ Maghuhukom Tola ug Jair (10:1-5). Kini sila ang misunod sa pagpahinabo sa kaluwasan sa gahom ni Jehova, mihukom sa 23 ug 22 ka tuig kada usa.

18. (a) Unsang kaluwasan ang gidala ni Jepte? (b) Unsang panaad kang Jehova ang matinumanong gituman ni Jepte? Sa unsang paagi?

¹⁸ Maghuhukom Jepte (10:6–12:7). Kay ang Israel mipadayon sa pagliso sa idolatriya, ang kasuko ni Jehova sa makausa pa misilaob batok sa nasod. Ang katawhan karon miantos sa pagdaogdaog sa mga Amonhanon ug mga Pilistihanon. Gitawag balik si Jepte gikan sa  pagkahininginlan sa pagpanguna sa Israel sa away. Apan kinsa ang matuod nga maghuhukom niining panagbangi? Ang mismong mga pulong ni Jepte mitubag: “Pasagdi si Jehova ang Maghuhukom mohukom karon taliwala sa mga anak sa Israel ug sa mga anak sa Amon.” (11:27) Samtang ang espiritu ni Jehova mikunsad kaniya, siya misaad nga inig-uli gikan sa Amon sa kalinaw, iyang ihalad kang Jehova ang unang mogula sa iyang balay sa pagtagbo kaniya. Gipildi ni Jepte si Amon uban sa dakong pagpangihaw. Sa dihang mibalik siya sa iyang balay sa Mispa, ang iyang kaugalingon anak-babaye mao ang unang migula sa pagtagbo kaniya uban sa kasadya sa kadaogan ni Jehova. Gituman ni Jepte ang iyang panaad—dili, dili pinaagi sa tawhanong halad sumala sa mga rito sa Baal, apan pinaagi sa paghalad sa iyang bugtong anak-babaye sa ekslusibong pag-alagad sa balay ni Jehova ngadto sa Iyang pagdayeg.

19. Unsang mga hitabo misangko sa “Shibolet” nga pagsulay?

¹⁹ Ang kalalakin-an sa Epraim karon miprotesta nga wala sila gilakip sa pagpakig-away batok sa Amon, ug ilang gihulga si Jepte, kinsa napugos sa pag-abog kanila balik. Tanantanan, 42,000 ka Epraimhon ang namatay, daghan kanila sa tabokanan sa Jordan, diin sila hilhan pinaagi sa ilang kapakyasan sa hustong paglitok sa pulong-sinyas “Shibolet.” Mipadayon si Jepte sa paghukom sa Israel sa unom ka tuig.—12:6.

20. Kinsang tulo ka maghuhukom ang sunod gihisgotan?

²⁰ Maghuhukom Ibsan, Elon, ug Abdon (12:8-15). Bisan pa diyotay ra ang gihisgotan mahitungod kanila, ang mga panahon sa ilang paghukom gipahayag nga pito, napulo, ug walo ka tuig kada usa.

21, 22. (a) Unsang gamhanang mga buhat ang gibuhat ni Samson, ug pinaagi sa unsang gahom? (b) Sa unsang paagi si Samson gipildi sa mga Pilistihanon? (c) Unsang mga hitabo misangko sa kinadak-ang buhat ni Samson, ug kinsa ang nahinumdom kaniya niining taknaa?

²¹ Maghuhukom Samson (13:1–16:31). Sa makausa pa ang Israel nahulog nga bihag sa mga Pilistihanon. Niining panahon gibangon ni Jehova si Samson isip maghuhukom. Gihalad siya sa iyang mga ginikanan isip Nasareo sukad sa pagkatawo, ug kini nangayo nga walay nabaha ang modapat sa iyang buhok. Samtang siya mitubo, gipanalanginan siya ni Jehova, ug ‘sa dagan sa panahon ang espiritu ni Jehova milihok kaniya.’ (13:25) Ang sekreto sa iyang kusog, wala sa tawhanong muskulo, apan sa gahom nga gihatag ni Jehova. Sa dihang ‘ang espiritu ni Jehova milihok kaniya’ siya may gahom sa pagpatay sa liyon uban sa yanong mga kamot ug sa ulahi sa pagpanimalos sa Pilistihanong pagluib pinaagi sa pagpatay sa 30 kanila. (14:6, 19) Samtang ang mga Pilistihanon mipadayon sa paglihok nga maluibon maylabot sa kaminyoon ni Samson sa usa ka Pilistihanong babaye, mikuha si Samson ug 300 ka milo ug, sa tinagurha iyang gihigot ang ilang mga ikog, gibutangan ug mga sulo taliwala sa ilang mga ikog ug gibuhian sila sa pagsunog sa katrigohan, kaparasan, ug kaolibohan sa mga Pilistihanon. Unya iyang giihaw ang mga Pilistihanon, “gikamada ang mga bitiis ibabaw sa mga paa.” (15:8) Gihaylo sa mga Pilistihanon ang iyang kaubang mga Israelita, mga tawo sa Juda, sa paggapos kang Samson ug pagtugyan kaniya kanila, apan sa makausa pa ‘ang espiritu ni Jehova milihok kaniya,’ ug nahilis ang iyang mga gapos, ingnon ta, gikan sa iyang mga kamot. Gipatay ni Samson ang usa ka libo ka Pilistihanon—“usa ka pundok, duha ka pundok!” (15:14-16) Ang iyang hinagiban sa pagpatay? Bag-ong bukog sa apapangig sa asno. Gipalagsik ni Jehova ang iyang hagong alagad pinaagi sa pagpagula sa milagrosong tuboran sa tubig sa dapit sa away.

²² Sunod si Samson midayon usa ka gabii sa balay sa bigaon sa Gasa, diin ang mga Pilistihanon hilom nga milibot kaniya. Bisan pa, ang espiritu ni Jehova sa makausa pa napamatud-ang uban kaniya sa iyang pagbangon sa tungang gabi, gibira ang mga pultahan sa ganghaan sa siyudad ug ang mga haligi sa kiliran, ug gidala kini ngadto sa kinatumyan sa usa ka bukid atbang sa Hebron. Human niini siya nahigugma sa maluibong Delila. Sugot gamiton sa mga Pilistihanon, iyang gisigingsiging siya hangtod siya mitug-an sa iyang Nasareong debosyon kang Jehova, nga gisimbolohan sa iyang taas buhok, isip matuod tinubdan sa iyang dakong kusog. Samtang siya natulog, iyang gipaputol ang iyang buhok. Niining panahon kawang lamang siya nagmata sa pagpakig-away, kay “si Jehova mibiya kaniya.” (16:20) Gisakmit siya sa mga Pilistihanon, gilusok ang iyang mga mata, ug gipagaling siya ingon ulipon sa ilang bilanggoan. Sa dihang panahon na alang sa dakong pista sa kadungganan sa ilang diyos si Dagon, gidala sa mga Pilistihanon si Samson sa gawas sa paglingaw kanila. Napakyas sa pagpabili sa kamatuoran ang iyang buhok mitubo na usab, gibutang nila siya taliwala sa duha ka dakong haligi sa balay nga gigamit sa pagsimba kang Dagon. Gisangpit ni Samson si Jehova: “Ginoong Jehova, hinumdomi ako, palihog, ug baskoga ako, palihog, niini lamang makausa.” Si Jehova nahinumdom kaniya. Gikuptan ni Samson ang mga haligi ug ‘miduko sa iyang kaugalingon uban sa gahom’—sa gahom ni Jehova—‘ug ang balay nahugno, sa pagkaagi nga ang mga patay nga iyang gipatay sa iyang kaugalingong kamatayon mas daghan pa kay sa iyang gipatay sa buhi pa siya.’—16:28-30.

23. Unsang mga hitabo ang gisugilon sa kapitulo 17 ngadto sa 21, ug kanus-a kini nahitabo?

²³ Midangat na kita sa kapitulo 17 ngadto sa 21, nga mihubit sa pipila ka sulodnong panagbangi nga sa kasubo mihampak sa Israel niining panahon. Kining mga hitabo nahitabo sayo ra sa panahon sa mga maghuhukom, ingon gipasabot sa paghisgot nila Jonatan ug Pinehas, mga apo nila Moises ug Aaron, nga buhi pa.

24. Sa unsang paagi gitukod sa mga Dananhon ang independiyente nga relihiyon?

²⁴ Si Mikas ug mga Dananhon (17:1–18:31). Si Mikas, usa ka tawo sa Epraim, mipatindog sa iyang kaugalingon independiyente relihiyosong katukoran, usa ka idolatrosong “balay sa mga diyos,” kompleto sa linilok nga imahen ug saserdote nga Levihanon. (17:5) Ang mga tawo sa tribo ni Dan milakaw sa pagpangitag panulondon sa amihanan. Gitulis nila si Mikas sa iyang relihiyosong kasangkapan ug saserdote, ug sila mimartsa pa amihanan sa paglaglag sa wala mosuspetsang siyudad sa Lais. Sa dapit niini ilang gitukod ang ilang kaugalingong siyudad sa Dan ug gipatindog ang  linilok nga imahen ni Mikas. Busa, sila misunod sa relihiyon sa ilang kaugalingon independiyente nga pagpili sa tanang adlaw nga ang balay ni Jehova sa matuod nga pagsimba mipadayon sa Silo.

25. Sa unsang paagi ang sulodnong panagbangi sa Israel misangko sa Gabaa?

²⁵ Sala ni Benjamin sa Gabaa (19:1–21:25). Ang sunod girekord nga hitabo mipatungha sa ulahing mga pulong ni Oseas: “Sukad sa mga adlaw sa Gabaa nakasala ka, O Israel.” (Ose. 10:9) Sa pagpauli uban sa iyang asawa-asawa, usa ka Levihanon gikan sa Epraim midayon usa ka gabii sa usa ka tigulang lalaki sa Gabaa sa Benjamin. Ang daotang kalalakin-an sa siyudad milibot sa balay, buot makighilawas sa Levihanon. Bisan pa, ilang gidawat ang iyang asawa-asawa hinoon ug giabusohan sa tibuok gabii. Nakaplagan siyang patay na sa tugkaran inigkabuntag. Gidala sa Levihanon pauli ang iyang lawas, gihiwa kini sa 12 ka piraso, ug gipadala kini sa tibuok Israel. Sa ingon ang 12 ka tribo gibutang sa pagsulay. Ila bang silotan ang Gabaa ug wagtangon ang imoral nga kahimtang sa Israel? Gikonsentihan sa Benjamin kining tampalasang krimen. Ang ubang mga tribo mitigom kang Jehova sa Mispa, diin sila misagop sa pag-adto pinaagi sa ripa batok kang Benjamin sa Gabaa. Human sa duha ka duguong kapildihan, ang ubang tribo milampos sa pagbanhig ug halos mipuo sa tribo sa Benjamin, nga 600 lamang ang nakaikyas sa bato sa Rimon. Sa ulahi, mibasol ang Israel nga ang usa ka tribo naputol. Nakaplagan ang okasyon sa pagtaganag mga asawa sa buhing mga Benjaminhon gikan sa mga anak-babaye sa Jabes-galaad sa Silo. Kini mitiklop sa rekord sa panagbangi ug intriga sa Israel. Ang paniklop nga mga pulong sa Mga Maghuhukom misubli, “Niadtong mga adlawa walay hari sa Israel. Kon unsa ang matarong sa iyang kaugalingong mga mata mao ang nabatasang buhaton sa matag usa.”—Maghu. 21:25.

NGANONG MAPUSLANON

26. Unsang gamhanang mga pasidaan sa Mga Maghuhukom mipadapat usab niining adlawa?

²⁶ Dili ra kay yanong rekord sa panagbangi ug pag-ulag dugo, gituboy sa basahon sa Mga Maghuhukom si Jehova ingon dakong Manluluwas sa iyang katawhan. Gipakita niini kon sa unsang paagi ang iyang dili ikatanding kaluoy ug kamapailubon gipahayag sa katawhan nga duna sa iyang ngalan sa dihang sila miduol kaniya uban sa mahinulsulong kasingkasing. Ang Mga Maghuhukom labing mapuslanon sa madayganong pagpaluyo sa pagsimba kang Jehova ug sa gamhanang pasidaan niini maylabot sa kabuangan sa demonyong relihiyon, pagsagol sa pagtuo, ug imoral nga panag-uban. Ang mahait nga pagkondenar ni Jehova sa pagsimba kang Baal motukmod kanato sa pagbarog nga mahinlo sa modernong adlaw nga katugbang sa materyalismo, nasyonalismo, ug seksuwal nga imoralidad.—2:11-18.

27. Sa unsang paagi kita karon makapahimulos sa maayong panig-ingnan sa mga maghuhukom?

²⁷ Ang pagsusi sa waykahadlok ug maisogong pagtuo sa mga maghuhukom mopalihok sa atong kasingkasing sa susamang pagtuo. Dikahibudngan kini gihisgotan uban sa madan-agong pag-uyon sa Hebreohanon 11:32-34! Banggiitan sila sa pagbalaan sa ngalan ni Jehova, apan dili sa ilang kaugalingong kusog. Nahibalo sila sa tinubdan sa ilang gahom, ang espiritu ni Jehova, ug sila mapinaubsanong miila niini. Mao man kita karon mahimong makatakin sa “espada sa espiritu,” ang Pulong sa Diyos, masaligon ang Diyos mohatag kanato sa gahom sama sa iyang gibuhat kang Barak, Gideon, Jepte, Samson, ug uban pa. Oo, sa pagbuntog sa gamhanang mga babag, uban sa panabang sa espiritu ni Jehova, mahimo kitang kusganon sa espirituwal sama kang Samson sa pisikal kon kita moampo kang Jehova ug mosalig kaniya.—Efe. 6:17, 18; Maghu. 16:28.

28. Sa unsang paagi ang basahon sa Mga Maghuhukom mipunting sa unahan sa pagbalaan sa ngalan ni Jehova pinaagi sa Binhi sa Gingharian?

²⁸ Sa duha ka dapit gipunting ni manalagna Isaias ang Mga Maghuhukom sa pagpakita kon sa unsang paagi si Jehova, sa waykapakyasan, mobali sa yugong gisangon sa Iyang mga kaaway sa iyang katawhan, sama sa iyang gibuhat sa mga adlaw sa Midian. (Isa. 9:4; 10:26) Kini mopahinumdom usab kanato sa awit nila Debora ug Barak, nga mitiklop uban sa mainitong pag-ampo: “Busa pasagdi nga mahanaw ang tanan nimong mga kaaway, O Jehova, ug pasagdi ang nahigugma kanimo sama sa adlaw nga modan-ag sa kakusog niini.” (Maghu. 5:31) Ug kinsa kining nahigugma? Mipakita kanilang mga manununod sa Gingharian, gigamit ni Jesu-Kristo mismo ang susamang panultihon sa Mateo 13:43: “Nianang panahon ang mga matarong mosidlak sama ka dan-ag sa adlaw sa gingharian sa ilang Amahan.” Busa, ang basahon sa Mga Maghuhukom mipunting sa unahan sa panahon kanus-a ang matarong Maghuhukom ug Binhi sa Gingharian, si Jesus, mogahom. Pinaagi kaniya, si Jehova modalag himaya ug kabalaan sa Iyang ngalan, harmonya sa pag-ampo sa salmista maylabot sa mga kaaway sa Diyos: “Buhata kanila ingon sa gibuhat mo sa Midian, ingon kang Sisera, ingon kang Jabin didto sa walog sa Kison . . . aron ang katawhan makaila nga ikaw, kansang ngalan mao si Jehova, ikaw lamang ang Hataas Uyamot ibabaw sa tibuok yuta.”—Sal. 83:9, 18; Maghu. 5:20, 21.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]