Mga Tun-anan sa Dinasig nga Kasulatan ug sa Ilang Luyong Kasayoran

Tun-anan Numero 2​—Panahon ug ang Balaang Kasulatan

Mihubit sa mga dibisyon sa panahon nga gigamit sa Bibliya, mga kalendaryo nga kumon gigamit, pasukaranang mga petsa alang sa Bibliya, ug makapainteres nga mga punto labot sa “agos sa panahon.”

1, 2. Unsa ang gisulat ni Solomon mahitungod sa panahon, ug tungod sa tuling kinaiya sa panahon, unsa ang atong buhaton niini?

 ANG tawo lalom nga nagmatngon sa paglabay sa panahon. Uban sa matag hagtik sa taknaan, mipadayon siya usa ka lakang kanaog sa agianan sa panahon. Siya maalamon, matuod, kon siya hustong mogamit sa iyang panahon. Ingon gisulat ni Haring Solomon: “Alang sa tanang butang dunay tinudlong panahon, bisan panahon alang sa tagsa ka kalihokan sa silong sa mga langit: panahon sa pagkatawo ug panahon sa pagkamatay; panahon sa pagtanom ug panahon sa pag-ibot sa gitanom; panahon sa pagpatay ug panahon sa pag-ayo; panahon sa pagguba ug panahon sa pagtukod; panahon sa paghilak ug panahon sa pagkatawa.” (Eccl. 3:1-4) Katulin sa panahon! Ang 70 ka tuig nga gitas-on sa normal nga kinabuhi labihan ra ka mubo nga panahon alang sa tawo sa pagbaton sa kadagaya sa kahibalo ug pagtagamtam sa tanan uban maayong butang gitagana ni Jehova alang sa tawo niining yuta. “Ang tanang butang gihimo nga matahom sa panahon niini. Bisan ang panahon nga walay katinoan iyang gibutang sa ilang kasingkasing, aron ang katawhan bisan kanus-a dili makatugkad sa bulohaton nga gihimo sa matuod nga Diyos gikan sa sinugdan hangtod kataposan.”—Eccl. 3:11; Sal. 90:10.

² Si Jehova mismo buhi sa panahon nga walay kataposan. Mahitungod sa iyang mga linalang, kini nakapahimuot kaniya sa pagpahaluna kanila sa agos sa panahon. Ang mga manolonda sa langit, lakip bisan sa rebelyosong Satanas, bug-os nakaamgo sa paglabay sa panahon. (Dan. 10:13; Pin. 12:12) Mahitungod sa katawhan kini nahisulat, “Ang panahon ug wala damha nga hitabo mahinabo kanilang tanan.” (Eccl. 9:11) Malipayon ang tawo kinsa sa tanang panahon milakip sa Diyos sa iyang mga hunahuna ug miabiabi sa tagana sa Diyos sa “pagkaon sa hustong panahon”!—Mat. 24:45.

3. Unsa ang kumon sa panahon ug wanang?

³ Usa-Direksiyon ang Panahon. Bisan pa ang panahon unibersohanon, walay buhing tawo ang makaarang sa pag-ingon kon unsa kini. Kini dimatugkad ingon sa wanang. Walay mausa ang makapatin-aw diin misugod ang agos sa panahon o diin kini paingon. Kining mga butang iya sa waylimite nga kahibalo ni Jehova, kinsa gihubit ingon Diyos “gikan sa panahon nga walay katinoan ngadto sa panahon nga walay katinoan.”—Sal. 90:2.

4. Unsa ang ikaingon sa pag-irog sa panahon?

⁴ Sa laing bahin, ang panahon dunay pipila ka kinaiya nga mahimong masabtan. Ang dayag nga katulin sa irog niini mahimong sukdon. Dugang pa, kini miirog sa usa ka direksiyon lamang. Ingon sa trapiko sa dalan nga one-way, ang panahon miirog nga wayhunong nianang usa ka direksiyon—sa unahan, padayon sa unahan. Bisan kon unsa man ka tulin ang irog niini paunahan, ang panahon bisan kanus-a dili mabali. Nabuhi kita sa makadiyot nga karon. Bisan pa, kining karon miirog, kanunay miagos ngadto sa miagi. Kini wayhunong.

5. Nganong ikaingon nga ang miagi nadaog o nawala?

⁵ Ang Miagi. Ang miagi wala na, kini kasaysayan na, ug bisan kanus-a kini dili na masubli pa. Bisan  unsang pagsulay sa pagbalik sa miagi imposible ingon sa pagsulay sa busay nga motungas balik sa bungtod o sa pana nga molupad balik sa bayanan nga mitiro niini. Ang atong mga sayop mibilin sa ilang marka sa agos sa panahon, marka nga si Jehova lamang ang makapapas. (Isa. 43:25) Sa samang paagi, ang maayong mga buhat sa tawo sa miagi mihimog rekord nga “mobalik kaniya” uban sa panalangin gikan kang Jehova. (Prov. 12:14; 13:22) Ang miagi mahimong nadaog o nawala. Wala nay bisan unsang kontrol niini. Mahitungod sa daotan kini nahisulat: “Ingon sa balili sila dali nga malawos, ug ingon sa lunhaw bag-ong balili sila malaya.”—Sal. 37:2.

6. Sa unsang paagi ang umaabot lahi sa miagi, ug ngano kita labi na mainteresado niini?

⁶ Ang Umaabot. Ang umaabot lahi. Ang agos niini kanunay paingon kanato. Pinaagi sa tabang sa Pulong sa Diyos, atong maila ang mga babag nga mahimong mogimaw sa atong unahan ug makaandam sa pagtagbo kanila. Mahimo kitang motigom alang sa atong kaugalingon sa “mga bahandi sa langit.” (Mat. 6:20) Kining mga bahandi dimahimong banlason sa agos sa panahon. Mopabilin kini uban kanato ug molahutay hangtod sa walay kataposan nga umaabot sa panalangin. Interesado kita sa maalamong paggamit sa panahon, kay kini makaapekta nianang umaabot.—Efe. 5:15, 16.

7. Unsang mga igtitimaan sa panahon ang gitagana ni Jehova sa tawo?

⁷ Mga Igtitimaan sa Panahon. Ang atong moderno-adlaw nga mga taknaan ug mga orasan mga igtitimaan sa panahon. Mialagad sila ingon iglalatid sa pagsukod sa panahon. Sa samang paagi si Jehova, ang Maglalalang, mipalihok sa higante nga mga igtitimaan sa panahon—yuta nga mituyok sa ehe niini, bulan nga mibiyo libot sa yuta, ug adlaw—sa pagkaagi nga gikan sa iyang puwesto sa yuta, ang tawo mahimong sibu nga mapahibalo sa panahon. “Ug ang Diyos mipadayon sa pag-ingon: ‘Pasagdi ang mga kahayag nga mahimo diha sa hawan sa mga langit sa paghimog dibisyon taliwala sa adlaw ug sa gabii; ug sila kinahanglan moalagad ingon mga ilhanan ug alang sa mga panahon ug mga adlaw ug mga tuig.’” (Gen. 1:14) Busa, ingon panon sa mga butang uban sa lambigit nga mga katuyoan, kining langitnong mga lawas milihok sa ilang hingpit nga mga liyok, waykataposan ug waysayop nga misukod sa usa-direksiyon nga irog sa panahon.

8. Sa unsa lainlaing diwa ang pulong “adlaw” gigamit sa Bibliya?

⁸ Adlaw. Ang pulong “adlaw” sa Bibliya gigamit uban sa daghan lainlain nga kahulogan, ingon nga kini dunay nagkadaiya nga pagpadapat sa modernong panahon. Samtang ang yuta mihimo sa kompleto nga tuyok sa ehe niini, kini misukod sa usa ka adlaw sa 24 ka takna. Niining diwa, ang adlaw gilangkoban sa adlaw ug gabii, total nga 24 ka takna. (Juan 20:19) Bisan pa, ang yugto sa hayag-adlaw mismo, sagad kasarangan 12 ka takna, gitawag usab adlaw. “Ug gisugdan sa Diyos pagtawag ang kahayag Adlaw, apan ang kangitngit iyang gitawag Gabii.” (Gen. 1:5) Kini mipatungha sa termino sa panahon nga “gabii,” ang yugto nga kasarangan 12 ka takna sa kangitngit. (Ex. 10:13) Ang laing diwa diin ang pulong “(mga) adlaw” mipunting sa usa ka yugto sa panahon nga kadungan uban sa talagsaong persona. Pananglitan, nakita ni Isaias ang iyang panan-awon “sa mga adlaw nila Usias, Jotam, Ahas ug Hesekias” (Isa. 1:1), ug ang mga adlaw nila Noe ug Lot gihisgotan ingon matagnaon. (Luc. 17:26-30) Lain nga panig-ingnan sa nunotnunot o mahulagwayong paggamit sa pulong “adlaw” mao ang pag-ingon ni Pedro nga ang “usa ka adlaw uban kang Jehova ingon sa usa ka libo ka tuig.” (2 Ped. 3:8) Sa talaan sa Genesis, ang adlaw sa paglalang mas taas nga yugto sa panahon—mga milenyo. (Gen. 2:2, 3; Ex. 20:11) Ang konteksto sa Bibliya mao ang motimaan sa diwa diin ang pulong “adlaw” nagpadapat.

9. (a) Sa unsang paagi misugod ang pagbahin sa adlaw sa 24 ka takna sa 60 ka gutlo kada usa? (b) Unsang mga igtitimaan sa panahon ang gihisgotan sa Hebreohanong Kasulatan?

⁹ Takna. Ang pagbahin sa adlaw ngadto sa 24 ka takna gisubay balik sa Egipto. Ang atong moderno-adlaw nga pagbahin sa takna ngadto sa 60 ka gutlo gikan sa Babilonyanhong matematika, nga sistema sexagesimal (base sa numero 60). Walay hisgot sa pagbahin sa mga takna sa Hebreohanong Kasulatan. a Inay sa pagbahin sa adlaw sa ispisipikong mga takna, ang Hebreohanong Kasulatan migamit sa mga pulong ingon sa “buntag,” “udto,” “udtong-tutok,” ug “panahon sa gabii” ingon mga igtitimaan sa panahon. (Gen. 24:11; 43:16; Deut. 28:29; 1 Hari 18:26) Ang gabii gibahin sa tulo ka yugto nga gitawag “tukaw sa kagabhion” (Sal. 63:6), duha niini ispisipikong gihisgotan sa Bibliya: “tukaw sa tungang gabii” (Maghu. 7:19) ug “tukaw sa kabuntagon.”—Ex. 14:24; 1 Sam. 11:11.

10. Sa unsang paagi giihap sa mga Hudiyo ang mga takna sa panahon ni Jesus, ug sa unsang paagi ang kahibalo niini motabang kanato tino sa panahon sa kamatayon ni Jesus?

¹⁰ Duna, bisan pa, sagad nga paghisgot sa “takna” sa Kristohanon Gregong Kasulatan. (Juan 12:23; Mat. 20:2-6) Ang mga takna giihap gikan sa pagsilang sa adlaw, o mga alas 6 s.b. Gihisgotan sa Bibliya ang “ikatulong takna,” nga mga alas 9 s.b. Ang “ikaunom ka takna” gihisgotan sa panahon sa dihang ang kangitngit mitabon sa Jerusalem sa paglansang kang Jesus. Kini mahimong takdo sa atong alas 12 sa udto. Ang pagkamatay ni Jesus sa kahoy sa pagsakit gipahayag nga nahitabo “sa mga ikasiyam ka takna,” o mga alas 3 s.h.—Mar. 15:25; Luc. 23:44; Mat. 27:45, 46. b

11. Unsa ka dugay na ang paggamit sa “semana” ingon sukod sa panahon?

¹¹ Semana. Sayo sa iyang kasaysayan nga ang tawo misugod sa pag-ihap sa iyang mga adlaw sa mga liyok sa pito. Sa pagbuhat niini, iyang gisunod ang panig-ingnan sa iyang Maglalalang, kinsa mipadayon sa pagpurongpurong sa iyang unom ka adlaw sa paglalang uban sa ikapitong yugto nga gitawag usab adlaw.  Si Noe miihap sa mga adlaw sa mga liyok sa pito. Sa Hebreohanon, ang “semana” literal mipunting sa pito ka pilu nga unit o yugto.—Gen. 2:2, 3; 8:10, 12; 29:27.

12. Unsa ang lunar nga bulan, ug sa unsang paagi kini lahi sa atong modernong mga bulan?

¹² Lunar nga mga Bulan. Ang Bibliya mihisgot sa “lunar nga mga bulan.” (Ex. 2:2; Deut. 21:13; 33:14; Esd. 6:15) Ang atong modernong mga bulan dili lunar nga mga bulan, kay kini wala gitino sa bulan. Kini yanong 12 ka buotbuot nga mga dibisyon sa solar nga tuig. Ang lunar nga bulan usa ka bulan nga gitino pinaagi sa bag-ong bulan (new moon). Dunay upat ka dagway sa bulan, nga milangkob sa yugto sa kasarangan 29 ka adlaw, 12 ka takna, ug 44 ka gutlo. Ang usa motutok lamang sa porma sa bulan aron sa pagbanabana sa adlaw sa lunar nga bulan.

13. Sa unsang paagi ang Lunop sibu nga girekord mahitungod sa panahon?

¹³ Inay sa estrikto nga paggamit sa lunar nga mga bulan, mipadayag nga si Noe mirekord sa mga hitabo pinaagi sa mga bulan nga 30 ka adlaw matag usa. Pinaagi sa rekord nga gihuptan ni Noe sa arka, atong nasabtan nga ang mga tubig sa Lunop mipadayon sa pagbanlas sa yuta sulod sa yugto nga lima ka bulan, o “usa ka gatos ug kalim-an ka adlaw.” Human sa 12 ka bulan ug 10 ka adlaw nga ang yuta nahubsan sa pagkaagi nga ang mga pasahero sa arka nakagawas. Busa, kadtong halandomong mga hitabo sibu nga girekord labot sa panahon.—Gen. 7:11, 24; 8:3, 4, 14-19.

14. (a) Sa unsang paagi gihimo ni Jehova ang tagana sa mga panahon? (b) Hangtod kanus-a ang kahikayan sa mga panahon mopadayon?

¹⁴ Mga Panahon. Sa pag-andam sa yuta aron puy-an, gihimo ni Jehova ang maalamon ug mahigugmaong tagana sa mga panahon. (Gen. 1:14) Kini ingon resulta sa harag sa yuta, o inklinasyon, sa 23.5° nga anggulo sa patag sa panaw niini libot sa adlaw. Kini miresulta una sa Habagatang Hemisperyo ug unya, unom ka bulan sa ulahi, sa Amihanang Hemisperyo nga miharag pa adlaw, sa pagkaagi nga ang mga panahon padayon sumala sa han-ay. Kining kausaban sa mga panahon mitagana alang sa kadaiya ug kalahi ug mikontrolar sa mga panahon sa pagpugas ug pag-ani. Gipasalig sa Pulong sa Diyos nga kining kahikayan sa kausaban ug kalahian sa mga panahon latas sa tuig mopadayon sa walay kataposan. “Sulod sa tanang adlaw mopadayon ang yuta, ang pagpugas sa binhi ug pag-ani, ug katugnaw ug kainit, ug ting-init ug tingtugnaw, ug adlaw ug gabii, bisan kanus-a dili moundang.”—Gen. 8:22.

15, 16. (a) Sa unsang paagi ang panahon sa ting-ulan sa Yutang Saad mahimong bahinon? (b) Hubita ang mga panahon sa ting-ulan ug sa relasyon niining mga panahon sa agrikultural nga kalihokan.

¹⁵ Ang tuig sa Yutang Saad sa linangkob mahimong bahinon ngadto sa panahon sa ting-ulan ug panahon sa ting-init. Gikan sa mga tungatunga-Abril hangtod tungatunga-Oktubre, diyotay ra kaayong ulan ang mahulog. Ang panahon sa ting-ulan mahimong bahinon sa sayo, o “tinghunlak,” nga ulan (Oktubre-Nobiyembre); ang kusog nga mga ulan sa tingtugnaw ug mas tugnaw nga panahon (Disyembre-Pebrero); ug sa ulahi, o “tingpamulak,” nga ulan (Marso-Abril). (Deut. 11:14; Joel 2:23) Kining pagbahin banabana, ang mga panahon mosapaw tungod sa kalahian sa klima sa lainlaing bahin sa yuta. Ang sayong ulan mopahumok sa mamalang yuta, sa pagkaagi nga ang Oktubre-Nobiyembre mao ang panahon alang sa “pagdaro” ug “pagpugas sa binhi.” (Ex. 34:21; Lev. 26:5) Sulod sa kusog nga mga ulan sa tingtugnaw gikan sa Disyembre pa Pebrero, kumon ang ulan-niyebe, ug sa Enero ug Pebrero, ang temperatura mahimong mahulog ubos sa pagbagtik sa habog nga mga dapit. Gihisgotan sa Bibliya si Benaias, usa sa gamhanang mga lalaki ni David, nga mipatay ug liyon “sa adlaw nga miulan ug niyebe.”—2 Sam. 23:20.

¹⁶ Ang mga bulan sa Marso ug Abril (kapin-kulang ang Hebreohanong mga bulan sa Nisan ug Iyyar) mao ang mga bulan sa “ulan sa tingpamulak.” (Zac. 10:1) Kini ang ulahing ulan, nga kinahanglanon sa paghimo sa liso nga gipugas sa tinghunlak nga motubo, aron moresulta ang maayong abot. (Ose. 6:3; San. 5:7) Kini usab ang panahon sa sayong ting-ani, ug gisugo sa Diyos ang Israel sa paghalad sa unang mga bunga sa ani sa Nisan 16. (Lev. 23:10; Ruth 1:22) Kini panahon sa katahom ug kahimuot. “Ang mga bulak mismo mitungha sa yuta, ang mismong panahon sa pag-alot sa paras miabot na, ug ang tingog sa tukmo mismo hidunggan na sa atong yuta. Mahitungod sa kahoy nga higera, kini nakabaton na sa hamtong kolor alang sa sayong mga igos niini; ug ang kaparasan namulak, sila mihatag sa ilang kaalimyon.”—Awit ni Sol. 2:12, 13.

17. (a) Sa unsang paagi ang mga tanom gisustenir sulod sa panahon sa ting-init? (b) Konsideraha ang tsart “Ang Tuig sa mga Israelita” ug bahina ang tuig sumala sa mga panahon nga gihisgotan sa mga parapo 15-17. (c) Kanus-a ang ani sa lugas ug ang pagtigom sa tanang prutas, ug unsang mga pista ang dungan niini nga mga hitabo?

¹⁷ Mga taliwala-Abril misugod ang panahon sa ting-init, apan halos niining tibuok yugto, ug labi na sa kapatagan sa baybayon ug sa kasadpang hanayhay sa kabukiran, ang abunda nga yamog misustenir sa mga tanom sa ting-init. (Deut. 33:28) Sulod sa Mayo, ang lugas anihon, ug sa hinaposan niining bulan ang Pista sa mga Semana (Pentekostes) gisaulog. (Lev. 23:15-21) Unya, samtang nagkainit ang panahon ug nagkamala ang yuta, ang mga ubas sa parasan mahinog ug anihon, sundan sa ubang mga prutas sa ting-init, ingon sa olibo, datiles, ug igos. (2 Sam. 16:1) Uban sa pagtapos sa panahon sa ting-init ug sa pagsugod sa sayong mga ulan, ang tanang abot sa yuta naani na, ug unya (sa mga sinugdan sa Oktubre) ang Pista sa mga Balongbalong, o mga Tabernakulo, gisaulog.—Ex. 23:16; Lev. 23:39-43.

18. (a) Ngano ang kahulogan sa Hebreohanong pulong sa “tuig” haom? (b) Unsa ang matuod solar nga tuig maylabot sa yuta?

¹⁸ Tuig. Ang atong pagtuon sa panahon sa Bibliya karon midala kanato sa pulong “tuig.” Gikan sa sinugdan sa kasaysayan sa tawo, kini gihisgotan. (Gen. 1:14) Ang Hebreohanong pulong alang sa “tuig,” sha·nahʹ, gikan sa ugat nga nagkahulogan “subli; buhaton usab” ug midala sa ideya sa usa ka liyok sa panahon. Haom kini, sanglit sa kada tuig ang liyok sa mga  panahon gisubli. Ang yutan-ong tuig mao ang panahon gikinahanglan alang sa yuta sa paghimo sa usa ka kompleto nga tuyok, o panaw, libot sa adlaw. Ang aktuwal nga panahon nga kinahanglan kini alang kanato dinhi sa yuta sa pagkompleto niining panaw maoy 365 ka adlaw 5 ka takna 48 ka gutlo 46 ka gutling, o kapin-kulang 365 1/4 ka adlaw. Kini gitawag matuod solar nga tuig.

19. (a) Sa unsang paagi ang karaang mga tuig sa Bibliya giihap? (b) Unsang “sagradong tuig” sa ulahi gibaod ni Jehova?

¹⁹ Mga Tuig sa Bibliya. Sumala sa karaang Biblikanhong pag-ihap, ang tuig midagan gikan sa tinghunlak ngadto sa tinghunlak. Kini labi na haom sa agrikultural nga kinabuhi, ang tuig sugdan uban sa pagdaro ug pagpugas, ngadto sa unang bahin sa atong bulan sa Oktubre, ug matapos uban sa paghipos sa ani. Giihap ni Noe ang tuig nga misugod sa tinghunlak. Iyang girekord ang Lunop ingon misugod “sa ikaduhang bulan,” nga takdo sa ulahing katunga sa Oktubre ug unang katunga sa Nobiyembre. (Gen. 7:11, nota sa ubos) Hangtod niining adlawa, daghang katawhan sa yuta mosugod sa ilang bag-ong tuig sa tinghunlak. Sa panahon sa Exodo gikan sa Egipto, sa 1513 W.K.P., gibaod ni Jehova nga ang Abib (Nisan) mahimong “sinugdan sa mga bulan” alang sa mga Hudiyo, sa pagkaagi nga sila karon duna nay sagradong tuig, nga midagan gikan sa tingpamulak ngadto sa tingpamulak. (Ex. 12:2) Bisan pa, ang mga Hudiyo sa atong adlaw nagbantay sa sekular, o sibil, nga tuig gikan sa tinghunlak, nga Tishri ang unang bulan.

20. Sa unsang paagi ang lunar nga tuig gipasibu sa pagtugbang sa solar nga tuig, ug unsa ang mga tuig lunisolar?

²⁰ Tuig Lunisolar. Hangtod sa panahon ni Kristo, kadaghanan sa kanasoran migamit sa lunar nga mga tuig sa pag-ihap sa panahon, migamit sa nagkadaiyang paagi sa pagpasibu sa tuig aron mahimong takdo kapin-kulang uban sa solar nga tuig. Ang kumon lunar nga tuig sa 12 ka lunar nga bulan dunay 354 ka adlaw, uban sa mga bulan nga dunay 29 o 30 ka adlaw, depende sa dagway sa matag bag-ong bulan (new moon). Busa ang lunar nga tuig mga 11 1/4 ka adlaw kulang sa matuod solar nga tuig sa 365 1/4 ka adlaw. Gisunod sa mga Hebreohanon ang lunar nga tuig. Kon giunsa nila pagpasibu kining tuig aron motakdo uban sa solar nga tuig ug sa mga panahon wala gisaysay sa Bibliya, apan mahimong dunay ilang gidugang, o gisal-ot, nga mga bulan kon kinahanglanon. Ang kahikayan sa gisal-ot nga mga bulan sa ulahi gihimong sistematiko sa ikalimang siglo W.K.P. ingon sa unsa karon hiilhan nga liyok Metonic. Kini mitugot alang sa pagdugang sa sal-ot nga bulan pito ka beses matag 19 ka tuig, ug sa Hudiyong kalendaryo, kini gidugang sunod sa ika-12 ka bulan, Adar, ug gitawag Veadar, o “ikaduhang Adar.” Ingon nga ang lunar nga kalendaryo gipasibu sa adlaw, ang mga tuig, nga 12 o 13 ka bulan, hiilhan ingon mga tuig lunisolar.

21. (a) Unsa ang kalendaryo nga Julian? (b) Ngano ang kalendaryo nga Gregorian mas sibu?

²¹ Mga Kalendaryo nga Julian ug Gregorian. Ang kalendaryo usa ka sistema sa pagtino sa sinugdan, gitas-on, ug dibisyon sa tuig ug sa paghikay niining mga dibisyon sa kahapsay. Ang kalendaryo nga Julian gimugna ni Julio Cesar sa 46 W.K.P., sa paghatag sa Romanhong katawhan sa solar-tuig nga kahikayan sa panahon puli sa lunar nga tuig. Ang kalendaryo nga Julian gilangkoban sa 365 ka adlaw kada tuig, uban sa eksepsiyon nga sa matag ikaupat ka tuig (tuig luksoan), idugang ang usa ka adlaw, sa paghimo niini nga 366 ka adlaw. Bisan pa, sa dagan sa panahon, kini nakaplagan nga ang tuig sa kalendaryo nga Julian aktuwal nga kapin ug diyotay sa 11 ka gutlo sa gitas-on kay sa matuod solar nga tuig. Sa ika-16 ka siglo K.P., usa ka kalainan sa bug-os napulo ka adlaw ang natigom. Busa, sa 1582, gimugna ni Papa Gregorio XIII ang diyotay nga kausaban, gisugdan ang kon unsa karon hiilhan kalendaryo nga Gregorian. Pinaagi sa papanhong bula ang napulo ka adlaw gisal-angan sa tuig 1582, sa pagkaagi nga ang adlaw sunod sa Oktubre 4 nahimong Oktubre 15. Ang kalendaryo nga Gregorian mitagana nga ang mga siglo nga dimabahin  sa 400 dili isipon tuig luksoan. Pananglitan, disama sa tuig 2000, ang tuig 1900 wala himoa nga tuig luksoan tungod kay ang numero nga 1,900 dimabahin sa 400. Ang kalendaryo nga Gregorian mao karon ang kasagaran gigamit sa kadaghanang bahin sa kalibotan.

22, 23. Unsa ang gitas-on sa matagnaong tuig?

²² Matagnaong “Tuig.” Sa tagna sa Bibliya ang pulong “tuig” sagad gigamit sa espesyal nga sentido ingon tugbang sa 12 ka bulan, kada bulan dunay 30 ka adlaw, alang sa katibuokan 360 ka adlaw. Matikdi ang giingon sa usa ka awtoridad sa pagkomento sa Ezequiel 4:5, 6: “Atong ikaingon nga si Ezequiel nahibalo sa usa ka tuig sa 360 ka adlaw. Ni kini matuod solar nga tuig ni kini lunar nga tuig. Kini ‘kasarangan’ nga tuig diin ang kada bulan dunay 30 ka adlaw.” c

²³ Ang usa ka matagnaong tuig gitawag usab usa ka “panahon,” ug gibutyag sa pagtuon sa Pinadayag 11:2, 3 ug 12:6, 14 kon sa unsang paagi ang usa ka “panahon” giihap ingon 360 ka adlaw. Sa tagna ang usa ka tuig usahay simbolikong girepresentahan usab pinaagi sa usa ka “adlaw.”—Ezeq. 4:5, 6.

24. Sa unsang paagi ang daghan karaang katawhan misugod sa ilang pag-ihap?

²⁴ Walay Siro nga Tuig. Ang karaang katawhan, lakip sa makinaadmanong mga Grego, mga Romanhon, ug mga Hudiyo walay ideya sa siro. Alang kanila, ang tanang butang iphon sugod sa uno. Sa dihang gitun-an nimo ang Romanhong numeral sa tunghaan (I, II, III, IV, V, X, ug uban pa), nakat-onan ba nimo ang numero siro? Wala, kay ang mga Romanhon wala. Sanglit ang mga Romanhon wala mogamit sa numero siro, ang Kumong Panahon misugod, dili uban sa tuig siro, apan uban sa 1 K.P. Kini usab mipatungha sa ordinal nga kahikayan sa mga numero, ingon sa nahauna (ika-1), ikaduha (ika-2), ikatulo (ika-3), ikanapulo (ika-10), ug ikagatos (ika-100). Sa modernong matematika, giisip sa tawo ang tanang butang ingon misugod gikan sa wala, o siro. Ang siro lagmit giimbento sa mga Hindu.

25. Sa unsang paagi ang mga numero ordinal lahi sa mga numero kardinal?

²⁵ Busa sa dihang ordinal nga mga numero ang gigamit, kanunay atong kunhoran ug usa sa pagbaton sa bug-os numero. Pananglitan, kon kita mosulti sa usa ka petsa sa ika-20 ka siglo K.P., nagkahulogan ba kini nga duna nay bug-os 20 ka siglo? Wala, kini nagkahulogan sa 19 ka bug-os siglo dugangan sa pipila ka tuig. Sa pagpahayag sa bug-os nga mga numero, ang Bibliya, ingon man ang modernong matematika, migamit sa kardinal nga mga numero, ingon sa 1, 2, 3, 10, ug 100. Kini usab gitawag nga “mga tibuok numero.”

26. Unsaon nimo pag-ihap (a) ang mga tuig gikan sa Oktubre 1, 607 W.K.P., ngadto sa Oktubre 1, 1914 K.P.? (b) sa 2,520 ka tuig gikan sa Oktubre 1, 607 W.K.P.?

²⁶ Karon, sanglit ang Kumong Panahon wala misugod uban sa tuig siro apan misugod uban sa 1 K.P., ug ang kalendaryo sulod sa mga tuig wala pa ang Kumong Panahon wala miihap balik sa tuig siro apan misugod uban sa 1 W.K.P., ang numero nga gigamit alang sa tuig sa bisan unsang petsa sa matuod usa ka ordinal nga numero. Nga mao, ang 1990 K.P. sa matuod mirepresentar sa 1989 ka bug-os tuig sukad sa sinugdan sa Kumong Panahon, ug ang petsa nga Hulyo 1, 1990, mirepresentar sa 1,989 ka tuig dugangan sa tunga sa tuig sukad sa sinugdan sa Kumong Panahon. Ang samang prinsipyo mipadapat sa mga petsa nga W.K.P. Busa aron mabatonan kon pila ka tuig ang milabay taliwala sa Oktubre 1, 607 W.K.P., ug sa Oktubre 1, 1914 K.P., idugang ang 606 ka tuig (dugangan sa kataposan tulo ka bulan sa miaging tuig), sa 1,913 (dugangan sa unang siyam ka bulan sa sunod tuig), ug ang resulta mao ang 2,519 (dugangan sa 12 ka bulan), o 2,520 ka tuig. O kon buot nimo matino kon unsa ang petsa 2,520 ka tuig tapos sa Oktubre 1, 607 W.K.P., hinumdomi nga ang 607 usa ka ordinal nga numero—kini sa matuod mirepresentar sa 606 ka bug-os tuig—ug sanglit kita miihap, dili gikan sa Disyembre 31, 607 W.K.P., apan gikan sa Oktubre 1, 607 W.K.P., kinahanglan atong idugang sa 606 ang tulo ka bulan sa tumoy sa 607 W.K.P. Karon kuhaa ang 606 1/4 gikan sa 2,520 ka tuig. Ang nahibilin maoy 1,913 3/4. Kana nagkahulogan ang 2,520 ka tuig gikan sa Oktubre 1, 607 W.K.P., modala kanato sa 1,913 3/4 ka tuig pasulod sa Kumong Panahon—1,913 ka bug-os tuig modala kanato sa sinugdan sa 1914 K.P., ug ang dugang tulo-upat ka bahin sa usa ka tuig modala kanato sa Oktubre 1, 1914 K.P. d

27. Unsa ang pasukaranang mga petsa, ug ngano sila dako ug bili?

²⁷ Pasukaranang mga Petsa. Ang kasaligang kronolohiya sa Bibliya gibase sa tino pasukaranang mga petsa. Ang pasukaranang petsa usa ka petsa sa kalendaryo sa kasaysayan nga dunay lig-ong pasukaranan aron dawaton ug takdo sa usa ka ispisipikong hitabo nga girekord sa Bibliya. Unya kini mahimong gamiton ingon sinugdanang punto gikan diin ang usa ka serye sa mga hitabo sa Bibliya mahimong mapahaluna sa kalendaryo uban sa kapihoan. Makausa kining pasukaranang punto matino, ang mga kalkulasyon paunahan o pabalik gikan niining petsa himoon gikan sa sibung mga rekord sa Bibliya mismo, sama sa gipahayag nga gitas-on sa kinabuhi sa katawhan o sa kadugayon sa pagmando sa mga hari. Busa, gikan sa giugsok nga punto, mahimong magamit nato ang kasaligan sulod nga kronolohiya sa Bibliya mismo sa pagpetsa sa daghang hitabo sa Bibliya.

28. Unsang pasukaranang petsa ang gitagana sa Hebreohanong Kasulatan?

²⁸ Pasukaranang Petsa sa Hebreohanong Kasulatan. Usa ka prominente nga hitabo nga girekord sa Bibliya ug sa sekular nga kasaysayan mao ang pagpukan sa siyudad sa Babilonya sa mga Medyanhon ug mga Persiyanhon ubos ni Ciro. Girekord sa Bibliya kining hitabo sa Daniel 5:30. Lainlaing tinubdan sa kasaysayan (lakip nila Diodorus, Africanus, Eusebius, Ptolemy, ug mga papan Babilonyanhon) misuporta sa 539 W.K.P. ingon tuig sa pagpukan sa Babilonya ni Ciro. Ang Cronica ni Nabonidus mihatag sa bulan ug  adlaw sa pagpukan sa siyudad (wala ang tuig). Ang sekular nga mga kronologo sa ingon mipahaluna sa petsa sa pagkapukan sa Babilonya ingon Oktubre 11, 539 W.K.P., sumala sa kalendaryo nga Julian, o Oktubre 5 sa kalendaryo nga Gregorian. e

29. Kanus-a giluwatan ang dekreto ni Ciro, nga mitugot sa oportunidad sa unsa?

²⁹ Human sa pagpukan sa Babilonya, ug sulod sa iyang unang tuig ingon magmamando sa naparot nga Babilonya, giluwatan ni Ciro ang iyang nabantog nga dekreto nga mitugot sa mga Hudiyo sa pagbalik sa Jerusalem. Tungod sa rekord sa Bibliya, ang dekreto lagmit gihimo ulahi sa 538 W.K.P. o ngadto sa tingpamulak sa 537 W.K.P. Kini mohatag sa igong oportunidad alang sa mga Hudiyo sa pagpuyo usab sa ilang yutang puloy-anan ug sa pagtungas sa Jerusalem sa pagpasig-uli sa pagsimba kang Jehova sa “ikapitong bulan,” Tishri, o mga Oktubre 1, 537 W.K.P.—Esd. 1:1-4; 3:1-6. f

30. Sa unsang paagi ang pasukaranang petsa uban sa natuman nga tagna mitino sa panahon sa bawtismo ni Jesus, ug sa iyang pagkatawo?

³⁰ Pasukaranang Petsa sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Usa ka pasukaranang petsa sa Kristohanon Gregong Kasulatan gitino pinaagi sa petsa nga si Tiberio Cesar mipuli kang Emperador Augusto. Si Augusto namatay sa Agosto 17, 14 K.P. (kalendaryo nga Gregorian); si Tiberio ginganlan nga emperador sa Romanhong Senado sa Septiyembre 15, 14 K.P. Gipahayag sa Lucas 3:1, 3 nga gisugdan ni Juan Bawtista ang iyang ministeryo sa ika-15 ka tuig sa pagmando ni Tiberio. Kon ang mga tuig giihap gikan sa kamatayon ni Augusto, ang ika-15 ka tuig midagan gikan sa Agosto sa 28 K.P. ngadto sa Agosto sa 29 K.P. Kon giihap gikan sa ginganlan si Tiberio nga emperador sa Senado, ang tuig midagan gikan sa Septiyembre sa 28 K.P. ngadto sa Septiyembre sa 29 K.P. Wala madugay human niini, si Jesus, kinsa mga unom ka bulan manghod ni Juan Bawtista, gibawtismohan, sa dihang siya “mga katloan ka tuig ang panuigon.” (Luc. 3:2, 21-23; 1:34-38) Kini miuyon sa tagna sa Daniel 9:25 nga 69 ka “semana” (matagnaong mga semana sa 7 ka tuig kada usa, sa total 483 ka tuig) ang molabay gikan sa “paggula sa pulong sa pagpasig-uli ug sa pagtukod-usab sa Jerusalem” ug sa paril niini hangtod sa pagpadayag sa Mesiyas. (Dan. 9:24, nota sa ubos) Kanang “pulong” awtorisado ni Artaherhes (Longimanus) sa 455 W.K.P. ug gipalihok ni Nehemias sa Jerusalem sa ulahing bahin nianang tuig. Ug 483 ka tuig sa ulahi, sa ulahing bahin sa 29 K.P., sa dihang siya gibawtismohan ni Juan, si Jesus usab gidihogan sa balaang espiritu gikan sa Diyos, sa ingon nahimong Mesiyas, o Usa nga Dinihogan. Nga si Jesus gibawtismohan ug misugod sa iyang ministeryo sa ulahing bahin sa tuig usab miuyon uban sa tagna nga siya putlon “sa tungatunga sa semana” sa mga tuig (o human sa tulo ug tunga ka tuig). (Dan. 9:27) Sanglit siya namatay sa tingpamulak, ang iyang ministeryo sa tulo ug tunga ka tuig mahimong misugod nganha sa tinghunlak sa 29 K.P. g Uyon niini, kining duha ka linya sa ebidensiya usab mipamatuod nga si Jesus natawo sa tinghunlak sa 2 W.K.P., sanglit gipakita sa Lucas 3:23 nga si Jesus mga 30 ka tuig ang panuigon sa dihang iyang gisugdan ang iyang bulohaton. h

31. (a) Ngano ang katulinon sa pag-irog sa panahon dayag nga nagkalahi? (b) Busa unsang bintaha ang nabatonan sa batan-ong katawhan?

³¹ Sa Unsang Paagi Mas Tuling Miirog ang Panahon. Dunay karaang panultihon nga “ang gibantayan nga takori bisan kanus-a dili mobukal.” Matuod nga kon kita nagbantay sa panahon, kon kita mahunahunaon niini, kon kita nagpaabot sa usa ka butang mahitabo, nan kini daw molabay nga labihan ka hinay. Bisan pa, kon kita okupado, kon kita interesado ug nalinga sa kon unsa ang atong gibuhat, nan kini sa matuod mopadayag nga “naglupad ang panahon.” Dugang pa, uban sa tigulang katawhan ang panahon daw sa molabay nga mas tulin kay sa mga batan-on. Ngano kini? Usa ka tuig nga idugang sa kinabuhi sa usa-ka-tuig nagkahulogan sa 100-porsiyento nga uswag sa kasinatian sa kinabuhi. Usa ka tuig idugang sa kinabuhi sa 50-ka-tuig nagkahulogan lamang sa dugang 2 porsiyento. Sa usa ka bata, ang usa ka tuig daw taas, taas kaayong panahon. Ang tigulang tawo, kon okupado ug sa maayong kahimsog, nakakaplag nga ang mga tuig daw milupad nga mas tulin ug mas tulin. Siya nakadangat sa mas lalom nga pagsabot sa mga pulong ni Solomon: “Walay butang bag-o ilalom sa adlaw.” Sa laing bahin, ang batan-ong katawhan sa gihapon duna sa daw mahinay, pormatibo nga mga tuig uban kanila. Inay sa “paggukod sa hangin” uban sa materyalistikong kalibotan, mahimong gamiton nila kining mga tuig nga mapuslanon pinaagi sa pagtigom sa bahandi sa diyosnong kasinatian. Tukma sa panahon ang dugang mga pulong ni Solomon: “Hinumdomi, karon, ang imong Dakong Maglalalang sa mga adlaw sa imong pagkabatan-on, una pa moabot ang daotang mga adlaw, o moabot ang mga tuig kanus-a moingon ka: ‘Ako walay kalipay kanila.’”—Eccl. 1:9, 14; 12:1.

32. Sa unsang paagi ang mga tawo makadangat sa pagpabili sa mas bug-os pa sa panlantaw ni Jehova sa panahon?

³² Panahon​—Dihang ang Katawhan Mabuhi sa Walay Kataposan. Bisan pa, dunay masadyaong mga adlaw sa unahan nga halayo sa pagkadaotan. Ang mga mahigugmaon sa kamatarong, kansang ‘mga panahon naa sa kamot ni Jehova,’ mahimong molantaw sa unahan sa walay kataposang kinabuhi sa dominyo sa Gingharian sa Diyos. (Sal. 31:14-16; Mat. 25:34, 46) Ubos sa Gingharian, wala na ang kamatayon. (Pin. 21:4) Ang katapolan, balatian, kalaay, ug kakawangan mahanaw na. Dunay bulohaton nga buhaton, makalingaw ug makapaintriga, nga nangayo sa kapahayagan sa hingpit nga katakos sa tawo ug nagadalag halalom nga katagbawan sa kahimoan.  Ang mga tuig daw sa moagos nga mas tulin ug mas tulin, ug ang mapabilhon ug madumdomon nga mga hunahuna kanunay madato uban sa mga handumanan sa malipayong mga hitabo. Samtang moagi ang mga milenyo, ang mga tawo dinhi sa yuta wayduda makadangat sa pagpabili sa mas bug-os sa panlantaw ni Jehova sa panahon: ‘Kay ang usa ka libo ka tuig sa mga mata ni Jehova ingon sa kagahapon ra sa dihang kini miagi na.’—Sal. 90:4.

33. Mahitungod sa panahon, unsang panalangin ang gisugo ni Jehova?

³³ Gilantaw ang agos sa panahon gikan sa ato karon tawhanong panlantaw ug gikonsiderar ang saad sa Diyos sa usa ka bag-ong kalibotan sa kamatarong, kamasadyaon ang paglaom sa mga panalangin nianang adlaw: “Kay didto gisugo ni Jehova ang panalangin, bisan kinabuhi hangtod sa panahon nga walay katinoan”!—Sal. 133:3.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Chart sa panid 281]

ANG TUIG SA MGA ISRAELITA

Ngalan sa Bulan Nisan (Abib)

Takdo sa Marso - Abril

Sagradong Tuig Ika-1 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-7 nga bulan

Sitasyon Ex. 13:4; Neh. 2:1

Pista Nisan 14 Paskuwa

Nisan 15-21 Pista sa Tinapay

nga Waylebadura

Nisan 16 Halad sa mga unang bunga

Ngalan sa Bulan Iyyar (Ziv)

Takdo sa Abril - Mayo

Sagradong Tuig Ika-2 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-8 nga bulan

Sitasyon 1 Hari 6:1

Ngalan sa Bulan Sivan

Takdo sa Mayo - Hunyo

Sagradong Tuig Ika-3 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-9 nga bulan

Sitasyon Ester 8:9

Pista Sivan 6 Pista sa mga Semana

(Pentekostes)

Ngalan sa Bulan Tammuz

Takdo sa Hunyo - Hulyo

Sagradong Tuig Ika-4 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-10 nga bulan

Sitasyon Jer. 52:6

Ngalan sa Bulan Ab

Takdo sa Hulyo - Agosto

Sagradong Tuig Ika-5 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-11 nga bulan

Sitasyon Esd. 7:8

Ngalan sa Bulan Elul

Takdo sa Agosto - Septiyembre

Sagradong Tuig Ika-6 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-12 nga bulan

Sitasyon Neh. 6:15

Ngalan sa Bulan Tishri (Ethanim)

Takdo sa Septiyembre - Oktubre

Sagradong Tuig Ika-7 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-1 nga bulan

Sitasyon 1 Hari 8:2

Pista Tishri 1 Adlaw sa paghuyop sa

trumpeta

Tishri 10 Adlaw sa Pagtabon-sala

Tishri 15-21 Pista sa mga Balongbalong

Tishri 22 Solemne nga asambliya

Ngalan sa Bulan Heshvan (Bul)

Takdo sa Oktubre - Nobiyembre

Sagradong Tuig Ika-8 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-2 nga bulan

Sitasyon 1 Hari 6:38

Ngalan sa Bulan Chislev

Takdo sa Nobiyembre - Disyembre

Sagradong Tuig Ika-9 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-3 nga bulan

Sitasyon Neh. 1:1

Ngalan sa Bulan Tebeth

Takdo sa Disyembre - Enero

Sagradong Tuig Ika-10 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-4 nga bulan

Sitasyon Ester 2:16

Ngalan sa Bulan Shebat

Takdo sa Enero - Pebrero

Sagradong Tuig Ika-11 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-5 nga bulan

Sitasyon Zac. 1:7

Ngalan sa Bulan Adar

Takdo sa Pebrero - Marso

Sagradong Tuig Ika-12 nga bulan

Sekular nga Tuig Ika-6 nga bulan

Sitasyon Ester 3:7

Ngalan sa Bulan Veadar

Takdo sa (Gisal-ot nga bulan)

Sagradong Tuig Ika-13 nga bulan