Mga Tun-anan sa Dinasig nga Kasulatan ug sa Ilang Luyong Kasayoran

Tun-anan Numero 7​—Ang Bibliya sa Modernong Panahon

Ang kasaysayan sa mga kapunongan sa Bibliya; ang bulohaton sa Watch Tower Society sa pagpatik ug pagmantala sa mga Bibliya; ang produksiyon sa New World Translation.

1. (a) Alang sa unsang katuyoan ang balaang komunikasyon gihatag, ug busa ngano ang pipila wala girekord? (b) Unsang ispisipikong sugo ang gihatag ni Jehova sa daghan sa mga manalagna, ug alang sa unsang kaayohan kanato sa “kataposang mga adlaw”?

 ANG Balaang Kasulatan, 66 ka dinasig nga basahon nga hiilhan nato karon ang Bibliya, undan sa sinulat nga “pulong ni Jehova.” (Isa. 66:5) Latas sa daghang kasiglohan kining “pulong” libre nga miagos gikan kang Jehova ngadto sa iyang mga manalagna ug mga alagad sa yuta. Kining langitnong komunikasyon mituman sa ilang dihadihang katuyoan ug mihatag usab sa gamhanan pasiunang dan-ag sa mga hitabo nga tinong mahitabo sa niadto halayong umaabot. Wala kanunay kinahanglana sa mga manalagna sa Diyos nga ilang isulat “ang pulong ni Jehova” nga gitugyan kanila. Pananglitan, pipila sa mga gilitok nila Elias ug Eliseo nga gilitok alang sa kaliwatan sa ilang panahon wala tipigi sa sinulat nga porma. Sa laing bahin, ang mga manalagna Moises, Isaias, Jeremias, Habacuc, ug uban nakadawat sa ispisipikong mga sugo sa “pagsulat” o sa ‘pagsulat sa usa ka basahon o linukot’ sa “pulong ni Jehova” nga gibutyag kanila. (Ex. 17:14; Isa. 30:8; Jer. 30:2; Hab. 2:2; Pin. 1:11) “Ang mga pulong nga kanhi gipamolong pinaagi sa balaang mga manalagna” sa ingon gitipigan, uban sa uban balaang mga sinulat, sa pagpukaw sa klarong mga hiyas sa pagpanghunahuna sa mga alagad ni Jehova ug labi na sa pagtaganag giya labot sa “kataposang mga adlaw.”—2 Ped. 3:1-3.

2. Unsang mga yugto sa kasaysayan ang nailhan alang sa dugang kalihokan sa pagkopya ug paghubad sa Bibliya?

² Dakong pagkopya sa dinasig Hebreohanong Kasulatan ang gihimo gikan sa panahon ni Esdras padayon. Gikan sa unang siglo sa Kumong Panahon, ang Bibliya gikopya ug gikopya-usab sa sayong mga Kristohanon ug gigamit sa pagsaksi mahitungod sa mga katuyoan ni Jehova labot sa Iyang Kristo sa tibuok gitas-on ug gilapdon sa niadto hiilhan nga kalibotan. Sa dihang ang pagpatik gikan sa movable type nahimong kumon (gikan sa ika-15 ka siglo padayon), dugang panukmod ang gihatag sa pagpadaghan ug pagpanagtag sa mga kopya sa Bibliya. Daghang paghubad maingon man pagpatik ang gihimo sa pribadong  mga grupo sa ika-16 ug ika-17 ka siglo. Ingon ka sayo sa 1800, ang Bibliya nabatonan na sa tibuok o bahin sa 71 ka pinulongan.

MGA KAPUNONGAN SA BIBLIYA

3. Unsang butang nakaamot ug dako sa uswag sa pagpanagtag sa Bibliya sukad sa sinugdan sa ika-19 ka siglo?

³ Dakong puwersa ang gihatag niining bulohaton sa ika-19 ug ika-20 ka siglo, sa dihang ang bag-o giporma nga mga kapunongan sa Bibliya misugod sa pagpaningamot sa higante nga bulohaton sa pagpanagtag sa Bibliya. Usa sa kinasayohan niining mga kapunongan sa Bibliya mao ang British and Foreign Bible Society, giorganisar sa London sa 1804. Ang pag-organisar niining kapunongan sa Bibliya misugod sa pagtukod sa daghan pa sa maong kapunongan. a

4. (a) Unsang estadistika ang nagmatuod nga ang pulong sa kinabuhi matuod mikatap ibabaw sa yuta? (b) Unsang makatabang impormasyon ang gitagana sa tsart sa panid 322 mahitungod sa lainlaing bersiyon sa Bibliya nga gilista? Iilustrar kini pinaagi sa reperensiya sa pipila ka ispisipikong bersiyon sa Bibliya.

⁴ Uban sa daghan kaayong kapunongan sa Bibliya nga mipalakaw, ang bulohaton sa pagtagtag sa Bibliya milambo. Sa tuig 1900, ang Bibliya nabatonan na sa tibuok o bahin sa 567 ka pinulongan, ug sa 1928, sa 856 ka pinulongan. Sa 1938 kapin na sa libo, ug karon ang Bibliya mabatonan sa kapin sa 1,900 ka pinulongan. Ang makapahayahay nga pulong sa kinabuhi ni Jehova mikobre sa yuta! Busa, nahimong posible alang sa mga tawo sa tanang kanasoran sa pagtubag sa panawag: “Dayega si Jehova, kamong tanang kanasoran, ug pasagdi ang tanang katawhan modayeg kaniya.” (Roma 15:11) Ang tsart sa panid 322, “Pipila ka Pangunang Hubad sa Bibliya sa Pito ka Pangunang Pinulongan,” mihatag sa dugang impormasyon sa modernong-adlaw nga pagpanagtag.

5. Unsa ang mas importante pa kay sa pagpanagtag sa Bibliya, apan alang sa unsa ang mga Saksi ni Jehova mapasalamaton?

⁵ Bisan pa ang pagpahinabo sa Bibliya nga mabatonan sa daghan sa yuta dalayegong bulohaton, ang paggamit niining mga Bibliya sa paghatag sa katawhan sa pagsabot sa Bibliya mas importante pa nga katungdanan. Ang pagpasabot “sa sentido” sa pulong mao ang mas importante sa Hudiyo ug sayo Kristohanong panahon, sa dihang pipila ra ka Bibliya ang nabatonan, ug kini sa gihapon mao ang labing importante nga butang. (Mat. 13:23; Neh. 8:8) Bisan pa, kining bulohaton sa pagtudlo sa Pulong sa Diyos sa katawhan sa tanang yuta gipadali pinaagi sa kanat nga pagtagtag sa Bibliya. Samtang ang mga Saksi ni Jehova karon padayon sa ilang tibuok-globo nga bulohaton sa edukasyon sa Bibliya, mapasalamaton sila nga minilyon sa mga Bibliya karon ang nabatonan sa daghang kayutaan ug pinulongan.

MGA SAKSI NI JEHOVA INGON MGA MAGMAMANTALA SA BIBLIYA

6. Ang mga Saksi ni Jehova nailhan sa unsang kalihokan karon ingon man sa karaang panahon?

⁶ Ang mga Saksi ni Jehova katawhan nga magmamantala-Bibliya. Mao kini sa mga adlaw ni Esdras. Mao usab kini sa mga adlaw sa sayong mga disipolo ni Jesu-Kristo, kinsa mihunob sa karaang kalibotan uban sa ilang sinulat-kamot nga mga kopya sa Bibliya ngadto sa gilapdon nga ang bahandianong kabilin nga atong nabatonan sa ilang mga sinulat manuskrito labaw kay sa bisan unsa karaang literatura. Karon, niining modernong panahon, ang samang matang sa lagsik nga kalihokan sa pagmantala sa Bibliya mipaila sa mga Saksi ni Jehova.

7. Unsang korporasyon ang giporma sa mga Saksi ni Jehova? kanus-a? ug sa unsang paagi ilang gisugdan pag-ugmad ang ilang ministeryo nianang panahon?

⁷ Sa 1884 giporma sa mga Saksi ni Jehova ang usa ka korporasyon sa pagpadayon sa ilang bulohaton sa pagmantala-Bibliya, ang korporasyon karon hiilhan Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Sa una ang mga Bibliya gipalit gikan sa ubang mga kapunongan sa Bibliya aron itagtag-usab niining mga Saksi, kinsa niadto miugmad na sa ilang kinaiya sa balay-ngadto-sa-balay nga ministeryo. Ang King James Version sa 1611 sa Ingles mao ang ilang pasukaranang bersiyon nga gigamit alang sa pagtuon sa Bibliya.

8. (a) Sa unsang paagi ang Watch Tower Bible and Tract Society matuod sa ngalan niini? (b) Sa unsang paagi gipahimudsan sa Sosyedad ang daghang hubad sa Bibliya, ug sa unsang katuyoan?

⁸ Matuod sa ngalan niini, ang Watch Tower Bible and Tract Society nalangkit sa pagpanagtag sa Bibliya, ingon man sa pagmantala sa mga basahon, tract, ug uban Kristohanong literatura. Kini alang sa katuyoan sa instruksiyon sa hustong pagtulon-an sa Pulong sa Diyos. Ang edukasyon sa Bibliya niini nakatabang sa mga mahigugmaon sa kamatarong sa pagbiya sa bakak relihiyosong tradisyon ug kalibotanong pilosopiya ug sa pagbalik sa kagawasan sa kamatuoran sa Bibliya ingon gibutyag pinaagi ni Jesus ug uban debotado nga mga mamomolong gikan ni Jehova. (Juan 8:31, 32) Gikan sa panahon nga ang magasin The Watchtower gisugdan sa pagpatik sa 1879, ang mga publikasyon sa Watch Tower Society mikutlo, misitar, ug mipunting sa kawhakawhaan ka lainlaing hubad sa Bibliya. Busa, giila sa Sosyedad ang bili sa tanan kanila ug gipahimudsan ang maayo kanila ingon may bili sa pagwagtang sa relihiyosong kalibog ug sa pagpahaluna sa mensahe sa Diyos.

9. Sa unsang paagi ang Sosyedad misulod sa natad sa pagmantala sa Bibliya?

⁹ Bibliya nila Rotherham ug Holman. Sa 1896 ang mga Saksi ni Jehova, pinaagi sa Watch Tower Society, mientra direkta sa natad ingon mga magpapatik ug mga magtatagtag sa Bibliya. Nianang tuiga ang mga katungod sa pagpatik nabatonan gikan sa  Britanikong maghuhubad sa Bibliya si Joseph B. Rotherham sa pagpatik sa Tinipong Bansa sa rebisado ikanapulog-duha nga edisyon sa iyang New Testament. Sa panid titulo niining pinatik nga mga kopya, makita ang ngalan sa Watch Tower Bible and Tract Society, Allegheny, Pennsylvania, kuartel-heneral sa Sosyedad nga didto nahaluna niadtong panahon. Sa 1901 ang mga kahikayan gihimo alang sa espesyal nga pagpatik sa Holman Linear Bible, undan sa panaplin nga mga saysay nota gikan sa mga publikasyon sa Sosyedad sa 1895 ngadto sa 1901. Ang teksto sa Bibliya mismo mipresentar sa King James Version ug sa Revised Version sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan. Ang entiro edisyon sa 5,000 ka kopya gitagtag sa tuig 1903.

10. Unsang bersiyon sa Gregong Kasulatan ang Sosyedad nahimong mga magmamantala sa 1902?

¹⁰ The Emphatic Diaglott. Sa 1902 ang Watch Tower Society nahimong tag-iya sa katungod sa pagpatik, solo nga mga magmamantala, ug magtatagtag sa The Emphatic Diaglott. Kining bersiyon sa Kristohanon Gregong Kasulatan giandam sa Ingles-natawo nga maghuhubad si Benjamin Wilson, sa Geneva, Illinois. Nahuman kini sa 1864. Gigamit niini ang Gregong teksto ni J. J. Griesbach, uban sa literal interlinear Ingles nga hubad ug sa mismong bersiyon ni Wilson sa tuo nga migamit sa iyang espesyal nga ilhanan sa pagpasiugda.

11. Kanus-a gimantala sa Sosyedad ang “Bible Students Edition,” ug unsa ang unod niini?

¹¹ Usa ka “Bible Students Edition.” Sa 1907 gimantala sa Watch Tower Society ang usa ka “Bible Students Edition” sa Bibliya. Kining tomo undan sa klarong imprinta sa King James Version sa Bibliya ug gilakipan sa ekselente nga mga nota sa panaplin, uban sa bililhong apendise nga gidesinyo sa mga Saksi ni Jehova. Ang apendise, nga sa ulahi gipadako ngadto sa kapin 550 ka panid, gitawag “Berean Bible Teachers Manual” ug gimantala usab sa separado libro nga porma. Undan kini sa mubong mga komento sa daghang mga bersikulo sa Bibliya, uban sa mga reperensiya sa The Watchtower ug sa mga basahon sa Sosyedad, uban sa usa ka hugpong sa mga topiko sa doktrina uban sa yawing kasulatan sa pagpasayon sa ilang presentasyon sa uban. Susama kini sa porma sa ulahing publikasyon sa Sosyedad nga “Make Sure of All Things.” Lakip usab ang indise sa topiko, katin-awan sa lisod nga mga teksto, listahan sa ditinuod nga mga pasahe, indise sa Kasulatan, tanditandi nga kronolohiya, ug 12 ka mapa. Kining ekselente nga Bibliya mialagad sa mga Saksi ni Jehova sulod sa mga dekada sa ilang bulohaton sa pagwali sa publiko.

USA KA KAPUNONGAN NGA MIIMPRINTA SA BIBLIYA

12. Kanus-a ang Sosyedad misulod sa natad sa pagpatik sa Bibliya?

¹² Sulod sa 30 ka tuig gigamit sa Watch Tower Society ang mga kompaniya sa gawas sa paghimo sa aktuwal nga pagpatik sa mga Bibliya niini. Bisan pa, sa Disyembre 1926, ang The Emphatic Diaglott nahimong unang bersiyon sa Bibliya nga gipatik sa mismong mga prensa sa Sosyedad sa Brooklyn, New York. Ang pagpatik niining edisyon sa Kristohanon Gregong Kasulatan mipalihok sa paglaom nga ang usa ka kompletong Bibliya sa ulahi mahimong patikon sa mga prensa sa Sosyedad.

13. (a) Unsa ang una kompletong Bibliya nga gipatik sa Sosyedad, ug kanus-a kini giluwatan? (b) Unsang mga tabang ang unod niini?

¹³ King James Version. Gipasiugda sa Gubat sa Kalibotan II ang panginahanglan sa independiyente nga publikasyon sa Bibliya mismo. Samtang diha sa kinatayuktokan ang globonhong panagkasungi, milampos ang Sosyedad sa pagpalit sa mga plate sa kompletong King James Version sa Bibliya. Niadtong Septiyembre 18, 1942, sa Bag-ong Kalibotan Teokratikong Asambliya sa mga Saksi ni Jehova, uban sa yawing punto sa asambliya sa Cleveland, Ohio, nga ang presidente sa Sosyedad namolong sa ulohan “Pagpresentar ‘sa Espada sa Espiritu.’” Ingon kulbahinam niining pakigpulong, iyang giluwatan kining una kompletong Bibliya nga gipatik sa pabrika sa Watch Tower Society sa Brooklyn. Sa apendise niini kini mitagana sa listahan sa mga ngalan propio uban sa ilang kahulogan, usa ka espesyal inandam nga “Concordance of Bible Words and Expressions,” ug ubang tabang. Ang haom nga ulohan sa itaas gitagana ibabaw sa matag panid. Pananglitan, ang “Jephthah’s earnest vow” gipuli sa tradisyonal nga “Jephthah’s rash vow” sa Maghuhukom 11, ug ang “Prehuman existence and human birth of God’s Word” makita sa Juan kapitulo 1.

14. Unsang maarang-arang hubad sa Bibliya ang gipatik sa Sosyedad sa 1944, ug unsang mga kinaiya ang naa niining Bibliya?

¹⁴ American Standard Version. Lain importante nga hubad sa Bibliya mao ang American Standard Version sa 1901. Duna kini sa dalayegon kaayong kinaiya sa paghubad sa ngalan sa Diyos ingon “Jehova” duolan sa 7,000 ka beses sa Hebreohanong Kasulatan. Human sa taas nga negosasyon, nahimo sa Watch Tower Society ang pagpalit, sa 1944, sa paggamit sa mga plate sa kompletong American Standard Version sa Bibliya alang sa pagpatik sa mismong mga prensa niini. Sa Agosto 10, 1944, sa Buffalo, New York, yawing siyudad sa 17 dungan nga mga asambliya sa mga Saksi ni Jehova nga gilangkit tingob sa pribadong linya sa telepono, gipahimut-an sa presidente sa Sosyedad ang iyang daghan nanambong pinaagi sa pagluwat sa Watch Tower edisyon sa American Standard Version. Ang apendise milakip sa labing makatabang gipahalapad nga “Concordance of Bible Words, Names, and Expressions.” Usa ka debulsang edisyon sa samang Bibliya gimantala sa 1958.

15. Unsang hubad ang gipatungha sa Sosyedad sa 1972?

¹⁵ The Bible in Living English. Sa 1972 gipatik sa Watch Tower Society ang The Bible in Living English, ni anhing Steven T. Byington. Kini konsistente nga mihubad sa balaang ngalan ingong “Jehova.”

16. Sa unsang duha ka pilu nga bulohaton ang mga Saksi ni Jehova nalambigit?

 ¹⁶ Busa, dili lamang ang mga Saksi ni Jehova nagwali sa maayong balita sa natukod nang Gingharian sa Diyos sa kapin 200 ka kayutaan ug kapuloan libot sa yuta apan sila usab nahimong mga magpapatik ug mga magmamantala, sa dakong gilapdon, sa dili kabilhan nga Basahon nga undan nianang mensahe sa Gingharian, ang Balaang Kasulatan nga dinasig ni Jehova nga Diyos.

NEW WORLD TRANSLATION OF THE HOLY SCRIPTURES

17. (a) Sa unsang paagi ang daghang bersiyon sa Bibliya mapuslanon, apan unsang mga depekto ang unod nila? (b) Sukad sa 1946, unsa ang gipangita sa presidente sa Watch Tower Society?

¹⁷ Giila sa mga Saksi ni Jehova ang ilang pagkautangan sa tanan daghan nga mga bersiyon sa Bibliya nga ilang gigamit sa pagtuon sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos. Bisan pa, tanan niining hubad, bisan ngari sa kinaulahian, dunay ilang depekto. Dunay kasungian o hubad nga dimakatagbaw, gitakboyan sa sektaryanhong tradisyon o kalibotanong pilosopiya ug busa dili bug-os harmonya uban sa sagradong mga kamatuoran nga girekord ni Jehova sa iyang Pulong. Labi na sukad sa 1946, ang presidente sa Watch Tower Bible and Tract Society nangita sa usa ka matinumanong hubad sa Kasulatan gikan sa orihinal nga mga pinulongan—hubad nga samang masabtan sa modernong mga magbabasa ingon nga ang orihinal nga mga sinulat nasabtan sa intelihente, ordinaryong katawhan sa panahon mismo sa pagsulat-Bibliya.

18. Sa unsang paagi ang Sosyedad nahimong mga magmamantala ug mga magpapatik sa New World Translation?

¹⁸ Sa Septiyembre 3, 1949, sa kuartel-heneral sa Sosyedad sa Brooklyn, gipahibalo sa presidente ngadto sa Hunta Direktiba ang paglungtad sa New World Bible Translation Committee ug kini nakahuman sa usa ka modernong hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang dokumento sa komite gibasa, diin gitudlo sa komite ang pagpanag-iya, kontrol, ug publikasyon sa hubad manuskrito sa Sosyedad, sa pag-ila sa disektaryanhong bulohaton sa Sosyedad sa pagpatunhay sa edukasyon sa Bibliya libot sa kalibotan. Mga bahin sa manuskrito gibasa usab, ingon pananglitan sa kinaiya ug kalidad sa hubad. Ang hunta nagkausa sa pagdawat sa gasa sa hubad, ug ang mga kahikayan gihimo alang sa dihadiha nga pagpatik. Ang typesetting gisugdan sa Septiyembre 29, 1949, ug sa sayong ting-init sa 1950, mga napulo ka linibo ka kopya ang nakompleto sa tinahi nga porma.

19. (a) Sa unsang paagi ang New World Translation nabatonan sa mga bahin niini? (b) Unsang paningkamot ang gihimo sa pag-andam niining mga tomo?

¹⁹ Pagluwat sa New World Translation sa mga Bahin Niini. Sa Miyerkules, Agosto 2, 1950, sa ikaupat ka adlaw sa ilang internasyonal nga asambliya sa Yankee Stadium, New York, nga ang bug-os nahingangha nga nanambong 82,075 sa mga Saksi ni Jehova kinasingkasing midawat sa pagluwat sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Gidasig sa inisyal nga kasibot sa pagdawat, ingon man sa ulahi nga mga pahayag sa pagpabili alang sa merito sa hubad, ang Komite sunod mihimo sa halapad nga bulohaton sa paghubad sa Hebreohanong Kasulatan. Kini nabatonan sa lima ka dugang tomo, giluwatan sunodsunod gikan sa 1953 ngadto sa 1960. Ang hugpong sa unom ka tomo nahimong usa ka librarya sa entiro nga Bibliya sa modernong Ingles. Ang matag tomo undan sa bililhong mga tabang sa pagtuon sa Bibliya, usa ka dakong balay-tipiganan sa Kasulatanhong impormasyon ang nabatonan sa modernong-adlaw nga estudyante sa Bibliya. Ang kugihang paningkamot gihimo sa pagkalos gikan sa tagsa ka kasaligang tinubdan sa impormasyon sa teksto sa pagkaagi nga ang New World Translation klaro ug sibu nga mopahayag sa gamhanang mensahe sa orihinal dinasig nga Kasulatan.

20. Unsang bililhong mga tabang ang unod sa unang edisyon sa New World Translation sa (a) mga nota sa ubos, (b) mga reperensiya sa panaplin, ug sa (c) mga pasiunang pulong ug mga apendise niini?

²⁰ Lakip sa mga tabang sa pagtuon sa Bibliya sa unom-bahin unang edisyon sa New World Translation mao ang bililhon nga koleksiyon sa mga nota sa ubos sa teksto, nga mihatag sa luyong impormasyon sa mga hubad. Niining mga nota ang gamhanang mga argumento depensa sa Kasulatan nabatonan. Usa ka bililhon nga sistema sa chain-reference gilakip usab. Kining kadena sa importante doktrinal nga mga pulong gidesinyo sa pagtultol sa estudyante sa serye sa yawing mga teksto niining mga ulohan. Duna usab daghang cross-reference sa mga panaplin sa mga panid. Kini mitultol sa magbabasa sa (a) paralelong mga pulong, (b) paralelong mga hunahuna, mga ideya, ug mga hitabo, (c) biograpikong impormasyon, (d) geograpikong impormasyon, (e) katumanan sa mga tagna, ug (f) direktang mga pagkutlo sa o gikan sa ubang bahin sa Bibliya. Sa mga tomo naa usab ang importante nga mga pasiuna, mga ilustrasyon sa pipila ka karaang manuskrito, makatabang mga apendise ug mga indese, ug mga mapa sa mga dapit ug mga luna sa Bibliya. Kining unang edisyon sa New World Translation mitagana sa usa ka minahan sa bulawan alang sa personal nga pagtuon sa Bibliya ug mapuslanon alang sa pagtudlo sa mga tawong mabuot-kasingkasing sa mga Saksi ni Jehova. Usa ka espesyal nga edisyon sa estudyante, gimantala sa usa ka tomo sa usa ka pagpatik sa 150,000 ka kopya, sa ulahi giluwatan sa Hunyo 30, 1963, sa pagbukas sa “Walay Kataposan Maayong Balita” nga Asambliya sa mga Saksi ni Jehova sa Milwaukee, Wisconsin, T.B.A.

21. (a) Unsa ang mga sirkumstansiya sa pagluwat sa rebisadong New World Translation? (b) Unsa ang pipila sa mga kinaiya niini?

²¹ Usa-Tomo Rebisadong Edisyon. Sa ting-init sa 1961, sa serye sa mga asambliya sa mga Saksi ni Jehova nga gihimo sa Tinipong Bansa ug Europa, usa ka rebisadong edisyon sa kompletong New World  Translation of the Holy Scriptures sa sayon-gamiton nga tomo giluwatan alang sa pagpanagtag. Kini gidawat uban sa kasadya sa gatosan ka linibo nga nanambong niining mga asambliya. Gitahi sa berde nga panapton, kini undan sa 1,472 ka panid ug dunay ekselente nga konkordansiya, apendise sa mga topiko sa Bibliya, ug mga mapa.

22, 23. Unsang dugang mga edisyon ang giluwatan, ug unsa ang pipila sa ilang mga kinaiya?

²² Dugang mga Edisyon. Sa 1969 giluwatan ang The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, uban sa ikaduhang edisyon sa 1985. Gitagana niining tomo ang literal Ingles nga hubad sa Gregong teksto nga gihipos nila Westcott ug Hort ingon man sa moderno-Ingles nga hubad sa 1984 edisyon sa New World Translation. Gibuksan niini sa seryosong estudyante sa Bibliya kon unsa sa pasukaranan o literal ang giingon sa orihinal nga Grego.

²³ Ang ikaduhang rebisyon sa New World Translation giluwatan sa 1970, ug ang ikatulong rebisyon uban sa mga nota sa ubos misunod sa 1971. Sa “Pag-uswag sa Gingharian” Distritong mga Kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova, gihimo sa 1984, ang rebisado reperensiya nga edisyon giluwatan sa Ingles. Gilakip niini ang kompletong nunot-panahon ug rebisyon sa panaplin (cross) nga mga reperensiya nga una gipresentar sa Ingles gikan sa 1950 ngadto sa 1960. Gidesinyo alang sa seryosong estudyante sa Bibliya, kini undan sa kapin sa 125,000 ka panaplin nga reperensiya, kapin sa 11,000 ka nota sa ubos, halapad nga konkordansiya, mga mapa, ug 43 ka artikulo sa apendise. Usab sa 1984, usa ka regular-gidakuon nga edisyon sa 1984 rebisyon, uban sa mga reperensiya sa panaplin apan walay mga nota sa ubos, nabatonan.

24. (a) Unsa ang pipila sa mga bintaha sa mga edisyon regular ug reperensiya? (b) Iilustrar ang gamit sa ulohan sa itaas.

²⁴ Pipila ka Bintaha. Aron sa pagtabang sa magbabasa sa sayon pagkaplag sa bisan unsa gitinguha nga materyal, ang mga edisyon regular o reperensiya undan sa maayo pagkadisenyo ulohan sa itaas sa ibabaw sa matag panid. Gihubit sa mga ulohan sa itaas ang materyal sa ubos, ug sila labi na giplano sa pagtabang sa magmamantala sa Gingharian sa dali nga pagkaplag sa mga teksto sa pagtubag sa mga pangutana nga mahimong isukot kaniya. Pananglitan, mahimong naningkamot siya pagkaplag sa tambag sa pagbansay sa kabataan. Sa panid 860 (regular edisyon) sa Mga Proverbio, iyang makita ang kataposan yawing prase, “A good name.” Sanglit kini ang kataposang prase sa ulohan, gipasabot niini nga ang ulohan mopadayag ulahi nianang panid, ug diha niya kini makaplagan, sa Proverbio 22:1. Ang kasulatan nga gipaila sa unang bahin sa ulohan sa itaas sa panid 861, “Train up a boy,” iyang makaplagan una sa panid, sa Pr 22 bersikulo 6. Ang sunod elemento sa ulohan mabasa, “Not spare the rod.” Kining materyal makaplagan duol sa ubos sa unang kolum, sa Pr 22 bersikulo 15. Kining mga ulohan sa itaas sa ibabaw sa mga panid mahimong dakong tabang sa magmamantala sa Gingharian kinsa nahibalo sa naandan nga dapit sa mga teksto nga iyang gipangita. Sila makabukas sa Bibliya sa dinaliang aksiyon.

25. Unsang alagad konkordansiya ang gitagana, ug sa unsang praktikal nga gamit kini mahimo?

²⁵ Sa luyo sa mga edisyon regular ug reperensiya niining Bibliya, naa ang bahin gitawag “Bible Words Indexed.” Dinhi makita ang linibo sa importante nga mga pulong sa Bibliya uban sa konteksto. Usa ka pag-alagad sa konkordansiya ang sa ingon nabatonan, lakip sa dakong gilapdon sa bag-o, mahubitong mga pulong gigamit sa teksto. Alang niadtong naanad sa hubad sa King James Version, gihatag ang tabang sa paghimog kawhakawhaan ka pagbalhin gikan sa mas karaan Ingles nga mga pulong ngadto sa mas modernong mga termino. Pananglitan, ang pulong “grace” sa King James Version. Kini gilista sa indese, mipunting sa estudyante sa “undeserved kindness,” nunot-panahon nga pulong gigamit sa bag-ong hubad. Gihimong posible sa indise sa pulong ang pagkaplag sa teksto sa Kasulatan sa yawi doktrinal nga mga ulohan, ingon sa “kalag” o “lukat,” nga misuporta sa detalyadong pagtuon direkta gikan sa mga teksto sa Bibliya. Ang magmamantala sa Gingharian kinsa gipangayo sa pagwali sa bisan unsa niining talagsaong mga ulohan dihadiha makagamit sa mubong mga bahin sa konteksto nga gitagana niining konkordansiya. Dugang pa, ang pangunang mga sitasyon gilista alang sa talagsaong mga ngalan propio, lakip ang dapit sa geograpiko ingon man sa iladong mga karakter sa Bibliya. Sa ingon ang bililhong tabang gihatag sa tanang estudyante sa Bibliya nga migamit niining hubad.

26. Iilustrar ang usa sa mga paagi diin ang apendise sa New World Translation makatabang.

²⁶ Ang makinaadmanon nga apendise dugang mitanyag sa sibu nga impormasyon nga mapuslanon sa pagtudlo. Ang mga artikulo sa apendise gihikay sa paagi nga sila magamit ingon tabang sa pagtin-aw sa pasukaranang mga doktrina sa Bibliya ug may labot nga mga butang. Pananglitan, sa pagtratar sa ulohan “kalag,” ang apendise, ubos sa walo ka lainlaing ulohan, milista sa mga teksto sa Kasulatan nga mipakita sa nagkadaiyang paagi diin ang pulong “kalag” (Hebreohanon, neʹphesh) gigamit. Ang mga diagrama ug mga mapa gitagana usab sa mga artikulo sa apendise. Ang Reference Bible undan sa mas halapad nga apendise ingon man sa makatabang mga nota sa ubos nga mihatag sa importante nga impormasyon sa teksto sa yanong paagi. Busa, ang New World Translation talagsaon sa gilapdon sa serbisyo nga gitagana niini sa pagpahaluna sa hustong kahibalo dihadiha sa paggamit sa mga magbabasa niini.

27, 28. Isaysay ug iilustrar kon giunsa sa New World Translation pagpakita sa paglitok sa mga ngalan propio.

²⁷ Tabang sa Paglitok sa mga Ngalan sa Bibliya. Sa Ingles nga teksto mismo, ang tanang edisyon sa New World Translation mihatag tabang sa paglitok sa mga ngalan propio. Ang sistema susama nianang  gidesinyo sa usa ka eksperto alang sa Revised Standard Version sa 1952. Ang ngalan propio giputol ngadto sa mga silaba nga gipahaluna nga aparte pinaagi sa tulbok o marka sa tuldok (ʹ). Ang marka sa tuldok misunod sa silaba diin ang dakong pasiugda ibutang sa paglitok sa pulong. Kon ang gituldokan nga silaba natapos sa bokal, nan ang bokal long sa paglitok niini. Kon ang silaba natapos sa konsonante, nan ang bokal nianang silaba short sa paglitok niini.

²⁸ Ingon panig-ingnan, matikdi ang Job 4:1. Dinhi kini namolong mahitungod ni “Elʹi·phaz the Teʹman·ite.” Samtang ang tuldok sa duha ka kaso nahulog sa unang silaba, ang letra “e” litokon nga lahi niining duha ka kaso. Sa “Elʹi·phaz” ang marka sa tuldok nga nahulog human sa konsonante “l” mihimo sa bokal “e” nga short, ingon sa “end.” Samtang sa “Teʹman·ite” ang tuldok nahulog direkta sunod sa bokal “e” mihimo niini nga long, ingon sa unang “e” sa “Eden.” Sa dihang ang duha ka bokal “a” ug “i” kombinahon, ingon sa “Morʹde·cai” sa Ester 2:5 ug sa “Siʹnai” sa Exodo 19:1, ang “ai” yanong litokon nga long “i.”

29. Ang New World Translation ba yanong rebisyon sa mas unang mga hubad, ug unsang mga kinaiya misuporta sa imong tubag?

²⁹ Usa ka Bag-ong Hubad. Ang New World Translation usa ka bag-ong hubad gikan sa orihinal nga mga pinulongan sa Bibliya sa Hebreohanon, Aramaiko, ug Grego. Sa bisan unsang paagi dili kini rebisyon sa bisan unsa uban Ingles nga hubad, ni kini mikopya sa bisan unsa ubang bersiyon sa estilo, bokabularyo, o ritmo. Alang sa Hebreohanon-Aramaikong seksiyon, ang hinashasan ug unibersohanon gidawat nga teksto sa Biblia Hebraica ni Rudolf Kittel, ika-7, ika-8, ug ika-9 ka edisyon (1951-55), gigamit. Usa ka bag-ong edisyon sa Hebreohanong teksto nga hiilhan Biblia Hebraica Stuttgartensia, penetsahan 1977, gigamit sa pagnunot-panahon sa impormasyon nga gipresentar sa mga nota sa ubos sa New World Translation—With References. Ang Gregong seksiyon gihubad labi na gikan sa Gregong maestro teksto nga giandam nila Westcott ug Hort, gimantala sa 1881. Bisan pa gikonsulta usab sa New World Bible Translation Committee ang uban Gregong teksto, lakip sa Gregong teksto ni Nestle (1948). Ang hubit niining ekselente nga mga maestro teksto gipresentar sa Tun-anan 5 ug 6 niining tomo. Gihimo sa komite sa paghubad ang kusganon ug sibu nga hubad sa Bibliya, ug kini miresulta sa tin-aw ug buhi nga teksto, nga mibukas sa dalan sa mas lalom, mas matagbawong pagsabot sa Pulong sa Diyos.

30. Unsa ang tantiya sa usa ka kritiko niining hubad?

³⁰ Matikdi ang pagtantiya sa usa ka kritiko niining hubad: “Ang orihinal nga mga hubad sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Ingles nga pinulongan labihan ka pipila ra. Busa kini mihatag kanato sa dakong kahimuot sa pag-abiabi sa publikasyon sa unang bahin sa New World Translation [sa Hebreohanong Kasulatan], Genesis hangtod Ruth. . . . Dayag kining bersiyon mihimo sa espesyal nga paningkamot nga mahimong bug-os sayon basahon. Walay mausa moingon kini kulang sa kalab-as ug kaorihinal. Ang terminolohiya niini sa bisan unsang paagi wala ibase nianang sa unang mga bersiyon.” b

31. Sa unsang paagi gitantiya sa usa ka Hebreohanong eskolar ang New World Translation?

³¹ Ang Hebreohanong eskolar si Propesor Dr. Benjamin Kedar sa Israel, sa usa ka interbiyo sa hawas sa Watch Tower Society, mitantiya sa New World Translation ingon sa mosunod: “Sa akong panukiduki sa pinulongan maylabot sa Hebreohanong Bibliya ug sa mga hubad, sagad ako mopunting sa Ingles edisyon sa kon unsa ang hiilhan New World Translation. Sa pagbuhat niini, akong nakaplagan ang akong pagbati sublisubli nga gilig-on nga kining buhat mibanaag sa mabuot nga paningkamot sa pagbaton sa pagsabot sa teksto nga sibu taman sa posible. Mihatag ebidensiya sa halapad nga kamaohan sa orihinal nga pinulongan, gihubad niini ang orihinal nga mga pulong nga masabtan sa ikaduhang pinulongan nga wala kinahanglana motipas sa ispisipikong katukoran sa Hebreohanon. . . . Ang matag pahayag sa pinulongan motugot sa pipila ka sukod sa pag-interpretar o paghubad. Busa ang solusyon sa pinulongan sa bisan unsa gihatag nga kaso mahimong bukas sa debate. Apan ako sukad wala makadiskobre sa New World Translation sa bisan unsa mapihigon nga tuyo sa paghubad sa usa ka butang sa teksto nga wala diha.” c

32. Sa unsang gilapdon ang New World Translation literal, ug uban sa unsang bintaha?

³² Literal nga Hubad. Ang kamatinumanon sa paghubad gidemostrar usab sa kaliteral niini. Kini nanginahanglan sa halos pulong-por-pulong katakdo taliwala sa hubad sa Ingles ug sa Hebreohanon ug Gregong teksto. Sa presentasyon sa teksto sa pinulongan diin kini gihubad, ang ang-ang sa kaliteral kinahanglan ingon kataas sa tugotan sa sinultihan sa orihinal-pinulongan. Dugang pa, ang kaliteral nanginahanglan nga ang han-ay sa pulong sa kadaghanan sa mga hubad sama sa Hebreohanon o Grego, sa ingon gitipigan ang pasiugda sa orihinal nga mga sinulat. Pinaagi sa literal nga hubad, ang sabor, kolor, ug ritmo sa orihinal nga mga sinulat mahimong sibu ikakomunikar.

33. Sa unsang paagi ang panagsang pagbiya sa literal nga teksto gitagad?

³³ Dunay panagsa nga pagbiya gikan sa literal nga teksto, alang sa katuyoan sa paghubad sa masabtan nga mga termino sa lisod Hebreohanon o Gregong sinultihan. Bisan pa, sa edisyon reperensiya sa New World Translation, kini gidapit sa pagtagad sa magbabasa pinaagi sa mga nota sa ubos nga mihatag sa literal nga hubad.

34. (a) Unsa ang miresulta sa pagbiya sa literal nga hubad? (b) Iilustrar.

³⁴ Daghang mga maghuhubad sa Bibliya mibiya sa kaliteral alang sa kon unsa ang ilang giisip nga  katahom sa pinulongan ug porma. Nangatarongan sila ang literal nga mga hubad salikwaot, bakikaw, ug kinutohan. Bisan pa, ang ilang pagbiya sa literal nga hubad nakapahinabo, pinaagi sa introduksiyon sa batbat-pulong ug interpretasyon, sa daghang pagbiya sa sibu orihinal nga mga pahayag sa kamatuoran. Sila, sa epekto, milasaw sa mismong hunahuna sa Diyos. Pananglitan, ang dekano emeritus sa dako Amerikanong unibersidad makausa miakusar sa mga Saksi ni Jehova sa pagdaot sa katahom ug kaanindot sa Bibliya. Sa Bibliya iyang gipasabot ang King James Version, nga dugay na giila ingon sukdanan sa matahom nga Ingles. Matod niya: ‘Tan-awa kon unsa ang inyong gihimo sa Salmo 23. Inyong gidaot ang ritmo ug katahom pinaagi sa inyong “Je/ho/vah is/ my/ shep/herd.” Pito ka silaba inay sa unom. Makapakugang kini. Kini dibalanse. Walay ritmo. Ang King James husto uban sa unom ka balanse nga silaba—“The/ Lord/ is/ my/ shep/herd.”’ Giprotesta ngadto sa propesor nga kini mas importante ang pagpahaluna niini sa paagi nga si David, ang magsusulat sa Bibliya, mipahaluna niini. Gigamit ba ni David ang naandan nga termino “Lord,” o iyang gigamit ba ang balaang ngalan? Giadmiter sa propesor nga gigamit ni David ang balaang ngalan, apan siya sa gihapon nangatarongan nga alang sa katahom ug kaanindot, ang pulong “Lord” makataronganon. Kahuyang nga pasangil alang sa pagwagtang sa dungganong ngalan ni Jehova gikan niining salmo sa iyang pagdayeg!

35. Alang sa unsa kita makapasalamat sa Diyos, ug unsa ang atong paglaom ug pag-ampo?

³⁵ Linibo ka hubad ang gisakripisyo niining paagi sa altar sa tawhanong panlantaw sa katahom sa pinulongan, nga miresulta sa kadisibu sa daghang mga bersiyon sa Bibliya. Salamat sa Diyos nga iyang gitagana ang New World Translation, uban sa klaro ug sibu nga teksto sa Bibliya! Hinaot unta ang iyang dakong ngalan, Jehova, mabalaan sa kasingkasing sa tanan nga mobasa niini!

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

 [Chart sa panid 322]

PIPILA KA PANGUNANG HUBAD SA BIBLIYA SA PITO KA PANGUNANG PINULONGAN

Ngalan sa Orihinal Pasuka- Balaang Pasuka-

Bersiyon Gimantala ranang Ngalan ranang

Teksto sa Gihubad Teksto sa

Hebreohanong Gregong

Kasulatan Kasulatan

INGLES

Rheims-Douay 1582-1610 Vulgate Lord Vulgate

(ADONAI,

makaduha)

King James 1611 M LORD Gidawat

Version* (Jehovah, nga

pipila) Teksto

Young 1862-98 M Jehovah Gidawat

nga

Teksto

English 1881-95 M LORD Westcott

Revised* (Jehovah, ug Hort

pipila)

Emphasised 1878-1902 M Yahweh Westcott

Bible (Ginsburg) ug Hort,

Tregelles

American 1901 M Jehovah Westcott

Standard ug Hort

An American 1923-39 M LORD Westcott

Translation (Yahweh, ug Hort

(Smith-Goodspeed)* pipila)

Revised 1946-52 M LORD Westcott

Standard* ug Hort,

Nestle

New English 1961-70 M (BHK) LORD Bag-o

Bible* (Jehovah, tekstong

pipila) eclectic

Today’s 1966-76 M (BHK) LORD UBS

English Version

New King 1979-82 M (BHS) LORD Mayoriang

James Bible/ (YAH, Teksto

Revised pipila)

Authorised Version

New Jerusalem 1985 M Yahweh Grego

Bible*

ESPANYOL

Valera 1602 M Jehová Gidawat

nga

Teksto

Moderna 1893 M Jehová Scrivener

Nácar-Colunga* 1944 M Yavé Grego

Evaristo Martín 1964 M Yavé Grego

Nieto*

Serafín de 1965 M (BHK) Yahvéh, Nestle-

Ausejo* Señor Aland

Biblia de 1967 M Yahveh Grego

Jerusalén*

Cantera- 1975 M (BHK) Yahveh Grego

Iglesias*

Nueva Biblia 1975 M Señor Grego

Española*

PORTUGUESE

Almeida 1681, 1750 M Jehovah Gidawat

nga

Teksto

Figueiredo* 1778-90 Vulgate Senhor Vulgate

Matos Soares* 1927-30 Vulgate Senhor Vulgate

Pontifício 1967 M Javé Merk

Instituto

Bíblico*

Jerusalém* 1976, 1981 M Iahweh Grego

ALEMAN

Luther* 1522, 1534 M HErr Erasmus

Zürcher 1531 M Herr,

Jahwe Grego

Elberfelder 1855, 1871 M Jehova Gidawat

nga

Teksto

Menge 1926 M HErr Grego

Luther 1964, 1984 M HERR Grego

(rebisado)*

Bibel in 1967 M (BHS) Herr Nestle-

heutigem Aland,

Deutsch (Gute UBS

Nachricht)*

Einheitsübersetzung*

1972, 1974 M Herr, Grego

Jahwe

Revidierte 1975, 1985 M HERR, Grego

Elberfelder Jahwe

PRANSES

Darby 1859, 1885 M Eternel Grego

Crampon* 1894-1904 M Jéhovah Merk

Jérusalem* 1948-54 Vulgate, Yahvé Vulgate,

Hebreo Grego

TOB Ecumenical 1971-75 M (BHS) Seigneur Nestle,

Bible* UBS

Osty* 1973 M Yahvé Grego

Segond Revised 1978 M (BHS) Eternel Nestle-

Aland,

Black,

Metzger,

Wikgren

Français 1982 M (BHS) Seigneur Nestle,

courant UBS

OLANDES (OLANDA)

Statenvertaling 1637 M HEERE Gidawat

nga

Teksto

Leidse 1899-1912 M Jahwe Nestle

Vertaling

Petrus-Canisiusvertaling*

1929-39 M Jahweh Nestle

NBG-vertaling 1939-51 M HERE Nestle

Willibrordvertaling*

1961-75 M Jahwe Nestle

Groot Nieuws 1972-83 M Heer Nestle

Bijbel*

ITALYANO

Diodati 1607, 1641 M Signore Grego

Riveduta 1921-30

M Eterno Grego

(Luzzi)

Nardoni* 1960 M Signore, Grego

Jahweh

Pontificio 1923-58 M Signore, Merk

Istituto Jahve

Biblico*

Garofalo* 1960 M Jahve, Grego

Signore

Concordata* 1968 M (BHK) Signore, Nestle,

Iavè Merk

CEI* 1971 M Signore Grego

Parola del 1976-85 M (BHS) Signore UBS

Signore*

* Gipaila sa asterisk gilakip ang Apokripa apan dimakita sa tanang edisyon.

“M” mipunting sa Masoretikong teksto. Kon nag-inusara, walay espesyal nga edisyon sa Masoretikong teksto ang gitino.

“BHK” mipunting sa Biblia Hebraica ni Kittel.

“UBS” mipunting sa The Greek New Testament, sa United Bible Societies.

“BHS” mipunting sa Biblia Hebraica Stuttgartensia.

“Grego” mipunting sa hubad gikan sa Grego, apan walay linaing teksto ang gipasabot.