Sa Unsang Paagi Naugmad ang Doktrinang Trinidad?

NIINING puntoha basin ikaw mangutana: ‘Kon ang Trinidad dili pagtulon-an sa Bibliya, giunsa pagkahimo niini nga usa ka doktrina sa Kakristiyanohan?’ Daghan ang naghunahuna nga kini naporma sa Konsilyo sa Nicaea niadtong 325 K.P.

Bisan pa niana, kana dili bug-os tukma. Ang Konsilyo sa Nicaea tinuod nagpatuo nga si Kristo maoy samag substansiya sa Diyos, nga maoy nagpahiluna sa pasikaranan alang sa teolohiya sa Trinidad sa ulahi. Apan kadto dili maoy nag-establisar sa Trinidad, kay sa maong konsilyo wala hisgoti ang balaang espiritu ingong ikatulong persona sa trinidadnong Pagkadiyos.

 Ang Bahin ni Constantino Didto sa Nicaea

SULOD sa daghang katuigan, may dakong pagsupak nga pinasukad sa Biblikanhong mga katarongan sa nagkaugmad nga ideya nga si Jesus maoy Diyos. Sa paningkamot nga mahusay ang panaglalis, gipatawag sa Romanong emperador si Constantino ang tanang obispo ngadto sa Nicaea. Mga 300 lamang, nga tipik sa katibuk-ang gidaghanon, ang aktuwal nga mitambong.

Dili Kristohanon si Constantino. Gituohan, siya nakombertir sa ulahi sa kinabuhi, apan siya wala mabawtismohi hangtod na lamang nga siya himalatyon. Mahitungod kaniya, si Henry Chadwick miingon diha sa The Early Church: “Si Constantino, sama sa iyang amahan, nagsimba sa Dili-mapukang Adlaw; . . . ang iyang pagkakombertir dili angay sabton nga kasinatian sa kahiladman sa grasya . . . Kadto butang maylabot sa militaryo. Ang pagsabot niya sa Kristohanong doktrina dili gayod tin-aw kaayo, apan siya nakatino nga ang kadaogan sa pakigbugno nahiluna diha sa gasa sa Diyos alang sa mga Kristohanon.”

Unsa ang bahin sa maong dili-bawtismadong emperador sa Konsilyo sa Nicaea? Ang Encyclopædia Britannica nagaasoy: “Si Constantino mismo maoy nagdumala, aktibong naggiya sa mga diskusyon, ug personal nga misugyot . . . sa hinungdanon kaayong pormula nga nagpahayag sa relasyon ni Kristo sa Diyos diha sa kredo nga giluwatan sa konsilyo, ‘sa usa ka substansiya uban sa Amahan’ . . . Kay nalisang sa emperador, ang mga obispo, gawas sa duha lamang, mipirma sa kredo, nga daghan kanila maoy kontra gusto.”

Busa, ang bahin ni Constantino hinungdanon kaayo. Human sa duha ka bulan nga masuk-anong relihiyosong lantugi, kining paganong politiko nanghilabot ug mihukom pabor niadtong miingon nga si Jesus maoy Diyos. Apan ngano man? Tino nga dili tungod sa pagtuo sa Bibliya. “Si Constantino walay paninugdang pagsabot sa mga pangutana nga gisukna sa Gregong teolohiya,” nagaingon ang A Short History of Christian Doctrine. Ang iyang nasabtan mao nga ang relihiyosong pagkabahin makadaot sa iyang imperyo, ug buot niyang matibuok ang iyang dominyo.

Hinuon, walay mausa sa mga obispo sa Nicaea ang nagpasiugda sa Trinidad. Sila mihukom lamang sa kinaiyahan ni Jesus apan dili bahin sa balaang espiritu. Kon ang Trinidad usa pa ka dayag nga kamatuoran sa Bibliya, dili ba unta nga ilang isugyot kana niadtong panahona?

Dugang Kaugmaran

HUMAN sa Nicaea, ang mga panaglantugi bahin sa ulohan nagpadayon sa tinagpulo ka katuigan. Kadtong nagtuo nga si Jesus dili sama sa Diyos nahibalik gani sa pabor sulod sa usa ka panahon. Apan sa ulahi si Emperador Theodosius mihukom batok kanila. Giestablisar niya ang kredo sa Konsilyo sa Nicaea nga sukdanan alang sa iyang dominyo ug nagpatigom sa usa ka konsilyo sa Constantinople sa 381 K.P. sa pagtin-aw sa pormula.

Kadtong konsilyoha nagkauyon sa pagbutang sa balaang espiritu sa samang kahimtang sa Diyos ug ni Kristo. Sa unang panahon, ang Trinidad sa Kakristiyanohan natataw.

Bisan pa niana, bisan human sa konsilyo sa Constantinople, ang Trinidad dili pa kredo nga gidawat nga makaylapon. Daghan ang misupak niadto ug mao nga nakaagom silag mabangisong paglutos. Maoy sa ulahing mga siglo lamang nga ang Trinidad gihan-ay ngadto sa tinong mga kredo. Ang The Encyclopedia Americana nagaingon: “Ang bug-os nga kaugmaran sa Trinitarianismo nahitabo sa Kasadpan, sa Edad Media diin gisunod ang tradisyonal nga mga paagi, sa dihang  gihimo ang katin-awan pinasukad sa pilosopiya ug sikolohiya.”

Ang Kredong Athanasian

ANG Trinidad gibatbat sa bug-os pa sa Kredong Athanasian. Si Athanasius maoy usa ka klerigo nga nagpaluyo kang Constantino sa Nicaea. Ang kredo nga nagadala sa iyang ngalan nagapahayag: “Kami nagasimba sa usa ka Diyos diha sa Trinidad . . . Ang Amahan Diyos, ang Anak Diyos, ug ang Espiritu Santo Diyos; apan sila dili tulo ka diyos, kondili usa ka Diyos.”

Ang nahibalo kaayong mga eskolar nagkauyon, hinunoa, nga si Athanasius wala magtagik sa maong kredo. Ang The New Encyclopædia Britannica nagakomento: “Ang kredo wala hisayri sa Sidlakanhong Iglesya hangtod sa ika-12ng siglo. Sukad sa ika-17ng siglo, ang mga eskolar sa katibuk-an nagkauyon nga ang Kredong Athanasian wala sulata ni Athanasius (namatay sa 373) apan lagmit gihan-ay sa habagatang Pransiya sulod sa ika-5ng siglo. . . . Ang impluwensiya sa kredo daw didto ilabina sa habagatang Pransiya ug Espanya sa ika-6 ug ika-7ng siglo. Gigamit kini sa rituwal sa simbahan sa Alemanya sa ika-9 nga siglo ug sa ulahi sa Roma.”

Busa gidangtag kasiglohan sukad sa panahon ni Kristo aron dawatong makaylapon ang Trinidad sa Kakristiyanohan. Ug niining tanan, unsay migiya sa mga desisyon? Pulong ba sa Diyos, o klerikal o politikanhong mga konsiderasyon? Diha sa Origin and Evolution of Religion, si E. W. Hopkins nagatubag: “Ang pangataposan ortodoksong kabatbatan sa Trinidad sa linangkob maoy may kalabotan sa politika sa simbahan.”

Apostasiya Gitagna

KINING dili-maayog-dungog nga kasaysayan sa Trinidad mohaom sa gitagna ni Jesus ug sa iyang mga apostol nga mahitabo human sa ilang panahon. Miingon sila nga aduna unyay apostasiya, pagbulag, pagkahulog gikan sa matuod nga pagsimba hangtod sa pagbalik ni Kristo, sa dihang mapasig-uli ang matuod nga pagsimba una pa sa adlaw sa Diyos sa paglaglag niining sistema sa mga butang.

Mahitungod nianang “adlawa,” si apostol Pablo miingon: “Kini dili moabot gawas nga moabot una ang pagbulag sa pagtuo ug mapadayag ang tawo sa kalapasan.” (2 Tesalonica 2:​3, 7) Sa ulahi, siya mitagna: “Sa dihang ako wala na ang mabangisong mga lobo mohasmag kaninyo ug dili maluoy sa panon. Bisan gikan sa inyong taliwala aduna unyay mga tawo nga mobangon nga may pagtuis sa kamatuoran diha sa ilang mga ngabil aron sa pagdani sa mga tinun-an sa pagsunod kanila.” (Buhat 20:​29, 30, JB) Ang ubang tinun-an ni Jesus misulat usab bahin sa maong pagbulag sa pagtuo o apostasiya uban sa iyang ‘malapasong’ klero nga matang.​—Tan-awa, pananglitan, ang 2 Pedro 2:​1; 1 Juan 4:​1-3; Judas 3, 4.

Si Pablo misulat usab: “Ang panahon tinong moabot sa dihang, halayo nga matagbaw sa maayong pagtulon-an, ang mga tawo magmasiboton alang sa kinabag-ohan ug magtigom alang sa ilang kaugalingon sa tibuok nga hugpong sa mga magtutudlo sumala sa ilang mga naangayan; ug unya, inay mamati sa kamatuoran, sila moliso ngadto sa mga kasugiran.”​—2 Timoteo 4:​3, 4, JB.

Si Jesus mismo misaysay kon unsay nakaingon sa maong pagbulag gikan sa matuod nga pagsimba. Siya miingon nga siya nagpugas ug maayong mga binhi apan ang kaaway, si Satanas, mibanos nga nagpugas ug mga bunglayon sa uma. Busa tapad sa unang mga dahon sa trigo, mitungha usab ang mga bunglayon. Busa, ang pagbulag gikan sa maputling Kristiyanidad madahom hangtod sa pag-ani, sa dihang husayon ni Kristo ang kahimtang. (Mateo 13:​24-43) Ang The Encyclopedia Americana nagaingon: “Ang Trinitarianismo sa ikaupat nga siglo wala mobanaag sa tukma sa unang Kristohanong pagtulon-an mahitungod sa kinaiyahan sa Diyos; sa kasukwahi, kadto maoy pagbulag gikan sa maong pagtulon-an.” Nan, diin man maggikan ang maong pagbulag?​—1 Timoteo 1:6.

Kon Unsay Nag-impluwensiya Niini

SA TIBUOK karaang kalibotan, abot pa sa Babilonya, ang pagsimba sa paganong mga diyos nga gihugpong nga tinagutlo, o triads, maoy  kasagaran. Kanang impluwensiyaha naglungtad usab sa Ehipto, Gresya, ug Roma sa kasiglohan una, panahon, ug tapos ni Kristo. Ug sa pagkamatay sa mga apostol, ang maong paganong mga pagtuo misugod sa pagsulod sa Kristiyanidad.

Ang historyanong si Will Durant miingon: “Ang Kristiyanidad wala maglaglag sa paganismo; kana misagop niini. . . . Gikan sa Ehipto miabot ang mga ideya sa usa ka balaang trinidad.” Ug diha sa librong Egyptian Religion, si Siegfried Morenz miingon: “Ang trinidad gikalingahan pag-ayo sa Ehiptohanong mga teologo . . . Ang tulo ka diyos gitingob ug giisip nga usa ra, nga gitawag sa singular. Niining paagiha ang espirituwal nga gahom sa Ehiptohanong relihiyon nagapakitag direktang kalangkitan sa Kristohanong teolohiya.”

Busa, sa Alexandria, Ehipto, ang mga pangulo sa simbahan sa hinapos nga ikatulo ug sinugdan sa ikaupat nga mga siglo, sama kang Athanasius, mibanaag sa maong impluwensiya samtang gitingob nila ang mga ideya nga misangpot sa Trinidad. Mikaylap ang ilang impluwensiya, mao nga si Morenz nagaisip sa “Alexandrian nga teolohiya ingong tigpataliwala sa Ehiptohanong relihiyosong kabilin ug sa Kristiyanidad.”

Sa pasiuna sa History of Christianity ni Edward Gibbon, atong mabasa: “Kon ang Paganismo gibuntog sa Kristiyanidad, matuod usab nga ang Kristiyanidad gidaot sa Paganismo. Ang putling Pagtuo sa Diyos sa unang mga Kristohanon . . . nausab, pinaagi sa Simbahan sa Roma, ngadto sa dili-hisabtang doktrina sa trinidad. Daghan sa paganong mga pagtulon-an, nga giimbento sa mga Ehiptohanon ug gimithi ni Plato, gihawiran ingong takos pagatuohan.”

Ang A Dictionary of Religious Knowledge nagaingon nga daghan nagaingon nga ang Trinidad “maoy usa ka pagtuis nga gihulaman gikan sa paganong mga relihiyon, ug gisumpay sa Kristohanong pagtuo.” Ug ang The Paganism in Our Christianity nagapahayag: “Ang sinugdanan sa [Trinidad] bug-os nga pagano.”

Kana ang hinungdan nga, sa Encyclopædia of Religion and Ethics, si James Hastings misulat: “Sa Indian nga relihiyon, pananglitan, atong mahibalag ang trinitaryan nga grupo ni Brahmā, Siva, ug Viṣṇu; ug sa Ehiptohanong relihiyon ang trinitaryan nga grupo ni Osiris, Isis, ug Horus . . . Dili lamang diha sa makasaysayanhong mga relihiyon nga atong makaplagan nga ang Diyos giisip nga Trinidad. Ang usa mahinumdom ilabina sa Neo-Platonikong pagtuo sa Supremo o Labaw nga Kamatuoran,” nga maoy “gihawasan sa tutulo.” Unsay kalabotan sa Gregong pilosopong si Plato sa Trinidad?

Platonismo

SI Plato, gihunahuna, nagkinabuhi gikan sa 428 ngadto 347 sa wala pa si Kristo. Bisan pag siya wala magtudlo sa Trinidad diha sa dagway niini karon, ang iyang mga pilosopiya maoy mihatag ug dalan niana. Sa ulahi, ang pilosopikanhong mga kalihokan nga nag-apil sa trinidadnong mga pagtuo nanungha, ug kini naimpluwensiyahan sa mga ideya ni Plato bahin sa Diyos ug sa kinaiyahan.

Ang Pranses nga Nouveau Dictionnaire Universel (Bag-ong Unibersal nga Diksiyonaryo) nagaingon bahin sa impluwensiya ni Plato: “Ang Platonikong trinidad, nga sa kaugalingon mao lamay mga bag-ong kahikayan sa mas daang mga trinidad nga ang petsa maoy balik sa unang mga katawhan, daw mao ang pinilosopong trinidad sa mga hiyas nga nagpatungha sa tulo ka hypostases o balaang mga persona nga gitudlo sa Kristohanong mga iglesya. . . . Kining maong ideya sa Gregong pilosopo sa balaang trinidad . . . hikaplagan diha sa tanang karaang [paganong] mga relihiyon.”

Ang The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge nagapakita sa impluwensiya niining Gregong pilosopiya: “Ang mga doktrina sa Logos ug sa Trinidad nakabaton sa ilang porma gikan sa Gregong mga Amahan, kinsa . . . naimpluwensiyahan kaayo, direkta o dili direkta, sa Platonikong pilosopiya . . . Nga ang mga sayop ug mga pagtuis nakayuhot sa Simbahan gikan sa maong tinubdan dili ikalimod.”

Ang The Church of the First Three Centuries nagaingon: “Ang doktrina sa Trinidad maoy inanay ug ulahi nga kahulmahan; . . . kini naggikan sa tinubdang bug-os langyaw sa iya sa Hudiyonhon ug Kristohanong Kasulatan; . . . kini mitubo, ug gisumpay diha sa Kristiyanidad, pinaagi sa mga kamot sa Platonikong mga Amahan.”

Sa pagkatapos sa ikatulong siglo K.P., ang “Kristiyanidad” ug ang bag-ong Platonikong mga pilosopiya nahiusa nga dili mabulag. Sumala sa giingon ni Adolf Harnack diha sa Outlines of the History of Dogma, ang doktrina sa simbahan “lig-ong nakagamot diha sa yuta sa Helenismo [pagano Gregong ideya]. Sa ingon kana nahimong misteryo alang sa kinabag-ang mga Kristohanon.”

Ang simbahan miangkon nga ang bag-ong mga doktrina niini gipasukad sa Bibliya. Apan si Harnack nag-ingon: “Sa pagkatinuod kini naglegal sa ilang taliwala sa Helenikong banabana, sa matuotuohong mga pagtuo ug mga kostumbre sa paganong pagsimba sa misteryo.”

Sa librong A Statement of Reasons, si Andrews Norton nag-ingon bahin sa Trinidad: “Masubay nato ang kasaysayan niining doktrinaha, ug  madiskobrehan ang tinubdan niini, dili diha sa Kristohanong pinadayag, kondili diha sa Platonikong pilosopiya . . . Ang Trinidad dili usa ka doktrina ni Kristo ug sa iyang mga Apostol, kondili kasugiran sa pundok sa ulahing mga Platonista.”

Busa, sa ikaupat nga siglo K.P., ang apostasiya nga gitagna ni Jesus ug sa mga apostol bug-os nga mibuswak. Ang kaugmaran sa Trinidad usa lamang ka ebidensiya niini. Ang apostatang mga simbahan misugod usab sa pagsagop sa ubang paganong mga ideya, sama sa impiyernong-kalayo, imortalidad sa kalag, ug pagsimbag diyosdiyos. Sa espirituwal nga pagkasulti, ang Kakristiyanohan misulod sa gitagna niining mangiob nga katuigan, nga gigamhan sa nagadakong “tawo sa kalapasan” klerong matang.​—2 Tesalonica 2:​3, 7.

Nganong ang mga Manalagna sa Diyos Wala Magtudlo Niana?

NGANO, sa kaliboan ka katuigan, nga walay mausa sa mga manalagna sa Diyos ang nagtudlo sa iyang katawhan bahin sa Trinidad? Sa kinaulahian, dili ba gamiton unta ni Jesus ingong Dakong Magtutudlo ang iyang katakos sa pagtin-aw sa Trinidad ngadto sa iyang mga sumusunod? Idasig kaha sa Diyos aron masulat ang ginatos ka panid sa Kasulatan ug unya dili gamiton ang bisan hain sa maong pagtulon-an sa pagtudlo sa Trinidad kon kini mao pa ang “pangunang doktrina” sa pagtuo?

Tuohan ba sa mga Kristohanon nga sa mga siglo tapos ni Kristo ug tapos nga idasig ang pagsulat sa Bibliya, nga ang Diyos mopaluyo sa pagkahan-ay sa usa ka doktrina nga wala hisayri sa iyang mga alagad sulod sa kaliboan ka katuigan, usa ka doktrina nga “dili-matugkad nga misteryo” “nga gawas sa salabotan sa tawo,” usa ka doktrina nga gidawat nga may paganong sinugdanan ug “sa katibuk-an may labot sa politika sa simbahan”?

Ang pamatuod sa kasaysayan tin-aw: Ang pagtulon-ang Trinidad maoy usa ka pagbulag sa kamatuoran, nga usa ka pagtalikod niana.

[Blurb sa panid 8]

‘Ang ikaupat nga siglong pagtuo sa Trinidad maoy pagbulag sa unang Kristohanong pagtulon-an.’​—The Encyclopedia Americana

[Kahon sa panid 9]

“Ang Trinidad sa Dagkong mga Diyos”

Daghang mga siglo una pa sa panahon ni Kristo, may mga tinagutlo, o mga trinidad, sa mga diyos sa karaang Babilonya ug Asirya. Ang Pranses nga “Larousse Encyclopedia of Mythology” mipaila sa usa sa maong trinidad sa maong dapit sa Mesopotamia: “Ang uniberso gibahin sa tulo ka rehiyon nga ang matag usa niana nahimong dominyo sa usa ka diyos. Ang bahin ni Anu mao ang langit. Ang yuta gihatag kang Enlil. Si Ea nahimong magmamando sa katubigan. Sa tingob sila mao ang trinidad sa Dagkong mga Diyos.”

[Kahon sa panid 12]

Hindu nga Trinidad

Ang librong “The Symbolism of Hindu Gods and Rituals” nagaingon mahitungod sa usa ka Hindu nga trinidad nga naglungtad kasiglohan una ni Kristo: “Si Siva maoy usa sa mga diyos sa Trinidad. Siya giingon nga mao ang diyos sa kalaglagan. Ang laing duha ka diyos mao si Brahma, ang diyos sa kalalangan ug si Vishnu, ang diyos sa mentenasyon. . . . Sa pagpaila nga kining tulo ka palakaw maoy usa ug sama ang tulo ka diyos gitingob sa usa ka dagway.”​—Gipatik ni A. Parthasarathy, Bombay.

[Hulagway sa panid 8]

“Si Constantino walay paninugdang pagsabot sa mga pangutana nga gisukna sa Gregong teolohiya.”—A Short History of Christian Doctrine

 [Mga hulagway sa panid 10]

1. Ehipto. Trinidad nga si Horus, Osiris, Isis, 2ng milenyo W.K.P.

2. Babilonya. Trinidad nga si Ishtar, Sin, Shamash, 2ng milenyo W.K.P.

3. Palmyra. Trinidad sa diyos nga bulan, Ginoo sa Kalangitan, diyos nga adlaw, c. 1ng siglo K.P.

4. India. Trinidad sa Hindu nga pagkadiyos, c. 7ng siglo K.P.

5. Kampuchea. Trinidad sa Budhistang pagkadiyos, c. 12ng siglo K.P.

6. Norway. Trinidad (Amahan, Anak, balaang espiritu), c. 13ng siglo K.P.

7. Pransiya. Trinidad, c. 14ng siglo K.P.

8. Italya. Trinidad, c. 15ng siglo K.P.

9. Alemanya. Trinidad, c. 19ng siglo K.P.

10. Alemanya. Trinidad, 20ng siglo K.P.