Kapitulo 6

Naunsa ba Kining Akong Lawas?

“Kusog kaayo ang akong pagtubo. Bisag nalipay ko nga mitubo ko, naglagot ko kay sige kong pamikogan!”​—Paul.

“Nahibalo ka nga nagbag-o ang imong lawas, ug nanghinaot ka nga walay makamatikod. Dayon dihay tawo nga walay tuyo nga pasakitan ka nga miingon nga dako kag bat-ang​—ug nanglipaghong ka!”​—Chanelle.

NAKASULAY ka na bag balhin ug puyo uban sa imong pamilya sa laing lugar? Gilisdan ka sa bag-ong kahimtang, dili ba? Imong gibiyaan ang tanang butang nga pamilyar ka​—ang imong balay, imong eskuylahan, ug imong mga higala. Tingali dugay-dugay pod una ka nakapahiangay sa lugar nga imong gibalhinan.

 Sa magkatin-edyer ka​—ang yugto sa kinabuhi nga ang imong lawas magkahingkod—​masinatian mo ang usa sa dagkong mga kausaban sa kinabuhi. Sa laing pagkasulti, mora kag mibalhin sa laing lugar. Nalipay ka, dili ba? Apan sa magkahingkod ka dili ka makasabot sa imong bation ug tingali maglisod ka sa pagpahiangay. Unsay mahitabo niining makalipay apan magubot nga panahon sa imong kinabuhi?

Kausaban sa Lawas sa mga Babaye

Daghag kausaban ang imong lawas sa magkatin-edyer ka. Ang ubang mga kausaban dayag nga makita. Pananglitan, ang hormone mopatubo sa balhibo diha sa dapit sa kinatawo. Dugang pa, makamatikod ka nga nagkadako ang imong suso, bat-ang, paa, ug sampot. Ang imong pormag-bata nga lawas anam-anam nga nagkakorte. Dili kini angay kabalak-an​—normal kini. Ug ebidensiya kini nga ang imong lawas nangandam sa panahon nga mahimo ka na unyang inahan!

Sa magkadalagita ka, magsugod ka sa pagregla. Kon dili ka makaandam, kining dakong kausaban sa imong kinabuhi makahadlok. “Nakuratan gyod ko dihang nagsugod ako pagregla,” nahinumdom si Samantha. “Gihugawan ako sa akong kaugalingon. Nanguskos kog maayo sa akong lawas sa naligo ako ug gibidlian ko sa akong kaugalingon. Nahadlok kaayo ako nga naghunahuna nga reglahon ako matag bulan sulod sa daghang tuig!”

Apan hinumdomi nga ang pagregla kada bulan nagpakita nga nagkaugmad ang imong mga katakos sa pagsanay.  Bisag nagkinahanglan pag daghang tuig una ka maandam ingong inahan, ikaw anam-anam nga mahimong hingkod nga babaye. Bisan pa niana, sa magsugod ka ug regla, dili ka makasabot sa imong bation. “Ang kinagrabehan sa tanan mao kanang pag-usab-usab sa imong buut,” miingon si Kelli. “Makalagot kaayo kay tibuok adlaw malipayon kaayo ko, unya kalit lang pagkagabii magsige kog hilak.”

Kon mao kanay imong gibati karon, pailob lang. Maanad ka ra sa ulahi. Ang 20-anyos nga si Annette miingon: “Nahinumdom ko nga nadawat ra nako sa ulahi nga kinahanglang moagi gayod ako niini nga kausaban aron mahimo akong hingkod nga babaye ug nga gihatagan ako ni Jehova niini nga gasa sa pagsanay. Dugay akong nakadawat niini, ug naglisod ang ubang mga dalagita sa pagdawat niini; apan madawat ra nimo kini nga mga kausaban.”

Mao na ba kanay nagakahitabo sa imong lawas? Isulat sa ubos ang imong mga pangutana bahin sa mga kausaban nga imong naeksperyensiyahan karon.

․․․․․

Kausaban sa Lawas sa mga Lalaki

Kon bayongbayong ka, ang pagkahimong hingkod dunay dakong epekto sa imong panagway. Pananglitan, ang imong panit tingali lanahon kanunay, nga maoy makaingon sa mga bugas ug blackheads. * “Makalagot kaayo kining mga bugasa,” miingon ang 18-anyos nga si Matt. “Wala ka na lay laing atubangon  kondili ang imong nawong nga naputos sa bugas​—magkabuang kag pangitag paagi sa pagwagtang niini. Ambot lang kon mawala pa ba ni o magkabuslot-buslot ba ning akong aping o lainan ba ang mga tawo sa akong nawong.”

Apan duna usay maayong kausaban nga mahitabo sa imong lawas. Tingali makamatikod ka nga nagkadako ug nagkakusgan ka ug nga ang imong abaga nagkalapad. Sa magkatin-edyer ka, motubo ang mga balhibo sa imong bitiis, dughan, nawong, ug ilok. Hinuon, balhiboon ka man o dili, kini walay kalabotan sa imong pagkalalaki kondili depende kini sa imong kaliwat.

Sanglit niining panahona dili tanang bahin sa imong lawas dungang motubo, bakikawan ka sa imong kaugalingon. “Mora kog tikling tan-awon,” miingon si Dwayne. “Nagwangkig lang ko!”

Sa magkatin-edyer ka ang imong tingog anam-anam nga motibuok. May mga higayon nga maulaw ka kay ang imong tingog motagning ug mopiyaos lag kalit. Apan ayawg kabalaka. Ang imong tingog maulian ra. Mas maayo kon ipaagi na lag pasiaw ang pag-usab-usab sa imong tingog aron mamenos-menosan ang imong kaulaw.

Sa dihang bug-os nang maugmad ang imong sistema sa pagsanay, ang imong kinatawo  modako ug tuboan kinig balhibo. Magsugod usab kinig himog tulos. Kini nga pluwido dunay milyon-milyong gigming kaayong mga binhi nga mogula dihang makigsekso. Kining binhia motapo sa binhi sa babaye ug motubo diha sa tagoangkan nga mahimong bata.

Ang tulos modaghan diha sa imong lawas. Ang uban niini suhopon ra sa lawas, apan usahay, ang uban ipagawas sa lawas samtang natulog ka. Normal kining paggawas sa imong tulos. Ang Bibliya naghisgot gani bahin niini. (Levitico 15:16, 17) Kini nagpakita nga ang imong sistema sa pagsanay nag-obra na ug nga ikaw nagkahingkod na nga lalaki.

Mao na ba kanay nagakahitabo sa imong lawas? Isulat sa ubos ang imong mga pangutana bahin sa mga kausaban nga imong naeksperyensiyahan karon.

․․․․․

Pagsagubang sa Bag-ong mga Pagbati

Sa dihang bug-os nang maugmad ang sistema sa pagsanay, ang mga lalaki ug babaye magsugod nag kaibog. “Sa bayong-bayong na ako, nakaamgo ko nga daghan kaayo ang guwapa,” matod ni Matt. “Napalaw lang ko kay dili pa ko pwedeng makigtrato niadtong tungora kay bata pa ko.” Ang kapitulo 29 ning maong libro detalyadong naghisgot niining bahina sa pagtubo. Sa pagkakaron kinahanglang mahibalo ka nga importanteng makakat-on ka sa pagkontrolar sa imong gana sa pagpakigsekso. (Colosas 3:5) Bisag lisod kini, makahimo ka sa pagkontrolar niini!

 Dunay ubang mga pagbati nga kinahanglan nimong sagubangon sa magkatin-edyer ka. Pananglitan, maglagot ka dayon sa imong kaugalingon. Kanunay sab kang mobatig kamingaw ug sobrang kaguol. Niini nga mga kahimtang, maayong makigsulti ka sa imong ginikanan o sa usa ka kasaligang hamtong. Isulat ang ngalan sa hamtong nga imong kasuginlan sa imong gibati.

․․․․․

Ang Labing Importanteng Bahin sa Pagtubo

Ang labing importanteng bahin sa imong pagtubo dili ang imong gitas-on, korte sa lawas, o dagway, kondili ang imong pagkatawo​—imong hunahuna, emosyon ug labaw sa tanan, ang imong espirituwalidad. Si apostol Pablo miingon: “Sa dihang ako bata pa, ako nagasulti ingon sa usa ka bata, naghunahuna ingon sa usa ka bata, nangatarongan ingon sa usa ka bata; apan karon nga ako hingkod na, ako nang giwagtang ang mga kinaiya sa usa ka bata.” (1 Corinto 13:11) Klaro kaayo ang leksiyon. Dili igo nga hamtong kang tan-awon. Kinahanglang makakat-on ka sa paglihok, pagsulti, ug paghunahuna sama sa usa  ka hamtong. Ayaw kaayog kabalaka sa kon unsay nagakahitabo sa imong lawas nga mapasagdan na lang hinuon nimo ang imong pagkatawo!

Hinumdomi usab nga ang Diyos “nagatan-aw sa kasingkasing.” (1 Samuel 16:7) Ang Bibliya nag-ingon nga si Haring Saul taas ug ambongan, apan pakyas siya ingong hari ug ingong tawo. (1 Samuel 9:2) Sa laing bahin, si Zaqueo ‘gamayng tawo’ apan duna siyay igong kalig-on sa pagbag-o sa iyang kinabuhi ug nahimong tinun-an ni Jesus. (Lucas 19:2-10) Tin-aw nga ang importante mao ang pagkatawo.

Sa pagkatinuod, dili mahimong dali-dalion o langan-langanon ang proseso sa pagtubo sa luwas nga paagi. Busa imbes kapungtan ug kahadlokan kini nga mga kausaban, dawata na lang kini nga walay langas​—ug ipaagi na lang kini ug pasiaw. Ang mga kausaban sa yugto sa pagkatin-edyer dili usa ka sakit, ug dili lang ikaw ang makaagi niana. Ug makasalig ka nga dili gayod ka mamatay niana. Sa dihang molurang na ang maunoson nga yugto sa pagkatin-edyer, ikaw hingkod na gayod!

SA SUNOD NGA KAPITULO

Komosta kon inigtan-aw nimo sa samin wala ka makaangay sa imong nakita? Sa unsang paagi makabaton kag timbang nga panglantaw sa imong panagway?

[Footnote]

TEKSTO

“Pagadayegon ko ikaw tungod kay sa makalilisang nga paagi ako katingalahan nga pagkabuhat.”​—Salmo 139:14.

SUGYOT

Sa magkaugmad ang imong lawas, ayaw pagsul-ob ug mga estilo sa sinina nga makapukawg kailibgon. Kinahanglang magmakasaranganon ug magmaligdong ka sa imong pamesti.​—1 Timoteo 2:9.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang yugto sa pagtubo ngadto sa pagkahingkod magsugod sa pangedarong otso anyos o sa tunga-tunga sa pagkatin-edyer. Normal lang nga ang uban sayo magsugod ug ang uban ulahi.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Sa magkahingkod ako, kini ang kinaiya nga kinahanglan nakong pauswagon: ․․․․․

Kini ang akong himoon aron maatiman ang akong espirituwal nga pag-uswag: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Nganong lisod kaayong sagubangon ang mga kausaban sa imong lawas ug emosyon sa magkatin-edyer ka?

● Unsa ang kinalisdan niining maong mga kausaban?

● Nganong morag mobugnaw ang imong gugma sa Diyos sa magkatin-edyer ka, apan unsay imong himoon aron dili kana mahitabo?

[Blurb sa panid 61]

“Daghan kaayog kausaban sa lawas ang mahitabo dihang magkatin-edyer ka, ug dili ka makaseguro kon unsa pa nga mga kausaban ang mahitabo sa imong lawas. Apan sa magkadako ka, makakat-on ka ra sa pagdawat niini nga mga kausaban.”​—Annette

 [Hulagway sa panid 63, 64]

Unsaon Nako Pagpakigsulti Kang Papa o Kang Mama Bahin sa Sekso?

“Kon duna akoy pangutana bahin sa sekso, di ko mangutana sa akong ginikanan.”​—Beth.

“Wa koy kaisog sa pagpangutana bahin niana.”​—Dennis.

Kon parehas ka kang Beth o Dennis malisdan gyod ka. Gusto kang mahibalo bahin sa sekso, apan managana ka sa pagpangutana sa mga tawo nga nahibalo bahin niini​—ang imong ginikanan! Daghan kag gikabalak-an:

Unsa kahay hunahunaon sa akong ginikanan bahin nako?

“Dili ko gustong dudahan ko nila kay nangutana ko.”​—Jessica.

“Gusto nila nga magpabilin kang batan-on ug inosente hangtod sa hangtod, ug para nila daw di ka na inosente kon maghisgot ka bahin niana.”​—Beth.

Unsa kahay ilang reaksiyon?

“Mahadlok ko basig maghunahuna dayog daotan ang akong ginikanan ug sermonan ko.”​—Gloria.

“Ang akong ginikanan dili makatago sa ilang gibati, busa mahadlok kong makakita sa ilang dagway nga nahigawad. Wala pa gani ko makahuman ug sulti, tingali ang akong papa naghunahuna na kon unsay ipangasaba kanako.”​—Pam.

Saypon kaha nilag sabot ang akong pagpangutana?

“Tingalig mosinghag dayon sila ug magpusot-pusot silag pangutana, ‘Natental ka bang makigsekso?’ o ‘Gipuwersa ka ba sa imong mga higala?’ Apan tingali kuryoso ka lang kon unsa ang pagpakigsekso.”​—Lisa.

“Dili madrowing ang nawong ni papa dihang duna koy mahisgotang lalaki. Iya dayon akong tambagan bahin sa sekso. Para miingon ra ko nga guwapo tong lalakiha. Wa koy giingon nga gusto na kong magminyo o makigsekso ko!’”​—Stacey.

  Sa tinuod lang, ang imong mga ginikanan tingali lainan usab nga makighisgot kanimo bahin sa sekso! Tingali mao kanay hinungdan nga diha sa usa ka surbi, 65 porsiyento sa mga ginikanan nag-ingon nga nakigsulti sila sa ilang mga anak bahin sa sekso, apan 41 porsiyento lang sa ilang mga anak ang makahinumdom nga nakigsulti kanila ang ilang mga ginikanan bahin niini.

Tingali ang imong ginikanan nanagana sa pagpakigsulti bahin sa sekso. Kasagaran tungod kana kay ang ilang mga ginikanan wala usab makigsulti kanila bahin niini! Bisag unsa pay katarongan, sabta na lang ang imong ginikanan. Kon ikay mouna sa paghisgot bahin niini, ikaw ug ang imong ginikanan parehong makabenepisyo. Sa unsang paagi?

Kon Unsaon Pagsugod sa Pagpakigsulti

Ang imong ginikanan daghag nahibaloan ug daghag ikatambag bahin sa sekso. Kinahanglan lang nga mahibalo ka kon unsaon pagsugod sa pagpakigsulti. Sulayi kini:

1 Isulti nga nahadlok ka sa pagpangutana bahin niini. “Nahadlok ko sa pagpakigsulti nimo bahin niini kay basin maghunahuna ka nga . . .”

2 Dayon isulti sa imong amahan o inahan kon nganong makigsulti ka kaniya. “Apan duna koy pangutana, ug gusto ko nga ikay motubag, dili ang ubang tawo.”

3 Unya pangutan-a siya. “Ang akong pangutana mao ni . . .”

4 Human sa inyong panagsultihay, paneguroa nga makapangutana ka pa niya pag-usab. “Kon duna pa koy gustong ipangutana, pwede ba kong makig-estorya kanimo sa sunod?”

Nahibalo ka nga mosugot ang imong amahan o inahan, apan kon makadungog ka mismo gikan kanila nga dili sila supak nga mangutana ka pag-usab, dili ka na maglisod sa pagduol kanila sa sunod. Busa sulayi kini! Basig parehas ra mog hunahuna ni Trina nga karon 24 anyos na. Siya miingon: “Sa dihang nag-estorya mi sa akong mama bahin niini, nahinumdom ko nga nanagana ako sa pagpakig-estorya kaniya. Apan karon nalipay ko nga prangka kaayo si mama. Tungod niadto, napalayo ako sa kadaot!”

[Hulagway sa panid 59]

Ang imong pagbiya sa pagkabata kaamgid sa imong pagbalhin ug puyo​—apan makapahiangay ka ra