Kapitulo 3

Kristohanong mga Saksi ni Jehova sa Unang Siglo

“KAMO mahimong akong mga saksi . . . hangtod sa kinalay-ang bahin sa yuta.” (Buh. 1:8) Pinaagi niadtong mga pamilinbilin, si Jesus nagsugo sa iyang mga tinun-an nga mahimong mga saksi. Apan mga saksi ni kinsa? “Akong mga saksi,” pamulong ni Jesus. Kini bang mga pulonga nagkahulogan nga sila dili mahimong mga saksi ni Jehova? Dili gayod!

Sa pagkatinuod, ang mga tinun-an ni Jesus gihatagag pribilehiyo nga sukad walay kasama​—nga mahimong mga saksi ni Jehova ug ni Jesus. Ingong matinumanong mga Hudiyo, ang unang mga tinun-an ni Jesus mga saksi nang daan ni Jehova. (Isa. 43:​10-12) Apan karon sila mosaksi usab labot sa hinungdanong papel ni Jesus sa pagbalaan sa ngalan ni Jehova pinaagi sa Iyang Mesiyanikong Gingharian. Mao nga ang ilang pagpanaksi kang Jesus maoy alang sa paghimaya kang Jehova. (Roma 16:​25-27; Filip. 2:​9-11) Sila nagsaksi nga si Jehova wala magbakak, nga human sa kapig 4,000 ka tuig siya sa kataposan nakapatindog sa dugayng-gisaad nga Mesiyas, o Kristo!

Ang Kristohanong mga saksi ni Jehova sa unang siglo gikahatagan usab ug walay kasamang kaakohan​—usa nga nahasandig diha sa tinuod nga mga Kristohanon hangtod karong adlawa.

“Panglakaw . . . Paghimog mga Tinun-an”

Human sa pagkabanhaw ni Jesus gikan sa mga patay, siya nagpakita sa iyang mga tinun-an nga nanagtapok sa usa ka bukid sa Galilea. Didto, si Jesus naglaraw sa ilang kaakohan: “Busa panglakaw ug paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran, nga magabawtismo kanila sa ngalan sa Amahan ug sa Anak ug sa balaang espiritu, nga magatudlo kanila sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo. Ug, tan-awa! ako magauban kaninyo sa tanang adlaw hangtod sa kataposan sa sistema sa mga butang.” (Mat. 28:​19, 20) Hunahunaa kon unsay nalambigit niining bug-at nga sangon.

“Panglakaw,” sulti ni Jesus. Apan ngadto kang kinsa? Ngadto sa “katawhan sa tanang kanasoran.” Kini usa ka bag-ong sugo, nga ilabinang mahagiton alang sa mga Hudiyong magtutuo. (Itandi ang Buhat 10:​9-16, 28.) Una pa sa adlaw ni Jesus, ang mga Hentil giabiabi sa dihang sila miadto sa Israel tungod sa kaikag sa tinuod nga pagsimba. (1 Hari 8:​41-43) Sayo sa iyang ministeryo, si Jesus nagsulti sa mga apostoles sa “paglakaw, pagwali,” apan ngadto lamang “sa nangawalang mga karnero sa banay ni Israel.” (Mat. 10:​1, 6, 7) Karon, sila gisugo sa pag-adto sa katawhan sa tanang kanasoran. Alang sa unsang katuyoan?

 “Paghimog mga tinun-an,” sugo ni Jesus. Oo, ang iyang mga tinun-an gisangonan sa paghimog tinun-an sa uban. Unsa ang naapil niini? Ang tinun-an maoy tumutuon, usa nga natudloan​—hinunoa dili lang basta tinun-an, kondili usa ka sumusunod. Ang tinun-an nagadawat sa awtoridad ni Jesus dili lamang sa pansulod pinaagig pagtuo kaniya kondili sa panggawas pinaagi sa pagsugot kaniya. Sumala sa Theological Dictionary of the New Testament, ang Gregong pulong gihubad ug “tinun-an” (ma·the·tesʹ) “nagpasabot sa paglungtad sa personal nga kalabotan nga nagaumol sa tibuok kinabuhi sa usa nga gibatbat ingong [usa ka tinun-an].”

“Nga magatudlo kanila,” dugang ni Jesus, “sa pagtuman sa tanang butang nga akong gisugo kaninyo.” Sa pag-ugmad ug personal nga kalabotan ngadto kang Jesus, ang usa kinahanglang matudloan sa “pagtuman sa tanang butang” nga gisugo ni Kristo, lakip ang iyang sugo sa pagwali sa “maayong balita sa gingharian.” (Mat. 24:14) Niining paagiha lamang nga ang usa mahimong tinun-an diha sa tinuod nga kahulogan sa pulong. Ug sila lamang nga nagdawat sa pagtulon-an ug nahimong tinuod nga mga tinun-an ang mabawtismohan.

“Ako magauban kaninyo,” pasalig kanila ni Jesus, “sa tanang adlaw hangtod sa kataposan sa sistema sa mga butang.” Ang pagtulon-an ni Jesus kanunay nga may kapadapatan, wala masukad mabiyai sa panahon. Sa maong pasikaranan, ang mga Kristohanon hangtod gayod karong adlawa nailalom sa kaakohan sa paghimog mga tinun-an sa uban.

Usa ka may-tulobagon nga sangon ang gihatag sa mga sumusunod ni Kristo, nga mao, ang paghimog-tinun-an nga buluhaton diha sa tanang nasod. Ugaling, sa paghimog mga tinun-an ni Kristo, sila kinahanglang magpamatuod labot sa ngalan ug Gingharian ni Jehova, tungod kay kana ang gibuhat sa ilang Sulondan, si Jesus. (Luc. 4:43; Juan 17:26) Sila nga nanagdawat sa pagtulon-an ni Kristo ug nahimong mga tinun-an sa ingon nahimong Kristohanong mga saksi ni Jehova. Ang pagkahimong saksi ni Jehova dili na kay gumikan sa pagkatawo​—diha sa Hudiyong nasod​—apan gumikan sa pagpili nga mahimong usa ka saksi. Silang nangahimong mga saksi nagpili tungod kay sila nahigugma kang Jehova ug tiunay nga buot magpasakop sa iyang soberanong pagmando.​—1 Juan 5:3.

Apan ang Kristohanong mga saksi ni Jehova sa unang siglo nagtuman ba sa ilang buluhaton sa pag-alagad ingong mga saksi sa Diyos ug ni Kristo ug sa ‘paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran’?

“Hangtod sa Kinalay-ang Bahin sa Yuta”

Dili dugay pagkatapos mahatagan ang iyang mga tinun-an sa ilang katungdanan, si Jesus mibalik ngadto sa langitnong puloy-anan sa iyang Amahan. (Buh. 1:​9-11) Napulo ka adlaw sa ulahi, sa adlaw sa Pentekostes 33 K.P., ang masangkarong buluhaton sa paghimog tinun-an nagsugod.  Si Jesus nagbubo sa gikasaad nga balaang espiritu diha sa iyang nagahulat nga mga tinun-an. (Buh. 2:​1-4; itandi ang Lucas 24:49 ug Buhat 1:​4, 5.) Kini nagpuno kanila ug kasibot sa pagwali mahitungod sa nabanhawng Kristo ug sa iyang umaabot nga pagbalik diha sa gahom sa Gingharian.

Subay sa mga tugon ni Jesus, kadtong unang-siglo nga mga tinun-an nagsugod sa ilang pagpanaksi mahitungod sa Diyos ug kang Kristo dinha mismo sa Jerusalem. (Buh. 1:8) Nga nanguna, sa Piyesta sa Pentekostes, si apostol Pedro “bug-os nga nagpamatuod” ngadto sa kaliboan ka Hudiyo nga nagsaulog gikan sa daghang kanasoran. (Buh. 2:​5-11, 40) Sa wala madugay ang gidaghanon sa nanagtuo sa mga lalaki lamang maoy mga 5,000. (Buh. 4:4; 6:7) Sa ulahi, ngadto sa mga Samaritano, si Felipe nagpahayag sa “maayong balita sa gingharian sa Diyos ug sa ngalan ni Jesu-Kristo.”​—Buh. 8:12.

Apan may daghan pang dugang buluhaton. Sugod sa 36 K.P., tungod sa pagkakabig ni Cornelio, usa ka walay-sirkunsisyon nga Hentil, ang maayong balita nagsugod sa pagkatap ngadto sa dili-Hudiyong katawhan sa tanang nasod. (Buh., kap. 10) Sa pagkamatuod, tulin kaayo ang pagkatap niini nga sa mga 60 K.P., si apostol Pablo nakapamulong nga ang maayong balita “nawali na sa tanang binuhat ilalom sa langit.” (Col. 1:23) Mao nga, sa hinapos sa unang siglo, ang matinumanong mga sumusunod ni Jesus nakahimo nag mga tinun-an sa katibuk-an sa Empiryo sa Roma​—sa Asia, Uropa, ug Aprika!

Sanglit ang Kristohanong mga saksi ni Jehova sa unang siglo nakalampos ug dako sa ingon ka mubong panahon, ang mga pangutana mobangon: Sila ba organisado? Kon mao, sa unsang paagi?

Organisasyon sa Kristohanong Kongregasyon

Sukad sa panahon ni Moises paunahan, ang Hudiyong nasod anaa sa walay kasamang kahimtang​—kini nagsilbing kongregasyon sa Diyos. Kanang kongregasyona maoy maayong pagkaorganisar sa Diyos ubos sa mga edarang lalaki, mga pangulo, mga maghuhukom, ug opisyales. (Jos. 23:​1, 2) Apan ang Hudiyong nasod nawad-an sa iyang pinaborang kahimtang tungod kay iyang gisalikway ang Anak ni Jehova. (Mat. 21:​42, 43; 23:​37, 38; Buh. 4:​24-28) Sa Pentekostes 33 K.P., ang Kristohanong kongregasyon sa Diyos nagpuli sa kongregasyon sa Israel. a Sa unsang paagi kining Kristohanong kongregasyon naorganisar?

Sa adlaw mismo sa Pentekostes, ang mga tinun-an “nagtugyan na sa ilang kaugalingon sa pagtulon-an sa mga apostoles,” nagtimaan nga sila nagsugod sa panaghiusa nga pinasikad sa pagtulon-an. Sukad nianang unang adlawa, sila nagtigom “nga nagkauyon.” (Buh. 2:​42, 46) Samtang ang paghimog-tinun-an nga buluhaton nagakaylap, ang mga kongregasyon sa mga magtutuo mingsugod sa pagkaporma, una sa Jerusalem ug unya gawas sa Jerusalem. (Buh. 8:1; 9:31; 11:​19-21; 14:​21-23) Ilang nabatasan ang pagtigom sa publikong mga dapit ug usab sa pribadong mga balay.​—Buh. 19:​8, 9; Roma 16:​3, 5; Col. 4:15.

 Unsa ang nakapugong sa nagauswag Kristohanong kongregasyon gikan sa pagkahimong dili-suod nga asosasyon sa independenteng lokal nga mga kongregasyon? Sila nahiusa ubos sa usa ka Pangulo. Sukad sa sinugdan, si Jesu-Kristo ang tinudlong Ginoo ug Ulo sa kongregasyon, ug siya giila nga ingon niana sa tanang kongregasyon. (Buh. 2:​34-36; Efe. 1:22) Gikan sa mga langit, si Kristo aktibong nagtultol sa mga kalihokan sa iyang kongregasyon sa yuta. Sa unsang paagi? Pinaagi sa balaang espiritu ug mga manulonda, nga gipagamit kaniya ni Jehova.​—Buh. 2:33; itandi ang Buhat 5:​19, 20; 8:26; 1 Ped. 3:22.

Si Kristo may lain pang butang nga magamit alang sa pagpadayon sa panaghiusa sa Kristohanong kongregasyon​—usa ka makitang nagamandong lawas. Sa sinugdanan, ang nagamandong lawas giapilan sa matinumanong mga apostoles ni Jesus. Sa ulahi, kini naglakip sa ubang edarang mga lalaki sa kongregasyon sa Jerusalem ingon man usab ni apostol Pablo, bisan tuod siya wala magpuyo sa Jerusalem. Ang matag kongregasyon nag-ila sa awtoridad niining sentral nga lawas sa edarang mga lalaki ug nagsalig niana alang sa pagtultol sa dihang ang organisasyonal o doktrinal nga mga isyu motungha. (Buh. 2:42; 6:​1-6; 8:​14-17; 11:22; 15:​1-31) Unsa ang sangpotanan? “Mao nga, sa pagkatinuod, ang mga kongregasyon nagpadayon nga nalig-on diha sa pagtuo ug sa pagtubo sa gidaghanon adlaw-adlaw.”​—Buh. 16:​4, 5.

Ang nagamandong lawas, ubos sa pagtultol sa balaang espiritu, nagdumala sa pagtudlo sa mga magtatan-aw ug mga katabang, ang ministeryal nga mga alagad, aron sa pag-atiman sa matag kongregasyon. Mao kini ang mga lalaki nga nakakab-ot sa espirituwal nga kuwalipikasyon nga gipadapat sa tanang kongregasyon, dili lamang mga sukdanan nga gihikay diha sa lokal. (1 Tim. 3:​1-13; Tito 1:​5-9; 1 Ped. 5:​1-3) Ang mga magtatan-aw giawhag sa pagsunod sa Kasulatan ug sa pagpasakop sa paggiya sa balaang espiritu. (Buh. 20:28; Tito 1:9) Ang tanan diha sa kongregasyon ginadasig nga ‘magmasinugtanon kanila nga nagapanguna.’ (Heb. 13:17) Niining paagiha ang panaghiusa napadayon dili lamang sulod sa matag kongregasyon apan usab sulod sa Kristohanong kongregasyon sa katibuk-an.

Bisan tuod ang pipila ka lalaki may bug-at nga mga katungdanan, walay klero-layko nga kalainan taliwala sa unang-siglo nga Kristohanong mga saksi ni Jehova. Silang tanan managsoon; may usa lamang ka Pangulo, ang Kristo.​—Mat. 23:​8, 10.

Mailhan Pinaagig Balaang Pamatasan ug Gugma

Ang pamatuod sa unang-siglo nga mga saksi ni Jehova dili limitado sa “bunga sa mga ngabil.” (Heb. 13:15) Ang pagkatinun-an nag-umol sa tibuok kinabuhi sa usa ka Kristohanong saksi. Busa, dili lang kay kadtong mga Kristohanon nagpahayag sa ilang mga pagtuo apan ang ilang mga tinuohan nakapausab sa ilang mga kinabuhi. Ilang gihukas ang daang personalidad uban sa iyang makasasalang mga buhat ug nanlimbasog sa pagsul-ob sa ilang kaugalingon ug bag-ong personalidad nga gilalang sumala sa kabubut-on sa Diyos. (Col. 3:​5-10) Sila matinud-anon ug tim-os, maingon usab mga kugihan ug kasaligan. (Efe. 4:​25, 28) Sila hinlo sa moral​—ang seksuwal nga imoralidad hingpit nga gidili. Ingon man sa paghubog ug idolatriya. (Gal. 5:​19-21) Mao nga, sa maayong katarongan, ang  Kristiyanidad nailhang “Ang Dalan,” usa ka dalan o paagi sa pagkinabuhi nga nasentro dinha sa pagtuo kang Jesus, nga nagsunod ug suod sa iyang mga tunob.​—Buh. 9:​1, 2; 1 Ped. 2:​21, 22.

Usa ka hiyas, hinuon, ang milabaw kay sa uban​—gugma. Ang sayong mga Kristohanon nagpasundayag ug mahigugmaong kabalaka alang sa mga panginahanglan sa isigkamagtutuo. (Roma 15:26; Gal. 2:10) Sila naghigugmaay sa usag usa dili sama sa ilang kaugalingon kondili labaw pa kay sa ilang kaugalingon. (Itandi ang Filipos 2:​25-30.) Sila andam gani nga mamatay alang sa usag usa. Apan kini dili kahibulongan. Dili ba si Jesus andam nga magpakamatay alang kanila? (Juan 15:13; itandi ang Lucas 6:40.) Siya nakasulti sa iyang mga tinun-an: “Ako nagahatag kaninyo ug bag-ong sugo, nga kamo maghigugmaay ang usa sa usa; maingon nga ako nahigugma kaninyo, aron kamo maghigugma ang usa sa usa. Pinaagi niini ang tanan mahibalo nga kamo akong mga tinun-an, kon kamo maghigugmaay ang usa sa usa.” (Juan 13:​34, 35) Si Kristo nagsugo nga ang iyang mga sumusunod magpakita sa maong nagasakripisyo-sa-kaugalingon nga gugma; ug kining sugoa sa suod gibantayan sa iyang unang-siglo nga mga tinun-an.​—Mat. 28:20.

“Dili Bahin sa Kalibotan”

Sa pagtuman sa ilang kaakohan sa paghimog mga tinun-an ug sa pagkahimong mga saksi sa Diyos ug ni Kristo, ang unang-siglo nga mga Kristohanon dili makatugot sa ilang kaugalingon nga malinga sa mga kalihokan sa kalibotan; kinahanglan hatagan nilag angayng pagtagad ang gisangon kanila nga buluhaton. Si Jesus sa labing seguro nakahimo sa ingon. Kang Pilato siya miingon: “Ang akong gingharian dili bahin niining kalibotana.” (Juan 18:36) Ug ngadto sa iyang mga tinun-an sa yano siya nag-ingon: “Kamo dili bahin sa kalibotan.” (Juan 15:19) Nan, susama ni Jesus, ang sayong mga Kristohanon nagpabilin nga bulag sa kalibotan; sila wala mag-apil-apil sa politika o mga gubat. (Itandi ang Juan 6:15.) Ni nalit-agan sila sa mga paagi sa kalibotan​—ang maikagong pangagpas niini sa materyal nga mga butang ug ang pagpatuyang sa kalingawan.​—Luc. 12:​29-31; Roma 12:2; 1 Ped. 4:​3, 4.

Tungod kay sila nagpabiling bulag sa kalibotan, ang unang-siglo nga Kristohanong mga saksi maoy linaing katawhan. Asoy sa historyanong si E. G. Hardy diha sa iyang librong Christianity and the Roman Government: “Ang mga Kristohanon maoy mga langyaw ug magpapanaw diha sa kalibotan libot kanila; ang ilang pagkalungsoranon didto sa langit; ang gingharian nga ilang gilantaw dili iya ning kalibotana. Ang misangpot nga kakulang sa kaikag diha sa publikong mga kalihokan usa ka tataw nga kinaiya sa Kristiyanidad sukad pa sa sinugdanan.”

Gilutos Tungod sa Pagkamatarong

“Ang ulipon dili labaw sa iyang agalon,” pasidaan ni Jesus. “Kon ako ilang gilutos, kamo usab ilang pagalutoson.”  (Juan 15:20) Una pa sa iyang kamatayon diha sa kahoy sa pagsakit, si Jesus nag-antos ug hilabihang paglutos. (Mat. 26:67; 27:​26-31, 38-44) Ug sumala sa iyang pasidaan, ang iyang mga tinun-an sa wala madugay nakasinatig susamang pagtratar. (Mat. 10:​22, 23) Apan ngano?

Wala abtig dugay nga ang sayong mga Kristohanon namatikdan sa uban. Sila mga katawhan nga may hataas nga mga prinsipyo sa moralidad ug integridad. Ilang gituman ang paghimog-tinun-an nga buluhaton nga walay lipodlipod ug may kasibot; ingong sangpotanan, sa literal linibo ka tawo ang mingbiya sa bakak relihiyosong mga sistema ug nahimong mga Kristohanon. Kini sila nagdumili sa pag-apil-apil sa kalibotanong mga kalihokan. Sila dili mokuyog sa pagsimba sa emperador. Nan, dili ikatingala nga sila sa madali nahimong tumong sa mapintas nga paglutos nga gipasiugdahan sa bakak relihiyosong mga pangulo ug sa walay-tukmang-kasayoran nga mga pangulo sa politika. (Buh. 12:​1-5; 13:​45, 50; 14:​1-7; 16:​19-24) Kini sila, hinuon, mao lamay mga tawhanong ahente sa tinuod nga maglulutos​—“ang unang serpente,” si Satanas. (Pin. 12:9; itandi ang Pinadayag 12:​12, 17.) Ang iyang tumong? Ang pagsumpo sa Kristiyanidad ug sa iyang maisogong pagpamatuod.

Apan walay bisan unsa nga paglutos ang arang makapatak-om sa mga baba sa unang-siglo nga Kristohanong mga saksi ni Jehova! Sila nakadawat sa sugo sa pagwali gikan sa Diyos pinaagi ni Kristo, ug sila determinado sa pagsugot sa  Diyos inay sa mga tawo. (Buh. 4:19, 20, 29; 5:​27-32) Sila nagsalig sa kusog ni Jehova, malaomon nga siya magaganti sa iyang matinumanong mga saksi tungod sa ilang paglahutay.​—Mat. 5:10; Roma 8:​35-39; 15:5.

Ang kasaysayan nagapamatuod nga ang paglutos nga gihimo sa mga awtoridad sa Empiryo sa Roma napakyas sa pagpuo sa sayong Kristohanong mga saksi ni Jehova. Saysay ni Josephus, usa ka Hudiyong historyano sa unang siglo K.P.: “Ug ang tribo sa mga Kristohanon, nga gitawag awat ni [Jesus], hangtod karong adlawa [mga 93 K.P.] wala mahanaw.”​—Jewish Antiquities, XVIII, 64 (iii, 3).

Ang talaan sa pamatuod sa Kristohanong mga saksi ni Jehova sa unang siglo sa ingon nagpadayag ug pipila ka tin-aw mailhang mga hiyas: Sila maisogon ug masibotong nagtuman sa sugo kanila sa pagsaksi mahitungod sa Diyos ug ni Kristo ug sa paghimog-tinun-an nga buluhaton; sila adunay organisasyonal nga katukoran diin ang tanan managsoon, walay klero-layko nga kalainan; sila nanaghupot sa hataas nga mga sukdanan sa moralidad ug naghigugmaay sa usag usa; sila nagpabiling bulag sa kalibotanong mga paagi ug mga kalihokan; ug sila gilutos tungod sa pagkamatarong.

Sa hinapos sa unang siglo, hinuon, ang usa ka nahiusang Kristohanong kongregasyon gihulga sa usa ka grabe ug malimbongon nga kapeligrohan.

[Footnote]

[Blurb sa panid 26]

Ang bag-ong mga tinun-an mahimong, dili lang magtutuo, apan matinumanong mga sumusunod

[Blurb sa panid 27]

Ang pagkahimong saksi ni Jehova dili na gumikan sa pagkatawo kondili gumikan sa pagpili

[Blurb sa panid 28]

Sa pagkatapos sa unang siglo, ang Kristohanong mga saksi ni Jehova nakahimo nag mga tinun-an sa Asia, Uropa, ug Aprika!

[Blurb sa panid 29]

Walay klero-layko nga kalainan taliwala sa unang-siglo nga mga Kristohanon

[Kahon sa panid 27]

Ang Kristiyanidad Mikaylap Pinaagig Masibotong Pagwali

Kay hinalingan sa kasibot nga dili mapalong, ang sayo nga mga Kristohanong saksi ni Jehova migamit sa kinadak-ang kusog sa paghatag ug labing makaylapon nga pagmantala sa maayong balita. Si Edward Gibbon, diha sa “The Decline and Fall of the Roman Empire,” nag-asoy nga ang “kasibot sa mga Kristohanon . . . nagpakaylap kanila sa matag probinsiya ug halos sa matag siyudad sa empiryo [Roma].” Matud ni Propesor J. W. Thompson diha sa “History of the Middle Ages”: “Ang Kristiyanidad mikaylap sa talagsaong gikusgon latas sa Romanhong kalibotan. Pag-abot sa tuig 100 tingali matag probinsiya nga kasikbit sa Mediteranyo may Kristohanong katilingban sulod niana.”

[Kahon sa panid 30]

‘Ang mga Kadaogan sa Kristiyanidad’

Ang gawas-Biblikanhong mga tinubdan nagpamatuod sa maayong pamatasan ug gugma nga nagtimaan sa sayong mga Kristohanon. Ang historyanong si John Lord nag-ingon: “Ang tinuod nga mga kadaogan sa Kristiyanidad makita diha sa paghimog maayong mga tawo niadtong nanagtuo sa iyang mga doktrina. . . . Kita adunay pamatuod sa ilang walay ikasawayng mga kinabuhi, sa ilang dili mapasipalahang mga moral, sa ilang maayong pagkalungsoranon, ug sa ilang Kristohanong mga pamatasan.”​—“The Old Roman World.”

[Hulagway sa panid 31]

Ang sentral nagamandong lawas nagtabang sa pagtaganag pagtultol alang sa mga kongregasyon, apan silang tanan naglantaw kang Kristo ingong ilang usa ka Pangulo

[Hulagway sa panid 32]

Ang sayong mga Kristohanon maoy tumong sa mapintas nga paglutos