Kapitulo 22

Bahin 3​—Mga Saksi Hangtod sa Kinalay-ang Bahin sa Yuta

Ang taho sa tibuok yuta mahitungod sa pagwali sa mensahe sa Gingharian gikan sa 1935 hangtod sa 1945 mabasa sa mga panid 444 hangtod 461. Ang tuig 1935 hinungdanon kaayo tungod kay nianang panahona ang dakong panon sa Pinadayag 7:9 nailhan. May kalabotan sa pagpanigom sa maong grupo, ang mga Saksi ni Jehova nakasabot nga ang Bibliya nagbutang sa ilang atubangan ug usa ka dakong buluhaton kay sa bisan unsang nag-una niana. Sa unsang paagi nila kana gibuhat sa dihang ang mga nasod nagbugno sa Gubat sa Kalibotan II ug ang kadaghanan sa mga nasod nagdili kanila o sa ilang literatura sa Bibliya?

SAMTANG ang mga Saksi ni Jehova nakigbahin sa ilang ministeryo sa katuigang 1930, ang tumong nila mao nga maabot kutob sa mahimo ang daghang tawo sa mensahe sa Gingharian. Kon ilang maila nga may talagsaong interes, ang pipila kanila magpabilin hangtod sa gabii nga magapatin-aw sa mga kamatuoran sa Bibliya ug magatubag sa mga pangutana aron sa pagtagbaw sa mga gutom sa espirituwal. Apan sa kadaghanang kaso, ang mga Saksi mogamit lamang ug mubong presentasyon nga gidesinyo sa pagpukaw sa interes sa mga tagbalay, ug unya ilang pasagdan ang literatura o pinasikad-sa-Bibliya nga mga pakigpulong publiko sa paghimo sa uban. Ang ilang buluhaton mao ang pagpahibalo sa mga tawo, ang pagpugas sa mga binhi sa kamatuoran sa Gingharian.

Dakong Paningkamot Aron Maabot ang Daghang Tawo sa Maayong Balita

Ang buluhaton gihimong dinalian. Pananglitan, sayo niadtong katuigang 1930, sa dihang si Armando Menazzi, sa Córdoba, Argentina, nakabasa sa tin-aw nga pagyagyag sa kamatuoran sa Bibliya diha sa mga pulyeto nga Hell ug Where Are the Dead?, siya milihok dayon. (Sal. 145:20; Eccl. 9:5; Buh. 24:15) Kay natandog sa iyang nakat-onan, ug nadasig sa kasibot nga gipakita ni Nicolás Argyrós, iyang gibaligya ang iyang talyer sa sakyanan aron igugol ang iyang kaugalingon sa pagwali sa kamatuoran ingong payunir. Unya, niadtong sayong katuigan sa 1940, uban sa iyang pagdasig ang mga Saksi sa Córdoba mipalit ug karaang bus, gimontaran ug mga higdaanan, ug gigamit kining maong sakyanan sa pagdalag napulo o kapin pa nga magmamantala sa pagwaling mga panaw nga dangtag usa ka semana, duha ka semana, o gani tulo ka bulan. Samtang kining mga panawa giplano, lainlaing  igsoong mga lalaki ug babaye gikan sa kongregasyon ang gihatagag higayon sa pag-uban. Dihay naasayn nga buluhaton alang sa matag-usa sa grupo​—ang panglimpiyo, pagluto, o pagpangisda ug pagpangayam alang sa pagkaon. Sa labing menos napulo ka probinsiya sa Argentina, kining masibotong grupo nagsangyaw gikan sa balay ngadto sa balay, nga nagkobre sa mga siyudad ingon man sa mga balangay ug nakatag nga mga umahan.

Ang susamang espiritu gipadayag sa natad sa Australia. Nasangyawan nag makadaghan ang daghag populasyon nga mga siyudad sa daplin sa dagat. Apan ang mga Saksi didto nagtinguha usab nga masangyawan ang mga tawo nga nagpuyo sa hilit nga mga dapit. Busa, niadtong Marso 31, 1936, aron maabot ang mga tawo didto sa mga ranso sa karnero ug baka nga nakatag latas sa kabanikanhan, si Arthur Willis ug Bill Newlands nagbiyahe nga midala kanila sa gilay-on nga 19,710 kilometro. Kadaghanan sa ilang giagian, walay kalsada​—mga libaongon lamang nga mga agianan sa kamingawan latas sa walay kahoy nga desyerto uban sa naglagiting kainit niini ug naghaguros nga mga bagyong abog. Apan sila mipadayon. Kon may interesado, ilang ipatokar ang narekord nga Biblikanhong mga diskurso ug magbilin ug literatura. Sa ubang mga higayon, si John E. (Ted) Sewell miuban kanila; ug unya siya miboluntaryo sa pag-alagad sa Habagatan-sidlakang Asia.

Ang teritoryo nga sakop sa sanga sa Sosyedad sa Australia lapas pa sa Australia mismo. Kana naglakip sa Tsina ug sa mga isla ug mga nasod nga mikutay gikan sa Tahiti sa sidlakan hangtod sa Burma (karon Myanmar) sa kasadpan, nga may gilay-ong 13,700 kilometro. Nahasulod nianang dapita mao ang mga lugar sama sa Hong Kong, Indochina (karon Cambodia, Laos, ug Vietnam), ang Netherlands East Indies (nga naglakip sa kaislahan sama sa Sumatra, Java, ug Borneo), New Zealand, Siam (karon Thailand), ug Malaya. Kasagaran ang magtatan-aw sa sanga, si Alexander MacGillivray, nga taga-Scotland, modapit sa masibotong batan-ong payunir ngadto sa iyang opisina, ipakita kaniya ang mapa sa teritoryo sa sanga, ug pangutan-on: ‘Gusto ba nimong magmisyonaryo?’ Unya, mopunting sa usa ka dapit nga  makadiyot ra o wala pa masangyawi, siya mosukna: ‘Gusto ba nimong buksan ang buluhaton niining teritoryoha?’

Sa sayong katuigan sa 1930, ang pipila niining mga payunir nakasangyaw nag dako sa Netherlands East Indies (karon Indonesia) ug Singapore. Niadtong 1935, si Frank Dewar, nga taga-New Zealand, mibiyahe uban sa usa ka grupo niining mga payunir sakay sa Lightbearer hangtod sa Singapore. Unya una pa gayod mopadayon ang sakayan sa amihan-kasadpang baybayon sa Malaya, si Kapitan Eric Ewins miingon: “Unya, Frank, ania na kita. Dinhi lang kutob nga madala ka namo. Gipili nimo nga moadto sa Siam. Kanaog na, ug padayon sa Siam!” Apan si Frank hapit makalimot sa Siam. Nalingaw siya sa iyang pag-alagad uban sa grupo sa sakayan. Karon siya magkinaugalingon na.

Mihapit siya sa Kuala Lumpur hangtod nakatigom siyag igong salapi alang sa nahibilin pang biyahe, apan, samtang didto, naaksidente siya sa kalsada​—usa ka trak ang nakapalagpot kaniya sa iyang bisikleta. Sa naayo na, nga lima lamang ka dolyares ang sulod sa iyang bulsa, siya misakay sa tren paingon sa Singapore lahos sa Bangkok. Apan tungod sa pagtuo nga si Jehova motagana, siya mipadayon sa buluhaton. Si Claude Goodman nakasangyaw didto ug makadiyot niadtong 1931; apan sa pag-abot ni Frank niadtong Hulyo 1936, walay Saksi nga miabiabi kaniya. Hinuon, sa misunod nga pipila ka tuig dihay mitabang sa buluhaton​—si Willy Unglaube, Hans Thomas, ug Kurt Gruber gikan sa Alemanya ug si Ted Sewell gikan sa Australia. Sila nag-apod-apod ug daghang literatura, apan kadaghanan niana sa Ingles, Intsik, ug Hapones.

 Sa gipahibalo ang hedkuwarter sa Sosyedad pinaagig sulat nga ang mga igsoon nagkinahanglag literatura sa pinulongang Thai apan walay maghuhubad, si Brader Rutherford mitubag: “Ako wala sa Thailand; kamo ang anaa dinha. Salig kang Jehova ug magkugi sa buluhaton, ug kamo makakaplag ug maghuhubad.” Ug sila nakakaplag. Si Chomchai Inthaphan, nga kanhi usa ka pangulong maestra sa Presbiteryanong Tunghaan sa mga Babaye sa Chiang Mai, midawat sa kamatuoran, ug pagka 1941 siya nagahubad na sa literatura sa Bibliya ngadto sa Thai.

Usa ka semana human sa pagsangyaw ni Frank Dewar sa Bangkok, si Frank Rice, nga nanguna sa buluhaton sa Gingharian sa Java (karon bahin sa Indonesia), milahos sa iyang bag-ong asaynment sa kanhi French Indochina. Sama sa iyang gihimo sa iyang unang teritoryo, iyang gisangyawan kadtong nagasultig Ingles samtang iyang gitun-an ang lokal nga pinulongan. Human kobrehe ang Saigon (karon Siyudad sa Ho Chi Minh), nagtudlo siyag mga leksiyon sa Ingles aron makapalit ug karaang kotse nga iyang magamit aron maabot ang amihanang dapit sa nasod. Ang iyang kabalaka dili ang materyal nga kahamugaway apan ang intereses sa Gingharian. (Heb. 13:5) Ginamit ang kotse nga iyang napalit, siya nagsangyaw sa mga lungsod ug mga balangay ug sa nahilit nga mga balay hangtod sa Hanoi.

Maisogong Publisidad

Aron pukawon ang interes sa mensahe sa Gingharian ug aron ang mga tawo makaalinggat sa panginahanglan sa paghimog tinong aksiyon, ang mga paaging makadani sa panan-aw gigamit sa mga Saksi sa daghang kayutaan. Sukad niadtong 1936 sa Glasgow, Scotland, ang mga Saksi nag-anunsiyo sa mga diskurso sa kombensiyon pinaagig pagsul-ob sa mga plakard ug pag-apod-apod ug mga handbill sa komersiyal nga mga dapit. Duha ka tuig sa ulahi, niadtong 1938, may kalabotan sa kombensiyon sa Londres, Inglaterra, ang laing makadani nga pasundayag gidugang. Si Nathan H. Knorr ug Albert D. Schroeder, nga sa ulahi magkaubang mialagad ingong membro sa Nagamandong Lawas, nanguna sa parada sa hapit usa ka libong Saksi latas sa komersiyal nga distrito sa Londres. Ang usa sa matag duha nga nagmartsa nagsul-ob ug plakard nga nagaanunsiyo sa pakigpulong publiko nga “Atubanga ang mga Kamatuoran,” nga ipahayag ni J. F. Rutherford sa Royal Albert Hall. Kadtong diha sa tunga sa nagsul-ob ug plakard nagkupot ug paskin nga nasulatag “Ang Relihiyon Usa ka Lit-ag ug Panglimbong.” (Niadtong panahona ang ilang pagsabot sa relihiyon mao kadtong tanang pagsimba nga dili kaharmoniya sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya.) Sa kataposan sa semana, aron mapugngan ang mabatokong reaksiyon sa pipila diha sa publiko, ang mga paskin nga mabasang “Alagara ang Diyos ug si Kristo nga Hari” maoy gisal-ot niadtong mga nahauna. Kining kalihokana dili sayon alang sa daghang Saksi ni Jehova, apan ila kanang gilantaw ingong laing paagi sa pag-alagad kang Jehova, laing pagsulay sa ilang pagkamaunongon ngadto kaniya.

 Dili tanan ang nahimuot sa maisogong publisidad nga gihatag sa mga Saksi ni Jehova sa ilang mensahe. Ang klero sa Australia ug sa New Zealand nagpit-os sa mga tigdumala sa mga estasyon sa radyo aron mapugngan ang tanang mga sibya sa mga Saksi ni Jehova. Niadtong Abril 1938, sa dihang si Brader Rutherford miadto sa Australia aron magpakigpulong sa radyo, ang opisyales sa kagamhanan naimpluwensiyahan sa pagkanselar sa mga kahikayan nga gihimo aron magamit niya ang Sydney Town Hall ug ang mga pasilidad sa radyo. Sa madali ang Natad Dulaanan sa Sydney giabangan, ug ingong sangpotanan sa malukpanong publisidad pinaagig mantalaan labot sa pagsupak sa pagduaw ni Brader Rutherford, mas daghan pa ang panon nga nangadto sa iyang diskurso aron maminaw. Sa ubang mga okasyon, sa dihang ang mga Saksi hikawan sa paggamit sa mga pasilidad sa radyo, sila milihok pinaagig mainitong publisidad sa mga tigom diin ang mga pakigpulong ni Brader Rutherford ipatokar pinaagig ponograpo.

Ang klero sa Belgium nagsugo sa mga bata nga batoon ang mga Saksi, ug ang mga pari sa personal misuroy sa mga balay aron kuhaon ang literatura nga naapod-apod. Apan ang pipila ka taga-balangay nakauyon sa ilang nakat-onan gikan sa mga Saksi ni Jehova. Sila subsob nga moingon: “Hatagi akog daghan sa imong pulyeto; aron sa dihang moabot ang pari, akong ihatag ang usa sa pagpahimuot kaniya ug itago ang uban aron basahon!”

Hinuon, ang misunod nga mga tuig mitultol sa mas kusganon pang pagsupak sa mga Saksi ni Jehova ug sa mensahe sa Gingharian nga ilang gimantala.

Pagwali sa Uropa Bisan pa sa Paglutos sa Panahon sa Gubat

Tungod kay dili nila biyaan ang ilang pagtuo ug dili ihunong ang pagwali, linibo ka Saksi ni Jehova sa Austria, Belgium, Pransiya, Alemanya, ug Netherlands ang gibilanggo o gipadala sa mga kampo konsentrasyon sa Nazi. Didto sagad ang pintas nga pagtratar. Kadtong wala pa mabilanggo nagpadayon sa ilang ministeryo nga mabinantayon. Sila subsob nga nagsangyaw nga Bibliya lamang ang gigamit ug motanyag lamang sa ubang literatura sa dihang nagbalik-duaw sa interesadong mga tawo. Aron dili madakpan, ang mga Saksi moduaw sa usa ka pultahan sa apartment ug unya tingali moadto sa laing tinukod, o pagkahuman ug duaw sa usa lamang ka balay sila moadto sa laing kalye una pa moduol sa laing balay. Apan sila dili gayod magpanuko sa pagsangyaw.

Sa Disyembre 12, 1936, pipila lang ka bulan human madakop sa Gestapo ang linibong Saksi ug ubang interesadong tawo sa tibuok-nasod nga paningkamot sa pagpaundang sa ilang buluhaton, ang mga Saksi mismo naghimog kampanya. Nga daw mikilab lang sila nakabutang ug tinagpulo ka libo nga kopya sa naimprintang resolusyon diha sa mga kahon-sa-sulat ug ilalom sa mga pultahan sa mga tawo sa tibuok Alemanya. Kini nagprotesta sa pintas nga pagtratar nga gipahamtang sa ilang Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye. Sulod sa usa ka oras human sugdi ang pag-apod-apod, ang polis natarantar sa pagsulay sa pagdakop sa mga nag-apod-apod, apan sila nakadakop lamang sa mga usa ka dosena sa tibuok nasod.

 Ang opisyales nakugang nga ang maong kampanya nahimo human sa tanang gibuhat sa kagamhanang Nazi aron pagsumpo sa buluhaton. Dugang pa, sila nahadlok sa molupyo. Ngano? Tungod kay sa dihang ang mga polis ug ubang unipormadong opisyales nangadto sa mga balay ug nangutana kon ang mga nagpuyo nakadawat ba sa maong pulyeto, kadaghanan sa mga tawo wala moangkon niana. Sa pagkatinuod, kadaghanan sa mga tawo wala makadawat. Ang mga kopya gihatag sa duha o tulo lamang ka tagbalay sa kada tinukod. Apan ang mga polis wala masayod niana. Ilang gituohan nga usa ang gibilin sa matag pultahan.

Sulod sa misunod nga mga bulan, ang opisyales nga Nazi kusganong nanghimakak sa mga sumbong nga mabasa diha sa naimprintang resolusyon. Busa, sa Hunyo 20, 1937, ang mga Saksi nga libre pa nag-apod-apod sa laing mensahe, usa ka bukas nga sulat nga walay gilimod sa mga detalye mahitungod sa paglutos, usa ka dokumento nga naghingalan sa opisyales ug nagsitar ug mga petsa ug mga dapit. Dako ang kayugot sa Gestapo tungod niining pagyagyag ug tungod sa katakos sa mga Saksi nga mapalampos ang ingong pag-apod-apod.

Ang daghang kasinatian sa pamilyang Kusserow, gikan sa Bad Lippspringe, Alemanya, nagpakita nianang samang determinasyon sa pagpamatuod. Ang usa ka pananglitan may kalabotan sa nahitabo human sa publikong pagpatay sa rehimeng Nazi kang Wilhelm Kusserow sa Münster tungod kay dili siya mokompromiso sa iyang pagtuo. Ang inahan ni Wilhelm, si Hilda, miadto dayon sa bilanggoan ug dali-daling gihangyo ang patayng lawas aron ilubong. Siya miingon sa iyang pamilya: “Mohatag kita ug dakong pamatuod sa mga tawo nga nakaila kaniya.” Sa panahon sa paglubong ang amahan ni Wilhelm, si Franz, mipahinungod ug pag-ampo nga nagpahayag ug pagtuo sa mahigugmaong mga tagana ni Jehova. Sa lubnganan ang manghod nga lalaki ni Wilhelm nga si Karl-Heinz nagpahayag ug makahupay nga pakigpulong gikan sa Bibliya. Tungod niana sila gisilotan, apan alang kanila ang hinungdanong butang mao ang pagpasidungog kang Jehova pinaagi sa pagpamatuod mahitungod sa iyang ngalan ug sa iyang Gingharian.

Samtang ang panahon-sa-gubat nga mga pagpit-os misamot sa Netherlands, ang mga Saksi didto maalamong nagpasibo sa mga kahikayan sa ilang tigom. Niadtong tungora kini gihimo sa tinagpulo na lamang o menos pa sa pribadong mga balay. Kanunay nga magbalhinbalhin ug mga dapit tigomanan. Ang kada Saksi motambong lamang uban sa iyang kaugalingong grupo, ug nga walay motug-an  sa adres sa pagtuon, bisan pa sa sinaligang higala. Niadtong panahona sa kasaysayan, sa dihang ang entirong populasyon giabog gikan sa ilang kaugalingong mga balay ingong sangpotanan sa gubat, ang mga Saksi ni Jehova nahibalo nga ang mga tawo nagkinahanglan gayod sa makahupay nga mensahe nga makaplagan lamang diha sa Pulong sa Diyos, ug sila maisogong nakig-ambit niana kanila. Apan usa ka sulat sa sangang buhatan nagpahinumdom sa mga igsoon sa pasidaan nga gipasundayag ni Jesus sa nagkalainlaing higayon sa dihang giatubang sa mga magsusupak. (Mat. 10:16; 22:​15-22) Ingong sangpotanan, sa dihang sila makaatubang ug tawo nga dili-mahigalaon, ilang timan-an pag-ayo ang adres aron nga makahimog linaing panagana sa dihang nagabuhat nianang teritoryoha sa umaabot.

Sa Gresya ang kaylap nga pag-antos nasinati sa mga molupyo sa panahon sa pagsakop sa Aleman. Hinuon, ang kinagrabehang pagtratar sa mga Saksi ni Jehova nahitabo ingong sangpotanan sa pagbutangbutang sa klero sa Grego Ortodoksong Simbahan, nga mamugos sa kapolisan ug mga korte nga molihok batok kanila. Daghang Saksi ang gibilanggo o gihinginlan gikan sa ilang mga lungsod ug gipadala ngadto sa hilit nga mga balangay o gibilanggo ubos sa mapintas nga mga kahimtang sa awaaw nga mga isla. Bisan pa niana, sila padayong nagsangyaw. (Itandi ang Buhat 8:​1, 4.) Kasagaran himoon kini pinaagi sa pagpakigsulti sa mga tawo diha sa mga parke ug publikong mga tanaman, pinaagi sa paglingkod tapad kanila ug suginlan sila mahitungod sa Gingharian sa Diyos. Sa dihang makaplagan ang tinuod nga interes, usa ka bililhong literatura sa Bibliya ang ipahulam sa tawo. Ang maong literatura sa ulahi ibalik aron magamit sa makadaghan. Daghang mga mahigugmaon sa kamatuoran ang mapasalamatong midawat sa tabang nga gitanyag sa mga Saksi ug gani nakig-uban kanila sa pag-paambit sa maayong balita sa uban, bisan tuod kana nagdalag mapait nga paglutos kanila.

Usa ka importanteng hinungdan sa kaisog ug paglahutay sa mga Saksi mao nga sila napalig-on pinaagi sa espirituwal nga pagkaon. Bisan tuod  ang suplay sa literatura nga iapod-apod sa uban sa ngadtongadto nagkanihit sa pipila ka bahin sa Uropa sa panahon sa gubat, sila nakahimo sa pagpasapasa taliwala kanila sa makapalig-on sa pagtuo nga materyal nga giandam sa Sosyedad aron tun-an sa mga Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan. Sa kapeligrohan sa ilang mga kinabuhi, si August Kraft, Peter Gölles, Ludwig Cyranek, Therese Schreiber, ug daghang uban pa nakigbahin sa pagkopya ug pag-apod-apod sa tun-anang materyal nga gipayuhot ngadto sa Austria gikan sa Czechoslovakia, Italya, ug Switzerland. Sa Netherlands, usa ka maluluy-ong guwardiya sa bilanggoan ang mitabang pinaagi sa paghatag ug Bibliya kang Arthur Winkler. Bisan pa sa tanang mga pagbantay nga gihimo sa kaaway, ang makapabaskog nga tubig sa kamatuoran sa Bibliya gikan sa The Watchtower nakaabot bisan ngadto sa Alemang mga kampo konsentrasyon ug gisirkular taliwala sa mga Saksi didto.

Ang pagkabilanggo sa mga prisohan ug sa mga kampo konsentrasyon wala makapugong sa mga Saksi ni Jehova gikan sa pagkasaksi. Sa dihang si apostol Pablo nabilanggo sa Roma, siya misulat: “Ako nagaantos sa kadaotan hangtod sa pagkabilanggo . . . Bisan pa niana, ang pulong sa Diyos dili ginapos.” (2 Tim. 2:9) Ang susama napamatud-ang tinuod sa kaso sa mga Saksi ni Jehova sa Uropa sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Ang mga guwardiya naniid sa ilang batasan; ang pipila nangutana, ug ang pipila nahimong mga magtutuo, bisan pag kana nagkahulogan sa pagkawala sa ilang kagawasan. Daghang binilanggo nga nabilanggo kauban sa mga Saksi naggikan sa mga yuta sama sa Rusya, diin kadiyot ra kaayo ang pagsangyaw sa maayong balita. Human sa gubat ang pipila kanila mipauli sa ilang yutang natawhan ingong mga Saksi ni Jehova, nga ikag sa pagpakaylap sa mensahe sa Gingharian didto.

Ang mapintas nga paglutos ug mga epekto sa bug-os nga gubat dili makapugong  sa gitagnang pagpanigom sa katawhan alang sa dakong espirituwal nga balay sa pagsimba ni Jehova. (Isa. 2:​2-4) Sukad sa 1938 hangtod sa 1945, ang kadaghanan sa kayutaan sa Uropa nagpakitag dakodakong pagtubo sa gidaghanon niadtong publikong nakigbahin sa maong pagsimba pinaagi sa pagmantala sa Gingharian sa Diyos. Sa Britanya, Pinlandia, Pransiya, ug Switzerland, ang mga Saksi nakasinatig mga pagtubo nga gibanabanang 100 porsiento. Sa Gresya dihay duolan sa pito ka pilo nga pagtubo. Sa Netherlands, dose ka pilo. Apan sa kataposan sa 1945, walay miabot nga mga detalye gikan sa Alemanya o Romania, ug ang dili detalyadong mga taho lamang ang miabot gikan sa ubay-ubayng kayutaan.

Gawas sa Uropa sa Katuigan sa Gubat

Sa Oriente usab, ang gubat sa kalibotan nakapahinabog hilabihang kalisod sa mga Saksi ni Jehova. Sa Hapon ug Korea, sila gidakop ug gikulata ug gipaantos tungod kay sila nagpaluyo sa Gingharian sa Diyos ug dili mosimba sa Hapones nga emperador. Sa ulahi ang tanang kontak nila sa mga Saksi sa ubang kayutaan giputol. Alang sa daghan kanila, ang kahigayonan lamang sa pagpamatuod maoy sa dihang sukitsukiton o sa dihang gibista sa korte. Sa kataposan sa gubat, ang publikong ministeryo sa mga Saksi ni Jehova niining mga yutaa sa pagkatinuod nahunong.

Sa dihang ang gubat miabot sa Pilipinas, ang mga Saksi gimaltratar sa duha ka kiliran tungod kay sila dili magpaluyo sa mga Hapones ni sa mga gerilya. Aron dili madakpan, daghang Saksi ang mibiya sa ilang mga balay. Apan samtang sila nagbalhinbalhin gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain, sila nagsangyaw​—nagpahulam sa literatura kon dihay mabatonan, ug sa ulahi migamit lamang sa Bibliya. Sa paghunong sa gubat, sila nagsangkap pa gani sa daghang sakayan aron masakyan sa dagkong mga grupo sa Saksi ngadto sa mga isla diin kadiyot ra o wala pa masangyawi.

Sa Burma (karon Myanmar), dili ang pagsakop sa Hapones apan ang pagpit-os nga gihimo sa mga klerigo sa Anglikano, Methodista, Romano Katoliko, ug Amerikanong Baptist diha sa kolonyal nga opisyales maoy mitultol ngadto sa pagdili sa literatura sa mga Saksi ni Jehova niadtong Mayo 1941. Duha ka Saksi nga nagtrabaho sa opisina sa telegrama nakakita sa telegrama nga nagpasidaan kanila kon unsay mahitabo, busa gibalhin dayon sa mga igsoon ang literatura gikan sa tipiganan sa Sosyedad aron dili makompiskar. Gipaningkamotan nga mapadala ang kadaghanan sa literatura ngadto sa Tsina pinaagig biyahe sa kalsada.

Niadtong panahona ang kagamhanan sa T.B. nagahakot sa daghang materyal sa gubat agi sa Kalsada sa Burma sa pagsuportar sa kagamhanan sa Nasyonalistang Tsina. Ang mga igsoon misulay sa paghangyo ug luna sa usa nianang mga trak apan gibalibaran. Ang mga paningkamot nga makakuhag sakyanan sa Singapore napakyas usab. Apan, sa dihang si Mick Engel, nga mao ang nagdumala sa tipiganan sa Sosyedad sa Rangoon (karon Yangon), miduol sa hataas nga opisyal sa T.B., siya gihatagag permiso sa paghakot sa literatura nga ikarga sa mga trak sa sundalo.

Bisan pa niana, human niadto sa dihang si Fred Paton ug si Hector Oates miduol sa opisyal nga nagakontrol sa komboy paingon sa Tsina ug mihangyo sa luna, siya nasuko pag-ayo! “Unsa?” singgit niya. “Nganong mohatag man kuno  ko kanimog bililhong luna sa akong mga trak alang sa imong walay-kapuslanang mga tract sa dihang wala na koy kakargahan sa gikinahanglan pag-ayong mga abiyo sa militar ug sa tambal nga nangadunot na dinhi?” Si Fred mihilom, mikuha sa awtorisasyon sa iyang porpolyo, mipakita niini kaniya, ug gipatin-aw nga mahimo kanang usa ka seryoso kaayong butang kon dili niya tagdon ang sugo nga gihatag sa opisyales sa Rangoon. Dili lang kay gihikay sa tigkontrol sa komboy ang paghakot sa duha ka toneladang libro apan gitagana niya ang usa ka gamayng trak, nga may drayber ug mga abiyo, aron magamit sa mga igsoon. Sila mipadulong sa amihan-sidlakan latas sa peligrosong kalsada sa bukid ngadto sa Tsina dala ang ilang bililhong kargamento. Human makasangyaw sa Pao-shan, sila mipadayon sa Chungking (Pahsien). Linibong literatura nga nagahisgot mahitungod sa Gingharian ni Jehova ang naapod-apod sa tuig nga ilang gigugol sa Tsina. Apil sa uban nga sa personal ilang nasangyawan mao si Chiang Kai-shek, ang presidente sa kagamhanan sa Nasyonalistang Tsina.

Sa kasamtangan, samtang nagkagrabe ang pamomba sa Burma, tulo lamang ka Saksi didto ang wala mopahawa sa nasod, kadaghanan kanila nangadto sa India. Ang kalihokan sa tulo nga nagpabilin segurado nga limitado. Apan sila padayong nagsangyaw sa impormal, ug ang ilang mga paningkamot namunga human sa gubat.

Sa Amerika del Norte usab, ang mga Saksi ni Jehova nag-atubang sa hilabihang mga babag sa panahon sa gubat. Ang makaylapong kapintasan sa magubtanong panon ug supak sa batakang-balaod nga pagpadapat sa lokal nga mga balaod midat-og ug dakong kabug-at sa buluhatong pagwali. Linibo ang gibilanggo tungod sa ilang baroganan ingong neyutral nga mga Kristohanon. Apan, kini wala magpahinay sa pamalaybalay nga ministeryo sa mga Saksi. Dugang pa, sugod sa Pebrero 1940, sagad na silang makit-an sa kadalanan sa komersiyal nga mga distrito  nga nagatanyag ug The Watchtower ug Consolation (karon Pagmata!). Ang ilang kasibot nagkalig-on pa. Bisan tuod nagaantos sa pipila ka labing grabe nga paglutos nga sukad nasinati nianang bahina sa kalibotan, ang gidaghanon sa mga Saksi mikapin pa sa doble sa Tinipong Bansa ug Canada sukad sa 1938 hangtod 1945, ug ang panahon nga ilang gigugol sa ilang publikong ministeryo katulo pil-a.

Sa daghang yuta nga nailhang kauban sa British Commonwealth (sa Amerika del Norte, Aprika, Asia, ug mga isla sa Caribbeano ug sa Pasipiko) ang mga Saksi ni Jehova o kaha ang ilang literatura gidili sa kagamhanan. Usa sa maong yuta mao ang Australia. Ubos sa mando sa gobernador-heneral, niadtong Enero 17, 1941, gipublikar ang usa ka opisyal nga pahibalo, nga ilegal ang tigom sa pagsimba sa mga Saksi ni Jehova, ang pag-apod-apod sa bisan unsa nilang literatura, o gani bisan ang pagpanag-iya niana. Ubos sa balaod posible nga hagiton ang pagdili diha sa korte, ug sa walay langan kana gihimo. Apan kapin sa duha ka tuig una pa si Gn. Justice Starke sa bista sa Hataas nga Korte nagpahayag nga ang mga lagda nga gipasikaran sa pagdili maoy “mabuotbuoton, madalidalion ug madaogdaogon.” Ang tibuok Hataas nga Korte kaniadto nagkuha sa pagdili. Unsay gihimo sa mga Saksi ni Jehova sa kasamtangan?

Sa pagsundog sa apostoles ni Jesu-Kristo, ilang ‘gisugot ang Diyos ingong magmamando inay ang mga tawo.’ (Buh. 4:​19, 20; 5:29) Sila padayong nagsangyaw. Bisan pa sa daghang babag, sila mihikay pa ganig usa ka kombensiyon sa Hargrave Park, duol sa Sydney, sa Disyembre 25-29, 1941. Sa dihang ang kagamhanan dili mopagamit sa tren alang sa pila ka delegado, usa ka grupo gikan sa Kasadpang Australia nagsangkap sa ilang mga sakyanan ug himan nga makapatunghag-gas pinaagig paghaling sa uling ug mibiyaheg 14 ka adlaw latas sa nasod, nga naglakip sa usa ka semana nga pagbiyahe sa pintas nga Nullarbor Plain. Sila nakaabot nga luwas ug nakapahimulos sa programa uban sa laing unom ka libong delegado. Sa misunod nga tuig, nag-asembliya na usab, apan niadtong panahona gibahin kana sa 150 ka gagmayng grupo sa pito ka dagkong siyudad sa tibuok nasod, nga ang mga mamumulong nagbiyahe gikan sa usa ka lokasyon ngadto sa sunod.

Samtang ang mga kahimtang sa Uropa nagkahugno niadtong 1939, ang pila ka payunir nga mga ministro sa mga Saksi ni Jehova miboluntaryo nga moalagad sa ubang kanataran. (Itandi ang Mateo 10:23; Buhat 8:4.) Tulo ka payunir nga Aleman gipadala gikan sa Switzerland ngadto sa Shanghai, Tsina. Ang pipila miadto sa Amerika del Sur. Apil niadtong gibalhin sa Brazil mao si Otto Estelmann, nga nagaduaw ug nagatabang sa mga kongregasyon sa Czechoslovakia, ug si Erich Kattner, nga nakaalagad sa buhatan sa Watch Tower Society sa Prague. Ang ilang bag-ong asaynment dili sayon. Ilang nadiskobrehan nga sa pila ka umahan, ang mga Saksi mobangon ug sayo ug mosangyaw hangtod sa alas–7:00 s.b. ug unya ipadayon ang pag-alagad sa kanataran sa pagkagabii na. Si Brader Kattner nahinumdom nga samtang siya mibalhin gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain, siya subsob nga matulog sa gawas, nga gamitong unlan ang iyang bag sa literatura.​—Itandi ang Mateo 8:20.

Si Brader Estelmann ug Brader Kattner gigukod sa sekreta sa Nazi sa Uropa. Ang ila bang pagbalhin sa Brazil nagpahigawas kanila gikan sa paglutos? Sa kasukwahi, usa lang ka tuig ang milabay, nakaplagan nila ang ilang kaugalingon nga  gibaoran nga dili mogawas sa balay sa taas nga panahon ug gibilanggo tungod sa sulsol sa opisyales nga klarong mga tigpaluyo sa Nazi! Ang pagsupak gikan sa klero sa Katoliko kasagaran usab, apan ang mga Saksi milahutay sa ilang hinatag-sa-Diyos nga buluhaton. Sila kanunay nga mangadto sa mga siyudad ug mga lungsod sa Brazil diin ang mensahe sa Gingharian wala pa masangyaw.

Ang pagsusi pag-usab sa tibuok yutang kahimtang nagpakita nga sa kadaghanang yuta diin dihay mga Saksi ni Jehova sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sila giatubang sa mga pagdili sa kagamhanan sa ilang organisasyon o kaha sa ilang literatura. Bisan tuod sila nagasangyaw sa 117 ka kayutaan niadtong 1938, ang mga tuig sa gubat (1939-45) nakakita ug mga pagdili sa ilang organisasyon o literatura, o paghingilin sa ilang mga ministro, sa kapin 60 niadtong mga yutaa. Bisan pag walay pagdili, sila nag-atubang sa kapintasan sa magubtanong panon ug sa kasagaran gidakop. Bisan pa niining tanan, ang pagwali sa maayong balita wala mahunong.

Ang Dakong Panon Misugod sa Pagpadayag sa Latin Amerika

Sa mga tuig mismo sa gubat, niadtong Pebrero 1943, uban sa mga plano alang sa buluhaton nga pagahimoon sa panahon sa tapos-gubat, giinawgurahan sa Watch Tower Society ang Tunghaan sa Gilead sa Estado sa New York aron sa pagbansay sa mga misyonaryo alang sa langyaw nga pag-alagad. Una pa matapos ang tuig, ang 12 niadtong mga misyonaryo misugod na sa pag-alagad sa Cuba. Ang natad didto napamatud-ang mabungahon.

Ingon ka sayo sa 1910, ang pipila ka binhi sa kamatuoran sa Bibliya nakaabot sa Cuba. Si C. T. Russell nakadiskurso didto niadtong 1913. Si J. F. Rutherford nakadiskurso sa radyo sa Havana niadtong 1932, ug gisibya pag-usab ang materyal sa Kinatsila. Apan hinay ang pagtubo. Kaylap ang kawalay-alamag niadtong  panahona ug ang hilabihang pagpihig sa relihiyon. Sa sinugdan ang nagpakitag interes sa kadaghanan maoy taliwala sa nagasultig Ingles nga populasyon nga gikan sa Jamaica ug ubang mga dapit. Pagka 1936 dihay 40 lamang ka magmamantala sa Gingharian sa Cuba. Apan ang pagpugas ug pagbisibis sa mga binhi sa kamatuoran sa Gingharian nagsugod na sa pagpamunga.

Niadtong 1934 ang unang mga taga-Cuba nabawtismohan; ang uban misunod. Sugod sa 1940, ang matag-adlaw nga sibya sa radyo nga inubanan sa maisogong pagwali sa kadalanan miayuda sa pamalaybalay nga ministeryo didto. Bisan sa wala pa moabot ang nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo niadtong 1943, diha nay 950 sa Cuba nga midawat sa maayong balita ug nagasangyaw niana ngadto sa uban, bisan tuod dili tanan ang nakigbahin sa regular. Sulod sa duha ka human tapos sa pag-abot sa mga misyonaryo, ang gidaghanon mas pa ganing mitubo. Pagka 1945, ang mga Saksi ni Jehova sa Cuba mikabat ug 1,894. Bisan tuod kadaghanan kanila naggikan sa relihiyon nga nagtudlo nga ang tanang matinumanong mga tigpaluyo sa simbahan moadto sa langit, ang kinabag-an niadtong nahimong mga Saksi ni Jehova ikag nga midawat sa paglaom sa walay kataposang kinabuhi sa yuta sa napasig-uli nga paraiso. (Gen. 1:28; 2:15; Sal. 37:​9, 29; Pin. 21:​3, 4) Ang miangkon nga mga dinihogan sa espiritung mga igsoon ni Kristo maoy 1.4 porsiento lamang kanila.

Sa lain pang paagi, ang hedkuwarter sa kalibotan sa Sosyedad nagtaganag tabang alang sa natad sa Latin Amerika. Sayo niadtong 1944, si N. H. Knorr, F. W. Franz, W. E. Van Amburgh, ug M. G. Henschel migugol ug napulo ka adlaw sa Cuba sa pagpalig-on sa espirituwal sa mga igsoon didto. Niadtong panahona dihay kombensiyon sa Havana, ug gilaraw ang mga kahikayan alang sa mas maayong pag-organisar sa buluhatong pagwali. Kining biyahea midala usab kang Brader Knorr ug Brader Henschel sa Costa Rica, Guatemala, ug Mexico aron tabangan ang mga Saksi ni Jehova niadtong mga yutaa.

Niadtong 1945 ug 1946, si N. H. Knorr ug F. W. Franz nagbiyahe nga nakapaarang kanila sa pagsulti ug pagbuhat kauban sa mga Saksi sa 24 ka kayutaan gikan sa Mexico hangtod sa kinatumyan sa Amerika del Sur ingon man sa Caribbeano. Sila sa personal migugol ug lima ka bulan nianang dapita sa kalibotan, nga naghatag ug mahigugmaong tabang ug direksiyon. Sa pipila ka dapit sila nagtigom uban lamang sa maihap nga interesadong mga tawo. Aron nga may regular nga mga kahikayan alang sa mga tigom ug pag-alagad sa kanataran, sila sa personal mitabang sa pag-organisar sa unang mga kongregasyon sa Lima, Peru, ug sa Caracas, Venezuela. Kon diha nay mga tigom sa kongregasyon, sila motambong niini ug, usahay, motambag kon unsaon sa pagpauswag ang praktikal nga kapadapatan  niana sa buluhatong pag-ebanghelyo.

Kon posible, ang mga kahikayan himoon alang sa publikong mga pakigpulong pinasikad sa Bibliya sa panahon niining maong mga pagduaw. Ang mga pakigpulong hatagan ug mabug-osong publisidad pinaagi sa paggamit sa mga plakard nga gisul-ob sa mga Saksi ug pinaagi sa mga tract nga giapod-apod sa kadalanan. Ingong sangpotanan, ang 394 ka Saksi sa Brazil nalipay nga dihay mitambong nga 765 sa ilang kombensiyon sa São Paulo. Sa Chile, diin dihay 83 ka magmamantala sa Gingharian, 340 ang nakapaminaw sa linaing pagkaanunsiyo nga diskurso. Sa Costa Rica ang 253 ka lokal nga mga Saksi nalipay nga dihay 849 sa ilang duha ka asembliya. Kini sila maoy mga okasyon sa mainit nga panag-uban taliwala sa mga igsoon.

Hinuon, ang tumong dili lamang aron makabaton ug halandumong mga kombensiyon. Sa panahon nianang mga biyahea ang mga hawas gikan sa hedkuwarter nagbutang ug linaing pagpasiugda sa kahinungdanon sa pagbalik duaw sa interesadong mga tawo ug sa pagdumalag mga panagtuon sa Bibliya uban kanila. Kon ang mga tawo gustong mahimong tinuod nga mga sumusunod, gikinahanglan nila ang regular nga instruksiyon gikan sa Pulong sa Diyos. Ingong sangpotanan,  ang gidaghanon sa mga pagtuon sa Bibliya sa balay mitubo ug tulin niining bahina sa kalibotan.

Samtang si Brader Knorr ug si Brader Franz naghimo niining mga biyahe sa pag-alagad, dugang pang nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo ang nangabot sa ilang mga asaynment. Sa kataposan sa 1944, ang pipila nag-alagad sa Costa Rica, Mexico, ug Puerto Rico. Niadtong 1945, ang ubang mga misyonaryo nagtabang sa pag-organisar pag-ayo sa pagwaling buluhaton sa Barbados, Brazil, British Honduras (karon Belize), Chile, Colombia, El Salvador, Guatemala, Haiti, Jamaica, Nicaragua, Panama, ug Uruguay. Sa dihang ang duha ka unang misyonaryo nangabot sa Dominican Republic niadtong 1945, sila lamang ang mga Saksi diha sa nasod. Ang epekto sa ministeryo sa unang mga misyonaryo nabati dayon. Matud ni Trinidad Paniagua mahitungod sa unang mga misyonaryo nga gipadala sa Guatemala: “Kini sa tukma ang among gikinahanglan​—mga magtutudlo sa Pulong sa Diyos nga motabang kanamo sa pagsabot kon unsaon pagtuman sa buluhaton.”

Busa ang pundasyon napahimutang alang sa pagpalapad niining bahina sa natad sa kalibotan. Sa mga isla sa Caribbeano, dihay 3,394 ka magmamantala sa Gingharian sa kataposan sa 1945. Sa Mexico, dihay 3,276, ug laing 404 sa Sentral Amerika. Sa Amerika del Sur, 1,042. Alang niining bahina sa kalibotan, kana naghawas sa uswag nga 386 porsiento sulod sa milabayng pito ka tuig, sa usa ka samok gayod nga yugto sa tawhanong kasaysayan. Apan kana sinugdanan lamang. Ang tinuod dakog sukod nga pag-uswag anaa pa sa unahan! Ang Bibliya nagtagna nga ang “dakong panon . . . gikan sa tanang kanasoran ug tribo ug katawhan ug pinulongan” pagatigomon ingong mga magsisimba ni Jehova una pa ang dakong kasakitan.​—Pin. 7:​9, 10, 14.

Sa pagsugod sa Gubat sa Kalibotan II niadtong 1939, dihay 72,475 lamang ka Saksi ni Jehova nga nagasangyaw sa 115 ka kayutaan (kon ihapon sumala sa nasodnong mga utlanan sa sayong katuigan sa 1990). Bisan pa sa mainitong paglutos nga ilang nasinati sa tibuok-kalibotang sukod, ang ilang gidaghanon misobra pa sa doble sa pagkatapos sa gubat. Mao nga, ang taho alang sa tuig 1945 nagpakita ug 156,299 ka Saksi nga aktibo diha sa 107 ka kayutaan diin posible ang pagtipon sa mga taho. Hinuon, niadtong panahona 163 ka kayutaan ang aktuwal nga naabtan sa mensahe sa Gingharian.

Ang pamatuod nga gihatag sa mga tuig gikan sa 1936 hangtod 1945 kahibulongan gayod. Sa maong dekada sa kasamok sa kalibotan, kining masibotong mga Saksi ni Jehova migugol ug 212,069,285 ka oras sa pagmantala ngadto sa kalibotan nga ang Gingharian sa Diyos mao ang bugtong paglaom sa katawhan. Sila usab nakaapod-apod ug 343,054,579 ka libro, pulyeto, ug magasin aron tabangan ang mga tawo sa pagsabot sa Kasulatanhong pasukaranan alang nianang maong pagsalig. Aron matabangan ang tinuod nga interesadong mga tawo, niadtong 1945 sila nagdumala, sa aberids, 104,814 ka libreng pagtuon sa Bibliya sa balay.

[Blurb sa panid 455]

Bisan pag ang mga kahimtang sa panahon sa gubat nakapugos kanila sa pagkagiw, sila nagpadayon sa pagsangyaw

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 451-453]

Sila Dili Mohunong sa Pagsangyaw Bisan Binilanggo

Ang gipakita dinhi maoy pipila lamang sa linibo nga miantos sa mga bilanggoan ug mga kampo konsentrasyon sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II tungod sa ilang pagtuo

1. Adrian Thompson, New Zealand. Nabilanggo sa Australia niadtong 1941; ang iyang aplikasyon aron ipahigawas gikan sa pagrekluta wala dawata sa dihang ang Australia nagdili sa mga Saksi ni Jehova. Sa nakagawas siya, ingong nagapanawng magtatan-aw, iyang gilig-on ang mga kongregasyon sa ilang publikong ministeryo bisan pa sa pagdili. Nag-alagad ingong misyonaryo ug ang unang nagapanawng magtatan-aw sa Hapon human sa gubat; mipadayon sa masibotong pagwali hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1976.

2. Alois Moser, Austria. Sa pito ka bilanggoan ug mga kampo konsentrasyon. Sa gihapon aktibong Saksi sa 1992 sa pangedarong 92.

3. Franz Wohlfahrt, Austria. Ang pagpatay sa iyang amahan ug manghod nga lalaki wala makapugong kang Franz. Gibilanggo sa Kampo Rollwald sa Alemanya sulod sa lima ka tuig. Nagasangyaw gihapon niadtong 1992 sa pangedarong 70.

4. Thomas Jones, Canada. Nabilanggo niadtong 1944, unya gibilanggo sa duha ka kampo sa pamuo. Human sa 34 ka tuig nga bug-os panahong pag-alagad, siya gitudlo niadtong 1977 nga membro sa Komite sa Sanga nga nagadumala sa pagwaling buluhaton sa tibuok Canada.

5. Maria Hombach, Alemanya. Gidakop ug makadaghan; gibilanggo sa hilit nga bilanggoan sulod sa tulo ug tunga ka tuig. Ingong tigdalag mensahe, iyang gipameligro ang iyang kinabuhi sa pagdalag literatura sa Bibliya ngadto sa isigka-Saksi. Sa 1992, usa ka matinumanong membro sa pamilyang Bethel sa pangedarong 90.

6. Max ug Konrad Franke, Alemanya. Amahan ug anak, nabilanggo sa makadaghan, ug sa daghang katuigan. (Ang asawa ni Konrad, si Gertrud, nabilanggo usab.) Ang tanan nagpabiling maunongon, masibotong mga alagad ni Jehova, ug si Konrad nanguna sa pag-organisar pag-usab sa pagwaling buluhaton sa mga Saksi sa tapos-gubat nga Alemanya.

7. A. Pryce Hughes, Inglaterra. Gisentensiyahan ug duha ka termino sa Wormwood Scrubs, Londres; nabilanggo usab tungod sa iyang pagtuo panahon sa Gubat sa Kalibotan I. Nanguna sa buluhaton sa pagwali sa Gingharian sa Britanya hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1978.

8. Adolphe ug Emma Arnold uban sa anak nga babaye nga si Simone, Pransiya. Human mabilanggo si Adolphe, si Emma ug Simone mipadayon sa pagsangyaw, usab sa pag-apod-apod ug literatura sa ubang mga Saksi. Si Emma, sa dihang nabilanggo, gibutang sa hilit nga bilanggoan tungod kay dili moundang sa pagsangyaw ngadto sa ubang mga binilanggo. Si Simone gipadala sa repormahang tunghaan. Ang tanan nagpadayong masibotong mga Saksi.

 9. Ernst ug Hildegard Seliger, Alemanya. Tali kanila, kapin sa 40 ka tuig sa bilanggoan ug mga kampo konsentrasyon tungod sa ilang pagtuo. Bisan sa bilanggoan sila wala moundang sa pagpaambit sa mga kamatuoran sa Bibliya sa uban. Sa dihang napagawas ilang gigugol ang ilang bug-os panahon sa pagsangyaw sa maayong balita. Si Brader Seliger namatay nga usa ka maunongong alagad sa Diyos niadtong 1985; si Sister Seliger, sa 1992.

10. Carl Johnson, Tinipong Bansa. Duha ka tuig human sa bawtismo, nabilanggo uban sa ginatos ka ubang Saksi sa Ashland, Kentucky. Nakaalagad ingong payunir ug ingong magtatan-aw sa sirkito; sa 1992, sa gihapon nagpanguna sa ministeryo sa kanataran ingong ansiano.

11. August Peters, Alemanya. Pinugos nga gipahilayo gikan sa iyang asawa ug upat ka anak, siya gibilanggo niadtong 1936-37, usab niadtong 1937-45. Human napagawas, inay mohinay sa pagsangyaw, nagmainiton pa, sa bug-os panahong pag-alagad. Sa 1992, sa pangedarong 99, siya sa gihapon nag-alagad ingong membro sa pamilyang Bethel ug nakakita sa pagtubo sa gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova sa Alemanya ngadto sa 163,095.

12. Gertrud Ott, Alemanya. Nabilanggo sa Lodz, Polandia, unya sa Auschwitz nga kampo konsentrasyon; sunod sa Gross-Rosen ug Bergen-Belsen sa Alemanya. Human sa gubat siya masibotong mialagad ingong misyonarya sa Indonesia, Iran, ug Luxembourg.

13. Katsuo Miura, Hapon. Pito ka tuig human sa pagdakop ug pagbilanggo kaniya sa Hiroshima, ang kinadak-an sa bilanggoan diin siya nabilanggo nalumpag sa bomba atomika nga naglaglag sa siyudad. Hinuon, ang mga doktor walay makitang ebidensiya nga siya nadaot tungod sa radyasyon. Iyang gigamit ang kataposang mga tuig sa iyang kinabuhi ingong payunir.

14. Martin ug Gertrud Poetzinger, Alemanya. Pipila ka bulan human sa kaminyoon, sila gidakop ug pugos nga gibulag sulod sa siyam ka tuig. Si Martin gipadala sa Dachau ug Mauthausen; si Gertrud, sa Ravensbrück. Bisan pa sa mapintas nga pagtratar, ang ilang pagtuo wala matarog. Pagkagawas ilang gigugol ang ilang mga paningkamot sa pag-alagad kang Jehova. Sulod sa 29 ka tuig siya nag-alagad ingong nagapanawng magtatan-aw sa tibuok Alemanya; unya, ingong membro sa Nagamandong Lawas hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1988. Sa 1992, si Gertrud nagpadayon ingong usa ka masibotong ebanghelista.

15. Jizo ug Matsue Ishii, Hapon. Human mang-apod-apod ug literatura sa Bibliya sa tibuok Hapon sulod sa usa ka dekada, sila gibilanggo. Bisan tuod ang buluhaton sa mga Saksi ni Jehova sa Hapon nahunong sa panahon sa gubat, si Brader ug Sister Ishii masibotong nagsangyaw pag-usab human sa gubat. Pagka 1992, nakita ni Matsue Ishii ang pagtubo sa gidaghanon sa aktibong mga Saksi sa Hapon ngadto sa kapin 171,000.

16. Victor Bruch, Luxembourg. Nabilanggo sa Buchenwald, Lublin, Auschwitz, ug Ravensbrück. Sa pangedarong 90, aktibo gihapon ingong ansiano sa mga Saksi ni Jehova.

17. Karl Schurstein, Alemanya. Usa ka nagapanawng magtatan-aw sa wala pa mogahom si Hitler. Nabilanggo sulod sa walo ka tuig, unya gipatay sa SS sa Dachau niadtong 1944. Bisan sa sulod sa kampo, siya padayong nagpalig-on sa uban sa espirituwal.

 18. Kim Bong-nyu, Korea. Nabilanggo sulod sa unom ka tuig. Sa pangedarong 72 anyos, nagasangyaw gihapon sa uban mahitungod sa Gingharian sa Diyos.

19. Pamfil Albu, Romania. Human dagmali, siya gipadala sa kampo sa pamuo sa Yugoslavia sulod sa duha ug tunga ka tuig. Liwas sa gubat gibilanggo siyag makaduha pa, sulod sa laing 12 ka tuig. Wala siya mohunong sa pagwali mahitungod sa katuyoan sa Diyos. Una pa sa iyang kamatayon siya nakatabang sa linibo sa Romania sa pag-alagad sa tibuok kalibotang organisasyon sa mga Saksi ni Jehova.

20. Wilhelm Scheider, Polandia. Sa mga kampo konsentrasyon sa Nazi sa mga tuig 1939-45. Sa mga bilanggoang Komunista sa mga tuig 1950-56, usab sa 1960-64. Hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1971, sa walay hunong iyang gigugol ang iyang kusog sa pagmantala sa Gingharian sa Diyos.

21. Harald ug Elsa Abt, Polandia. Panahon ug human sa gubat, si Harald migugol ug 14 ka tuig sa bilanggoan ug mga kampo konsentrasyon tungod sa iyang pagtuo apan mipadayon sa pagsangyaw bisan didto. Si Elsa gibulag gikan sa ilang masusong anak nga babaye ug unya gibilanggo sa unom ka kampo sa Polandia, Alemanya, ug Austria. Bisan pa sa 40 ka tuig nga pagdili sa mga Saksi ni Jehova sa Polandia bisan human sa gubat, silang tanan mipadayon nga masibotong mga alagad ni Jehova.

22. Ádám Szinger, Hungaria. Sa panahon sa unom ka pagbista sa korte, gisentensiyahan ug 23 ka tuig, nga iyang gialagaran ang 8 1/2 ka tuig sa bilanggoan ug mga kampo sa pamuo. Sa dihang napahigawas, mialagad ingong nagapanawng magtatan-aw sa 30 ka tuig. Sa pangedarong 69 anyos, sa gihapon usa ka matinumanon nga ansiano sa kongregasyon.

23. Joseph Dos Santos, Pilipinas. Nakagugol ug 12 ka tuig ingong bug-os panahong magmamantala sa mensahe sa Gingharian sa wala pa mabilanggo niadtong 1942. Nagpadasig pag-usab sa kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Pilipinas human sa gubat ug mipadayon mismo sa pagpayunir hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1983.

24. Rudolph Sunal, Tinipong Bansa. Gibilanggo sa Mill Point, West Virginia. Human napagawas gigugol niya ang bug-os panahon sa pagpakaylap sa kahibalo mahitungod sa Gingharian sa Diyos​—ingong payunir, membro sa pamilyang Bethel, ug magtatan-aw sa sirkito. Nagapayunir gihapon sa 1992, sa edad nga 78 anyos.

25. Martin Magyarosi, Romania. Gikan sa bilanggoan, 1942-44, padayong nagdumala sa pagwali sa maayong balita sa Transylvania. Sa dihang napagawas gilukop niyag duaw aron dasigon ang isigka-Saksi sa ilang pagwali ug siya mismo usa ka maisogong Saksi. Gibilanggo pag-usab niadtong 1950, siya namatay sa kampo sa pamuo niadtong 1953, nga usa ka maunongong alagad ni Jehova.

26. R. Arthur Winkler, Alemanya ug Netherlands. Sa sinugdan gipadala sa Esterwegen nga kampo konsentrasyon; padayon nga nagasangyaw sa kampo. Sa ulahi, sa Netherlands, gikulata siya sa Gestapo hangtod dili na mailhan. Sa kataposan gipadala siya sa Sachsenhausen. Usa ka maunongon, masibotong Saksi hangtod sa iyang kamatayon niadtong 1972.

27. Park Ock-hi, Korea. Tulo ka tuig sa Bilanggoan sa Sodaemun, Seoul; gipailalom sa dili mabatbat nga pagpaantos. Sa pangedarong 91 anyos, sa 1992, sa gihapon masibotong nagasangyaw, ingong usa ka espesyal nga payunir.

[Mapa/Hulagway sa panid 446]

Si Alexander MacGillivray, ingong magtatan-aw sa sanga sa Australia, nagtabang sa pagplano sa pagwaling mga panaw ngadto sa daghang nasod ug mga isla

[Mapa]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TAHITI

TONGA

FIJI

NEW GUINEA

JAVA

BORNEO

SUMATRA

BURMA

HONG KONG

MALAYA

SINGAPORE

SIAM

INDOCHINA

TSINA

DAGAT PASIPIKO

Mga Ngalan sa Dapit nga Gigamit Niadtong Katuigang 1930

[Mapa/Mga hulagway sa panid 460]

Sa kataposan sa 1945, ang mga misyonaryo gikan sa Tunghaan sa Gilead nag-alagad na sa 18 ka kayutaan niining bahina sa kalibotan

Charles and Lorene Eisenhower

Cuba

John and Adda Parker

Guatemala

Emil Van Daalen

Puerto Rico

Olaf Olson

Colombia

Don Burt

Costa Rica

Gladys Wilson

El Salvador

Hazel Burford

Panama

Louise Stubbs

Chile

[Mapa]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BARBADOS

BELIZE

BOLIVIA

BRAZIL

CHILE

COLOMBIA

COSTA RICA

CUBA

DOMINICAN REPUBLIC

EL SALVADOR

GUATEMALA

HAITI

JAMAICA

MEXICO

NICARAGUA

PANAMA

PUERTO RICO

URUGUAY

[Hulagway sa panid 444]

Ang pipila ka colporteur nakapahimutang ug daghang kahon sa literatura; ang mga tagbalay nakadawat ug ubay-ubayng sermon nga pinasikad sa Bibliya diha sa kada libro

[Hulagway sa panid 445]

Si Armando Menazzi (sa tunga sa atubangan) ug usa ka malipayong grupo nga mibiyahe uban niya sa pagwaling panaw diha sa ilang “may mga ligid nga balay sa payunir”

[Hulagway sa panid 445]

Si Arthur Willis, Ted Sewell, ug Bill Newlands​—tulo nga nagdala sa mensahe sa Gingharian ngadto sa kabanikanhan sa Australia

[Hulagway sa panid 447]

Si Frank Dewar (gipakita dinhi uban sa iyang asawa ug ilang duha ka anak nga babaye) miadto sa Thailand ingong nag-inusarang payunir niadtong 1936 ug sa gihapon usa ka espesyal payunir niadtong 1992

[Hulagway sa panid 447]

Si Chomchai Inthaphan migamit sa iyang katakos ingong maghuhubad aron maabot ang mga tawong Thai sa maayong balita nga makaplagan sa Bibliya

[Hulagway sa panid 448]

Sa Alemanya, ang mga Saksi ni Jehova mabug-osong nag-apod-apod niining bukas nga sulat niadtong 1937, bisan tuod nga ang ilang pagsimba gidili sa kagamhanan

[Hulagway sa panid 449]

Ang pamilya ni Franz ug Hilda Kusserow​—ang kada usa kanila matinumanong Saksi ni Jehova, bisan tuod silang tanan sa pamilya (gawas sa usa ka anak nga namatay sa aksidente) nabilanggo sa mga kampo konsentrasyon, mga prisohan, o mga tunghaan sa pagreporma tungod sa ilang pagtuo

[Mga hulagway sa panid 450]

Ang pipila sa Austria ug Alemanya nga nagpameligro sa ilang mga kinabuhi sa pagkopya o pag-apod-apod sa bililhong materyal alang sa pagtuon sa Bibliya, ingon sa gipakita diha sa luyo

Therese Schreiber

Peter Gölles

Elfriede Löhr

Albert Wandres

August Kraft

Ilse Unterdörfer

[Hulagway sa panid 454]

Ang mga Saksi sa kombensiyon sa Shanghai, Tsina, niadtong 1936; siyam sa maong grupo ang nabawtismohan sa maong okasyon

[Hulagway sa panid 456]

Bisan pa sa pagdili sa ilang pagsimba, kining mga Saksi nagkombensiyon sa Hargrave Park, duol sa Sydney, Australia, niadtong 1941

[Hulagway sa panid 458]

Ang taga-Cuba nga mga Saksi sa kombensiyon sa Cienfuegos niadtong 1939

[Hulagway sa panid 459]

Si N. H. Knorr (sa wala) sa São Paulo nga kombensiyon niadtong 1945, uban ni Erich Kattner ingong maghuhubad