Kapitulo 22

Bahin 4​—Mga Saksi Hangtod sa Kinalay-ang Bahin sa Yuta

Samtang ang Gubat sa Kalibotan II gibugno pa, ang mga Saksi ni Jehova nagaplano na alang sa mainitong kalihokan pagkahuman sa gubat. Ang taho sa mga panid 462 hangtod 501 nagahatag ug makaiikag nga mga detalye sa aktuwal nga panghitabo sukad sa 1945 hangtod sa 1975 samtang sila nagkadaghan, nakaabot sa daghan pang kayutaan, ug nagsangyaw ug nagpanudlo sa Pulong sa Diyos sa paaging mas masangkaron kay kaniadto.

ANG kadaghanan sa mga isla sa West Indies sa pila ka paagi naabot na sa mensahe sa Gingharian sa tuig 1945. Apan gikinahanglan ang mas bug-os nga pagsangyaw. Ang mga misyonaryong nabansay sa Tunghaan sa Gilead magadula ug hinungdanong papel.

Mga Misyonaryo Nagpakusog sa Pagsangyaw sa West Indies

Sa tuig 1960 kining mga misyonaryoha nakaalagad na sa 27 ka isla o kaislahan sa Caribbeano. Katunga niining mga dapita ang wala pay kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa dihang nangabot ang mga misyonaryo. Ang mga misyonaryo nagdumalag mga pagtuon sa Bibliya sa balay uban sa interesadong mga tawo, ug nag-organisar silag regular nga mga tigom. Kon diha nay mga kongregasyon, sila mihatag ug bililhong pagbansay sa lokal nga mga magmamantala. Ingong sangpotanan, ang kuwalidad sa mga tigom ug ang kaepektibo diha sa ministeryo napauswag.

Ang unang mga Estudyante sa Bibliya nakasangyaw na sa Trinidad sa wala pa ang Gubat sa Kalibotan I, apan sa pag-abot sa mga misyonaryo gikan sa Gilead  niadtong 1946, kusganong gidasig pa ang mga pagtuon sa Bibliya sa balay uban sa interesadong mga tawo. Sa Jamaica hapit na sa katunga sa siglo ang pagwali sa maayong balita, ug diha nay usa ka libong lokal nga mga Saksi sa pag-abot sa unang misyonaryo; apan sila nalipay nga makadawat ug tabang aron maabot ang mas edukadong mga tawo, ilabina sa dakbayanong kasikbit sa kabiserang siyudad. Sa laing bahin, sa Aruba ang nagasultig Ingles nga balangay nasangyawan nag maayo, busa ang mga misyonaryo mihatag ug bug-os nga pagtagad sa lumad nga populasyon. Ang tanan kinahanglang makadungog sa maayong balita.

Aron maseguro nga ang mga tawo sa tanang isla niining bahina sa yuta makadungog sa Gingharian sa Diyos, niadtong 1948 ang Watch Tower Society nagsangkap sa 18 metros nga paraw nga ginganlag Sibia ingong nagalutaw nga balay sa misyonaryo. Ang mga tripulante gidestino sa pagdala sa mensahe sa Gingharian sa kada isla sa West Indies diin walay aktibong nagasangyaw sa maayong balita. Si Gust Maki mao ang kapitan, ug kuyog niya mao si Stanley Carter, Ronald Parkin, ug Arthur Worsley. Nagsugod sila sa Out Islands sa kaislahang Bahamas, unya ilang gikobrehan hangtod sa habagatan-sidlakan agi sa Leeward Islands ug sa Windward Islands. Unsay epekto sa ilang mga pagduaw? Sa St. Maarten usa ka negosyante ang miingon kanila: “Wala maanad ang mga tawo sa paghisgot sa Bibliya, apan sukad sa inyong pag-abot dinhi ang tanan naghisgot na sa Bibliya.” Sa ulahi, ang Sibia gipulihan sa mas dakong sakayan, ang Light. Dihay kausaban usab sa mga tripulante. Sulod sa usa ka dekada nalampos ang espesyal nga buluhaton nga gigamit kining maong mga sakayan, ug misunod ang nanukad-sa-yuta nga mga magmamantala sa maayong balita.

Gisangyawan Una ang Dagkong mga Siyudad

Sama sa nahitabo sa West Indies, mao usab sa Sentral Amerika ug Amerika del Sur, diha nay mga tawo sa daghang dapit nga nakabaton sa pipila ka publikasyon sa Watch Tower Society sa wala pa moabot ang mga misyonaryong gikan sa Tunghaan sa Gilead. Apan, aron maabot ang tanan sa maayong balita ug aron matabangan ang sinserong mga tawo nga mahimong tinuod nga mga tinun-an, gikinahanglang mapauswag ang organisasyon.

Sa dihang ang ikaduhang gubat sa kalibotan nahuman niadtong 1945, dihay ginatos ka mga Saksi ni Jehova sa Argentina ug sa Brazil; mga tulo ka libo sa Mexico; pipila ka gagmay kaayong mga kongregasyon sa British Guiana (karon Guyana), Chile, Dutch Guiana (karon Suriname), Paraguay, ug Uruguay; ug maihap ra nga mga magmamantala sa Colombia, Guatemala, ug Venezuela. Apan alang sa Bolivia, Ecuador, El Salvador, Honduras, ug Nicaragua, ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova wala pa gayod matukod ug lig-on sa bisan unsang paagi hangtod sa pag-abot sa mga misyonaryo nga nabansay sa Tunghaan sa Gilead.

Sa sinugdanan ang mga misyonaryo sa linain nagtagad sa kinasentrohan sa populasyon. Takos hinumdoman nga sa unang siglo, si apostol Pablo nagpalabi sa pagwali sa mga siyudad ubay sa pangunang mga agianan sa biyahe diha sa Asia Minor ug sa Gresya. Sa Corinto, nga usa sa labing iladong mga siyudad sa karaang Gresya, si Pablo migugol ug 18 ka bulan sa pagpanudlo sa Pulong sa Diyos. (Buh. 18:​1-11) Sa Efeso, ang sentro sa biyahe ug komersiyo sa karaang kalibotan,  iyang gimantala ang Gingharian sa Diyos sulod sa kapin sa duha ka tuig.​—Buh. 19:​8-10; 20:31.

Sa samang paagi, sa dihang si Edward Michalec ug Harold Morris, nga mga misyonaryong graduwado sa Tunghaan sa Gilead, miabot sa Bolivia niadtong 1945, sila wala mangitag lokasyon nga mas maayo ang klima. Inay, ilang gitagad pag-una ang La Paz, ang kabisera, nga nahimutang sa Andes sa gihabogong duolan sa 3,700 metros. Kana nagkahulogan ug pag-antos sa bahin sa mga bag-ohan nga motungas sa handag nga mga dalan sa maong gihabogon; ang ilang mga kasingkasing sa subsob mokuba samag mga trip-hammer. Apan nakaplagan sa mga misyonaryo ang daghang tawo nga interesado sa mensahe sa Bibliya. Didto sa kabisera, kasagaran na nga sila sultihan: “Ako usa ka apostoliko Romano Katoliko, apan dili nako gusto ang mga pari.” Sa duha lamang ka bulan, ang duha ka misyonaryo nagdumalag 41 ka pagtuon sa Bibliya sa balay.

Sa misunod nga dekada, samtang dugang pang misyonaryo ang nangabot ug ang lokal nga mga Saksi nagkadaghan, ang pagtagad gitumong sa ubang mga siyudad sa Bolivia: Cochabamba, Oruro, Santa Cruz, Sucre, Potosí, ug Tarija. Human niadto, matagad nag dugang ang mas gagmayng mga siyudad ug mga lungsod ug ang kabanikanhan usab.

Sa susama, sa Colombia ang mga misyonaryo nagsugod sa organisadong pagsangyaw sa kabisera, sa Bogotá, niadtong 1945, ug sa daplin sa dagat nga siyudad sa Barranquilla sa misunod nga tuig. Human niana, ang pagtagad inanay nga gipunting ngadto sa Cartagena, Santa Marta, Cali, ug Medellín. Daghang tawo ang maabot sa mubong panahon pinaagi sa pagbuhat una sa dagkong mga siyudad. Uban sa tabang niadtong nakakat-on sa kamatuoran didto, ang mensahe sa dili madugay mapaabot na sa nag-alirong nga mga dapit.

Kon diyutay kaayong interes ang gipakita sa usa ka siyudad, ang mga misyonaryo mamalhin sa ubang dapit. Mao nga, sa Ecuador, sa dihang ang tulo ka tuig nga buluhaton niadtong tunga-tunga sa katuigang 1950 wala gayod makapatunghag tawong may kaisog nga mobarog alang sa kamatuoran diha sa panatiko sa relihiyon nga dapit sa Cuenca, si Carl Dochow gibalhin sa Machala, usa ka siyudad nga gipuy-an sa matugoton, bukas-ug-hunahuna nga mga tawo. Hinuon, mga dekada sa ulahi ang mga tawo sa Cuenca gihatagag laing higayon. Laing espiritu ang nakaplagan, ang mga babag nabuntog, ug niadtong 1992 sa Cuenca ug sa sikbit niini, kapin sa 1,200 ang nahimong mga Saksi ni Jehova ug naorganisar ngadto sa 25 ka kongregasyon.

 Mapailobong Nangita sa mga Karnerohon

Dakong pailob ang gikinahanglan sa pagpangita sa tinuod karnerohong mga tawo. Sa pagpangita kanila sa Suriname, ang mga Saksi ni Jehova nagsangyaw sa mga Amerindian, Intsik, Indonesian, Hudiyo, Lebanese, mga kaliwat sa namuyong mga Olandes, ug mga tribo sa kalasangan nga gilangkoban sa mga Bush Negro, kansang mga apohan maoy nangalagiw nga mga ulipon. Taliwala kanila nakaplagan ang ginatos kinsa sa tinuod gigutom sa kamatuoran. Ang pipila kinahanglang mobiya gikan sa dulot nga pagkalangkit sa animista ug espiritistikanhong mga buhat. Ang usa kanila mao si Paitu, usa ka diwatahan, nga mituo sa mensahe sa Bibliya ug unya gipanglabay ang iyang mga diyos-diyos, mga anting-anting, ug mga habak ngadto sa suba. (Itandi ang Deuteronomio 7:25; 18:​9-14; Buhat 19:​19, 20.) Niadtong 1975 siya nagpahinungod kang Jehova, ang matuod nga Diyos.

Ang ubay-ubayng molupyo sa Peru nagpuyo sa gagmayng mga balangay nga nakatag sa ibabaw sa Andes ug diha sa kalasangan nga nag-alirong sa ulo sa subang Amazon. Sa unsang paagi sila maabot? Niadtong 1971 usa ka pamilya sa mga Saksi gikan sa Tinipong Bansa ang miadto sa Peru aron duawon ang ilang misyonaryong anak, si Joe Leydig. Sa dihang sila nasayod sa daghan kaayong mga balangay nga naluklok sa daghang dapit diha sa mga walog sa bukid, ang ilang kabalaka alang niining mga tawhana nakapalihok kanila sa pagbuhat ug usa ka butang. Sila mitabang sa pagtaganag usa ka house car sa sinugdanan, ug unya duha pa, ingon man sa mga motorsiklo aron magamit sa malukpanong pagwali nga mga biyahe niining hilit nga mga dapit.

Bisan pa sa mga paningkamot, sa daghang dapit morag diyutay lang kaayo ang nagpakitag interes sa mensahe sa Bibliya. Mahanduraw nimog maayo kon unsay gibati sa grupo sa unom ka batan-ong misyonaryo sa Barquisimeto, Venezuela, niadtong sayong mga tuig sa 1950 sa dihang, human sa tibuok tuig nga makugihong pagwali, wala gayod silay makitang bisan unsang pag-uswag. Bisan tuod ang mga tawo morag mahigalaon, ang kadaghanan kanila dulot nga nalangkit sa patuotuo ug giisip nila nga sala bisan ang pagbasag teksto sa Bibliya. Ang bisan kinsang nagpakitag interes sa dili madugay maluya tungod sa mga membro sa pamilya o mga silingan. (Mat. 13:​19-21) Apan, uban sa pagtuo nga aduna gayoy pipila ka karnerohon sa Barquisimeto ug nga si Jehova magatigom kanila sa iyang gitakdang panahon, ang mga misyonaryo nagpadayon sa pagduaw gikan sa balay ngadto sa balay. Busa, pagkadako sa kalipay ni Penny Gavette usa ka adlaw niana sa dihang usa ka ubanong babaye ang naminaw kaniya ug unya nag-ingon:

“Senyorita, sukad pa sa akong pagkabata, naghulat ako nga may moanhi sa akong pultahan ug magpatin-aw sa mga butang nga bag-o lang nimong gisugilon kanako. Abi god nimo, sa bata pa ako, naglimpiyo ako sa balay sa pari, ug siya may Bibliya diha sa iyang librarya.  Nasayod ako nga gidid-an kami sa pagbasa niana, apan gusto kaayo kong mahibalo kon ngano nga, usa ka adlaw sa dihang walay nakakita, ako kanang gidala sa balay ug sa tago gibasa kana. Akong naamgohan sumala sa akong nabasa nga ang Katolikong Simbahan wala magtudlo kanamo sa kamatuoran ug busa dili mao ang tinuod nga relihiyon. Nahadlok ako sa pagtug-an sa bisan unsa kang bisan kinsa, apan ako segurado nga moabot ang panahon nga silang nagatudlo sa matuod nga relihiyon moabot sa among lungsod. Sa dihang miabot ang Protestanteng relihiyon, sa sinugdan gihunahuna nako nga sila mao na, apan sa wala madugay akong nadiskobrehan nga sila nagtudlo sa daghan niadtong samang mga kabakakan nga gitudlo sa Katolikong Simbahan. Karon, ang bag-o lang nimong gisulti kanako maoy akong nabasahan diha nianang Bibliyaha daghan na kaayong tuig ang miagi.” Maikagon siyang misugot nga motuon sa Bibliya ug nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Bisan pa sa pagsupak sa pamilya, siya nag-alagad kang Jehova nga matinumanon hangtod sa iyang kamatayon.

Dakong paningkamot ang gikinahanglan aron matigom ang maong mga karnerohon ngadto sa mga kongregasyon ug aron bansayon sila sa pagpakigbahin sa pag-alagad kang Jehova. Ingong pananglitan, sa Argentina, si Rosendo Ojeda sa regular nagbiyaheg mga 60 kilometros gikan sa General San Martín, Chaco, aron dumalahon ang tigom sa balay ni Alejandro Sozoñiuk, usa ka interesadong tawo. Ang biyahe sa subsob dangtag napulo ka oras, nga dihay bisikletahon, dihay baktason, usahay may taga-ilok nga tubig nga ubogon. Kada bulan sulod sa lima ka tuig gihimo niya kanang biyahea, nga nagapabilin didto ug usa ka semana sa matag higayon aron makasangyaw diha sa dapit. Kadto ba takos niana? Siya wala magduhaduha labot niana tungod kay ang sangpotanan maoy usa ka malipayong kongregasyon sa mga magdadayeg ni Jehova.

Pagpasiugda sa Edukasyon Alang sa Kinabuhi

Sa Mexico, ang mga Saksi ni Jehova nagtuman sa ilang buluhaton subay sa mga balaod nga nagmando sa kultural nga mga organisasyon didto. Ang tumong sa mga Saksi mao ang paghimog labaw pa kay sa magtigom lamang alang sa mga diskurso. Gusto nilang ang mga tawo mahisama niadtong mga taga-Berea sa adlaw ni apostol Pablo nga nakahimo sa ‘pagsusi nga maampingon sa Kasulatan aron sutaon kon kaha ang mga butang nga gitudlo kanila maoy tinuod.’ (Buh. 17:11) Sa Mexico, ingon man sa daghang ubang kayutaan, kini sagad naglangkit sa pagtaganag linaing tabang sa mga tawong wala makaeskuyla apan gustong makabasa sa dinasig nga Pulong sa Diyos sa ilang kaugalingon.

Ang mga saring sa literasiya nga gidumala sa mga Saksi ni Jehova sa Mexico nakatabang sa tinagpulo ka libong tawo didto aron makabasa ug makasulat. Kining buluhatona giapresyar sa Departamento sa Publikong Edukasyon sa Mexico, ug niadtong 1974 usa ka direktor sa ilang Opisina Heneral alang sa Edukasyon sa Hamtong nagsulat ngadto sa La Torre del Vigía de México, usa ka sibil nga asosasyon nga gigamit sa mga Saksi ni Jehova, nga nagaingon: “Akong pahimuslan kining higayona sa mainitong pagpahalipay kaninyo . . . tungod sa dalayegong kooperasyon nga gihatag sa inyong asosasyon sa dugayng katuigan alang sa kaayohan sa among katawhan.”

 Sa samang panahon nga ang mga tawo giandam alang sa walay kataposang kinabuhi ingong mga sakop sa Gingharian sa Diyos, ang edukasyon nga gihatag sa mga Saksi nagpauswag usab sa ulahi sa ilang pamilyahanong kinabuhi. Human makadumala sa kasal sa lainlaing okasyon alang sa mga Saksi ni Jehova, usa ka huwes sa El Salto, Estado sa Durango, ang nagpahayag niadtong 1952: “Kita nangangkon ingong maayong mga patriyotiko ug lungsoranon apan kita gilupig pa sa mga Saksi ni Jehova. Sila usa ka panig-ingnan alang kanato tungod kay sila wala magtugot sa bisag usa ka tawo diha sa ilang organisasyon nga magpuyopuyo ug wala magpalegal sa ilang kaminyoon. Ug, kamong mga Katoliko, halos kamong tanan nagkinabuhig imoral nga mga kinabuhi ug wala magpalegal sa inyong kaminyoon.”

Kining edukasyonal nga programa nakatabang usab sa mga tawo sa pagkinabuhi nga makigdaiton, sa paghigugma sa usag usa inay sa pagdumot ug pagpatay. Sa dihang ang usa ka Saksi nagsangyaw sa Venado, Estado sa Guanajuato, iyang nakaplagan nga ang mga tawo armadog mga riple ug mga pistola. Ang mga lalis misangpot sa pagkapuo sa mga pamilya. Apan ang instruksiyon sa Bibliya nagdalag dakong mga kausaban. Ang mga riple gibaligya aron makapalit ug mga Bibliya. Sa wala madugay kapin sa 150 diha sa dapit ang nahimong mga Saksi ni Jehova. Sa piguratibong pagkasulti, ilang ‘gisalsal ang ilang mga espada ingong mga lipya sa daro’ ug misubay sa mga dalan sa kalinaw.​—Miq. 4:3.

Daghang mahadlokon-sa-Diyos nga mga Mehikano ang nagtuo sa gitudlo kanila sa mga Saksi ni Jehova gikan sa Pulong sa Diyos. Ingong sangpotanan, ang pipila ka libo nga magmamantala sa Mexico human sa Gubat sa Kalibotan II sa wala madugay nahimong 10,000, unya 20,000, 40,000, 80,000, ug kapin pa samtang gipasundayag sa mga Saksi ngadto sa uban kon unsaon sa pagpadapat ang tambag sa Pulong sa Diyos ug kon unsaon kana sa pagtudlo sa uban.

Panagtigom Ubos sa Kalisdanan

Hinuon, samtang ang gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova nagauswag sa lainlaing kayutaan, ilang nakaplagan nga sila kinahanglang moatubang sa lisod nga mga babag aron makatigom alang sa Kristohanong instruksiyon. Sa Argentina sila gidid-an sa kagamhanan niadtong 1950. Bisan pa niana, tungod sa pagsunod sa Diyos, sila wala moundang sa pagwali, ni mibiya sila sa panagkatigom. Ang mga kahikayan morag komplikado, apan ang mga asembliya nahimo.

Pananglitan, sa kataposang bahin sa 1953, si Brader Knorr ug si Brader Henschel miduaw sa Argentina aron moalagad sa tibuok nasod nga asembliya.  Si Brader Knorr misulod sa nasod agi sa kasadpan, ug si Brader Henschel nagsugod sa iyang mga pagduaw sa habagatan. Sila nagdiskurso sa mga grupo nga nagtigom sa mga umahan, sa mga tanaman, sa usa ka piknik sa daplin sa sapa sa bukid, ug sa pribadong mga balay. Sa subsob sila kinahanglang mobiyaheg lagyo gikan sa usa ka grupo ngadto sa sunod. Sa pag-abot sa Buenos Aires, sila tagsa-tagsang mialagad sa mga programa sa siyam ka lokasyon sa usa ka adlaw, ug sa onse ka balay sa sunod adlaw. Tanantanan, sila nakapakigpulong sa 56 ka grupo, nga dihay katibuk-ang tumatambong nga 2,505. Kadto maoy hago nga eskedyul, apan sila malipayon sa pag-alagad sa ilang mga igsoon nianang paagiha.

Sa dihang nangandam alang sa asembliya sa Colombia niadtong 1955, ang mga Saksi mikontrata sa hall sa Barranquilla aron gamiton. Apan, kay gipit-os sa obispo, ang mayor ug ang gobernador nanggilabot, ug ang kontrata gikanselar. Nga usa na lang ka adlaw ang lugway, gibalhin sa mga igsoon ang asembliya, nga gihikay aron himoon kana sa tugkaran sa sangang buhatan sa Sosyedad. Bisan pa niana, samtang nagsugod ang unang sesyon sa gabii, ang armadong kapolisan miabot nga may dalang mando sa pagpahunong sa asembliya. Ang mga igsoon namugos. Ang pag-apelar ngadto sa mayor sa sunod buntag misangpot sa pagpangayog pasaylo sa iyang sekretarya, ug duolan sa 1,000 ka tawo ang naghuot sa propiedad sa Sosyedad alang sa kataposang adlaw nga programa niadtong “Madaogong Gingharian” nga Asembliya. Walay sapayan sa mga kahimtang nga naglungtad kaniadto, ang mga igsoon napalig-on pinaagi sa gikinahanglang espirituwal nga tambag.

Pag-alagad Diin Dako ang Panginahanglan

Ang kanataran halapad, ug daghang magbubuhat ang gikinahanglan sa Latin Amerika, ingon man sa daghang ubang dapit. Niadtong 1957, sa mga kombensiyon sa tibuok kalibotan, gidasig ang hamtong nga mga indibiduwal ug mga pamilyang Saksi ni Jehova nga palandongon ang aktuwal nga pagbalhin ug puy-anan sa mga dapit nga mas dako ang panginahanglan aron didto sila magministeryo. Ang susamang pagdasig gihatag sa nagkalainlaing paagi human niana. Ang imbitasyon kaamgid gayod sa gipresentar sa Diyos kang apostol Pablo, nga nakakita sa panan-awon ug usa ka lalaki nga naghangyo kaniya: “Ari sa Macedonia ug tabangi kami.” (Buh. 16:​9, 10) Unsay sanong sa modernong-adlaw nga imbitasyon? Ang mga alagad ni Jehova kinabubut-ong nagtanyag sa ilang kaugalingon.​—Sal. 110:3.

Alang sa pamilya nga may gagmayng mga anak, nagkinahanglan kanag dakong pagtuo aron sila makabalhin, nga biyaan ang mga paryente ug balay ug sekular nga trabaho, ug moadto sa usa ka bag-o kaayong palibot. Ang pagbalhin lagmit magkinahanglan nga dawaton ang lahi kaayong sukod sa pagkinabuhi ug, sa pipila ka higayon, nga motuon sa bag-ong pinulongan. Bisan pa, linibo ka indibiduwal nga mga Saksi ug mga pamilya ang nakabalhin aron makatabang sa  uban nga makakat-on sa mahigugmaong mga tagana ni Jehova alang sa kinabuhing walay kataposan.

Nga misanong dayon, ang ubay-ubayng mga Saksi ni Jehova namalhin niadtong ulahing mga tuig sa 1950; ang uban niadtong mga tuig 1960; dugang pa sa mga tuig 1970. Ug ang pagbalhin sa mga Saksi ngadto sa mga dapit nga mas dako ang panginahanglan nagapadayon hangtod karon.

Diin man sila gikan? Daghan ang gikan sa Australia, Canada, New Zealand, ug sa Tinipong Bansa. Daghan ang gikan sa Britanya, Pransiya, ug Alemanya. Usab gikan sa Austria, Belgium, Denmark, Pinlandia, Italya, Hapon, Republika sa Korea, Norway, Espanya, Sweden, ug Switzerland, apil sa uban. Samtang ang gidaghanon sa mga Saksi mitubo sa Argentina, Brazil, Mexico, ug ubang kayutaan sa Latin Amerika, kini usab nakatagana ug mga magbubuhat nga andam sa pag-alagad sa ubang mga nasod diin dako ang panginahanglan. Sa susama, sa Aprika ang masibotong mga magbubuhat namalhin gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain aron motabang sa paghatag ug pamatuod.

Sa unsang mga dapit sila namalhin? Sa mga yuta sama sa Afghanistan, Malaysia, ug Senegal, ug mga isla sama sa Réunion ug St. Lucia. Mga 1,000 ang namalhin ngadto sa Irlandia, diin sila nag-alagad sulod sa nagkalainlaing gitas-on sa panahon. Ubay-ubay ang nangadto sa Iceland, walay sapayan sa dugay, ngiob nga mga tingtugnaw niini, ug ang pipila nagpabilin, nga nahimong mga haligi diha sa mga kongregasyon ug nagahatag ug mahigugmaong tabang sa mga bag-ohan. Ilabinang nakahimo ug dakong kaayohan sa Sentral Amerika ug Amerika del Sur. Kapin sa 1,000 ka Saksi ang namalhin sa Colombia, kapin sa 870 ngadto sa Ecuador, kapin sa 110 sa El Salvador.

Si Harold ug Anne Zimmerman maoy apil niadtong namalhin. Sila nakaalagad na ingong misyonaryong mga magtutudlo sa Ethiopia. Apan, niadtong 1959, sa dihang gihuman na nila ang mga kahikayan nga mamalhin gikan sa Tinipong Bansa ngadto sa Colombia aron makig-ambit sa pagpakaylap sa mensahe sa Gingharian didto, dihay gimatuto nilang upat ka bata, kansang mga pangedaron gikan sa lima ka bulan ngadto sa lima ka tuig. Si Harold nag-una didto aron mangitag trabaho. Sa pag-abot niya sa nasod, ang lokal nga mga balita sa mantalaan nakasamok kaniya. Ang dili opisyal nga gubat sibil ginabugno, ug dihay tiningob nga pagpatay sa sulod sa nasod. ‘Gusto ba gayod nako nga dalhon ang akong pamilya nga mopuyo ilalom niining mga kahimtanga?’ sukna niya sa iyang kaugalingon. Siya namalandong alang sa pipila ka makagiyang pananglitan o prinsipyo diha sa Bibliya. Ang misantop sa iyang hunahuna mao ang asoy sa Bibliya mahitungod sa mahadlokong mga maniniid nga nagdalag daotang taho balik sa kampo sa Israel mahitungod sa Yutang Saad. (Num. 13:​25–14:​4, 11) Kana ang nakatabang sa iyang desisyon; dili niya gustong mahisama kanila! Sa walay langan gihikay dayon niya ang iyang pamilya nga mosunod. Tulo na lamang ka  dolyar ang nabilin sa ilang pundo una pa siya nakakitag gikinahanglang sekular nga trabaho, apan sila nakabaton kon unsay gikinahanglan gayod. Ang sukod sa trabaho nga kinahanglan niyang himoon aron makasustento sa iyang pamilya nagkalainlain latas sa mga tuig, apan naningkamot siya kanunay nga unahon ang intereses sa Gingharian. Sa una nilang pag-abot sa Colombia, dihay mga 1,400 ka Saksi sa nasod. Pagkadakong pag-uswag ang ilang nasaksihan sukad niadto!

Ang pag-alagad sa dapit nga mas dako ang panginahanglan sa mga Saksi wala kanunay magkinahanglan nga mobalhin ang usa ka tawo ngadto sa ubang nasod. Linibo ka indibiduwal nga Saksi ug mga pamilya ang namalhin ngadto sa laing mga dapit sa ilang kaugalingong nasod. Usa ka pamilya sa Estado sa Bahia, Brazil, ang mibalhin sa lungsod sa Prado, diin walay mga Saksi. Bisan pa sa mga pagtutol gikan sa klero, sila nagpuyo ug nagtrabaho nianang lungsora ug sa sikbit nga dapit sulod sa tulo ka tuig. Usa ka wala gamita nga simbahan ang gipalit ug gihimong Kingdom Hall. Sa wala madugay, dihay kapin na sa usa ka gatos ka aktibong Saksi niadtong dapita. Ug kana mao lamay sinugdanan.

Sa padayong nagatubo nga gidaghanon, ang mga mahigugmaon sa pagkamatarong sa Latin Amerika nagasanong sa imbitasyong natala sa Salmo 148: ‘Dayega si Jah, kamong katawhan! Dayega si Jehova gikan sa yuta, kamong tanang mga nasod,’ (Sal 148 Ber. 1, 7-11) Sa pagkatinuod, pagka 1975 dihay mga magdadayeg kang Jehova sa matag nasod sa Latin Amerika. Ang taho alang nianang tuiga nagpakitang 80,481, nga naorganisar ngadto sa 2,998 ka kongregasyon, ang nagaalagad sa Mexico. Lain pang 24,703, sa 462 ka kongregasyon, ang nagahisgot mahitungod sa pagkahari ni Jehova sa Sentral Amerika. Ug sa Amerika del Sur, dihay 206,457 ka publikong magdadayeg kang Jehova diha sa 3,620 ka kongregasyon.

Pag-abot sa mga Isla sa Pasipiko

Samtang ang tulin nga pag-uswag nagakahitabo sa Amerika del Sur, ang mga Saksi ni Jehova nagtumong usab sa pagtagad sa kaislahan sa Pasipiko. May ginatos niining islaha nga nakatag tali sa Australia ug sa kontinente sa Amerika, daghan niana halos lang migimaw sa ibabaw sa dagat. Ang pipila niana gipuy-an sa pipila lamang ka pamilya; ang uban, sa tinagpulo ka libong tawo. Sayo sa katuigang 1950, ang pagpihig sa kagamhanan nakababag sa Watch Tower Society sa pagpadala ug mga misyonaryo sa daghan niining kaislahan. Apan ang mga tawo didto kinahanglan usab nga makadungog mahitungod kang Jehova ug sa iyang Gingharian. Kini maoy uyon sa tagna nga natala sa Isaias 42:​10-12, nga nagaingon: “Pag-awit kang Jehova ug usa ka bag-ong awit, ang iyang pagdayeg gikan sa kinatumyan sa yuta . . . Diha sa mga isla tugoti sila sa pagpahayag sa ilang pagdayeg.” Mao nga, niadtong 1951, sa usa sa kombensiyon sa Sydney, Australia, ang mga payunir ug mga magtatan-aw sa sirkito nga interesadong makigbahin sa pagpakaylap sa mensahe sa Gingharian ngadto sa mga isla gidapit nga makigkita kang Brader Knorr. Niadtong panahona mga 30 ang miboluntaryo sa pagmantala sa tropikong mga isla.

 Apil kanila mao si Tom ug Rowena Kitto, nga nangadto sa Papua, diin niadtong tungora wala pay mga Saksi. Gisugdan nilag sangyaw ang mga Uropanhon sa Port Moresby. Sa wala madugay, sila nagagugol na sa mga gabii sa Hanuabada, ang “Dakong Balangay,” uban sa usa ka grupo sa 30 ngadto sa 40 ka taga-Papua nga gigutom sa espirituwal nga kamatuoran. Gikan kanila, ang pulong mikaylap ngadto sa ubang balangay. Sa wala madugay, ang mga tawo sa Kerema nagpadalag hawas nga naghangyo nga dumalahan silag pagtuon sa Bibliya. Unya ang usa ka pangulo sa balangay gikan sa Haima miabot, nga naghangyo: “Palihog pangadto kamo ug tudloi ang akong katawhan mahitungod sa kamatuoran!” Ug busa kana mikaylap.

Laing magtiayon, si John ug Ellen Hubler, miadto sa New Caledonia aron sugdan ang buluhaton didto. Sa ilang pag-abot niadtong 1954, sila may usa lang ka bulan nga visa ingong turista. Apan si John nakakitag sekular nga trabaho, ug kini nakatabang kanila sa pagpalugway sa ilang pagpuyo didto. Sa naglakat ang panahon, ang ubang mga Saksi​—nga 31 tanan​—sa susama namalhin. Sa sinugdan, nagministeryo sila sa sikbit nga mga dapit aron dili kaayo makadanig pagtagad. Sa ulahi, nagsangyaw sila sa kabisera, ang Nouméa. Naporma ang usa ka kongregasyon. Unya, niadtong 1959, usa ka membro sa Aksiyong Katoliko ang nakalingkod sa usa ka importanteng katungdanan sa kagamhanan. Wala na bag-oha ang visa sa mga Saksi. Ang magtiayong Hubler kinahanglang mobiya. Ang mga publikasyon sa Watch Tower gidili. Bisan pa, ang maayong balita sa Gingharian nakapanukad na, ug ang gidaghanon sa mga Saksi padayon nga mitubo.

Sa Tahiti daghang tawo ang nagpakitag interes sa buluhaton sa mga Saksi ni Jehova sa dihang ang mga igsoon nagduawg makadiyot didto. Apan niadtong 1957, wala pay lokal nga mga Saksi, ang ilang buluhaton gidili, ug ang mga misyonaryo sa Watch Tower wala pasudla sa nasod. Apan, si Agnes Schenck, usa ka lungsoranon sa Tahiti nga kaniadto nagpuyo sa Tinipong Bansa, nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Sa pagkasayod sa panginahanglan sa mga magmamantala sa Gingharian sa Tahiti, siya, ang iyang bana, ug ang ilang anak nga lalaki nanakayan gikan sa California niadtong Mayo 1958. Wala madugay human niadto, duha pa ka laing pamilya ang mikuyog kanila, bisan pag tulo lang ka bulan nga visa ingong turista ang ilang nakuha. Pagkasunod tuig, usa ka kongregasyon ang naporma sa Papeete. Ug niadtong  1960 ang kagamhanan nag-ila sa lokal nga giorganisar nga asosasyon sa mga Saksi ni Jehova.

Aron mapakaylap ang mensahe sa Gingharian, duha ka misyonarya nga mobalik na sa ilang asaynment ang mihapit sa isla sa Niue aron duawon ang usa paryente. Ang bulan nga ilang gigugol didto mabungahon kaayo; dakong interes ang nakaplagan. Apan sa pagdunggo sa sunod barko nga nagabiyahe sa isla, kinahanglang mobiya na sila. Hinuon, sa wala madugay, si Seremaia Raibe, taga-Fiji, nakakontratag trabaho sa Departamento sa Publikong Buluhaton sa Niue ug unya gigamit ang tanan niyang libreng panahon sa pagsangyaw. Apan, ingong resulta sa pagpit-os sa klero, ang permiso ni Brader Raibe sa pagpuyo gikanselar human sa pipila ka bulan, ug niadtong Septiyembre 1961 ang Asembliya sa Pamalaod mihukom nga dili na gayod tugotan ang mga Saksi ni Jehova sa pagsulod sa nasod. Bisan pa niana, ang pagwali sa maayong balita didto nagpadayon. Sa unsang paagi? Ang lokal nga mga Saksi, bisan tuod daw bag-ohan pa, milahutay sa pag-alagad kang Jehova. Dugang pa, ang lokal nga kagamhanan midawat na kang William Lovini ingong empleyado, usa ka lumad nga Niueano nga nagapuyo sa New Zealand. Nganong ikag siyang mopauli sa Niue? Tungod kay siya nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova ug gustong moalagad diin mas dako ang panginahanglan. Pagka 1964 ang gidaghanon sa mga Saksi mitubo ngadto sa 34.

Niadtong 1973, si David Wolfgramm, nga lungsoranon sa Tonga, kauban sa iyang asawa ug walo ka anak, nagpuyo sa hamugaway nga balay sa New Zealand. Apan ilang gibiyaan kana ug namalhin sa Tonga aron mapauswag ang intereses sa Gingharian. Gikan didto sila nakigbahin sa pagpauswag sa buluhaton sa mga isla sa Tonga, nga mga 30 niana ang gipuy-an.

Dakong panahon, paningkamot, ug gasto ang gikinahanglan aron maabot ang mga isla. Apan ang mga Saksi ni Jehova nag-isip nga bililhon ang mga kinabuhi sa ilang isigka-tawo ug wala gayod maghikaw sa ilang kusog nga matabangan sila nga makabaton ug kaayohan gikan sa mahigugmaong tagana ni Jehova alang sa walay kataposang kinabuhi sa iyang bag-ong kalibotan.

Usa ka pamilya nga nagbaligya sa ilang umahan sa Australia ug namalhin sa usa sa mga isla sa Pasipiko nagbatbat sa ilang pagbati niining paagiha: “Madunggan lang namo kining mga taga-isla nga moingon nga nailhan nila si Jehova, madunggan nga tawgon nilang anak ang among mga anak, nga gihigugma gayod sila nila tungod sa kamatuoran, nga makita ang samang pag-uswag sa intereses sa Gingharian ug sa mga tigom, nga madunggan kining matahom nga mga tawo nga moingon: ‘Ang akong mga anak maminyo lamang diha sa Ginoo,’ ug kini tapos malangkit sa daghang siglong tradisyon ug Sidlakanhong-matang sa kaminyoon, sa pagtan-aw nga ilang gihinloan sa moral ug gitul-id sa legal ang ilang kaminyoon, . . . sa pagkakita kanila nga nagatuon samtang sila nagbantay sa mga baka sa daplin sa kalsada, human sa hagong trabaho sa basakan, sa pagkasayod nga sila naghisgot sa pagkasayop sa idolatriya, kanindot sa ngalan ni Jehova diha sa lokal nga tindahan ug ubang mga dapit, nga tawgon ka nga brader ug sister sa usa ka edarang Indian nga inahan ug mohangyong mokuyog kanimo aron sa pagsulti sa mga tawo mahitungod sa matuod nga Diyos . . . Kining tanan nagdugang  sa usa ka dili-kabayrang ganti alang sa among gihimong lakang sa pagsanong sa tawag gikan sa Habagatang Pasipiko.”

Hinuon, dili lang kining mga taga-isla sa Pasipiko ang gitagad. Sukad niadtong 1964, ang eksperyensiyadong mga payunir gikan sa Pilipinas gidestino aron tabangan ang masibotong mga misyonaryo nga nagasangyaw na sa Hong Kong, Indonesia, Republika sa Korea, Laos, Malaysia, Taiwan, Thailand, ug Vietnam.

Atubangan sa Pagpit-os sa Pamilya ug Komunidad

Sa dihang ang usa ka tawo mahimong usa sa mga Saksi ni Jehova, kini dili kanunay madawat sa iyang pamilya ug komunidad ingong usa lang ka butang nga desisyonan sa personal.​—Mat. 10:​34-36; 1 Ped. 4:4.

Kadaghanan niadtong nahimong mga Saksi ni Jehova sa Hong Kong maoy mga batan-on. Apan kining mga batan-ona nailalom sa hilabihang pagpit-os diha sa usa ka sistema nga nagpalabi sa hataas nga edukasyon ug maayog-suweldong mga trabaho. Ang mga ginikanan nag-isip sa ilang mga anak ingong pamuhunan nga magseguro sa ilang hamugaway nga pagkinabuhi sa dihang matigulang na sila. Mao nga, sa dihang ang mga ginikanan sa usa ka batan-ong lalaki sa Kwun Tong nakasabot nga ang pagtuon sa Bibliya, pagtambong sa tigom, ug pag-alagad sa kanataran sa ilang anak makabalda sa iyang pagpanguwarta, misamot pa ang ilang pagsupak. Gigukod siyag kutsilyo sa iyang amahan; gilud-an siya sa iyang inahan sa publiko. Ang masakit nga mga pulong mipadayon nga halos walay puas sa mga bulan. Kas-a iyang gisukna ang iyang mga ginikanan: “Dili ba gimatuto ninyo ako tungod sa gugma?” Ug sila mitubag: “Dili, tungod sa salapi!” Bisan pa niana, padayong giuna sa batan-ong lalaki ang iyang pagsimba kang Jehova; apan sa dihang siya mipahawa sa balay, gipadayon usab niya ang pagtabang sa iyang mga ginikanan sa pinansiyal kutob sa iyang maarangan, kay nasayran niya nga kini makapahimuot kang Jehova.​—Mat. 15:​3-9; 19:19

Sa suod-kaayong mga katilingban, ang hilabihang pagpit-os nagagikan dili lang sa suod nga pamilya. Ang usa nga nakasinati niini mao si Fuaiupolu Pele sa Kasadpang Samoa. Dili gayod madawat taliwala sa katawhan nga usa ka Samoano mosalikway sa mga kustombre ug relihiyon sa iyang katigulangan, ug si Pele nasayod nga siya sukitsukiton ug kasab-an. Siya nagtuon pag-ayo ug sinserong miampo kang Jehova. Sa dihang gipatawag sa hataas nga pangulo sa pamilya sa usa ka tigom sa Faleasiu, siya giparang sa unom ka pangulo, tulo ka orador, napulo ka pastor, duha ka magtutudlo sa teolohiya, ang hataas nga pangulo nga maoy nagdumala, ug ang edarang mga lalaki ug babaye sa pamilya. Ilang gipanghimaraot ug gitunglo siya ug ang laing membro sa pamilya nga nagpakitag interes sa mga Saksi ni Jehova. Gisugdan ang lantugi; milungtad kana hangtod sa alas kuwatro sa buntag. Ang paggamit ni Pele sa Bibliya nakapikal sa pipila nga presente, ug sila naniyagit: “Itago kanang Bibliyaha! Ayawg gamita ang Bibliya!” Apan sa kataposan ang hataas nga pangulo sa hinay nga tingog miingon: “Midaog ka, Pele.” Apan si Pele mitubag: “Pasayloa ko, Sir, wala ako modaog. Niining  gabhiona ikaw nakadungog sa mensahe sa Gingharian. Ako naglaom gayod nga mosanong ka niana.”

Sa Dihang May Hilabihang Pagsupak sa Klero

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nangabot sa kaislahan sa Pasipiko sa katuigang 1800. Ang ilang pag-abot, sa daghang dapit, malinawon; sa ubang dapit kana gipaluyohan sa militaryong kusog. Sa pipila ka dapit ilang gibahinbahin ang mga isla taliwala sa ilang kaugalingon pinaagig “kasabotan sa mga hamtong.” Apan dihay relihiyosong mga gubat usab, diin ang mga Katoliko ug mga Protestante nagbugno sa usag usa alang sa pagmando. Kining relihiyosong “mga magbalantay,” ang klero, niadtong tungora naggamit sa tanang paagi kutob sa ilang mahimo aron dili makasulod ang mga Saksi ni Jehova sa ilang gihunahuna nga ilang kaugalingong dominyo. Usahay ilang pit-oson ang opisyales aron palagpoton ang mga Saksi gikan sa pipila ka isla. Sa ubang higayon ilang gibutang ang balaod sa ilang kaugalingong mga kamot.

Sa isla sa New Britain, sa balangay sa Vunabal, ang usa ka grupo gikan sa tribong Sulka nagpakitag maayong interes sa kamatuoran sa Bibliya. Apan sa usa ka Dominggo niadtong 1959, samtang si John Davison nagadumala sa pagtuon sa Bibliya uban kanila, usa ka magubtanong-panon sa mga Katoliko, ubos sa direksiyon sa Katolikong katekista, ang midasdas pasulod sa balay ug gipahunong ang pagtuon pinaagig pagsinggit ug pang-abuso. Kini gireport sa polis sa Kokopo.

Inay biyaan ang karnero, ang mga Saksi namalik sa sunod nga semana aron ipadayon ang pagtaganag espirituwal nga tabang sa mapabilhong mga tawo sa Vunabal. Ang Katolikong pari didto usab, bisan pag wala dapita sa mga taga-balangay, ug kauban niya ang pipila ka gatos nga Katoliko sa laing tribo. Human sulsoli sa pari, kadtong gikan sa iyang simbahan namalikas sa mga Saksi, nagluwa kanila, nagbahad kanila, ug gigisi ang mga Bibliya sa mga taga-balangay, samtang ang pari nagbarog nga nangiyugpos ug mapahiyomon. Ang mga polis nga naningkamot sa pagdumala sa kahimtang dayag nga nakuratan. Daghan sa mga taga-balangay ang nangahadlok usab. Apan sa labing menos usa sa taga-balangay ang napamatud-ang maisogon ug mibarog sa kamatuoran nga iyang natun-an. Karon, ginatos pa ang nakahimog susama.

Hinuon, dili tanang relihiyosong mga magtutudlo ang nagpakitag masupakong espiritu ngadto sa mga Saksi ni Jehova. Si Shem Irofa’alu, sa Solomon Islands, mibatig dakong responsabilidad ngadto kanilang nagtan-aw kaniya ingong ilang relihiyosong pangulo. Human mabasa ang libro sa Watch Tower Society nga Gikan sa Paraisong Nawala Ngadto sa Paraisong Nabatonan Pag-usab, nasabtan niya nga siya gilimbongan. Siya ug ang relihiyosong mga magtutudlo nga ubos sa iyang pagdumala naminaw sa mga panaghisgot uban sa mga Saksi, nagbangon ug mga pangutana, ug nagsusi sa mga teksto sa kasulatan diha sa Bibliya. Unya sila nagkauyon nga gusto nilang mahimong mga Saksi ni Jehova, busa ilang gihimo ang mga simbahan sa 28 nila ka balangay nga mga Kingdom Hall.

 Usa ka Sulog sa Kamatuoran sa Aprika

Sa pagsugod gayod sa sayong bahin sa katuigang 1920, dakong paningkamot ang gihimo aron mahatagan ug kahigayonan ang mga tawo sa tanang bahin sa Aprika nga makaila kang Jehova, ang matuod nga Diyos, ug aron makabaton ug kaayohan gikan sa iyang mahigugmaong mga tagana. Pagkahuman sa ikaduhang gubat sa kalibotan, dihay aktibong mga Saksi ni Jehova sa 14 ka kayutaan sa kontinente sa Aprika. Lain pang 14 ka Aprikanong nasod ang naabot sa mensahe sa Gingharian, apan walay Saksi ang nagtahog kalihokan didto niadtong 1945. Sa misunod nga 30 ka tuig, hangtod sa 1975, ang pagwali sa maayong balita mikaylap sa 19 pa ka nasod sa Aprika. Sa halos tanan niining mga nasora, ingon man sa kaislahan sa palibot, ang mga kongregasyon nangaporma​—diyutay ra sa pipila ka yuta, kapig usa ka libo sa Zambia, hapit duha ka libo sa Nigeria. Sa unsang paagi kanang tanan nangahimo?

Ang pagkaylap sa mensahe sa Gingharian nahisama sa sulog sa tubig. Sa kasagaran, ang sulog sa tubig mosubay sa mga agianan sa suba, bisan pag ang pipila mosalanap sa sikbit nga yuta; ug kon masampongan ang agianan, ang tubig mangitag laing kaagian o matigom ug mobug-at hangtod moawas kana sa sampong.

Pinaagi sa iyang naandang organisasyonal nga kahikayan, ang Watch Tower Society nag-asayn ug bug-os panahong mga ministro​—mga payunir, mga espesyal payunir, ug mga misyonaryo​—sa mga yuta nga nasangyawan sa makadiyot o wala pa masangyawi. Bisan diin sila mangadto, ilang dapiton ang mga tawo nga “moinom sa tubig sa kinabuhi nga walay bayad.” (Pin. 22:17) Pananglitan, sa amihanang Aprika, upat ka espesyal payunir gikan sa Pransiya midapit sa mga tawo sa Algeria niadtong 1952. Sa wala madugay usa ka manalagna didto ang midawat sa kamatuoran, nakasabot nga kinahanglang biyaan niya ang iyang propesyon aron pahimut-an si Jehova, ug nagsugod sa pagsangyaw sa iyang kanhing mga kliyente. (Deut. 18:​10-12) Ang mga payunir epektibong migamit sa librong “Pasagding ang Diyos Maminatud-on” aron tabangan ang sinserong mga indibiduwal nga mailhan ang kalainan tali sa Balaang Bibliya ug sa relihiyosong tradisyon. Pagkakusganon niana sa pagpahigawas sa mga tawo gikan sa bakak relihiyosong mga tinuohan nga ang usa ka klero nagpasundayag sa libro sa iyang pulpito ug nagtunglo sa libro, sa nag-apod-apod niana, ug sa nagbasa niana.

Niadtong 1954 usa ka misyonaryo ang gipalagpot gikan sa Katolikong Espanya tungod sa pagtudlo sa Bibliya nga walay pagtugot sa klero; busa sa misunod nga tuig, siya ug ang iyang kauban nga payunir nagwali sa Morocco. Sa wala madugay sila gikuyogan sa pamilya sa lima ka Saksi ni Jehova nga gipalagpot gikan sa Tunisia, diin ang dako-dakong kasamok nahitabo sa dihang usa ka magtiayong Hudiyo midawat kang Jesus ingong Mesiyas ug sa madali nagpaambit sa ilang bag-ong pagtuo sa uban. Sa unahan pahabagatan, ang mga payunir gikan sa Ghana gitultolan ngadto sa Mali niadtong 1962. Sa ulahi, ang mga payunir nga Pranses nga nag-alagad sa Algeria gihangyo usab sa pagtabang sa Mali. Sa ulahi, ubay-ubay niadtong nangahimong Saksi didto misulod sa ranggo sa bug-os panahong pag-alagad. Niadtong 1966 walo ka espesyal nga payunir gikan sa Nigeria midawat ug mga asaynment sa Niger, usa ka nasod nga diyutayg populasyon nga naglakip sa bahin sa Desyertong Sahara. Ang Burundi gihatagan ug kahigayonan nga makadungog sa mensahe sa Gingharian sa dihang duha ka espesyal payunir  gipadala didto gikan sa Amihanang Rhodesia (karon Zambia) niadtong 1963, nga gisundan sa upat ka misyonaryo nga nabansay sa Tunghaang Gilead.

May mga misyonaryo usab sa Etiopia niadtong sayong katuigan sa 1950. Ang Etiopianhong kagamhanan nagbaod nga sila motukod ug usa ka regular nga misyon ug motudlo sa eskuylahan, nga ilang gihimo. Apan, dugang niana, sila puliki sa pagtudlo ug Bibliya, ug sa wala madugay dihay makanunayong kalihokan sa mga tawo nga nangadto sa misyonaryong balay, ang mga bag-ohan nanganha kada adlaw sa paghangyo nga tabangan sila nga masabtan ang Bibliya. Sulod sa tulo ka dekada liwas sa Gubat sa Kalibotan II, 39 ka nasod sa kontinente sa Aprika ang nakapahimulos gikan sa tabang sa maong nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo.

Sa samang panahon, ang mga tubig sa kamatuoran misalanap ngadto sa uga-sa-espirituwal nga mga dapit pinaagi sa mga Saksi ni Jehova kang kansang sekular nga trabaho nakapaarang kanila sa pagkontak sa ubang tawo. Sa ingon, ang mga Saksi gikan sa Ehipto kansang trabaho nagkinahanglan nga sila mobalhin sa Libya niadtong 1950 masibotong nagsangyaw sa panahon sa ilang libreng mga oras. Nianang samang tuig usa ka Saksi nga negosyanteg delana, kuyog sa iyang pamilya, namalhin gikan sa Ehipto ngadto sa Khartoum, Sudan. Iyang gibatasan nga sangyawan una ang iyang mga kustomer ayha pa makiglabot sa negosyo uban kanila. Usa sa unang mga Saksi sa Senegal (kaniadto bahin sa French West Africa) miadto didto, niadtong 1951, ingong hawas sa usa ka komersiyal nga kompaniya. Iya usab nga naapresyar ang iyang mga kaakohan ingong usa ka Saksi sa Labing Hataas. Niadtong 1959, may kalabotan sa sekular nga trabaho, usa ka Saksi miadto sa Fort-Lamy (karon N’Djamena), sa ulahi nahimong Chad, ug iyang gigamit ang kahigayonan sa pagpakaylap sa mensahe sa Gingharian nianang yutaa. Sa mga nasod nga duol sa Niger dihay mga negosyante nga mga Saksi ni Jehova; busa, samtang ang mga espesyal nga payunir puliki sa Niger sukad niadtong 1966 paunahan, kining mga negosyanteha nagsangyaw usab sa mga tawo gikan sa Niger nga ilang nakontak pinaagi sa negosyo. Ug duha ka Saksi kansang mga bana miadto sa Mauritania sa pagtrabaho niadtong 1966 misakmit sa higayon sa pagsangyaw niadtong dapita.

Ang mga tawo nga napalagsik sa ‘tubig sa kinabuhi’ nakig-ambit niana sa uban. Pananglitan, niadtong 1947 usa ka indibiduwal nga mitambong sa pila ka tigom apan sa iyang kaugalingon dili usa ka Saksi ni Jehova mibalhin gikan sa Cameroon ngadto sa Ubangi-Shari (karon Central African Republic). Kay nakadungog mahitungod sa usa ka tawo sa Bangui nga ikag kaayo sa Bibliya, iyang gihikay nga ang buhatan sa Watch Tower Society sa  Switzerland magpadalag libro sa maong tawo. Si Etienne Nkounkou, nga mao ang nakadawat, nalipay pag-ayo tungod sa maayong espirituwal nga pagkaon nga sulod niana, ug kada semana iyang basahon ang maong libro alang sa ubang grupo nga interesado. Sila nakigkontak sa hedkuwarter sa Sosyedad. Samtang ang ilang kahibalo nagatubo, kanang grupoha sa pagtuon nahimo usab nga nagawaling grupo. Bisan pag ang pagpit-os sa klero mitultol sa pagdili sa kagamhanan sa literatura sa Watch Tower, kining bag-ong mga Saksi nagpadayon sa pagwali nga gigamit lamang ang Bibliya. Ang mga tawo nianang yutaa gusto gayod nga maminaw sa mga panaghisgot sa Bibliya, busa sa pag-abot sa panahon nga gikuha na ang pagdili sa pipila ka publikasyon sa Sosyedad niadtong 1957, ang mga Saksi didto mikabat na sa 500.

Sa Dihang ang mga Kababagan Gibangon

Sa dihang ang mga kababagan nagsampong sa agos sa nagahatag-kinabuhi nga tubig, kana sa dili madugay makalusot sa ubang paagi. Si Ayité Sessi, usa ka payunir gikan sa Dahomey (karon Benin), nakasangyaw sa French Togo (karon Togo) sa makadiyot lang niadtong 1949 sa dihang gipugos siyag papahawa sa kagamhanan. Apan sa pagkasunod tuig si Akakpo Agbetor, kanhi usa ka boksidor, nga gikan sa Togo, mipauli sa iyang yutang natawhan kauban sa iyang manghod nga lalaki. Tungod kay kini maoy iyang yutang natawhan, siya makasangyaw nga libre, gani naghimo pa ug mga tigom. Bisan pag ang mga payunir nga nagdawat ug mga asaynment sa Fernando Po (karon bahin sa Equatorial Guinea) sa mga tuig 1950 sa wala madugay gipalagpot ingong sangpotanan sa relihiyosong kadili-matinugoton, ang ubang mga Saksi sa ulahi nakakontratag trabaho nga nakapaarang  kanila sa pagpuyo nianang dapita. Ug, siyempre pa, kaharmoniya sa sugo ni Jesus, sila nagsangyaw.​—Mar. 13:10.

Si Emmanuel Mama, usa ka magtatan-aw sa sirkito gikan sa Ghana, gipadala sa Upper Volta (karon gitawag ug Burkina Faso) sulod sa pipila ka semana niadtong 1959 ug nakahimog dakong pagwali didto sa Ouagadougou, ang kabisera. Apan walay mga Saksi nga nagpuyo sa nasod. Upat ka tuig sa ulahi, pito ka Saksi, nga sa sinugdan gikan sa Togo, Dahomey (karon Benin), ug Congo, namalhin sa Ouagadougou ug nangitag trabaho aron sila makaalagad niining dapita. Pipila ka bulan sa ulahi, sila gikuyogan sa pipila ka espesyal payunir gikan sa Ghana. Apan, ingong resulta sa pagpit-os sa klero sa opisyales, niadtong 1964, sa wala pay usa ka tuig ang mga Saksi didto, sila gidakop, gibilanggo sulod sa 13 ka adlaw, ug unya gipalagpot gikan sa nasod. Ang ila bang mga paningkamot mapuslanon? Si Emmanuel Johnson, usa ka molupyo sa nasod, nakahibalo kon diin makaplagan ang kamatuoran sa Bibliya. Siya nagpadayon sa pagtuon uban sa mga Saksi ni Jehova pinaagig koreo, ug siya nabawtismohan niadtong 1969. Oo, ang buluhaton sa Gingharian nakapanukad na sa laing nasod.

Sa dihang nag-aplay sa pagkuhag visa nga magpaposible sa nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo sa pag-alagad sa Ivory Coast (karon gitawag ug Côte d’Ivoire), ang Pranses nga opisyales wala motugot. Busa, niadtong 1950, si Alfred Shooter, gikan sa Gold Coast (karon Ghana), gipadala sa kabisera sa Ivory Coast ingong usa ka payunir. Sa dihang siya nakapahiluna na, ang iyang asawa miduyog kaniya; ug mga pipila ka bulan sa ulahi, ang magtiayong misyonaryo, si Gabriel ug Florence Paterson, miabot. Mibangon ang mga suliran. Usa ka adlaw, ang ilang literatura gikompiskar tungod kay kana wala mahatagig permiso sa kagamhanan, ug ang mga igsoon gimultahan. Apan sa ulahi ilang nakaplagan ang ilang mga libro nga gibaratilyo sa merkado, mao nga ila kanang gipalit ug balik ug gigamit kanag maayo.

Kasamtangan, kining mga igsoona miduaw sa ubay-ubayng buhatan sa kagamhanan sa tinguha nga makakuhag mga visa. Si Gn. Houphouët-Boigny, kinsa sa ulahi nahimong presidente sa Ivory Coast, mitanyag nga motabang. “Ang kamatuoran,” matud niya, “walay babag bisag unsa. Kana nahisama sa usa ka dakong suba; sampongi kana ug kana moawas sa sampong.” Sa dihang ang Katolikong pari ug ministro sa Methodista misulay sa pagpangilabot, si Ouezzin Coulibaly, usa ka tinudlo sa kagamhanan, miingon: “Ako nagahawas sa katawhan niining nasora. Kami ang katawhan, ug gusto namo ang mga Saksi ni Jehova ug busa gusto namo sila nga mopabilin niining nasora.”

Mga Tinun-an nga sa Tinuod Nakasabot

Sa dihang naghatag ug mga instruksiyon sa “paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang nasod,” si Jesus usab nagsugo nga kadtong mahimong mga tinun-an​—kadtong nagtuo sa mga pagtulon-an ni Kristo ug nagpadapat niana—​kinahanglang mabawtismohan. (Mat. 28:​19, 20) Kaharmoniya niini, dihay tagana alang sa pagbawtismo sa bag-ohang mga tinun-an sa popanahong mga asembliya ug mga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova. Ang gidaghanon sa nabawtismohan sa bisan unsang panahon tingali pipila ra. Hinuon, sa kombensiyon  sa Nigeria niadtong 1970, dihay 3,775 ka bag-ohang mga Saksi nga nabawtismohan. Hinuon, ang gidaghanon dili maoy tumong.

Sa dihang nasabtan, niadtong 1956, nga ang pipila ka nagpabawtismo sa Gold Coast walay igong pundasyon sa ilang pagtuo, ang kahikayan gihimo didto aron marepaso ang mga kandidato sa bawtismo. Ang responsabilidad gipahamtang sa lokal nga mga magtatan-aw sa kongregasyon sa Gold Coast nga susihon sa personal ang matag kandidato sa bawtismo aron sa pagtino kon siya may hustong kahibalo sa paninugdang mga kamatuoran sa Bibliya, kon siya nagakinabuhi na nga kaharmoniya sa mga sukdanan sa Bibliya, ug kon siya tin-awng nakasabot sa mga obligasyon nga dala sa pagkahimong dedikado, bawtismadong Saksi ni Jehova. Sa lakat sa panahon, ang susamang pamaagi gipatuman sa tibuok kalibotan. Ang usa ka detalyadong laraw aron gamiton sa pagrepaso sa paninugdang mga pagtulon-an sa Bibliya uban sa mga kandidato sa bawtismo gitagana niadtong 1967 (sa Ingles) diha sa librong “Ang Imong Pulong Lampara sa Akong Tiil.” Human sa mga tuig sa kasinatian, ang mas maayong laraw gipublikar niadtong 1983 sa librong Organisado sa Pagtuman sa Atong Ministeryo.

Pinaagi sa maong kahikayan, ang mga panginahanglan ba sa mga tawo nga may diyutay o walay pormal nga edukasyon gitagad?

Pagsagubang sa Suliran sa Iliterasiya

Niadtong 1957 ang United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization nagkalkulo nga duolan ug 44 porsiento sa populasyon sa kalibotan nga 15 anyos o labaw pa ang edad dili makabasa o makasulat. Gikataho nga sa 42 ka nasod sa Aprika, 2 sa kayutaan sa Amerika, 28 sa Asia, ug 4 sa Oceania, ang 75 porsiento sa mga hamtong dili makabasa ug makasulat. Apan, sila usab nagkinahanglag kahigayonan nga makakat-on sa balaod sa Diyos aron sila makapangandam nga mahimong mga sakop sa iyang Gingharian. Daghan nga dili makabasa may maayong pangutok ug makahinumdom sa daghan nga ilang nadungog, apan sa gihapon sila dili makabasa sa bililhong Pulong sa Diyos sa ilang kaugalingon ug dili makapahimulos sa naimprinta nga mga tabang sa pagtuon sa Bibliya.

 Sa mga tuig ang indibiduwal nga mga Saksi naghatag ug personal nga tabang sa mga tawo nga gustong makakat-on sa pagbasa. Apan, niadtong 1949 ug 1950, giinagurahan sa mga Saksi ni Jehova ang mga saring sa literasiya sa kada kongregasyon nila sa daghang nasod sa Aprika. Ang mga saring kasagarang himoon sa mga Kingdom Hall, ug sa pipila ka dapit ang entirong balangay gidapit sa pagpahimulos sa programa.

Diin ang kagamhanan may programa sa literasiya, ang mga Saksi ni Jehova malipayong mokooperar niana. Hinuon, sa daghang dapit ang mga Saksi kinahanglang magmugna ug mogamit sa ilang kaugalingong mga manwal sa pagtudlo. Tinagpulo ka libong tawo, lakip ang linibo ka babaye ug mga tigulang, ang natabangan aron makabasa ug makasulat pinaagi niining mga saring nga gidumala sa mga Saksi ni Jehova. Ingong sangpotanan sa paagi nga ang kurso gidesinyo, dili lamang kay sila nakakat-on sa pagsulat ug pagbasa apan sa samang panahon sila nasinati sa paninugdang mga kamatuoran gikan sa Balaang Pulong sa Diyos. Kini nakatabang kanila aron mokuwalipikar sa pagpakigbahin sa buluhatong paghimog tinun-an nga gisugo ni Jesus. Ang kaikag sa paghimo niini nga epektibo nakapadasig sa daghan nga maningkamot gayod aron makabasa.

Sa dihang ang usa ka bag-ohang Saksi sa Dahomey (karon Benin), Kasadpang Aprika, giabog sa tagbalay tungod kay dili makabasa ang Saksi, ang Saksi nakahukom nga buntogon kanang sulirana. Dugang sa pagtambong sa literasiyang mga saring, naningkamot siyag maayo sa personal. Unom ka semana sa ulahi giduaw niya ang maong tagbalay; ang lalaki nahingangha kaayo sa pagpaminaw niining tawhana, kinsa sa ingon ka mubong panahon nga milabay dili makabasa, nga nagabasa kaniya gikan sa Pulong sa Diyos nga niana siya usab nainteres sa ginatudlo sa Saksi. Ang pipila nga natudloan niining mga saring sa literasiya, sa lakat sa panahon, nahimo pa gani nga nagapanawng mga magtatan-aw, nga magatudlo sa ubay-ubayng kongregasyon. Mao kanay nahitabo kang Ezekiel Ovbiagele sa Nigeria.

Pag-edukar Pinaagig mga Pelikula ug mga Pasalida sa Slayd

Aron tabangan kadtong nagpakitag interes sa Bibliya nga makaapresyar sa gidak-on sa makitang organisasyon ni Jehova, usa ka pelikula ang giluwatan niadtong 1954. Kining pelikulaha, The New World Society in Action, nakatabang usab sa pagwagtang sa pagpihig sa katawhan batok sa mga Saksi ni Jehova.

Sa gitawag karon nga Zambia, usa ka madala-dala nga generator sa subsob gikinahanglan aron ipasundayag ang pelikula. Usa ka puting tolda ang ibukhad tali sa duha ka kahoy ingong telon. Sa Probinsiya sa Barotse ang hepeng pangulo nagtan-aw sa pelikula kauban sa iyang harianong pamilya, ug unya gusto niya kanang ipasalida sa publiko. Ingong sangpotanan, sa misunod nga gabii 2,500 ka tawo ang nakakita niana. Ang katibuk-ang tumatan-aw sa mga pasundayag sa pelikula sa Zambia latas sa 17-ka-tuig nga yugto milapas sa usa ka milyon. Kadtong nakatan-aw nalipay sa ilang nakita. Gikan sa duol nga Tanganyika (karon bahin sa Tanzania), gikataho nga human sa pagpasalida sa pelikula, milanog sa kahanginan ang singgit sa mga tawo nga nag-ingon, “Ndaka, ndaka” (Salamat, salamat)

Human sa pelikula nga The New World Society in Action, ang ubang mga pelikula misunod: The Happiness of the New World Society, Proclaiming “Everlasting Good News” Around the World, God Cannot Lie, ug Heritage. Dihay mga pasalida  usab sa slayd, uban ang komentaryo, mahitungod sa pagkapraktikal sa Bibliya sa atong panahon, sa paganong kagikan sa mga doktrina ug mga batasan sa Kakristiyanohan, ug ang kahulogan sa mga kahimtang sa kalibotan diha sa lamdag sa tagna sa Bibliya, ingon man sa mga pagpasalida sa slayd mahitungod sa mga Saksi ni Jehova ingong usa ka organisasyon, nga nagpasundayag sa usa ka pagduaw ngadto sa ilang hedkuwarter sa tibuok-kalibotan, kulbahinam nga mga kombensiyon sa mga yuta diin ang mga Saksi ni Jehova gidili kanhi, ug usa ka repaso sa ilang modernong-adlaw nga kasaysayan. Kining tanan nakatabang sa mga tawo sa pag-ila nga si Jehova sa tinuod may katawhan sa yuta ug nga ang Bibliya maoy Iyang dinasig nga Pulong.

Pag-ila sa Matuod nga Karnero

Sa pipila ka nasod, ang mga tawo nga nakapanag-iya lamang ug pipila ka publikasyon sa Watch Tower nangangkon nang mga Saksi ni Jehova o migamit sa ngalang Watch Tower. Apan sila ba nag-usab sa ilang mga tinuohan ug paagi sa kinabuhi aron mahiuyon sa mga sukdanan sa Bibliya? Kon hatagan ug gikinahanglang instruksiyon, sila ba kaha mapamatud-ang tinuod gayod nga karnerohong mga tawo nga maminaw sa tingog sa ilang Agalon, si Jesu-Kristo?​—Juan 10:​4, 5.

Usa ka makapakurat nga sulat ang nadawat sa sangang buhatan sa Watch Tower Society sa Habagatang Aprika, niadtong 1954, gikan sa usa ka pundok sa Aprikano sa Baía dos Tigres, usa ka balangay sa mga binilanggo sa habagatang Angola. Ang magsusulat, si João Mancoca, miingon: “Ang grupo sa mga Saksi ni Jehova sa Angola may 1,000 nga membro. Ang ilang pangulo mao si Simão Gonçalves Toco.” Kinsa si Toco? Ang iya bang mga sumusunod tinuod nga mga Saksi ni Jehova?

Mihimog kahikayan alang kang John Cooke, nga usa ka misyonaryo nga makasultig Portuges, sa pagduaw sa Angola. Human sa usa ka hataas nga interbiyu uban sa usa ka kolonyal nga opisyal, si Brader Cooke gitugtan sa pagduaw kang Mancoca. Nasayran ni Brader Cooke nga niadtong mga tuig 1940, sa dihang si Toco nakig-uban sa Baptist misyon sa Belgian Congo (karon Zaire), nakadawat siyag pipila ka literatura sa Watch Tower ug iyang gipaambit ang iyang nakat-onan ngadto sa suod nga kaubanan. Apan unya, ang mga espiritista nakaimpluwensiya sa grupo, ug sa ulahi si Toco bug-os nga mihunong sa paggamit sa literatura sa Watch Tower ug sa Bibliya. Inay, siya nangayog pagtultol pinaagig mga espiritista. Ang iyang mga sumusunod gipapauli sa kagamhanan ngadto sa Angola ug unya gikatag sa lainlaing bahin sa nasod.

 Si Mancoca usa sa mga kauban ni Toco, apan si Mancoca misulay sa pagdani sa uban nga ihunong ang espiritismo ug mosubay sa Bibliya. Ang pipila ka sumusunod ni Toco wala makauyon niana ug, binakak nga gisumbong si Mancoca sa mga awtoridad nga Portuges. Ingong sangpotanan, si Mancoca ug kadtong may susama niyag panglantaw gihinginlan ngadto sa balangay sa mga binilanggo. Gikan didto nakakontak siya sa Watch Tower Society ug nakabaton ug dugang literatura sa Bibliya. Siya mapaubsanon, mahunahunaon sa espirituwal, ug ikag kaayo sa pagbuhat nga suod uban sa organisasyon nga pinaagi niana siya nakakat-on sa kamatuoran. Human makagugol si Brader Cooke ug daghang oras sa pagpakighisgot sa mga kamatuoran sa Bibliya uban niining grupoha, walay duhaduha sa iyang hunahuna nga si João Mancoca sa pagkatinuod usa ka karnero sa Ginoo. Bisan pa sa labing lisod nga mga kahimtang, si Brader Mancoca nakapamatuod niana sulod sa daghang tuig na karon.

Giinterbiyu usab si Toco ug ang pipila sa iyang mga sumusunod. Hinuon, gawas sa pipila wala silay gipakitang pamatuod sa karnerohong mga hiyas sa mga sumusunod ni Kristo. Busa, niadtong tungora, walay 1,000 nga Saksi ni Jehova sa Angola apan mga 25 lamang.

Kasamtangan, sa Belgian Congo (karon Zaire), laing kalibog sa pag-ila ang naugmad. Dihay usa ka relihiyon-politikal nga kalihokan nga nailhang Kitawala, nga usahay mogamit usab sa ngalang Watch Tower. Sa pipila ka balay sa mga membro niini makaplagan ang mga publikasyon sa mga Saksi ni Jehova, nga ilang nabatonan pinaagig koreo. Apan ang mga tinuohan ug binuhatan sa Kitawala (lakip sa rasismo, pag-alsa sa awtoridad aron ipahinabo ang politikal o sosyal nga kausaban, ug hilabihang seksuwal nga imoralidad sa ngalan sa pagsimba) wala gayod maghawas niadtong ila sa mga Saksi ni Jehova. Apan, ang pipila ka napublikar nga mga taho naningkamot sa paglangkit sa Watch Tower Society sa mga Saksi ni Jehova sa Kitawala.

Daghang paningkamot sa mga Saksi ni Jehova nga makapadalag nabansay nga mga tigdumala ngadto sa nasod ang gibalibaran sa Belgianong opisyales. Ang mga grupo sa Katoliko ug Protestante nalipay. Ilabina sukad niadtong 1949 paunahan, ang mabangis ug mapig-otong mga lakang gipahamtang batok niadtong didto sa Belgian Congo nga naningkamot sa pagtuon sa Bibliya pinaagi sa tabang sa literatura sa Watch Tower. Apan kana maoy sama sa giingon sa usa sa matinumanong mga Saksi didto: “Nahisama kami sa usa ka sako sa Aprikanhong mais. Bisag asa nila kami dad-a, ang Pulong mahulog, sa tinagsatagsa, hangtod sa pag-abot sa ulan, ug ila kaming makita nga nanurok sa tanang dapit.” Ug busa, kadto bisan pa sa lisod nga mga kahimtang, sukad niadtong 1949 hangtod sa 1960, nga ang gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova nga nagtahog kalihokan mitubo gikan sa 48 ngadto sa 1,528.

Sa inanay ang opisyales nakasabot nga ang mga Saksi ni Jehova lahi kaayo kay sa Kitawala. Sa dihang ang mga Saksi gihatagag diyutayng kagawasan sa pagtigom, ang mga tigpaniid sa  kagamhanan sa subsob mokomento mahitungod sa ilang maayong batasan ug kahusay. Sa dihang may pintas nga mga demonstrasyon alang sa politikal nga kagawasan, ang mga tawo nahibalo nga ang mga Saksi ni Jehova wala malangkit. Niadtong 1961 usa ka kuwalipikadong tigdumala sa Saksi, si Ernest Heuse, Jr., gikan sa Belgium, sa kataposan nakasulod sa nasod. Uban sa makugihong paningkamot, posibleng matabangan ang mga igsoon nga ipasibo sa inanay ang ilang mga kongregasyon ug ilang personal nga mga kinabuhi nga mas kaharmoniya sa Pulong sa Diyos. Daghan pa ang angayng matun-an, ug kana nagkinahanglag dakong pailob.

Naghunahuna nga kana makapabor kanila, ang Kitawala gikan sa pipila ka dapit mipadalag taas nga listahan sa ilang mga tawo nga gustong ilhon ingong mga Saksi ni Jehova. Sa maalamon, si Brader Heuse mipadalag kuwalipikadong mga igsoon niining mga dapita aron sutaon kon unsang matanga sa mga tawo sila. Inay nga dawaton ang dagkong grupo, midumala silag mga pagtuon sa Bibliya uban sa mga indibiduwal.

Sa paglabay sa panahon, ang tinuod nga mga karnero, kadtong sa tinuod naglantaw kang Jesu-Kristo ingong ilang Magbalantay, napadayag. Ug daghan kini sila. Sila, sa baylo, nagtudlo sa uban. Latas sa mga tuig, tagkawhaan sa misyonaryo sa Watch Tower gikan sa langyawng nasod ang nangabot sa pagbuhat uban kanila, aron tabangan sila sa pagkuhag mas tukmang kahibalo sa Pulong sa Diyos ug sa pagtaganag gikinahanglang pagbansay. Pag-abot sa tuig 1975, dihay 17,477 ka Saksi ni Jehova sa Zaire, naorganisar sa 526 ka kongregasyon, nga puliki sa pagpanudlo sa Pulong sa Diyos ngadto sa uban.

Pagbungkag sa Gahom sa Anting-anting

Sa kasadpan sa Nigeria nahimutang ang nasod sa Benin (kanhi nailhang Dahomey), nga may populasyong nabahin ngadto sa 60 ka etnikong grupo nga nagasultig mga 50 ka pinulongan ug diyalekto. Ingon sa nahitabo sa kadaghanan sa Aprika, ang pagsimbag mga hayop maoy naandang relihiyon, ug inubanan kini sa pagsimbag katigulangan. Ang maong relihiyosong palibot ang nagsamok sa mga kinabuhi sa tawo uban sa patuo-tuo ug kahadlok. Daghan nga nangangkong mga Kristohanon nagsimba usab ug mga hayop.

Sukad sa hinapos sa katuigang 1920 ngadto sa mga tuig 1940, ang mga Saksi ni Jehova gikan sa Nigeria misabwag sa mga binhi sa kamatuoran sa Bibliya sa Dahomey pinaagig panagsang pagduaw aron mang-apod-apod ug literatura sa Bibliya. Daghan niadtong mga binhia nanginahanglan lang ug diyutayng bisibis aron magmabungahon. Kana nga pag-alima gitagana niadtong 1948 sa dihang si Nouru Akintoundé, usa ka lumad sa Dahomey nga nagpuyo sa Nigeria, mipauli sa Dahomey aron sa pagpayunir. Sulod sa upat ka bulan, 300 ka tawo ang daling  misanong sa kamatuoran ug nakig-ambit uban kaniya diha sa ministeryo sa kanataran. Kining sanong sobra pa sa tanang makataronganong pagdahom.

Ingong sangpotanan niining kalihokana, dihay nahitabo dayon nga kaguliyang dili lamang taliwala sa klero sa Kakristiyanohan apan usab taliwala sa mga animista. Sa dihang ang sekretaryo sa kombento sa anting-antingan sa Porto-Novo mipakitag interes sa kamatuoran, ang pangulo sa anting-antingan mipahayag nga ang sekretaryo mamatay sulod sa pito ka adlaw. Apan kining kanhi sekretaryo sa kombento lig-ong mipahayag: “Kon anting-anting pa ang mihimo kang Jehova, nan mamatay ako; apan kon si Jehova mao ang supremong Diyos, nan iyang pildihon ang anting-anting.” (Itandi ang Deuteronomio 4:35; Juan 17:3.) Aron mahimong tinuod ang iyang panagna, sa gabii sa ika-unom nga adlaw, ang pangulong anting-antingan mihimo sa tanang matang sa pamarang ug unya mideklarar nga kining kanhi sekretaryo sa kombento patay na. Apan, dihay dakong kalisang sa mga magsisimba sa anting-anting sa sunod adlaw sa dihang siya miadto sa merkado sa Cotonuo nga dakong buhi. Sa ulahi, usa sa mga igsoon mipakyawg kotse ug gilibot siya latas sa Porto-Novo aron ang tanan makakita sa ilang kaugalingon nga siya buhi. Sunod niini, daghang ubang magsisimba sa anting-anting ang mibarog nga lig-on alang sa kamatuoran.​—Itandi ang Jeremias 10:5.

Sa wala madugay, ingong sangpotanan sa grabeng relihiyosong pagpit-os, ang mga publikasyon sa Watch Tower gidili sa Dahomey. Apan, sa pagsugot kang Jehova nga Diyos, ang mga Saksi mipadayon sa pagsangyaw, sa kasagaran dala lamang ang Bibliya. Usahay sila magtakoban ingong “mga negosyante,” dala ang tanang matang sa produkto ug mamaligya sa pultahan-ug-pultahan. Kon maayo ang dagan sa kabildohay, ilang dad-on ang pagtagad sa Bibliya, ug gani sila makapatunghag bililhong literatura sa Bibliya gikan sa dakong bulsa sa sulod sa ilang sinina.

Sa dihang lisod-lisoron sila pag-ayo sa kapolisan diha sa mga siyudad, nan sila mosangyaw sa kabanikanhang mga dapit. (Itandi ang Mateo 10:23.) Ug sa dihang ibalhog sila sa bilanggoan, sila mosangyaw didto. Niadtong 1955, ang mga Saksi sa bilanggoan nakakaplag ug labing menos 18 ka interesadong tawo taliwala sa mga binilanggo ug opisyales sa bilanggoan sa Abomey.

Sulod lamang sa usa ka dekada human mipauli sa iyang yutang natawhan ang taga-Dahomey nga payunir aron mosangyaw, dihay 1,426 nga nakig-ambit sa ministeryo​—ug kana bisan tuod ang ilang buluhaton nailalom sa pagdili sa kagamhanan!

Dugang mga Magbubuhat Nakigbahin sa Pagpangani

Dayag nga daghang tawo sa tibuok Aprika ang gigutom sa kamatuoran. Ang anihonon daghan, apan ang mga mamumuo diyutay ra. Busa, makapadasig alang sa mga igsoon samtang ilang nakita kon sa unsang paagi ang Agalon sa anihon, si Jehova nga Diyos, mitubag sa ilang mga pag-ampo alang sa dugang mamumuo aron motabang sa espirituwal nga pagpanigom.​—Mat. 9:​37, 38.

Daghang literatura ang napahimutang sa Kenya niadtong katuigan sa 1930 sa nagapanawng mga payunir, apan wala kaayo masundi. Hinuon, niadtong  1949, si Mary Whittington, uban sa iyang tulo ka batan-ong mga anak, milalin gikan sa Britanya aron mopuyo sa Nairobi uban sa iyang bana, nga nakatrabaho didto. Si Sister Whittington halos tuig pa nga nabawtismohan, apan siya may espiritu sa pagpayunir. Bisan tuod wala siya ing nailhan nga Saksi sa Kenya, misugod siya sa pagtabang sa uban niining dakong teritoryo aron makakat-on sa kamatuoran. Bisan pa sa mga babag, wala siya moundang. Ang ubang mga Saksi nangabot usab​—gikan sa Australia, Britanya, Canada, Habagatang Aprika, Sweden, Tinipong Bansa, ug Zambia​—nga sa personal mihikay aron mamalhin didto sa pagpakig-ambit sa paglaom sa Gingharian uban sa mga tawo.

Dugang pa, ang magtiayong mga misyonaryo gipadala aron motabang sa pagpangani. Sa sinugdan ang mga lalaki naobligar sa pagtrabahog sekular aron makapabilin diha sa nasod, ug busa limitado ang ilang panahon sa ministeryo. Apan ang ilang isigkaasawa libre sa pag-alagad ingong mga payunir. Sa paglabay sa panahon, kapin sa usa ka gatos ka misyonaryo nga nabansay sa Gilead ang nangabot sa Kenya. Sa hapit nang mahimong independente, tungod sa pagkuha sa balaod sa Britanikong kolonyal nga pagmando nga ang lainlaing rasa dili mag-ipon, ang Uropanhong mga Saksi nagtuon sa Swahili ug daling nakapakaylap sa ilang kalihokan aron maabot ang lumad nga mga Aprikano. Ang gidaghanon sa mga Saksi niining natara sa kalibotan tulin nga mitubo.

Niadtong 1972, ang Botswana usab nakadawat ug tabang sa espirituwal nga pagpangani sa dihang ang mga Saksi gikan sa Britanya, Kenya, ug Habagatang Aprika namalhin ngadto sa dagkong mga siyudad niini. Tulo ka tuig sa ulahi, ang nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo nangabot usab. Hinuon, sa dakong sukod ang populasyon nakatag sa kabanikanhang mga balangay. Aron maabot sila, ang mga Saksi gikan sa Habagatang Aprika mibiyahe tabok sa desyertong rehiyon nga gitawag ug Kalahari. Sa nahilit nga mga balangay sila nakapamatuod sa mga pangulo sa balangay, sa mga magtutudlo sa eskuylahan, ug sa masubsob sa mga grupo sa 10 o 20 ka mapabilhong mamiminaw. Matud sa usa ka tigulang nga lalaki: “Mao ra kini ang inyong gianhi dinhi ang pagpakigsulti kanamo mahitungod niining mga butanga? Pagkaayo niana, pagkamaayo gayod.”

Si “Bible Brown” nakahatag ug kusganong mga diskurso nga pinasikad sa Bibliya sa Liberia sa mga tuig 1920, apan dihay ubay-ubayng pagsupak. Ang espirituwal nga pagpangani didto wala gayod mouswag hangtod sa pag-abot sa mga misyonaryong nabansay sa Tunghaan sa Gilead. Si Harry Behannan, nga miabot niadtong 1946, maoy una sa tanan. Daghan pa ang nakig-ambit sa misunod nga katuigan. Ang lumad nga mga Liberianhon sa inanay mikuyog kanila diha sa buluhaton,  ug pagka 1975 ang gidaghanon sa mga magdadayeg ni Jehova misobra nag usa ka libo.

Ngani daghan pang pagwali ang nahimo ni “Bible Brown” sa Nigeria. Kini maoy usa ka nasod nga nabahin ngadto sa ubay-ubayng gingharian, mga estadong-siyudad, ug sosyal nga mga sistema, uban sa mga tawo nga may kapin sa 250 ka pinulongan ug diyalekto. Ang relihiyon maoy dugang pang mabahinbahinong hinungdan. Nga dili mataktikanhon apan pinaagi sa kusganong Kasulatanhong mga argumento, ang unang mga Saksi didto miyagyag sa klero ug sa ilang bakak nga mga pagtulon-an. Sa dihang ang ilang literatura gidili sa panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang mga igsoon nagsangyaw pinaagig Bibliya lamang. Ang mga tawo nga nahigugmag kamatuoran mapabilhong misanong. Miluwat sila sa mga simbahan, unya misalikway sa poligamiya ug mibiya sa ilang mga juju, nga gitugotan sa mga simbahan. Sa pagka 1950 ang gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova nga nakigbahin sa pagmantala sa mensahe sa Gingharian sa Nigeria maoy 8,370. Pagka 1970, dihay kapin sa napulo ka pilo nianang gidaghanona.

Ang mapadayonong legal nga mga babag kinahanglang sagubangon aron matabangan sa espirituwal ang mga interesado sa Habagatang Rhodesia (karon nailhang Zimbabwe). Ang mga paningkamot nga mahatagan ug legal nga pag-ila nagsugod niadtong tungatunga sa katuigang 1920. Niadtong 1932, ang mga payunir gikan sa Habagatang Aprika gimandoan nga mopahawa sa nasod ug mabuotbuotong giingnan nga dili mahimong makaapelar. Apan bisan pa sila miapelar. Ang mga sumbong nga ang literatura sa Watch Tower maoy maalsahon kinahanglang atubangon sa mga korte. Sa sayong katuigan sa 1940, ang mga igsoon migugol ug panahon sa sulod sa bilanggoan tungod sa pag-apod-apod ug mga publikasyon nga nagapatin-aw sa Bibliya. Niadtong 1966 lamang nga ang mga Saksi ni Jehova gihatagan ug bug-os legal nga pag-ila ingong usa ka relihiyosong organisasyon sa Zimbabwe. Sulod sa kapin sa 40 ka tuig, ang espirituwal nga pagpangani gihimo ubos sa tumang kalisod, apan sulod nianang panahona ang maisogong mga mamumuo nakatabang sa kapin sa 11,000 aron mahimong mga alagad ni Jehova nga Diyos.

Pagpamatuod sa mga Gobernador ug mga Hari

Si Jesus nahibalo nga ang iyang mga tinun-an makasugamak ug pagsupak sa ilang ministeryo. Iya silang giingnan nga sila pagataralon sa atubangan sa “lokal nga mga korte,” bisan sa atubangan sa “mga gobernador ug mga hari,” ug nga kana mahimong “usa ka pamatuod alang kanila ug sa mga nasod.” (Mat. 10:​17, 18) Ang mga Saksi ni Jehova sa tukma nakasinati sa gitagna ni Jesus, ug kaharmoniya sa iyang gisulti, sila naningkamot sa paggamit sa kahigayonan sa pagpamatuod.

Gitugotan sa pila ka opisyales nga sila pugngan sa kahadlok gikan sa paghimog maayo sa mga sumusunod ni Kristo. (Juan 12:​42, 43) Si Llewelyn Phillips nakakitag ebidensiya niini niadtong 1948 sa dihang siya may pribadong interbiyu uban sa ubay-ubayng opisyal sa kagamhanan sa Belgian Congo, sa tuyo nga modalag kahupayan sa gilutos nga mga Saksi didto. Iyang gipatin-aw ang mga tinuohan ug mga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa maong mga tawo. Apan sa panahon sa interbiyu, ang gobernador-heneral mahunahunaong nagsukna: “Ug  kon tabangan ko kamo, unsay mahitabo kanako?” Siya nasayod nga ang Romano Katolikong Simbahan may dakong impluwensiya nianang yutaa.

Hinuon, ang pangunang pangulo sa nasod sa Swazi, si Haring Sobhuza II, wala kaayo mabalaka sa panghunahuna sa klero. Subsob siyang nakig-estoryahay sa mga Saksi ni Jehova, nakabaton ug daghang literatura nila, ug maayohong nakiling ngadto kanila. Sa “Biyernes Santo” kada tuig, iyang dapiton ang Aprikanong mga klerigo ngadto sa iyang harianong balangay. Iya silang pasultion, apan motawag usab siyag usa ka Saksi ni Jehova sa pagsulti. Niadtong 1956 ang Saksi naghisgot mahitungod sa doktrina sa imortalidad sa kalag ug sa dungganong mga titulo sa relihiyosong mga pangulo. Sa dihang nahuman siya, ang pangunang pangulo nangutana sa mga klerigo: “Kini bang gipanulti sa mga saksi ni Jehova matuod o bakak? Kon bakak, ipahayag kon ngano.” Sila dili makapanghimakak niana. Sa usa ka higayon ang pangunang pangulo mikatawa pa sa kayugot sa klero mahitungod sa gisulti sa usa ka Saksi.

Ang mga polis maoy kasagarang sugoon sa pagpangutana sa mga Saksi kon unsay mga katarongan sa ilang ginahimo. Gikan sa kongregasyon sa Tangier, Morocco, ang mga Saksi naghimog regular nga mga biyahe sa Ceuta, usa ka pantalan ilalom sa pagdumala sa Espanya apan diha sa baybayon sa Morocco. Gipahunong sa mga polis sa usa ka higayon niadtong 1967, ang mga Saksi gisukit-sukit sulod sa duha ka oras, nga sa maong panahon usa ka maayong pagpamatuod ang nahatag. Sa usa ka punto, duha ka inspektor nga polis nangutana kon kaha ang mga Saksi nagtuo kang “Birhen Maria.” Sa dihang giingnan nga ang asoy sa Ebanghelyo nagpakita nga si Maria dihay ubang mga anak human sa ulay nga pagpanganak kang Jesus, ug nga sila maoy mga igsoong lalaki ug igsoong babaye ni Jesus sa inahan, ang mga polis nakahangos sa katingala ug miingon nga ang maong butang dili makita sa Bibliya. Sa dihang gipakita ang Juan 7:​3-5, usa sa mga polis mitutok nianag dugay nga walay ikasulti; busa ang usa miingon: “Ihatag kanako ang Bibliya. Akong ipatin-aw ang teksto!” Ang unang polis mitubag: “Ayaw na paglangan. Kining tekstoha tin-aw kaayo.” Daghang ubang mga pangutana ang gisukna ug gitubag sa relaks nga kahimtang. Human niadto, panagsa na kaayo ang pagpanggilabot gikan sa mga awtoridad samtang ang mga Saksi nagsangyaw niadtong dapita.

Ang iladong mga lalaki sa kagamhanan nasinati pag-ayo sa mga Saksi ni Jehova ug sa ilang ministeryo. Ang pipila kanila nakadayeg nga ang buluhaton sa mga Saksi sa pagkatinuod makaayo alang sa mga tawo. Sa hinapos sa 1959, sa dihang  ang mga pagpangandam ginahimo alang sa independensiya sa Nigeria, ang gobernador-heneral, si Dr. Nnamdi Azikiwe, mihangyo nga si W. R. Brown motambong ingong hawas sa mga Saksi ni Jehova. Siya miingon ngadto sa iyang Konsilyo sa mga Ministro: “Kon ang tanan pang relihiyosong mga denominasyon sama sa mga saksi ni Jehova, wala unta kita ing mga pagbuno, pagpangawat, delingkuwensiya, mga binilanggo ug mga bomba atomika. Ang mga pultahan dili na pagakandadohan.”

Usa ka tinuod dakong espirituwal nga pagpangani ang ginatigom sa Aprika. Sa pag-abot sa tuig 1975, dihay 312,754 ka Saksi nga nagawali sa maayong balita sa 44 ka nasod sa kontinente sa Aprika. Sa siyam niadtong nasora, wala pay 50 ang mibarog alang sa kamatuoran sa Bibliya ug nakig-ambit sa buluhatong pag-ebanghelyo. Apan ang mga Saksi nag-isip sa kinabuhi sa matag usa ingong bililhon. Sa 19 niining mga yutaa, kadtong nakig-ambit sa balay-sa-balay nga ministeryo ingong mga Saksi ni Jehova mikabat ug linibo. Ang dramatikong mga pagtubo gikataho sa pipila ka dapit. Sa Angola, pananglitan, sukad niadtong 1970 hangtod sa 1975, ang gidaghanon sa mga Saksi mitubo gikan sa 355 ngadto sa 3,055. Sa Nigeria, niadtong 1975, dihay 112,164 ka Saksi ni Jehova. Kini dili mga tawo nga nalipay lamang sa pagbasa ug literatura sa Watch Tower, ni sila mao lamang kadtong tingali motambong panagsa sa mga tigom sa Kingdom Hall. Silang tanan maoy aktibong mga magmamantala sa Gingharian sa Diyos.

Ang Oriente Mipatunghag mga Magdadayeg ni Jehova

Sama sa nahitabo sa ubang mga dapit, ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Pilipinas tulin nga mikaylap liwas sa Gubat sa Kalibotan II. Sa walay langan human makagawas sa bilanggoan niadtong Marso 13, 1945, si Joseph Dos Santos nakigkontak sa buhatan sa Watch Tower Society sa New York. Gusto niyang mabatonan ang tanang materyal sa pagtuon sa Bibliya ug ang mga instruksiyon sa organisasyon nga wala mabatoni sa mga igsoon sa Pilipinas sa panahon sa gubat. Unya personal niyang giduaw ang mga kongregasyon aron sa paghiusa ug pagpalig-on  kanila. Niadtong samang tuig usa ka nasyonal nga kombensiyon ang gihimo sa Lingayen, Pangasinan, diin gihatag ang mga instruksiyon kon sa unsang paagi tudloan ang gutom-sa-kamatuoran nga mga tawo pinaagi sa mga pagtuon sa Bibliya sa balay. Sa misunod nga mga tuig gipaningkamotan pag-ayo nga mahubad ug mapatik ang daghang materyal diha sa lokal nga mga pinulongan​—sa Tagalog, Iloko, ug Cebuano. Gipahiluna na ang pundasyon alang sa pagpalapad, ug kana daling miabot.

Sulod sa usa ka dekada liwas sa gubat, ang gidaghanon sa mga Saksi sa Pilipinas mitubo gikan sa mga 2,000 ngadto sa kapin sa 24,000. Sa misunod nga 20 ka tuig, dihay kapin na sa 78,000 ka magdadayeg ni Jehova didto.

Apil sa unang mga nasod sa Oriente nga gipadalhan ug mga misyonaryo nga nabansay sa Tunghaang Gilead mao ang Tsina. Si Harold King ug Stanley Jones miabot sa Shanghai niadtong 1947; si Lew Ti Himm, niadtong 1949. Ang tulo ka payunir nga Aleman nga nagsugod sa buluhaton didto niadtong 1939 atua didto sa pag-abiabi kanila. Kini maoy usa ka yuta nga ang kadaghanan sa mga tawo maoy mga Buddhista ug dili dayon mosanong sa panaghisgot sa Bibliya. Sa sulod sa ilang mga balay dihay mga ampoanan ug mga halaran. Pinaagig pagsab-it  ug mga salamin sa ibabaw sa pultahan, gisulayan nila sa pag-abog ang daotang mga espiritu. Mga pulang pabitay nga may mga pulong ‘suwerte’ ug makalilisang nga mga hulagway sa Buddhistang mga diyosdiyos ang nag-adorno sa mga agianan. Apan kadto maoy mga panahon sa dakong kausaban sa Tsina. Ubos sa pagmando sa Komunista ang tanan gibaoran nga motuon sa ‘mga panghunahuna ni Mao Tse-Tung.’ Human sa ilang sekular nga trabaho, sila kinahanglang motambong sa taas nga mga sesyon diin ipatin-aw ang Komunismo. Taliwala niining tanan, ang atong mga igsoon napuliki sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos.

Daghan niadtong gustong motuon uban sa mga Saksi ni Jehova may diyutay nang kasayoran sa Bibliya pinaagi sa mga simbahan sa Kakristiyanohan. Mao kanay nahitabo kang Nancy Yuen, usa ka magbubuhat sa simbahan ug usa ka ginang nga mapasalamaton tungod sa gipakita kaniya sa mga Saksi diha sa Bibliya. Sa wala madugay siya nakigbahin sa buluhatong pamalaybalay ug sa iyang kaugalingon nagdumalag mga pagtuon sa Bibliya. Ang uban nga ilang gisangyawan maoy kasagarang Intsik ug Buddhista ang kagikan ug wala pay kahibalo sa Bibliya. Niadtong 1956 ang kinatas-ang ihap nga 57 ka magmamantala nakab-ot. Apan, niadtong samang tuig, human dakpa ug unom ka beses tungod sa pagsangyaw, si Nancy Yuen gibilanggo. Ang uban gidakop o gipugos sa pagpahawa sa nasod. Si Stanley Jones ug Harold King gidakop niadtong Oktubre 14, 1958. Sa wala pa gibista, sila gibilanggo ug duha ka tuig. Niadtong panahona sila kanunay nga gisukit-sukit. Sa dihang gibista ra sa ulahi sa korte niadtong 1960, sila gisilotan ug taas nga mga termino sa pagkabilanggo. Busa, ang publikong kalihokan sa mga Saksi ni Jehova napugos sa paghunong niadtong Oktubre 1958 sa Tsina. Apan ang ilang pagsangyaw wala gayod mahunong sa bug-os. Bisan sa sulod sa bilanggoan ug sa mga kampo sa pamuo, dihay mga paagi sa pagsangyaw. Sa umaabot dako ba ang mahimo niining halapad nga nasod? Kini mahibaloan ra pag-abot sa panahon.

Kasamtangan, unsay nagakahitabo sa Hapon? Mga usa ka gatos lamang ang Saksi ni Jehova nga nagasangyaw didto sa wala pa ang ikaduhang gubat sa kalibotan. Sa dihang nailalom sa pintas madaogdaogong mga pamaagi sa mga tuig sa gubat, daghan kanila ang mikompromiso. Bisan pag ang pipila naghupot sa ilang integridad, ang organisadong publiko nga pagwali nahunong. Hinuon, ang pagmantala sa Gingharian ni Jehova gisugdan na usab niadtong dapita sa kalibotan sa dihang si Don Haslett, usa ka nabansay-sa-Gilead nga misyonaryo, miabot sa Tokyo niadtong Enero 1949. Duha ka bulan sa ulahi, ang iyang asawa, si Mabel, miapas kaniya didto. Kini maoy natad nga daghang tawo ang gigutom sa kamatuoran. Ang emperador nagsalikway sa iyang pagkadiyos. Nadaot ang ngalan sa Shinto, Buddhismo, Katolisismo, ug Kyodan (nalangkoban sa nagkalainlaing pundok sa Protestante sa Hapon) sa atubangan sa katawhan tungod sa pagpaluyo sa pagpakiggubat sa Hapon, nga natapos sa kaparotan.

 Sa hinapos sa 1949, 13 ka misyonaryo gikan sa Tunghaan sa Gilead ang napuliki sa Hapon. Daghan pa ang misunod​—nga tanantanan mikabat sa 160. Diyutay ra kaayo ang literatura nga magamit sa buluhaton. Ang pipila ka misyonaryo makasultig kinaraang Hapones sa Hawaii, apan kinahanglan nilang tun-an ang kinaulahiang pinulongan. Ang uban nakakat-on sa pipila ka pasukaranan apan sa subsob kinahanglang mopakli sa ilang Hapones-Ingles nga mga diksyonaryo hangtod masinati na silag maayo sa ilang bag-ong pinulongan. Sa wala madugay, ang mga pamilyang Ishii ug Miura, nga naghupot sa ilang pagtuo sa mga tuig sa gubat, nakigkontak sa organisasyon ug sa makausa pa nagsugod sa pagpakigbahin diha sa publikong ministeryo.

Sa progresibo gibuksan ang mga balay sa misyonaryo sa Kobe, Nagoya, Osaka, Yokohama, Kyoto, ug Sendai. Sukad niadtong 1949 hangtod sa 1957, ang pangunang tumong mao ang pagtukod sa buluhaton sa Gingharian sa dagkong mga siyudad sa kinadak-ang isla sa Hapon. Unya ang mga magbubuhat misugod sa pagpamalhin ngadto sa ubang mga siyudad. Ang natad halapad. Tataw nga aron masangyawan sa bug-os ang tibuok Hapon, daghang payunir nga mga ministro ang gikinahanglan. Kini gipasiugda, ug daghan ang miboluntaryo ug, pagkamaayo sa resulta didto sa nahiusang paningkamot niadtong makugihong mga ministro! Ang unang dekada namungag 1,390 ka magdadayeg kang Jehova. Sa tungatunga sa katuigang 1970, dihay 33,480 ka masibotong magdadayeg kang Jehova nga nakatag sa tibuok Hapon. Ug ang dagan sa pagpanigom nagkatulin.

Sa tuig sa pag-abot ni Don Haslett sa Hapon, niadtong 1949, ang buluhaton sa Gingharian sa Republika sa Korea napalihok usab ug dako. Ang Korea nailalom sa pagdumala sa Hapon sa panahon sa gubat sa kalibotan, ug ang mga Saksi mapintasong gilutos. Bisan pag nagtigom ang usa ka gamayng grupo liwas sa gubat alang sa pagtuon, walay kontak sa internasyonal nga organisasyon hangtod nga si Choi Young-won nakabasag taho mahitungod sa mga Saksi ni Jehova niadtong 1948 diha sa mantalaan sa Amerikanhong Kasundalohan nga Stars and Stripes. Sa misunod nga tuig usa ka kongregasyon sa 12 ka magmamantala ang naporma sa Seoul. Sa ulahi niadtong tuiga si Don ug Earlene Steele, ang unang mga misyonaryo nga gikan sa Tunghaan sa Gilead, miabot. Pito ka bulan sa ulahi, unom pa ka misyonaryo ang miapas.

Maayo ang ilang mga resulta​—nag-aberids ug 20 ka pagtuon sa Bibliya ang kada usa ug ang tigtambongan sa tigom mikabat ug 336. Unya mibuto ang Gubat Koreanhon. Wala pay tulo ka bulan gikan sa pag-abot nianang kataposang grupo sa mga misyonaryo, silang tanan gipabakwet ngadto sa Hapon. Giabtan pag kapin sa tuig una nakabalik si Don Steele sa Seoul, ug tuig pa una nakaapas si Earlene. Kasamtangan ang Koreanong mga igsoon nagpabiling lig-on ug nagmasiboton sa pagsangyaw, bisan pa sa panghitabo nga nawad-an ug mga balay ug daghan kanila ang nahimong mga kagiw. Apan niadtong tungora, kay human na man ang gubat, gitagad ang pagtaganag dugang literatura sa Koreano.  Ang mga kombensiyon ug ang pagpangabot sa dugang mga misyonaryo nakapakusog sa buluhaton. Sa tuig 1975, dihay 32,693 ka Saksi ni Jehova sa Republika sa Korea​—halos sama ka daghan sa Hapon​—ug may paglaom pa sa maayong pagtubo, tungod kay kapin sa 32,000 ka pagtuon sa Bibliya sa balay ang gidumala.

Unsay Kahimtang sa Uropa?

Ang pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II sa Uropa wala mosangpot sa bug-os nga kagawasan alang sa mga Saksi ni Jehova didto sa pagtuman sa ilang buluhaton sa pag-edukar labot sa Bibliya nga walay pagsupak. Sa pipila ka dapit ang opisyales nagtahod kanila tungod sa ilang lig-ong baroganan sa panahon sa gubat. Apan sa ubang dapit ang kusganong mga kiling sa nasyonalismo ug relihiyosong panaglalis mitultol sa dugang paglutos.

Taliwala sa mga Saksi sa Belgium mao ang pipila nga gikan sa Alemanya aron makigbahin sa pagwali sa maayong balita. Tungod kay dili sila mosuportar sa rehimeng Nazi, ang Gestapo migukod kanila nga samag mga hayop nga ihalas. Apan niadtong tungora ang Belgianong opisyales nag-akusar niining mao rang mga Saksi ingong mga Nazi ug gibilanggo sila ug gihinginlan. Bisan pa niining tanan, ang gidaghanon sa mga Saksi nga nakigbahin sa ministeryo sa kanataran sa Belgium mikapin pa sa tulo ka pilo sulod sa lima ka tuig liwas sa gubat.

Unsay nagpaluyo sa daghang paglutos? Ang Romano Katolikong Simbahan. Bisan diin nga kana may gahom sa paghimo niana, kana dili mohunong sa iyang pagpakiggubat aron sa pagpapha sa mga Saksi ni Jehova.

Kay nahibalo nga daghang tawo sa Kasadpan ang nahadlok sa Komunismo, ang Katolikong klero sa siyudad sa Cork sa Irlandia, niadtong 1948, nagpasiugdag pagsupak sa mga Saksi ni Jehova pinaagig pagtawag kanunay kanila ingong “Mga demonyong komunista.” Ingong sangpotanan, sa dihang si Fred Metcalfe nakig-ambit sa ministeryo sa kanataran, siya giatubang sa magubtanong panon nga misukmag ug mipatid kaniya ug nagkay-ag sa iyang literatura sa Bibliya sa dalan. Maayo na lang, miabot dayon ang usa ka polis ug gibadlong ang mga manggugubat. Bisan pa niining tanan, ang mga Saksi milahutay. Dili tanan nga taga-Irlandia ang nakaangay sa kapintasan. Sa ulahi, ang pipila nga nakaapil sa maong buhat nagbasol nga sila miapil. Ang kadaghanan sa Katoliko sa Irlandia wala pa sukad makakitag Bibliya. Apan, tungod sa mahigugmaong pagpailob, ang pipila kanila natabangan sa pagdawat sa kamatuoran nga makapahigawas sa mga tawo.​—Juan 8:32.

 Bisan pag ang mga Saksi sa Italya mga usa lang ka gatos niadtong 1946, tulo ka tuig sa ulahi sila may 64 na ka kongregasyon​—diyutay apan kugihan. Nabalaka ang klero. Kay dili makapanghimakak sa mga kamatuoran sa Bibliya nga ginasangyaw sa mga Saksi ni Jehova, ang Katolikong klero sa Italya mipig-ot sa mga awtoridad sa kagamhanan aron sulayan ang pagpapha kanila. Mao nga, niadtong 1949, ang misyonaryong mga Saksi gipapahawa sa nasod.

Sa makadaghan ang Romano Katolikong klero nagtinguha sa pagbalda o sa pagpugong sa mga asembliya sa mga Saksi sa Italya. Migamit silag mga samokan aron sulayan sa pagbalda ang asembliya sa Sulmona niadtong 1948. Sa Milan ilang gipig-ot ang hepe sa polis aron kanselahon ang permiso alang sa kombensiyon sa Teatro dell’Arte niadtong 1950. Sa makausa pa, niadtong 1951, napugos nila ang kapolisan sa pagkanselar sa permiso sa asembliya sa Cerignola. Apan niadtong 1957, sa dihang gipaundang sa mga polis ang kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Milan, ang Italyanhong palaumagian sa balita misupak, ug nagbangon ug mga pangutana sa parliamento. Ang senemanang mantalaan sa Roma nga Il Mondo, sa Hulyo 30, 1957, wala manuko sa pagpahayag nga ang aksiyon gihimo “aron pahimut-an ang arsobispo,” nga si Giovanni Battista Montini, nga sa ulahi nahimong Papa Paulo VI. Ilado kaayo nga sa mga siglo ang Katolikong Simbahan midumili sa sirkulasyon sa Bibliya diha sa pinulongan nga gigamit sa publiko. Apan ang mga Saksi ni Jehova malahutayon nga nagdasig sa sinserong mga Katoliko nga ilang susihon sa ilang kaugalingon kon unsay ginasulti sa Bibliya. Ang kalainan tali sa Bibliya ug sa pagtulon-an sa simbahan tataw. Bisan pa sa tumang paningkamot sa Katolikong Simbahan nga pugngan kana,  linibo ang mibiya sa simbahan, ug pagka 1975 dihay 51,248 na ka Saksi ni Jehova sa Italya. Kining tanan maoy aktibong mga ebanghelista, ug kusog silang midaghan.

Sa Katolikong Espanya sa dihang ang organisadong kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa inanay gipasig-uli tapos sa 1946, dili katingad-an nga ang klero didto mipig-ot usab sa sekular nga opisyales sa pagsulay sa pagpugong kanila. Ang mga tigom sa kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova gisamok. Ang mga misyonaryo gipugos sa pagpahawa sa nasod. Ang mga Saksi gidakop tungod lamang sa pagpanag-iyag Bibliya o literatura sa Bibliya. Sa kasagaran sila bilanggoon ug tulo ka adlaw sa hugawng mga bilanggoan, unya pagawason​—aron dakpon na usab, sukit-sukiton, ug bilanggoon pag-usab. Daghan ang migugol ug bulan o kapin pa sa bilanggoan. Ang mga pari misulsol sa sekular nga mga awtoridad sa papangita kang bisan kinsa nga nagtuon ug Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova. Gani bisan human ipasa ang Balaod sa Relihiyosong Kagawasan niadtong 1967, ang mga kausaban hinay nga miabot. Walay sapayan niana, sa panahon nga ang mga Saksi ni Jehova sa kataposan gihatagan ug legal nga pag-ila niadtong 1970, dihay kapin na sa 11,000 sa Espanya. Ug lima ka tuig sa ulahi, sila mikabat na ug kapin sa 30,000, nga ang kada usa maoy aktibong ebanghelista.

Ug komosta na man ang Portugal? Dinhi usab, ang mga misyonaryo gipagawas sa nasod. Kay gisulsolan sa Katolikong klero, ang kapolisan mirikisa sa mga balay sa mga Saksi ni Jehova, nagkompiskar sa ilang literatura, ug nagsamok sa ilang mga tigom. Niadtong Enero 1963 ang komander sa Kapolisan sa Publikong Seguridad sa Caldas da Rainha nagpagula pa gani ug sinulat nga mando nga nagdili kanila sa ‘pagbuhat sa ilang kalihokan sa pagbasag Bibliya.’ Apan ang mga Saksi wala mobiya sa ilang pag-alagad sa Diyos. Dihay kapin sa 13,000 kanila sa panahon nga sila nakaangkon ug legal nga pag-ila sa Portugal niadtong 1974.

Sa ubang bahin sa Uropa, ang sekular nga mga awtoridad nagpatunghag mga babag sa pagsangyaw sa maayong balita pinaagi sa pag-isip sa pag-apod-apod sa literatura sa Bibliya ingong komersiyal nga kalihokan, nga nailalom sa mga balaod sa komersiyo. Sa ubay-ubayng estado sa Switzerland, ang mga lagda sa paglibod-baligya gipadapat sa pag-apod-apod ug literatura sa mga Saksi ni Jehova alang sa boluntaryong amot. Samtang ang mga Saksi nagtuman sa ilang kalihokan, sila gipailalom sa daghang pagpangdakop ug mga kiha sa korte. Hinuon, sa dihang ang mga kaso gibista, ang pipila ka korte, lakip na ang Hataas nga Korte sa estado sa Vaud, niadtong 1953, mihukom nga ang kalihokan sa mga Saksi ni Jehova dili mahimong isipon nga paglibod-baligya. Kasamtangan, sa Denmark dihay paningkamot sa paglimiti sa mga oras nga ang mga Saksi makatanyag sa  literatura, nga naglimiti sa ilang kalihokan sa mga panahon nga gitugot sa balaod alang sa pagpangabli sa komersiyal nga mga tindahan. Kini usab kinahanglang bugnoon sa mga korte. Bisan pa sa mga babag, ang mga Saksi ni Jehova padayon nga nagmantala sa Gingharian sa Diyos ingong ang bugtong paglaom sa katawhan.

Ang laing isyu nga nag-apektar sa mga Saksi ni Jehova sa Uropa, ingon man sa ubang bahin sa yuta, mao ang Kristohanong neyutralidad. Tungod kay ang ilang Kristohanong mga tanlag dili motugot kanila nga malangkit sa mga away tali sa mga partido sa kalibotan, sila gisilotan ug pagkabilanggo sa kada nasod. (Isa. 2:​2-4) Kini nagpahilayo sa mga batan-ong lalaki gikan sa ilang regular nga pagministeryo sa balay-ug-balay. Apan ang maayong resulta mao nga kini nakahatag ug bug-os nga pamatuod sa mga abogado, huwes, opisyales sa militar, ug mga guwardiya sa bilanggoan. Bisan sa bilanggoan ang mga Saksi nakakitag paagi sa pagsangyaw. Bisan tuod ang pagtratar sa pipila ka bilanggoan mapintason, ang mga Saksi nga nabilanggo sa Santa Catalina nga prisohan sa Cádiz, Espanya, nakaarang sa paggamit sa pipila nila ka panahon sa pagsangyaw pinaagig koreo. Ug sa Sweden dakong publisidad ang nahimo sa paagi sa pagbista sa mga kaso nga nalangkit ang neyutralidad sa mga Saksi ni Jehova. Mao nga, sa daghang paagi ang mga tawo nasayod sa kamatuoran nga si Jehova sa tinuod may mga saksi sa yuta ug nga sila lig-ong nagtuman sa mga prinsipyo sa Bibliya.

Dihay usa pa ka butang nga nagpahimong ilado kaayo sa mga Saksi. Kana usab may kusganon, makapadasig nga epekto sa ilang buluhatong pag-ebanghelyo.

Mga Kombensiyon Nakatabang sa Pagpamatuod

Sa dihang ang mga Saksi ni Jehova naghimog internasyonal nga kombensiyon sa Paris, Pransiya, niadtong 1955, ang mga taho sa telebisyon naghatag sa tibuok nasod ug daklit nga mga talan-awon bahin sa panghitabo. Niadtong 1969 laing kombensiyon ang gihimo duol sa Paris, ug kana tataw nga ang ministeryo sa mga Saksi nagmabungahon. Kadtong nabawtismohan sa kombensiyon mikabat ug 3,619, o mga 10 porsiento sa aberids nga tumatambong. Mahitungod niini, ang popular nga panggabiing mantalaan sa Paris nga France-Soir sa Agosto 6, 1969, nag-ingon: “Ang gikabalak-an gayod sa klero sa ubang relihiyon dili ang pamaagi sa talagsaong pag-apod-apod sa mga publikasyon nga gigamit sa mga saksi ni Jehova, kondili, hinuon, ang ilang paghimog mga tinun-an. Ang matag saksi ni Jehova may obligasyon sa pagpamatuod o pagmantala sa iyang pagtuo nga gigamit ang Bibliya gikan sa balay ngadto sa balay.”

 Sulod sa tulo-ka-semana nga yugto nianang samang ting-init sa tuig 1969, upat ka laing dagkong internasyonal nga kombensiyon ang gihimo sa Uropa​—sa Londres, Copenhagen, Roma, ug Nuremberg. Ang kombensiyon sa Nuremberg gitambongan sa 150,645 gikan sa 78 ka nasod. Gawas sa mga ayroplano ug mga barko, mga 20,000 ka kotse, 250 ka bus, ug 40 ka gipakyawng tren ang gikinahanglan sa paghakot sa mga delegado sa kombensiyon.

Ang mga kombensiyon wala lang maglig-on ug magsangkap sa mga Saksi ni Jehova alang sa ilang ministeryo apan usab naghatag sa publiko ug kahigayonan nga makita sa ilang kaugalingon kon unsang matang sa mga tawo ang mga Saksi ni Jehova. Sa dihang nag-eskedyul ug internasyonal nga kombensiyon sa Dublin, Irlandia, niadtong 1965, hilabihang relihiyosong pagpig-ot ang gigamit aron pugson sa pagkanselar ang mga kahikayan. Apan ang kombensiyon nahimo, ug daghang tagbalay sa Dublin ang mitaganag mga sak-anan alang sa mga delegado. Unsay resulta? “Wala kami tug-ani sa tinuod mahitungod kaninyo,” komento sa pipila ka tagbalay human sa kombensiyon. “Ang mga pari naglimod kanamo, apan karon nga nailhan namo kamo, kami malipayon kanunay sa pag-abiabi kaninyo.”

Sa Dihang ang mga Tawo Magsultig Laing Pinulongan

Niining ulahing mga dekada ang mga Saksi ni Jehova sa Uropa nakadiskobre nga ang pagkomunikar sa mga tawo sa laing nasyonalidad naghatag ug linaing hagit. Daghan ang namalhin gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain aron magpahimulos  sa mga kahigayonan sa panarbaho. Ang pipila ka Uropanhong siyudad nahimong sentro sa dagkong internasyonal nga mga institusyon, nga may mga kawani nga dili tanan nagsultig lokal nga pinulongan.

Siyempre pa, ang daghag-pinulongan nga teritoryo nahimong kamatuoran sa kinabuhi sulod sa mga siglo sa pipila ka dapit. Sa India, pananglitan, may 14 ka pangunang pinulongan ug tingali 1,000 ka ginagmayng pinulongan ug diyalekto. Ang Papua New Guinea adunay kapin sa 700 ka pinulongan. Apan ilabina sa mga tuig 1960 ug 1970 nga ang mga Saksi sa Luxembourg nakakaplag nga ang ilang teritoryo nahimong usa nga naglakip sa mga tawo nga gikan sa kapin sa 30 ka lainlaing nasod​—ug human niadto sa labing menos laing 70 ka nasyonalidad ang nangabot. Ang Sweden nagtaho nga kana nausab gikan sa usa ka nasod nga ang halos tanan nagagamit ug usa ka pinulongan ngadto sa usa ka sosyedad nga nagasultig 100 ka lainlaing pinulongan. Sa unsang paagi kini gidumala sa mga Saksi ni Jehova?

Sa sinugdan, sila sa kasagaran maningkamot lang nga sayron ang pinulongan sa tagbalay ug unya mosulay sa pagkuhag pipila ka literatura nga iyang mabasa. Sa Denmark, naghimog teyp nga mga rekording aron ang sinserong mga Turko makadungog sa mensahe diha sa ilang kaugalingong pinulongan. Ang Switzerland may dakong pundok sa langyawng mga mamumuo gikan sa Italya ug Espanya. Ang kasinatian ni Rudolf Wiederkehr sa pagtabang sa pipila niini maoy kasagaran na sa paagi nga masugdan ang mga butang. Misulay siya sa pagpamatuod sa usa ka Italyano, apan silang duha nahibalo lamang ug diyutay sa pinulongan sa usa. Unsay mahimo? Ang atong igsoong lalaki mipahimutang ug Italyanong Bantayanang Torre kaniya. Bisan pa sa suliran sa pinulongan, si Brader Wiederkehr mibalik. Nasugdan ang pagtuon sa Bibliya uban sa lalaki, sa iyang asawa, ug sa ilang 12-anyos nga anak nga lalaki. Si Brader Wiederkehr naggamit ug Alemang tun-anan nga libro, apan iyang gipahimutangan ang pamilya ug mga kopyang Italyano. Kon walay ikasulti, mogamit ug mga senyas. Usahay ang batang lalaki, nga nagatuon ug Aleman sa eskuylahan, nagsilbing tighubad. Kanang tibuok pamilya midawat sa kamatuoran ug daling nagsugod sa pagpakig-ambit sa uban.

Apan sa literal minilyong trabahante gikan sa Gresya, Italya, Portugal, Espanya, Turkey, ug Yugoslavia ang namalhin ngadto sa Alemanya ug ubang nasod. Sila matabangan sa espirituwal nga mas epektibo diha sa ilang kaugalingong pinulongan. Sa wala madugay ang lokal nga mga Saksi nagsugod sa pagtuon sa mga pinulongan sa estranyong mga trabahante. Sa Alemanya, ang sangang buhatan mihikay ug mga saring sa pagtuon sa pinulongang Turko. Ang mga Saksi sa ubang nasod nga nahibalo sa gikinahanglang pinulongan gidapit nga mamalhin ngadto sa mga dapit diin may linaing panginahanglan sa tabang.

Ang pipila sa mga trabahante gikan sa ubang nasod wala pa gayod makahibalag ug mga Saksi ni Jehova kaniadto ug sa pagkatinuod gigutom sa espirituwal nga mga butang. Sila mapasalamaton sa paningkamot nga gihimo aron sila matabangan. Daghang langyawng-pinulongan nga mga kongregasyon ang giporma. Ngadtongadto, ang pipila niining langyawng mga trabahante namauli sa ilang yutang natawhan aron ipadayon ang ministeryo sa mga dapit nga kanhi wala masangyawi sa bug-os mahitungod sa Gingharian sa Diyos.

 Usa ka Dagayang Pagpangani Bisan pa sa mga Kababagan

Ang mga Saksi ni Jehova migamit sa samang pamaagi sa pagsangyaw sa tibuok kalibotan. Sa Amerika del Norte sila aktibong nag-ebanghelyo sa kapin na sa usa ka siglo. Nan, dili katingad-an nga may dagayang espirituwal nga pagpangani didto. Sa pagka 1975, dihay 624,097 ka aktibong mga Saksi ni Jehova sulod sa dakong-yuta sa T.B. ug sa Canada. Hinuon, kini dili tungod kay ang ilang pagwali sa Amerika del Norte gihimo nga walay pagsupak.

Bisan pag ang kagamhanan sa Canada mikuha sa pagdili sa mga Saksi ni Jehova ug sa ilang legal nga mga korporasyon niadtong 1945, ang mga kaayohan gikan nianang desisyona wala dayon miepekto sa probinsiya sa Quebec. Niadtong Septiyembre 1945, ang panon sa magubtanong Katoliko miatake sa mga Saksi ni Jehova sa Châteauguay ug Lachine. Ang mga Saksi gidakop ug gisumbong ug pag-alsa tungod kay ang literatura nga ilang giapod-apod nagsaway sa Romano Katolikong Simbahan. Ang uban gibalhog sa bilanggoan tungod kay sila nag-apod-apod ug literatura sa Bibliya nga wala maaprobahi sa hepe sa polis. Sa tuig 1947, dihay 1,700 ka kaso batok sa mga Saksi nga wala pa mabista sa mga korte sa Quebec.

Samtang ang nabista nang mga kaso gipaningkamotan pag-ayo nga susihon pag-usab sa mga korte, ang mga Saksi gimandoan sa pagsangyaw sa maayong balita sa binaba, nga mogamit lamang sa Bibliya​—ang Katolikong Douay Version kon mahimo. Ang bug-os panahong mga alagad gikan sa ubang bahin sa Canada miboluntaryo sa pagtuon ug Pranses ug namalhin ngadto sa Quebec aron makig-ambit sa pagpakaylap sa matuod nga pagsimba didto.

Daghang sinserong Katoliko ang nagpadayon sa mga Saksi sa ilang mga balay ug nangutana, bisan pag masubsob silang moingon: ‘Romano Katoliko ako ug dili gayod mobalhin.’ Apan sa dihang ilang nakita sa ilang kaugalingon kon unsay gisulti sa Bibliya, tinagpulo ka libo kanila, tungod sa gugma alang sa kamatuoran ug sa tinguha sa pagpahimuot sa Diyos, sa tinuod ang namalhin.

Sa Tinipong Bansa usab, gikinahanglan nga makiglantugi sa atubangan sa mga korte aron pamatud-an ang katungod sa mga Saksi ni Jehova sa pagsangyaw  sa publiko ug gikan sa balay ngadto sa balay. Sukad niadtong 1937 hangtod 1953, dihay 59 sa maong mga kaso nga naglangkit sa mga Saksi nga nakaabot sa Korte Suprema sa Washington, D.C.

Pagtagad sa Wala Maasayn nga mga Teritoryo

Ang tumong sa mga Saksi ni Jehova maoy dili lamang sa paghimog usa ka butang diha sa pagsangyaw sa maayong balita apan aron maabot ang tanan kon posible sa mensahe sa Gingharian. Sa maong katuyoan, ang Nagamandong Lawas sa mga Saksi ni Jehova nag-asayn sa matag sangang buhatan sa responsabilidad alang sa espisipikong bahin sa natad sa kalibotan. Samtang naporma ang mga kongregasyon sulod sa teritoryo sa sanga, ang kada kongregasyon hatagan ug bahin nianang teritoryoha nga ilang sangyawan. Unya ang kongregasyon mobahin sa dapit ngadto sa mga seksiyon nga maasayn sa mga grupo ug sa indibiduwal nga mga ministro diha sa kongregasyon. Kini sila maningkamot nga maabot ang matag tagbalay sa regular. Apan komosta na man ang mga dapit nga wala maasayn sa mga kongregasyon?

Niadtong 1951 gihimo ang listahan sa tanang lungsod sa Tinipong Bansa aron tinoon kon asa pa ang wala maduaw sa regular sa mga Saksi ni Jehova. Niadtong panahona, hapit 50 porsiento ang wala masangyawi o nakobrehan lamang sa bahin. Ang mga kahikayan gihimo aron ipadayon sa mga Saksi ang ilang ministeryo niining mga dapita sa mga bulan sa ting-init o sa ubang haom nga mga panahon, nga naglantaw nga makatukod ug mga kongregasyon. Sa dihang walay tawo sa balay, usa ka napatik nga mensahe ang ibilin usahay, uban sa usa ka literatura sa Bibliya. Ang mga pagtuon sa Bibliya gidumala pinaagig koreo. Sa ulahi, gipadad-an ug mga espesyal payunir ang maong mga teritoryo aron ugmaron ang nakaplagang interes.

Kining kalihokana dili limitado sa mga tuig 1950. Sa tibuok kalibotan, sa kayutaan diin ang pangunang mga siyudad gisangyawan apan dihay wala pa maasayn nga teritoryo, ang sinserong paningkamot padayon nga ginahimo aron maabot ang mga tawo nga dili makontak sa regular. Sa Alaska niadtong katuigang 1970, mga 20 porsiento sa populasyon nagpuyo sa hilit nga mga balangay. Daghan niining mga tawhana mahimong makaplagan sa tingtugnaw sa dihang halos dili na makapangisda. Apan kana mao ang panahon sa dihang ang grabeng paggahi sa tubig ug pagbunok sa niyebe magpameligro sa pagpalupad ug ayroplano. Bisan pa, ang Eskimo, Indian, ug Aleut nga populasyon nagkinahanglan sa kahigayonan aron makakat-on sa tagana alang sa kinabuhing walay kataposan ilalom sa Gingharian sa Diyos. Aron maabot sila, usa ka grupo sa 11 ka Saksi nga migamit ug gagmayng mga ayroplano milupad ngadto sa mga 200 ka balangay nga nakatag latas sa 844,000 kilometros kuwadrado nga dapit sulod sa duha-ka-tuig nga yugto. Kining tanan gigastohan sa boluntaryong amot nga gihatag sa lokal nga mga Saksi.

Dugang pa sa maong mga panaw sa pagwali, ang hamtong nga mga Saksi gidasig nga palandongon ang aktuwal nga pagbalhin sa mga dapit diha sa ilang kaugalingong nasod diin mas dako ang panginahanglan sa mga magmamantala  sa Gingharian. Linibo ang misanong. Apil niadtong sa Tinipong Bansa nga naghimo niana mao si Eugene ug Delia Shuster, nga mibiya sa Illinois niadtong 1958 aron moalagad sa Hope, Arkansas. Sila mipabilin sulod sa tulo ka dekada aron sa pagpangita sa interesadong mga tawo, pag-organisar kanila ingong kongregasyon, ug pagtabang kanila nga motubo ngadto sa Kristohanong pagkahamtong.

Tungod sa pagdasig sa ilang magtatan-aw sa sirkito, niadtong 1957, si Alexander B. Green ug iyang asawa mibiya sa Dayton, Ohio, aron moalagad sa Mississippi. Sa sinugdan sila giasayn sa Jackson ug duha ka tuig sa ulahi ngadto sa Clarksdale. Sa lakat sa panahon, si Brader Green mialagad sa lima pa ka ubang lokasyon. Kining tanan may gagmayng mga kongregasyon nga nagkinahanglag tabang. Iyang gisuportahan ang iyang kaugalingon pinaagig pagdiyanitor, paghardinero, pag-ayog mga muwebles, pag-ayog sakyanan, ug uban pa. Apan ang iyang pangunang paningkamot gitumong ngadto sa pagwali sa maayong balita. Iyang gitabangan ang lokal nga mga Saksi aron motubo sa espirituwal, kuyogan sila sa buluhaton aron maabot ang mga tawo sa ilang teritoryo, ug masubsob tabangan sila sa pagtukod ug Kingdom Hall una pa siya mopahawa.

Niadtong 1967, sa dihang si Gerald Cain nahimong usa ka Saksi sa kasadpang Tinipong Bansa, siya ug ang iyang pamilya mibati gayod sa pagkadinalian sa buluhatong pag-ebanghelyo. Bisan sa wala pay nabawtismohan kanila, sila naghimo ug kahikayan aron sa pag-alagad kon diin mas dako ang panginahanglan. Sa upat ka tuig sila mibuhat kuyog sa kongregasyon sa Needles, California. Kana may responsabilidad sa teritoryo nga naglakip sa tulo ka estado sa kasadpang Tinipong Bansa. Sa dihang ang kahimtang sa panglawas nagkinahanglan nga mobalhin, sila mipili na usab ug usa ka dapit diin may linaing panginahanglan sa tabang, ug ilang gihimong Kingdom Hall ang bahin sa ilang balay didto. Ang ubang mga pagbalhin misunod, apan ang kanunay gitagad mao ang pagpuyo sa usa ka dapit nga sila dako kaayog ikatabang sa pagpamatuod.

Samtang ang gidaghanon sa mga kongregasyon mipilopilo, sa pipila ka dapit ang panginahanglan sa kuwalipikadong mga ansiano gibati gayod. Aron matagan-an kining panginahanglana, linibo ka ansiano ang miboluntaryo sa pagbiyahe sa regular (ug ilang kaugalingon ang gasto) sa mga kongregasyon gawas sa ilang komunidad. Sila mobiyaheg katulo, kaupat, kalima, o kapin pa sa usa ka semana​—aron makig-ambit sa mga tigom sa kongregasyon ug sa ministeryo sa kanataran ug usab aron bantayan ang panon. Kini gihimo dili lamang sa Tinipong Bansa apan sa El Salvador, Hapon, Netherlands, Espanya, ug daghang ubang kayutaan. Sa pipila ka higayon, ang mga ansiano ug ang ilang mga pamilya namalhin, aron matagan-an kining panginahanglana.

Unsa man ang mga sangpotanan? Tagda ang usa ka nasod. Balik niadtong 1951, sa dihang unang gipahibalo ang mga kahikayan nga trabahoon ang wala maasayn nga teritoryo, dihay mga 3,000 ka kongregasyon sa Tinipong Bansa, nga may aberids nga 45 ka magmamantala sa matag kongregasyon. Sa pagka 1975, dihay 7,117 ka kongregasyon, ug ang aberids nga gidaghanon sa aktibong mga Saksi nga nakig-uban sa matag kongregasyon misaka sa hapit 80.

 Ang pamatuod nga gihatag sa ngalan ug Gingharian ni Jehova sukad sa 1945 hangtod sa 1975 mas dako kay sa tanang nahimo na hangtod niadtong tungora.

Ang gidaghanon sa mga Saksi mitubo gikan sa 156,299 niadtong 1945 hangtod sa 2,179,256 sa tibuok kalibotan niadtong 1975. Ang kada usa niini may personal nga bahin sa publikong pagsangyaw mahitungod sa Gingharian sa Diyos.

Niadtong 1975, ang mga Saksi ni Jehova puliki sa 212 ka kayutaan (giihap sumala sa mga utlanan sa mapa sa sayong bahin sa katuigang 1990). Sulod sa dakong yuta sa T.B. ug Canada, 624,097 kanila ang nagatuman sa ilang ministeryo. Sa Uropa, sa gawas sa kanhi Unyon Sobyet, dihay laing 614,826. Ang Aprika nakadungog sa mensahe sa kamatuoran sa Bibliya gikan sa 312,754 ka Saksi nga nakig-ambit sa buluhaton didto. Ang Mexico, Sentral Amerika, ug Amerika del Sur gialagaran sa 311,641 ka Saksi; sa Asia, sa 161,598; sa Australia ug sa daghang isla sa tibuok kalibotan, sa 131,707.

Sulod sa 30 ka tuig hangtod sa 1975, gigugol sa mga Saksi ni Jehova ang 4,635,265,939 ka oras sa publikong pagsangyaw ug pagpanudlo. Sila usab nakapahimutang ug 3,914,971,158 nga libro, pulyeto, ug magasin sa interesadong mga tawo aron matabangan sila sa pag-apresyar kon sa unsang paagi sila makabenepisyo gikan sa mahigugmaong katuyoan ni Jehova. Ingong kaharmoniya sa sugo ni Jesus sa paghimog mga tinun-an, sila nakahimog 1,788,147,329 ka balik-duaw sa interesadong mga tawo, ug niadtong 1975 sila nagdumalag aberids nga 1,411,256 ka libreng pagtuon sa Bibliya sa balay uban sa mga indibiduwal ug mga pamilya.

Sa pagka 1975 ang pagwali sa maayong balita sa aktuwal nakaabot ngadto sa 225 ka kayutaan. Sa kapin sa 80 ka kayutaan nga naabot sa maayong balita sa pagka 1945 apan diin walay kongregasyon nianang tuiga, ang mga kongregasyon sa masibotong mga Saksi nagatubo sa pagka 1975. Apil niining mga dapita mao ang Republika sa Korea nga dihay 470 ka kongregasyon, sa Espanya dihay 513, Zaire dihay 526, Hapon dihay 787, ug Italya dihay 1,031.

Sulod sa yugto sukad sa 1945 hangtod sa 1975, ang kadaghanan sa mga tawo nga nahimong Saksi ni Jehova wala moangkon nga dinihogan sa espiritu sa Diyos nga may paglaom sa langitnong kinabuhi. Sa tingpamulak sa 1935, ang gidaghanon sa nakig-ambit sa mga emblema sa Panihapon sa Ginoo mikabat ug 93 porsiento niadtong nakigbahin sa ministeryo sa kanataran. (Sa ulahi nianang samang tuig, ang “dakong panon” sa Pinadayag 7:9 gipaila ingong gilangkoban sa mga tawo nga magkinabuhi nga walay kataposan sa yuta.) Sa pagka 1945 ang gidaghanon sa mga Saksi nga naglaom sa kinabuhi sa paraisong yuta mitubo hangtod sa punto nga sila milangkob sa 86 porsiento niadtong nakig-ambit sa pagwali sa maayong balita. Sa pagka 1975 kadtong nagpaila ingong dinihogan sa espiritu nga mga Kristohanon wala pay katunga sa 1 ka porsiento sa katibuk-ang gidaghanon sa tibuok kalibotan nga organisasyon sa mga Saksi ni Jehova. Bisan tuod nakatag sa mga 115 ka kayutaan niadtong panahona, kining mga dinihogan padayong nag-alagad ingong usa ka nahiusang lawas ubos ni Jesu-Kristo.

[Blurb sa panid 463]

“Sukad sa inyong pag-abot dinhi ang tanan naghisgot na sa Bibliya”

[Blurb sa panid 466]

“Ang bag-o lang nimong gisulti kanako maoy akong nabasahan diha nianang Bibliyaha daghan na kaayong tuig ang miagi”

[Blurb sa panid 470]

Linibo ang namalhin ngadto sa mga dapit sa sulod sa ilang kaugalingong nasod diin mas dako ang panginahanglan sa mga Saksi

[Blurb sa panid 472]

“Usa ka dili-kabayrang ganti”

[Blurb sa panid 475]

Ang kuwalipikado nga mga Saksi gipadala ngadto sa mga yuta diin dihay linaing panginahanglan

[Blurb sa panid 486]

Pinaagi sa kusganon Kasulatanhong mga argumento, ang unang mga Saksi sa Nigeria miyagyag sa klero ug sa ilang bakak nga mga pagtulon-an

[Blurb sa panid 497]

Kon walay ikasulti, mogamit ug mga senyas

[Blurb sa panid 499]

Ang tumong? Nga maabot ang tanan kon posible sa mensahe sa Gingharian

[Mapa/Hulagway sa panid 489]

Gikan sa Chefoo, linibo ka sulat, mga tract, ug mga libro ang napadala tali sa 1891 ug 1900

Si C. T. Russell nagpakigpulong sa Shanghai ug miduaw sa 15 ka siyudad ug mga balangay, 1912

Ang mga colporteur nag-apod-apod ug daghang literatura sa ilaya ug sa ubos sa baybayon sa Tsina, nga nagbiyahe painteryor, 1912-18

Ang Hapon nga mga colporteur nag-alagad dinhi, 1930-31

Mga sibya sa radyo gihimo sa Intsik gikan sa Shanghai, Peking, ug Tientsin sa mga tuig 1930; ingong sangpotanan, mga sulat nga nagahangyo sa literatura nadawat gikan sa daghang bahin sa Tsina

Ang mga payunir gikan sa Australia ug Uropa nagsangyaw sa Shanghai, Peking, Tientsin, Tsingtao, Pei-tai-ho, Chefoo, Weihaiwei, Canton, Swatow, Amoy, Foochow, Hankow, ug Nanking sa katuigang 1930 ug 1940. Ang uban nangabot agi sa Burma Road ug nagwali sa Pao-shan, Chungking, Ch’eng-tu. Ang lokal nga mga payunir mialagad sa Shensi ug Ningpo

Dakong paningkamot ang gihimo aron maabot ang mga tawo sa Tsina uban sa maayong balita sa Gingharian ni Jehova

[Hulagway]

Ang nabansay-sa-Gilead nga mga misyonaryo, sama kang Stanley Jones (sa wala) ug Harold King (sa tuo), mialagad dinhi gikan sa 1947 hangtod sa 1958, uban sa masibotong lokal nga mga Saksi

[Mapa]

CHINA

[Mapa/Mga hulagway sa panid 462]

Ang “Sibia” nagsilbing nagalutaw nga balay sa misyonaryo sa West Indies

G. Maki

S. Carter

R. Parkin

A. Worsley

[Mapa]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BAHAMAS

LEEWARD ISLANDS

VIRGIN ISLANDS (T.B.)

VIRGIN ISLANDS (BRITISH)

WINDWARD ISLANDS

[Mapa sa panid 477]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang nagahatag-kinabuhi nga mga tubig sa kamatuoran sa daghang direksiyon miawas sa mga utlanan sa Aprika

EHIPTO

SENEGAL

KENYA

HABAGATANG APRIKA

GHANA

KENYA

MALAWI

NIGERIA

SIERRA LEONE

ZAMBIA

[Mga hulagway sa panid 464]

Ingong mga misyonaryo sa Bolivia, si Edward Michalec (sa wala) ug si Harold Morris (sa tuo) unang nagsangyaw dinhi sa La Paz

[Hulagway sa panid 465]

Ang sakayang “El Refugio,” nga gigama sa mga Saksi sa Peru, gigamit aron dad-on ang mensahe sa Gingharian sa mga tawo ubay sa mga suba sa ilaya sa rehiyon sa Amazon

[Hulagway sa panid 467]

Mga saring sa literasiya nga gidumala sa mga Saksi sa Mexico nakapaarang sa tinagpulo ka libong tawo sa pagbasa sa Pulong sa Diyos

[Hulagway sa panid 468]

Si Brader Knorr (atubangan sa tuo) nakigtigom sa mga Saksi sa gagmayng mga asembliya sa mga umahan ug sa mga bukid sa Argentina sa dihang sila walay kagawasan sa pagtigom nga mas dayag

[Hulagway sa panid 469]

Apil sa linibong Saksi nga namalhin sa ubang mga nasod aron moalagad sa dapit nga dako ang panginahanglan maoy mga pamilya, sama kang Harold ug Anne Zimmerman uban sa ilang upat ka bata (Colombia)

[Hulagway sa panid 471]

Ingong sanong sa tawag alang sa mga boluntaryo, si Tom ug Rowena Kitto namalhin sa Papua aron itudlo ang kamatuoran sa Bibliya

[Hulagway sa panid 471]

Si John ug Ellen Hubler, nga gisundan sa 31 ka ubang mga Saksi, namalhin sa New Caledonia. Una pa sila papahawaa, usa ka kongregasyon ang lig-ong natukod didto

[Hulagway sa panid 473]

Ingong usa ka batan-ong lalaki sa Kasadpang Samoa, si Fuaiupolu Pele miatubang sa hilabihang pagpit-os sa pamilya ug komunidad sa dihang siya nakahukom nga mahimong Saksi ni Jehova

[Hulagway sa panid 474]

Human makombinsir si Shem Irofa’alu ug ang iyang mga kaubanan nga ang ginatudlo sa mga Saksi ni Jehova mao gayod ang kamatuoran, ang mga simbahan sa 28 ka balangay sa Solomon Islands gihimong mga Kingdom Hall

[Mga hulagway sa panid 476]

Aron makasangyaw sa Ethiopia niadtong sayong mga tuig sa 1950, ang mga Saksi gibaoran sa pagtukod ug misyon ug motudlo sa eskuylahan

[Hulagway sa panid 478]

Sa dihang gihulga nga hinginlan, si Gabriel Paterson (gipakita dinhi) gipasaligan sa usa ka iladong opisyal: ‘Ang kamatuoran nahisama sa usa ka dakong suba; sampongi kana ug kana moawas sa sampong’

[Mga hulagway sa panid 479]

Niadtong 1970 sa kombensiyon sa Nigeria, 3,775 ka bag-ohang mga Saksi ang gibawtismohan; nagmaampingon aron matino nga ang kada usa tinuod nga kuwalipikado

[Mga hulagway sa panid 481]

Ang pagpasalida ug mga pelikula (sa Aprika ug sa tibuok kalibotan) mihatag sa mga tumatan-aw ug ideya sa gidak-on sa makitang organisasyon ni Jehova

[Hulagway sa panid 482]

Si João Mancoca (gipakita dinhi uban sa iyang asawa, si Mary) matinumanong nag-alagad kang Jehova sa mga dekada bisan pa sa hilabihan ka lisod nga mga kahimtang

[Hulagway sa panid 483]

Niadtong 1961, si Ernest Heuse, Jr., uban sa iyang pamilya, nakasulod sa Zaire (kaniadto gitawag ug Congo) aron motabang sa pagtaganag espirituwal nga instruksiyon alang niadtong sa tinuod gustong moalagad kang Jehova

[Mga hulagway sa panid 485]

Bisan tuod usa pa lamang ka tuig nga siya nabawtismohan ug walay laing Saksi nga nailhan sa Kenya, si Mary Whittington misugod sa pagtabang sa uban nga makakat-on sa kamatuoran

[Hulagway sa panid 487]

Si Mary Nisbet (atubangan sa tunga), gikiliran sa iyang mga anak lalaki nga si Robert ug George, kinsa mipayunir sa Sidlakang Aprika niadtong mga tuig 1930, ug (sa luyo) iyang anak lalaki nga si William ug iyang asawa nga si Muriel, kinsa mialagad sa Sidlakang Aprika sukad niadtong 1956 hangtod sa 1973

[Mga hulagway sa panid 488]

Sa usa ka kombensiyon sa Pilipinas niadtong 1945, ang mga instruksiyon gihatag kon unsaon pagtudlo pinaagi sa mga pagtuon sa Bibliya sa balay

[Mga hulagway sa panid 490]

Si Don ug Mabel Haslett, ang unang liwas-gubat nga mga misyonaryo sa Hapon, nga nagsangyaw sa kadalanan

[Hulagway sa panid 491]

Sulod sa 25 ka tuig si Lloyd Barry (sa tuo) mialagad sa Hapon, una ingong misyonaryo ug unya ingong magtatan-aw sa sanga

[Hulagway sa panid 491]

Si Don ug Earlene Steele, ang una sa daghang misyonaryo nga mialagad sa Republika sa Korea

[Hulagway sa panid 492]

Sa mga tuig nga miagi, ang magubtanong panon usahay mogukod kang Fred Metcalfe sa dihang siya misulay sa pagsangyaw gikan sa Bibliya didto sa Irlandia; apan sa ulahi sa dihang ang mga tawo mihatag ug panahon sa pagpaminaw, linibo ang nahimong mga Saksi ni Jehova

[Hulagway sa panid 493]

Bisan pa sa pagsupak sa klero, linibo ang nagpanon sa mga kombensiyon sa mga Saksi sa Italya (Roma, 1969)

[Hulagway sa panid 494]

Sa panahon sa mga pagdili, ang mga tigom sa kongregasyon sa subsob gihimo sa kabanikanhan, nga morag nagpiknik, sama dinhi sa Portugal

[Mga hulagway sa panid 495]

Ang mga Saksi sa bilanggoan sa Cádiz, Espanya, mipadayon sa pagpamatuod pinaagig mga sulat

[Mga hulagway sa panid 496]

Ang dagkong mga kombensiyon mihatag sa publiko ug kahigayonan aron makakita ug makadungog sa ilang kaugalingon kon unsang matang sa mga tawo ang mga Saksi

Paris, Pransiya (1955)

Nuremberg, Alemanya (1955)

[Mga hulagway sa panid 498]

Aron maabot ang tanan sa Luxembourg sa maayong balita, ang mga Saksi ni Jehova kinahanglang mogamit ug literatura sa labing menos usa ka gatos ka pinulongan