Kapitulo 10

Kristiyanidad​—Si Jesus ba ang Dalan pa Diyos?

Hangtod karon, gawas sa kapitulo sa Judaismo, napalandong nato ang dagkong relihiyon nga gibase sa dakong gilapdon sa mitolohiya. Karon susihon nato ang laing relihiyon nga nag-angkon sa pagdala sa katawhan mas haduol sa Diyos​—Kristiyanidad. Unsa ang pasukaranan sa Kristiyanidad​—mito o kasaysayanhong kamatuoran?

1. (a) Ngano ang kasaysayan sa Kakristiyanohan nagpahinabo sa uban sa ugdang pagduda sa Kristiyanidad? (b) Unsang kalainan ang atong himoon taliwala sa Kakristiyanohan ug sa Kristiyanidad?

 ANG kasaysayan sa Kakristiyanohan, a uban sa mga gubat, mga inkisisyon, mga krusada, ug relihiyosong pagkasalingkapaw niini, wala makatabang sa kawsa sa Kristiyanidad. Ang debotadong mga Muslim ug uban nagpunting sa moral nga kadunot ug kaut-ut sa Kasadpan, “Kristohanon” nga kalibotan isip pasukaranan sa pagsalikway sa Kristiyanidad. Sa pagkamatuod, ang gitawag Kristohanong kanasoran nawad-an sa ilang moral nga bansalan ug nag-antos sa pagkalunod sa mga bato sa kawalay pagtuo, kahakog, ug pagpatuyang sa kaugalingon.

2, 3. (a) Unsang kalainan ang anaa taliwala sa kagawian sa unang Kristohanon ug nianang sa katawhan sa modernong Kakristiyanohan? (b) Unsa ang pipila ka pangutana nga tubagon?

² Nga ang mga sukdanan sa orihinal nga Kristiyanidad lahi kay sa matugotong pamatasan karon gipamatud-an ni Propesor Elaine Pagels sa iyang librong Adam, Eve, and the Serpent,  diin siya nagpahayag: “Daghang mga Kristohanon sa unang upat ka siglo nagpasigarbo sa ilang seksuwal nga pagpugong; ilang gisalikway ang poligamiya ug lagmit ang diborsiyo usab, nga gitugtan sa Hudiyong tradisyon; ug ilang giayran ang gawas sa kaminyoon seksuwal nga mga buhat nga kumon gidawat taliwala sa ilang paganong katalirongan, mga buhat nga naglakip sa pagpamiga ug homoseksuwalidad.”

³ Busa, makataronganon ang mangutana, Ang kasaysayan sa Kakristiyanohan ug ang moderno moral nga kahimtang niini ba matuod nga banaag sa pagtulon-an ni Jesu-Kristo? Unsang matang sa tawo si Jesus? Nagtabang ba siya sa pagdala sa katawhan nga mas haduol sa Diyos? Siya ba ang sinaad nga Mesiyas sa Hebreohanong tagna? Mao kini ang pipila sa mga pangutana nga palandongon nato niining kapitulo.

Jesus​—Unsa ang Iyang mga Kredensiyal?

4. Sa atong pagtuon, unsang klarong kalainan ang atong namatikdan taliwala sa Kristiyanidad ug sa mga gamot niini, ug sa dagkong relihiyon sa kalibotan?

⁴ Sa unang mga kapitulo atong nakita ang prominente nga papel nga gidula sa mitolohiya sa halos tanan dagkong relihiyon sa kalibotan. Apan, sa dihang miliso kita sa sinugdanan sa Judaismo sa nag-unang kapitulo, wala kita mosugod uban sa mito apan uban sa kasaysayanhong kamatuoran ni Abraham, sa iyang kagikanan, ug sa iyang kaliwatan. Uban sa Kristiyanidad ug sa magtutukod niini, si Jesus, kita usab mosugod, dili uban sa mitolohiya, apan uban sa kasaysayanhong personahe.​—Tan-awa ang kahon, panid 237.

5. (a) Unsang tulo sa mga kredensiyal nga gihuptan ni Jesus nga nagpamatuod nga siya ang sinaad nga “binhi” ni Abraham? (b) Kinsa ang nagsulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan?

⁵ Ang unang bersikulo sa Kristohanon Gregong Kasulatan, nga kumong hiilhan nga Bag-ong Tugon (tan-awa ang kahon, panid 241), nagpahayag: “Ang basahon sa kasaysayan ni Jesu-Kristo, nga anak ni David, nga anak ni Abraham.” (Mateo 1:1) Haw-ang ba lamang kana nga pangangkon nga gipresentar ni Mateo, kanhi Hudiyong tigkolekta sa buhis ug haduol  nga disipolo ug tagsulat sa kinabuhi ni Jesus? Dili. Ang sunod 15 ka bersikulo Mt 1:2-16 nagladlad sa linya sa kaliwatan ni Abraham ngadto kang Jacob, kinsa “nahimong amahan ni Jose nga bana ni Maria, kang kinsa si Jesus natawo, kinsa gitawag Kristo.” Busa, si Jesus sa pagkamatuod kaliwat ni Abraham, Juda, ug David ug sa ingon niana naghupot sa tulo sa mga kredensiyal sa gitagnang “binhi” sa Genesis 3:​15 ug ni Abraham.​—Genesis 22:​18; 49:​10; 1 Cronicas 17:11.

6, 7. Ngano ang dapit natawhan ni Jesus hinongdanon?

⁶ Lain sa mga kredensiyal sa Mesiyanikong Binhi mao ang iyang dapit natawhan. Diin matawo si Jesus? Si Mateo nagtug-an kanato nga si Jesus “natawo sa Betlehem sa Judea sa mga adlaw ni Herodes nga hari.” (Mateo 2:1) Ang talaan sa mananambal si Lucas naglig-on nianang kamatuoran, nga nagtug-an kanato mahitungod sa umaabot nga amaama ni Jesus: “Si Jose usab mitungas gikan sa Galilea, gikan sa siyudad sa Nazaret, ngadto sa Judea, sa siyudad ni David, nga gitawag Betlehem, tungod sa iyang pagkasakop sa balay ug banay ni David, aron sa pagparehistro uban kang Maria, kinsa gihatag kaniya sa kaminyoon sumala sa gisaad, nga sa pagkakaron nagsabak sa bata.”​—Lucas 2:​4, 5.

⁷ Nganong kini importante nga si Jesus matawo sa Betlehem inay sa Nazaret o sa bisan laing lungsod? Tungod sa tagna nga gilitok sulod sa ikawalong siglo W.K.P. sa Hebreohanong manalagna Miqueas: “Ug ikaw, o Betlehem Ephrata, usa nga labihan ka diyotay taliwala sa mga linibo sa Juda, gikan kanimo dunay magagula nganhi kanako nga usa kinsa mahimong magmamando sa Israel, kansang sinugdan gikan sa sayong mga panahon, gikan sa mga adlaw sa panahon nga walay katinoan.” (Miqueas 5:2) Busa, pinaagi sa iyang dapit natawhan, si Jesus nagkupot sa lain pa sa mga kredensiyal isip sinaad nga Binhi ug Mesiyas.​—Juan 7:42.

8. Unsa ang pipila ka tagna nga gituman ni Jesus?

⁸ Sa aktuwal nga kamatuoran, si Jesus nagtuman sa mas daghan pang mga tagna gikan sa Hebreohanong Kasulatan sa pagpamatuod nga siya duna sa tanang kredensiyal isip sinaad  nga Mesiyas. Masusi nimo ang pipila niini sa Bibliya. (Tan-awa ang kahon, panid 245.) b Apan karon pasagdi nga sa mubo susihon nato ang mensahe ni Jesus ug ang iyang ministeryo.

Kinabuhi ni Jesus Nagpunting sa Dalan

9. (a) Sa unsang paagi gisugdan ni Jesus ang iyang publikong ministeryo? (b) Sa unsang paagi kita nahibalo nga si Jesus duna sa pag-uyon sa Diyos?

⁹ Ang talaan sa Bibliya nagtug-an kanato nga si Jesus gipadako sama sa normal Hudiyong batan-on sa iyang panahon, sa pagtambong sa lokal nga sinagoga ug sa templo sa Jerusalem. (Lucas 2:​41-52) Sa dihang nakadangat siya sa panuigon nga 30, iyang gisugdan ang iyang publikong ministeryo. Una siya miadto sa iyang ig-agaw si Juan, kinsa nagbawtismo sa mga Hudiyo agig simbolo sa paghinulsol sa suba sa Jordan. Ang talaan ni Lucas nagtug-an kanato: “Karon sa dihang ang tanang katawhan nabawtismohan na, si Jesus usab nabawtismohan ug, samtang siya nag-ampo, ang langit nabuksan ug ang balaang espiritu sa dagway nga lawasnon sama sa usa ka salampati mikunsad kaniya, ug ang usa ka tingog miabot gikan sa langit: ‘Ikaw ang Anak ko, nga pinalangga; ako nahimuot kanimo.’”​—Lucas 3:​21-23; Juan 1:​32-34.

10, 11. (a) Unsa ang pipila ka kinaiya sa mga paagi sa pagwali ug pagpanudlo ni Jesus? (b) Sa unsang paagi gipakita ni Jesus ang importansiya sa ngalan sa iyang Amahan?

¹⁰ Sa igong panahon, si Jesus misulod sa iyang ministeryo isip dinihogang Anak sa Diyos. Iyang gitadlas ang Galilea ug Judea nga nagwali sa mensahe sa Gingharian sa Diyos ug nagbuhat ug mga milagro, sama sa pag-ayo sa masakiton. Wala siya magdawat ug bayad ug wala mangitag bahandi o sa pagpatugbaw sa kaugalingon. Sa pagkamatuod, siya miingon nga dunay mas dakong kalipay sa paghatag kay sa anaa sa pagdawat. Iyang gitudloan usab ang iyang mga disipolo unsaon sa pagsangyaw.​—Mateo 8:​20; 10:​7-13; Buhat 20:35.

 ¹¹ Kon atong analisahon ang mensahe ni Jesus ug ang mga metodo nga iyang gigamit, atong makita ang tataw nga kalainan taliwala sa iyang estilo ug nianang sa daghan sa mga magwawali sa Kakristiyanohan. Wala niya manehoa ang masa uban sa ubos ra nga emosyonalismo o uban sa mga taktika sa pagpanghadlok sa impiyerno. Hinonoa, si Jesus naggamit sa yanong lohika ug parabola, o ilustrasyon, gikan sa matag adlaw nga kinabuhi sa pagdani sa kasingkasing ug sa hunahuna. Ang iyang nabantog nga Sermon sa Bukid talagsaong panig-ingnan sa iyang pagpanudlo ug pamaagi. Lakip nianang sermon mao ang modelong pag-ampo ni Jesus, diin siya naghatag sa klarong talandaan kon unsa ang una sa Kristohanon pinaagi sa pagpahaluna sa unang dapit sa pagbalaan sa ngalan sa Diyos. (Tan-awa ang kahon, panid 258-9.)​—Mateo 5:​1–​7:​29; 13:​3-53; Lucas 6:​17-49.

12. (a) Sa unsang paagi gipakita ni Jesus ang gugma sa iyang pagpanudlo ug kalihokan? (b) Unsa ka lahi unta ang kalibotan kon ang Kristohanong gugma sa pagkamatuod gipadapat?

¹² Sa iyang pagpakiglabot uban sa iyang mga sumusunod ug uban sa publiko sa linangkob, si Jesus nagpadayag sa gugma ug kaluoy. (Marcos 6:​30-34) Samtang nagwali sa mensahe sa Gingharian sa Diyos, siya usab personal nga nagpakita sa gugma ug pagkamapaubsanon. Busa, sa pangataposang mga takna sa iyang kinabuhi, siya makaingon sa iyang mga disipolo: “Ako naghatag kaninyo ug bag-ong sugo, nga kamo maghigugma sa usa ug usa; maingon nga ako nahigugma kaninyo, nga kamo usab maghigugma sa usa ug usa. Pinaagi niini ang tanan makaila nga kamo akong mga disipolo kon kamo dunay gugma taliwala sa inyong kaugalingon.” (Juan 13:​34, 35) Busa, ang diwa sa Kristiyanidad sa buhat mao ang sakripisyo-sa-kaugalingon nga gugma nga gibase sa prinsipyo. (Mateo 22:​37-40) Kini nagkahulogan nga ang Kristohanon kinahanglan maghigugma bisan sa iyang mga kaaway, bisan pa kon siya magdumot sa ilang mga buhat nga daotan. (Lucas 6:​27-31) Palandonga kana kadiyot.  Pagkalahi unta kining kalibotan kon ang tanan aktuwal nga magpadapat sa buhat nianang porma sa gugma!​—Roma 12:​17-21; 13:​8-10.

13. Sa unsang paagi ang pagpanudlo ni Jesus lahi nianang ila nila Confucio, Lao-tzu, ug sa Buda?

¹³ Bisan pa, ang gitudlo ni Jesus labaw pa kay sa etika o sa pilosopiya, sama niadtong gitudlo nila Confucio ug Lao-tzu. Dugang pa, si Jesus wala magtudlo, sama sa Buda, nga ang usa mahimong makaangkon sa kaugalingong kaluwasan sa usa pinaagi sa dalan sa kahibalo ug kalamdagan. Hinonoa, siya nagpunting sa Diyos nga tinubdan sa kaluwasan sa dihang siya miingon: “Kay gihigugma sa Diyos ang kalibotan sa hilabihan nga iyang gihatag ang iyang bugtong nga Anak, aron nga ang tanan nga nagtuo kaniya mahimong dili malaglag apan makabaton sa kinabuhing walay kataposan. Kay ang Diyos nagpadala sa iyang Anak sa kalibotan, dili alang kaniya sa paghukom sa kalibotan, kondili aron ang kalibotan maluwas pinaagi kaniya.”​—Juan 3:​16, 17.

14. Nganong si Jesus makaingon, “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi”?

¹⁴ Pinaagi sa pagpadayag sa gugma sa iyang Amahan sa iyang kaugalingong mga pulong ug mga buhat, si Jesus nagdani sa katawhan nga mas suod sa Diyos. Mao kana ang katarongan ngano siya makaingon: “Ako ang dalan ug ang kamatuoran ug ang kinabuhi. Walay mausa ang makaadto sa Amahan gawas pinaagi kanako. . . . Siya nga nakakita kanako nakakita sa Amahan usab. Naunsa ba kini nga miingon man ikaw, ‘Ipakita kanamo ang Amahan’? Wala ka ba diay magtuo nga ako nahiusa uban sa Amahan ug ang Amahan nahiusa uban kanako? Ang mga butang akong gisulti kaninyong mga tawo wala ko gisulti sa akong kaugalingong orihinalidad; apan ang Amahan nga nagpabilin nga nahiusa uban kanako mao ang nagahimo sa iyang mga buhat. . . . Nakadungog kamo nga ako nag-ingon kaninyo, ako moadto ug ako mobalik kaninyo. Kon kamo nahigugma kanako, kamo magmalipayon nga ako moadto sa Amahan, kay ang Amahan labaw pa kay kanako.” (Juan 14:​6-28) Oo, si Jesus mao “ang dalan ug  ang kamatuoran ug ang kinabuhi” tungod kay siya nagtultol niadtong Hudiyong katawhan balik sa iyang Amahan, sa ilang matuod nga Diyos, si Jehova. Busa, ang pagpangita sa katawhan sa Diyos sa hinanali nagbaton sa panukmod nga puwersa tungod kay ang Diyos, sa iyang supremong gugma, nagpadala kang Jesus sa yuta isip banwag sa kahayag ug kamatuoran aron sa pagtultol sa katawhan ngadto sa Amahan.​—Juan 1:​9-14; 6:​44; 8:​31, 32.

15. (a) Unsa ang atong kinahanglan buhaton aron makaplagan ang Diyos? (b) Dinhi sa yuta unsang ebidensiya ang anaa sa gugma sa Diyos?

¹⁵ Sa pasukaranan sa ministeryo ug panig-ingnan ni Jesus, ang misyonerong Pablo sa ulahi makaingon sa mga Grego sa Atenas: “Ug gihimo [sa Diyos] gikan sa usa ka tawo ang tagsa ka nasod sa mga tawo, aron sa pagpuyo sa entirong nawong sa yuta, ug siya nagbaod sa tinudlong mga panahon ug sa pihong mga utlanan sa pagpuyo sa mga tawo, alang kanila sa pagpangita sa Diyos, basin mahikapan nila ug sa pagkamatuod makaplagan nila, bisan pa, sa pagkamatuod, siya dili halayo gikan sa matag usa kanato. Kay pinaagi kaniya may kinabuhi kita ug naglihok ug naglungtad.” (Buhat 17:​26-28) Oo, ang Diyos mahimong makaplagan kon ang tawo sugot sa pagpaningkamot sa pagpangita kaniya. (Mateo 7:​7, 8) Ang Diyos nagpadayag sa iyang kaugalingon ug sa iyang gugma sa pagkaagi nga siya nagtagana sa yuta nga nagsuportar sa tanang matang sa kinabuhi ug nagtagana sa kinahanglanon sa tanan, bisan sila matarong o dili matarong. Siya usab nagtagana sa katawhan uban sa iyang sinulat nga Pulong, ang Bibliya, ug siya nagpadala sa iyang Anak isip halad lukat. c Dugang pa, ang Diyos nagtagana sa tabang nga kinahanglanon sa katawhan sa pag-abag  kanila sa pagkaplag sa dalan paingon Kaniya.​—Mateo 5:​43-45; Buhat 14:​16, 17; Roma 3:​23-26.

16, 17. Sa unsang paagi ang matuod Kristohanong gugma ipadayag?

¹⁶ Hinoon, ang Kristohanong gugma kinahanglan ipadayag dili lamang pinaagi sa mga pulong apan mas importante pinaagi sa mga buhat. Alang niining rason nga ang apostol Pablo misulat: “Ang gugma taas ug pag-antos ug maloloton. Ang gugma dili masinahon, wala kini nagapanghambog, wala nagapaburot, wala nagagawi nga bastos, wala nagapangita sa kaugalingong intereses niini, dili masuk-anon. Wala kini nagatipig ug talaan sa kadaot. Wala kini nagakalipay sa pagkadili matarong, apan nagakalipay uban sa kamatuoran. Kini nagapailob sa tanang butang, nagatuo sa tanang butang, nagalaom sa tanang butang, nagaantos sa tanang butang. Ang gugma bisan kanus-a dili mapakyas.”​—1 Corinto 13:​4-8.

¹⁷ Gitin-aw usab ni Jesus kon unsa ka importante ang pagmantala sa Gingharian sa mga langit​—sa pagmando sa Diyos ibabaw sa mapasakopong katawhan.​—Mateo 10:​7; Marcos 13:10.

Matag Kristohanon Ebanghelista

18. (a) Unsa ang gipasiugda sa Sermon sa Bukid ni Jesus? (b) Unsang responsabilidad ang nabatonan sa matag Kristohanon? (c) Sa unsang paagi giandam ni Jesus ang iyang mga disipolo alang sa ilang ministeryo, ug unsang mensahe ang ilang iwali?

¹⁸ Sa iyang Sermon sa Bukid, si Jesus nagpasiugda sa mga panon sa ilang responsabilidad sa pagpasidlak sa uban pinaagi sa ilang mga pulong ug mga aksiyon. Nag-ingon siya: “Kamo ang kahayag sa kalibotan. Ang usa ka siyudad dili mahisalipdan kon nahamutang sa usa ka bukid. Ang katawhan magdagkot ug suga ug magbutang niini, dili sa ilalom sa basket nga sukdanan, kondili sa ibabaw sa tongtonganan, ug kini nag-iwag sa tanan niadtong sa balay. Mao man pasagdi nga magdan-ag ang inyong kahayag sa atubangan sa mga tawo, aron nga sila makakita sa inyong maayong mga buhat ug maghatag himaya sa inyong Amahan nga anaa sa mga langit.” (Mateo 5:​14-16) Si Jesus nagbansay sa iyang mga disipolo aron nga sila mahibalo unsaon  sa pagwali ug pagpanudlo sa panahon sa ilang mga panaw isip nagbaklay nga mga ministro. Ug unsa man ang ilang mensahe? Kanang giwali mismo ni Jesus, ang Gingharian sa Diyos, nga magmando sa yuta sa pagkamatarong. Sama sa gipatin-aw ni Jesus sa usa ka okasyon: “Usab ngadto sa ubang mga siyudad kinahanglan ako magpahayag sa maayong balita sa gingharian sa Diyos, tungod kay alang niini ako gipadala.” (Lucas 4:​43; 8:​1; 10:​1-12) Siya usab nagpahayag nga bahin sa ilhanan nga magtimaan sa kataposang mga adlaw mao “kining maayong balita sa gingharian igawali sa tanang gipuy-an nga yuta alang sa usa ka pagsaksi sa tanang kanasoran; ug unya magaabot ang kataposan.”​—Mateo 24:3-14.

19, 20. (a) Ngano ang matuod nga Kristiyanidad kanunay aktibo, nagwali nga relihiyon? (b) Unsang pasukaranang pangutana karon ang nanginahanglan ug tubag?

¹⁹ Niadtong 33 K.P., una pa siya sa kaulahian misaka sa langit, ang nabanhaw nga Jesus nagsugo sa iyang mga disipolo: “Ang tanang awtoridad gihatag kanako sa langit ug sa yuta. Busa panlakaw ug maghimog mga disipolo sa katawhan sa tanang kanasoran, nga magbawtismo kanila sa ngalan sa Amahan ug sa Anak ug sa balaang espiritu, nga magtudlo kanila sa pagbantay sa tanang butang akong gisugo kaninyo. Ug, tan-awa! ako magauban kaninyo sa tanang adlaw hangtod sa kataposan sa sistema sa mga butang.” (Mateo 28:​18-20) Usa kini ka rason ngano ang Kristiyanidad, gikan sa mismong sinugdanan niini, usa ka aktibo, nagkumbertir nga relihiyon nga naghagit sa kasuko ug kasina sa mga sumusunod sa naglungtad Grego ug Romanhong mga relihiyon nianang adlawa, nga gibase sa mitolohiya. Ang paglutos kang Pablo sa Efeso klarong nag-ilustrar nianang kamatuoran.​—Buhat 19:​23-41.

²⁰ Ang pangutana karon mao, Unsa ang gitanyag sa mensahe sa Gingharian sa Diyos mahitungod sa patay? Unsang paglaom sa patay ang giwali ni Kristo? Nagtanyag ba siya ug kaluwasan gikan sa “impiyerno nga kalayo” alang sa “imortal nga mga kalag” sa mga nagtuo kaniya? O unsa?​—Mateo 4:17.

 Paglaom sa Kinabuhing Walay Kataposan

21, 22. (a) Sa unsa gitanding ni Jesus ang kahimtang sa patay nga Lazaro, ug ngano? (b) Unsang paglaom ang gibatonan ni Marta alang sa iyang patay igsoon-lalaki?

²¹ Lagmit ang labing klarong pagsabot sa paglaom nga giwali ni Jesus mahimong mabatonan gikan sa kon unsa ang iyang giingon ug gibuhat sa dihang ang iyang higala si Lazaro namatay. Giunsa paglantaw ni Jesus kining kamatayon? Paingon sa balay ni Lazaro, si Jesus miingon sa iyang mga disipolo: “Si Lazaro nga atong higala nagpahulay, apan ako mopanaw didto aron sa pagpukaw kaniya gikan sa pagkatulog.” (Juan 11:11) Si Jesus nagpakasama sa kahimtang sa kamatayon sa pagkatulog. Sa usa ka lalom nga pagkatulog, wala kita ing kahibalo sa bisan unsang butang, nga nahauyon uban sa Hebreohanong pamolong sa Ecclesiastes 9:5: “Kay ang mga buhi nahibalo nga sila mamatay; apan alang sa mga patay, wala sila mahibalo sa bisan unsang butang.”

²² Bisan pa si Lazaro namatay na sulod sa upat ka adlaw, atong mamatikdan nga wala mag-ingon si Jesus sa bisan unsang butang bahin sa kalag ni Lazaro nga didto sa langit, impiyerno, o purgaturyo! Sa dihang miabot si Jesus sa Betania ug si Marta, ang igsoon-babaye ni Lazaro, migula sa pagtagbo kaniya, siya miingon kaniya: “Ang imong igsoon mabanhaw.” Sa unsang paagi siya mitubag? Nag-ingon ba siya nga siya tua na sa langit? Si Marta mitubag: “Ako nahibalo nga siya banhawon sa pagkabanhaw sa kataposang adlaw.” Kana klarong nagpakita nga ang Hudiyong paglaom nianang panahon mao ang pagkabanhaw, ang pagbalik sa kinabuhi dinhi sa yuta.​—Juan 11:​23, 24, 38, 39.

23. Unsang milagro ang gibuhat ni Jesus, ug uban sa unsang epekto sa mga nagtan-aw?

²³ Misanong si Jesus: “Ako ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi. Siya nga nagtuo kanako, bisan pa siya mamatay, mabuhi; ug ang tanang buhi nga nagtuo kanako bisan kanus-a dili na mamatay. Nagtuo ka ba niini?” (Juan 11:​25, 26) Sa pagpamatuod sa iyang punto, si Jesus miadto sa langub diin si Lazaro gilubong ug  nagtawag kaniya nga buhi sa panan-aw sa iyang mga igsoon-babaye, sila Maria ug Marta, ug sa mga silingan. Ang talaan nagpadayon: “Busa daghang mga Hudiyo nga mianha kang Maria ug nakakita sa iyang gibuhat nagtuo kaniya . . . Mao man ang panon nga uban kaniya sa dihang siya nagtawag kang Lazaro sa paggula sa handumanan nga lubnganan ug nagbanhaw kaniya gikan sa mga patay nagpadayon sa pagsaksi.” (Juan 11:​45; 12:17) Sila nakakita sa milagro alang sa ilang kaugalingon, ug sila nagtuo ug nagtestigos sa pagkamatuod niini. Ang relihiyosong mga magsusupak ni Jesus mahimong nagtuo usab sa hitabo, kay ang rekord nagtug-an kanato nga ang pangulong mga saserdote ug ang mga Pariseo nagplano sa pagpatay kang Jesus “tungod kay kining tawhana nagbuhat ug daghang mga ilhanan.”​—Juan 11:​30-53.

24. (a) Diin si Lazaro sulod sa upat ka adlaw? (b) Unsa ang giingon sa Bibliya mahitungod sa imortalidad?

²⁴ Diin man si Lazaro sulod sa upat ka adlaw nga patay siya? Wala siya mahadiindiin. Siya walay kahibalo, natulog sa lubnganan nga naghulat sa pagkabanhaw. Si Jesus nagpanalangin kaniya pinaagi sa milagrosong pagbanhaw kaniya sa dili pa panahon gikan sa mga patay. Apan sumala sa talaan ni Juan, si Lazaro wala mag-ingon nga didto sa langit, impiyerno, o purgaturyo sulod niadtong upat ka adlaw. Nganong wala? Yanong tungod kay siya walay imortal nga kalag nga mahimong mopanaw sa maong mga dapit. d​—Job 36:​14; Ezequiel 18:4.

25. (a) Sa dihang ang Bibliya namolong mahitungod sa kinabuhing walay kataposan, sa unsa kini nagtumong? (b) Ang pag-abot sa sinaad nga Gingharian sa Diyos nagdepende sa unsa?

²⁵ Busa, sa dihang si Jesus namolong sa kinabuhing walay kataposan, siya nagtumong sa maong kinabuhi sa mga langit  isip nausab imortal espirituhanon nga kaubang magmamando uban kaniya sa iyang Gingharian, o siya nagtumong sa kinabuhing walay kataposan isip tawhanon sa usa ka paraisong yuta ubos nianang pagmando sa Gingharian. e (Lucas 23:​43; Juan 17:3) Sumala sa saad sa Diyos, ang iyang mahulagwayong pagpuyo uban sa masinugtanong katawhan sa yuta magdalag abundang mga panalangin sa yuta. Tanan kini nagdepende kon si Jesus  ba sa pagkamatuod gipadala ug giuyonan sa Diyos.​—Lucas 22:​28-30; Tito 1:​1, 2; Pinadayag 21:​1-4.

Pag-uyon sa Diyos​—Kamatuoran, Dili Mito

26. Unsang talagsaong hitabo ang nahitabo sa presensiya sa mga disipolo Pedro, Santiago, ug Juan?

²⁶ Sa unsang paagi kita nahibalo nga si Jesus duna sa pag-uyon sa Diyos? Sa unang lugar, sa dihang si Jesus gibawtismohan, usa ka tingog gikan sa langit nadunggan nga nag-ingon: “Kini ang Anak ko, ang pinalangga, kinsa akong giuyonan.” (Mateo 3:17) Sa ulahi, ang kalig-onan niining pag-uyon gihatag atubangan sa ubang mga saksi. Ang mga disipolo Pedro, Santiago, ug Juan, kanhi mga mananagat gikan sa Galilea, miuban kang Jesus sa taas nga bukid (lagmit Bukid Hermon, nga nagsaka ngadto sa 2,814 ka metro). Dunay butang talagsaon nga nahitabo atubangan sa ilang mga mata: “Ug nausab ang dagway [ni Jesus] sa atubangan nila, ug ang iyang nawong nagdan-ag sama sa adlaw, ug ang iyang panggawas nga mga sapot nahimong sanag sama sa kahayag. Ug, tan-awa! nagpakita kanila si Moises ug si Elias, nga nakigkokabildo uban kaniya. . . . Tan-awa! usa ka sanag nga panganod naglandong kanila, ug, tan-awa! usa ka tingog gikan sa panganod, nga nag-ingon: ‘Kini ang Anak ko, ang pinalangga, kinsa akong giuyonan; patalinghogi siya.’ Sa pagkadungog niini ang mga disipolo mihapa sa ilang mga nawong ug natugob sa kalisang.”​—Mateo 17:​1-6; Lucas 9:​28-36.

27. (a) Unsa ang epekto sa pagkausab sa dagway sa mga disipolo? (b) Sa unsang paagi kita nahibalo nga si Jesus dili mito?

²⁷ Kining kalig-onan gikan sa Diyos nag-alagad sa paglig-on ug dako sa pagtuo ni Pedro, kay siya sa ulahi misulat: “Dili, dili pinaagi sa pagsunod sa arte pagkamugna bakak nga mga sugilanon [Grego: myʹthois, mga mito] nga kami nagsinati kaninyo uban sa gahom ug presensiya sa atong Ginoong Jesu-Kristo, apan kini isip mga saksi nga nakakita sa iyang pagkahalangdon. Kay siya nakadawat gikan sa Diyos nga Amahan sa kadungganan ug himaya, sa dihang ang pulong sama niini gihatod  kaniya pinaagi sa halangdon nga himaya: ‘Kini ang anak ko, ang pinalangga, kinsa ako mismo may pag-uyon.’ Oo, kining mga pulong among nadunggan gikan sa langit samtang kami uban kaniya sa balaang bukid.” (2 Pedro 1:​16-18) Ang Hudiyong mga disipolo Pedro, Santiago, ug Juan aktuwal nga nakakita sa milagro sa pagkausab sa dagway ni Jesus ug nakadungog sa tingog sa pag-uyon sa Diyos gikan sa mga langit. Ang ilang pagtuo gibase sa kamatuoran nga ilang nakita ug nadunggan, dili sa mitolohiya  o sa “Hudiyong kasugiran.” (Tan-awa ang kahon, panid 237.)​—Mateo 17:​9; Tito 1:​13, 14. f

Kamatayon ni Jesus ug Laing Milagro

28. Sa tuig 33 K.P., sa unsang paagi si Jesus akusado nga bakak?

²⁸ Sa tuig 33 K.P., si Jesus gi-aresto ug gihusay sa Hudiyo relihiyosong mga awtoridad, akusado nga bakak sa pagpasipala tungod sa pagtawag sa iyang kaugalingon nga Anak sa Diyos. (Mateo 26:​3, 4, 59-67) Sanglit kadtong mga Hudiyo lagmit mipalabi nga ang Romanhong sekular nga awtoridad maoy magpapatay kaniya, ila siyang gipadala kang Pilato ug usab bakak nga nag-akusar kaniya, niining higayona sa pagdili sa pagbayad sa mga buhis kang Cesar ug sa pag-ingon nga siya mismo hari.​—Marcos 12:​14-17; Lucas 23:​1-11; Juan 18:​28-31.

29. Sa unsang paagi si Jesus namatay?

²⁹ Tapos si Jesus gipasa gikan sa usa ka magmamando ngadto sa lain, ang Romanhong gobernador Pontio Pilato, sa pagpamugos sa relihiyoso inspirado nga magubtanong panon, nagbaton sa baroganan sa dipagsukol ug nagsentensiya kang Jesus ngadto sa kamatayon. Ingon nga resulta, si Jesus namatay sa kaulaw sa estaka, ug ang iyang lawas gipahaluna sa lubnganan. Apan sulod sa tulo ka adlaw ang hitabo nahitabo nga nag-usab sa masulub-ong mga disipolo ni Jesus ngadto sa malipayong mga magtotoo ug mainitong mga ebanghelista.​—Juan 19:​16-22; Galacia 3:13.

30. Unsang mga lakang ang gikuha sa relihiyosong mga lider sa pagsanta sa usa ka lansis?

³⁰ Ang relihiyosong mga lider, nga nagsuspetsa nga ang mga sumusunod ni Jesus mogawi nga malansison, miadto kang Pilato uban sa hangyo: “‘Ginoo, kami nahinumdom nga kanang impostor miingon samtang buhi pa, “Tapos sa tulo ka adlaw ako banhawon.” Busa magsugo nga ang lubnganan pagabantayan hangtod sa ikatulong adlaw, aron ang iyang mga disipolo  dili makaanha ug kawaton siya ug manugilon sa katawhan, “Nabanhaw siya gikan sa mga patay!” ug kining limbong mas mangil-ad pa kay sa nahauna.’ Si Pilato miingon kanila: ‘May guwardiya kamo. Lakaw ug paneguroa kini sumala sa inyong mahimo.’ Busa milakaw sila ug miseguro sa lubnganan pinaagi sa pagtimri sa bato ug sa pagbutang sa guwardiya.” (Mateo 27:​62-66) Unsa ka seguro kini namatud-an?

31. Unsa ang nahitabo sa dihang ang tulo ka matinumanong babaye miadto sa lubnganan ni Jesus?

³¹ Sa ikatulong adlaw tapos sa kamatayon ni Jesus, tulo ka babaye mianha sa lubnganan sa paghaplas sa lawas uban sa humot nga lana. Unsa ang nakaplagan nila? “Ug sayo kaayo sa nahaunang adlaw sa semana miadto sila sa handumanan nga lubnganan, sa dihang nakasubang na ang adlaw. Ug sila nasig-ingon sa usa ug usa: ‘Kinsa ang moligid sa bato sa ganghaan sa handumanan nga lubnganan alang kanato?’ Apan sa dihang naghangad sila, nakita nila nga ang bato naligid na, bisan pa kini dako kaayo. Sa dihang sila misulod sa handumanan nga lubnganan, nakita nila ang usa ka batan-ong lalaki nga naglingkod sa dapit sa tuo nga nagsapot sa puti taas nga bisti, ug napugwat sila. Miingon siya kanila: ‘Ayaw kapugwat. Kamo nangita kang Jesus nga Nazaretnon, kinsa gilansang. Nabanhaw siya, wala na siya dinhi. Tan-awa! Ang dapit diin sila nagbutang kaniya. Apan lakaw, sultihi ang iyang mga disipolo ug si Pedro, “Siya moadto una kaninyo sa Galilea; didto inyong makita siya, sumala sa iyang giingon kaninyo.”’” (Marcos 16:​1-7; Lucas 24:​1-12) Walay sapayan sa espesyal nga guwardiya sa relihiyosong mga lider, si Jesus gibanhaw sa iyang Amahan. Kana ba mito o kasaysayanhong kamatuoran?

32. Alang sa unsang solidong rason nga si Pablo nagtuo nga si Jesus gibanhaw?

³² Mga 22 ka tuig tapos niining hitabo, si Pablo, kanhi maglulutos sa mga Kristohanon, misulat ug mitin-aw sa unsang paagi siya mituo nga si Kristo nabanhaw: “Kay gihatag ko kaninyo, lakip sa unang mga butang, kanang nadawat ko ra usab, nga si  Kristo namatay alang sa atong mga sala sumala sa Kasulatan; ug nga siya gilubong, oo, nga siya nabanhaw sa ikatulong adlaw sumala sa Kasulatan; ug nga siya nagpakita kang Cefas, unya sa napulog-duha. Tapos niana siya nagpakita sa kapin sa lima ka gatos ka igsoon sa usa ka panahon, nga kadaghanan kanila nagpabilin pa hangtod karon, apan ang pipila natulog na sa kamatayon. Tapos niana siya nagpakita kang Santiago, unya sa tanang apostol.” (1 Corinto 15:​3-7) Oo, si Pablo dunay matuod nga pasukaranan alang sa pagbutang sa peligro sa iyang kinabuhi sa kawsa sa gibanhaw nga Jesus, ug kini naglakip sa testigos sa mga 500 ka saksi nga nakakita sa persona sa gibanhaw nga Jesus! Si Pablo nahibalo nga si Jesus gibanhaw, ug siya duna sa mas gamhanang rason sa pag-ingon niana, sumala sa dugang pagpatin-aw niya: “Apan sa kataposan sa tanan siya nagpakita usab kanako nga daw ngadto sa usa nga natawo nga ahat.”​—1 Corinto 15:​8, 9; Buhat 9:​1-19.

33. Ngano ang unang mga Kristohanon sugot nga mahimong mga martir alang sa ilang pagtuo?

³³ Ang unang mga Kristohanon sugot nga mamatay isip mga martir sa Romanhong mga arena. Ngano? Tungod kay sila nahibalo nga ang ilang pagtuo gibase sa kasaysayanhong kamatuoran, dili sa mito. Kini ang kamatuoran nga si Jesus mao ang Kristo, o ang Mesiyas, nga gisaad sa tagna ug nga siya gipadala sa Diyos sa yuta, nakadawat sa pag-uyon sa Diyos, namatay sa estaka isip naghupot-integridad nga Anak sa Diyos, ug gibanhaw gikan sa mga patay.​—1 Pedro 1:​3, 4.

34. Sumala kang apostol Pablo, ngano ang pagkabanhaw ni Jesus hinongdanon kaayo sa Kristohanong pagtuo?

³⁴ Kami nagrekumenda nga basahon nimo ang tibuok kapitulo 15 sa unang sulat ni Pablo sa mga taga-Corinto1Co 15 aron makasabot kon unsa ang gituohan ni Pablo mahitungod sa pagkabanhaw ug ngano kini kinahanglanon sa Kristohanong pagtuo. Ang diwa sa iyang mensahe gipahayag niining mga pulong: “Bisan pa, karon si Kristo gibanhaw gikan sa mga patay, ang unang bunga niadtong kinsa natulog sa kamatayon. Kay sanglit ang kamatayon pinaagi sa usa ka tawo [Adan], ang pagkabanhaw sa  mga patay pinaagi usab sa usa ka tawo. Kay maingon nga kang Adan ang tanan mamatay, mao man usab kang Kristo ang tanan mabuhi.”​—1 Corinto 15:​20-22.

35. Unsang panalangin ang gisaad sa Diyos alang sa yuta ug alang sa katawhan? (Isaias 65:​17-25)

³⁵ Busa ang pagkabanhaw ni Kristo Jesus dunay katuyoan nga sa kaulahian magabenepisyo sa tanang katawhan. g Kini usab nagbukas sa dalan alang kang Jesus sa kaulahian sa pagtuman sa uban pang Mesiyanikong tagna. Ang iyang matarong pagmando gikan sa dili makitang mga langit sa dili madugay makadangat sa nahinloang yuta. Unya anaa na kanang gihubit sa Bibliya nga “usa ka bag-ong langit ug usa ka bag-ong yuta” diin ang Diyos “magapahid sa tanang luha gikan sa ilang mga mata, ug ang kamatayon mawala na, ni aduna pay pagbalata ni paghilak ni kasakit pa man. Ang unang mga butang nangagi na.”​—Pinadayag 21:​1-4.

Apostasiya ug Paglutos Gidahom

36. Unsa ang nahitabo sa Pentekostes 33 K.P., ug uban sa unsang resulta?

³⁶ Wala madugay tapos sa kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesus, ang laing milagro nahitabo nga naghatag kusog ug katulin sa pagwali niadtong unang mga Kristohanon. Sa adlaw sa Pentekostes sa tuig 33 K.P., gibubo sa Diyos gikan sa langit ang iyang balaang espiritu, o aktibong puwersa, diha sa mga 120 ka Kristohanon nga nagtagbo sa tingob sa Jerusalem. Ang resulta? “Ug mga dila nga daw sa kalayo nakita nila ug giapod-apod, ug ang usa nagpatong sa matag usa kanila, ug silang tanan napuno uban sa balaang espiritu ug misugod sa pagsulti sa nagkalainlaing pinulongan, sumala sa ipalitok kanila sa espiritu.” (Buhat 2:​3, 4) Ang mga Hudiyo nga nagsultig langyaw nga pinulongan kinsa didto sa Jerusalem nianang panahon nahingangha sa pagpamati niadtong gipakaingon ignorante nga mga Hudiyo sa  Galilea nga nagsulti sa langyaw nga mga pinulongan. Ang resulta mao nga daghan ang mituo. Ang Kristohanong mensahe mikuyanap sama sa dakong ulbo sa kalayo samtang kining bag-ong mga magtotoo mipauli sa ilang yutang puloy-anan.​—Buhat 2:​5-21.

37. Sa unsang paagi ang uban Romanhong mga magmamando misanong sa bag-o Kristohanong relihiyon?

³⁷ Wala madugay ang mga panganod sa unos natigom. Ang mga Romanhon nahadlok niining bag-o ug dayag ateyistikong relihiyon nga walay mga idolo. Sugod kang Emperador Nero, sila nagpakanaog sa makalilisang paglutos sa mga Kristohanon sa unang tulo ka siglo sa atong Kumong Panahon. h Daghang mga Kristohanon ang gikondenar nga mamatay sa mga kolisiyo, sa pagtagbaw sa sadista uhaw-dugo nga mga emperador ug sa mga magubtanong panon nga nagpunsisok sa pagtan-aw sa mga priso nga gibalhog sa mapintas nga mga mananap.

38. Unsang kahimtang ang gitagna nga magatugaw sa unang Kristohanong kongregasyon?

³⁸ Ang laing makatugaw nga butang niadtong unang mga adlaw mao ang butang gitagna sa mga apostol. Pananglitan, si Pedro nagpahayag: “Bisan pa, diha usab ang mini nga mga manalagna taliwala sa katawhan, maingon man aduna usab mini nga mga magtutudlo sa inyong taliwala. Kini sila mismo hilom nga magapasulod sa makapadaot nga mga sekta ug magapanghimakak bisan sa tag-iya nga nagpalit kanila, nga nagdalag tuling kalaglagan diha sa ilang kaugalingon.” (2 Pedro 2:​1-3) Apostasiya! Kana ang pagkahulog pahilayo sa matuod nga pagsimba, usa ka pagpakigkompromiso uban sa relihiyosong hilig niadto sa Romanhong kalibotan, nga natuhop sa Gregong pilosopiya ug hunahuna. Sa unsang paagi kini nahitabo? Ang among sunod kapitulo motubag niana ug sa maylabot nga mga pangutana.​—Buhat 20:​30; 2 Timoteo 2:​16-18; 2 Tesalonica 2:3.

[Mga footnote]

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

 [Kahon/Hulagway sa panid 237]

Si Jesus ba Usa ka Mito?

“Ang sugilanon sa kinabuhi ba sa tagtukod sa Kristiyanidad produkto sa tawhanong kasubo, handurawan, ug paglaom​—usa ka mito nga mahimong ikatanding sa mga leyendo nila Krishna, Osiris, Attis, Adonis, Dionisio, ug Mitras?” nangutana ang historyador si Will Durant. Siya nagtubag nga sa unang siglo, ang pagsalikway nga si Kristo sukad naglungtad “maorag wala gayod mahitabo bisan sa labing mapait Hentil o Hudiyong kaaway sa bag-o pang naglungtad nga Kristiyanidad.”​—The Story of Civilization: Part III​—Caesar and Christ.

Ang Romanhong historyador Suetonius (c. 69-140 K.P.), sa iyang kasaysayan The Twelve Caesars, nagpahayag mahitungod ni emperador Claudio: “Tungod kay ang mga Hudiyo sa Roma nagpahinabo sa padayon nga pagsamok sa hulhog ni Chrestus [Kristo], siya nagpalugwa kanila gikan sa siyudad.” Kini nahitabo sa mga tuig 52 K.P. (Itandi ang Buhat 18:​1, 2.) Tagda nga si Suetonius wala magpahayag ug pagduda mahitungod sa paglungtad ni Kristo. Niining matuod nga pasukaranan ug bisan pa sa paglutos nga nagbutang sa kinabuhi sa peligro, ang unang mga Kristohanon aktibo kaayo sa pagmantala sa ilang pagtuo. Dili katuhoan nga sila magrisgo sa ilang kinabuhi sa pasukaranan sa mito. Ang kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesus nahitabo sa ilang panahon, ug ang uban kanila mga saksi niadtong mga hitabo.

Si historyador Durant nagtiklop: “Nga ang pipila ka yanong tawo sa usa ka kaliwatan makaimbento sa pagkagamhanan ug pagkamadanihong personalidad, sa pagkahalangdon sa etika ug sa pagkamakapadasig nga panan-awon sa tawhanong pagkamanagsoon, mahimong usa ka milagro nga labaw pang dili katuhoan kay sa bisan unsang girekord sa mga Ebanghelyo.”

[Hulagway]

Si Jesus nagwali ug naghimog mga milagro sa rehiyon sa Galilea sa karaang Palestina

 [Kahon/Hulagway sa panid 241]

Kinsa ang Misulat sa Bibliya?

Ang Kristohanong Bibliya gilangkoban sa 39 ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan (tan-awa ang kahon, panid 220), nga gitawag sa daghan nga Daang Tugon, ug sa 27 ka basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan, nga sagad gitawag Bag-ong Tugon. i Busa, ang Bibliya usa ka diyotay nga librarya sa 66 ka basahon nga gisulat sa mga 40 ka tawo sa dagan sa 1,600 ka tuig sa kasaysayan (gikan sa 1513 W.K.P. ngadto sa 98 K.P.).

Ang Gregong Kasulatan naglakip sa upat ka Ebanghelyo, o talaan sa kinabuhi ni Jesus ug sa maayong balita nga iyang giwali. Duha niini gisulat sa suod nga mga sumusunod ni Kristo, si Mateo, usa ka tigkolekta sa buhis, ug si Juan, usa ka mananagat. Ang duha pa gisulat sa unang-siglong mga magtotoo sila Marcos ug Lucas, ang mananambal. (Colosas 4:14) Ang mga Ebanghelyo gisundan sa mga Buhat sa mga Apostol, usa ka talaan sa sayo Kristohanon misyonerong kalihokan nga gihipos ni Lucas. Sunod mao ang 14 ka sulat gikan kang apostol Pablo ngadto sa nagkalainlaing indibiduwal nga Kristohanon ug kongregasyon, nga gisundan sa mga sulat gikan kang Santiago, Pedro, Juan, ug Judas. Ang pangataposang basahon mao ang Pinadayag, nga gisulat ni Juan.

Nga pagkadaghang mga tawo sa nagkalahing kagikanan ug nagkinabuhi sa nagkalaing panahon ug kultura makahimo sa pagpatungha sa maong harmonya nga basahon usa ka kusganong pamatuod nga ang Bibliya dili yanong produkto sa tawhanong intelihensiya apan inspirado sa Diyos. Ang Bibliya mismo nagpahayag: “Ang tanang Kasulatan gidasig sa Diyos [sa literal, “ginhawa-​sa-Diyos”] ug mapuslanon alang sa pagpanudlo.” Busa, ang Kasulatan gisulat ubos sa impluwensiya sa balaang espiritu sa Diyos, o aktibong puwersa.​—2 Timoteo 3:​16, 17, Int.

[Hulagway]

Kining dikompleto Romanhong inskripsiyon nga naggamit sa ngalan ni Pontio Pilato (ikaduhang linya, “IVS PILATVS”) nagpamatuod nga siya gobernador sa Palestina, sama sa gipahayag sa Bibliya

[Mga footnote]

 [Kahon sa panid 245]

Ang Mesiyas sa Tagna sa Bibliya

Tagna Hitabo Katumanan

Gen. 49:10 Matawo sa tribo ni Juda Mat. 1:2-16;

Luc. 3:23-33

Sal. 132:11; Gikan sa banay ni David Mat. 1:1, 6-16;

Isa. 9:7 nga anak ni Jese Mat 9:27; Buh. 13:22, 23

Miq. 5:2 Matawo sa Betlehem Luc. 2:4-11; Juan 7:42

Isa. 7:14 Matawo sa birhen Mat. 1:18-23;

Luc. 1:30-35

Ose. 11:1 Gitawag sa Egipto Mat. 2:15

Isa. 61:1, 2 Gikomisyon Luc. 4:18-21

Isa. 53:4 Nagpas-an sa atong balatian Mat. 8:16, 17

Sal. 69:9 Mainiton sa balay ni Jehova Mat. 21:12, 13;

Juan 2:13-17

Isa. 53:1 Wala tuohi Juan 12:37, 38;

Roma 10:11, 16

Zac. 9:9; Gidayeg ingon hari ug usa nga Mat. 21:1-9;

Sal. 118:26 nag-abot sa ngalan ni Jehova Mar. 11:7-11

Isa. 28:16; Gisalikway apan nahimong Mat. 21:42, 45, 46;

Sal. 118:22, 23 pangulo batong pamag-ang Buh. 3:14; 4:11;

1 Ped. 2:7

Sal. 41:9; Luiban sa usa ka apostol Mat. 26:47-50;

Sal 109:8 Juan 13:18, 26-30

Zac. 11:12 Luiban sa 30 ka buok salapi Mat. 26:15; 27:3-10;

Mar. 14:10, 11

Isa. 53:8 Gihusay ug gihukman Mat. 26:57-68;

Mat 27:1, 2, 11-26

Isa. 53:7 Hilom atubangan sa mga Mat. 27:12-14;

magsusumbong Mar. 14:61; 15:4, 5

Sal. 69:4 Dumtan nga walay hinongdan Luc. 23:13-25;

Juan 15:24, 25

Isa. 50:6; Sumbagon, lud-an Mat. 26:67; 27:26, 30;

Miq. 5:1 Juan 19:3

Sal. 22:18 Bisti giripahan Mat. 27:35;

Juan 19:23, 24

Isa. 53:12 Giisip uban sa mga makasasala Mat. 26:55, 56;

Mat 27:38; Luc. 22:37

Sal. 69:21 Gihatagag suka ug apdo Mat. 27:34, 48;

Mar. 15:23, 36

Sal. 22:1 Gibiyaan sa Diyos Mat. 27:46; Mar. 15:34

Sal. 34:20; Walay bukog nga nabali Juan 19:33, 36

Ex. 12:46

Isa. 53:5; Gidughang Mat. 27:49;

Zac. 12:10 Juan 19:34, 37; Pin. 1:7

Isa. 53:5, 8, Namatay nga halad kamatayon Mat. 20:28;

Isa 53:11, 12 sa pagpas-an sa mga sala Juan 1:29; Roma 3:24;

Roma 4:25

Isa. 53:9 Gilubong uban sa dato Mat. 27:57-60;

Juan 19:38-42

Jon. 1:17; Sa lubnganan sa bahin sa Mat. 12:39, 40; 16:21;

Jon 2:10 tulo ka adlaw, unya banhawon Mat 17:23; 27:64

 [Kahon/Hulagway sa panid 258, 259]

Si Jesus ug ang Ngalan sa Diyos

Sa dihang nagatudlo sa iyang mga disipolo unsaon sa pag-ampo, si Jesus miingon: “Kamo mag-ampo, nan, niini nga paagi: ‘Amahan namo nga anaa sa mga langit, pasagdi nga pagabalaanon ang imong ngalan. Pasagdi nga magaabot ang imong gingharian. Pasagdi nga matuman ang imong kabubut-on, maingon sa langit, mao man usab sa yuta.’”—Mateo 6:9, 10.

Si Jesus nahibalo sa dakong ka hinongdanon sa ngalan sa iyang Amahan ug busa naghatag sa pasiugda niini. Busa, sa iyang relihiyosong mga kaaway, siya miingon: “Ako mianhi sa ngalan sa akong Amahan, apan kamo wala magdawat kanako; kon adunay lain nga moabot sa iyang kaugalingong ngalan, kamo magdawat nianang usa. . . . Ako nagtug-an kaninyo, apan kamo wala magtuo. Ang mga buhat nga akong ginabuhat sa ngalan sa akong Amahan, kini nagasaksi mahitungod kanako.”—Juan 5:43; 10:25; Marcos 12:29, 30.

Sa pag-ampo sa iyang Amahan, si Jesus miingon: “‘Amahan, himayaa ang imong ngalan.’ Busa ang usa ka tingog miabot gikan sa langit: ‘Ako naghimaya niini ug magahimaya niini usab.’”

Sa usa ka okasyon sa ulahi, si Jesus nag-ampo: “Akong gipadayag ang imong ngalan sa mga tawo nga imong gihatag kanako gikan sa kalibotan. Sila mga imo, ug ikaw naghatag kanila kanako, ug sila nagbantay sa imong pulong. Ug ako nagpaila kanila sa imong ngalan ug magpaila niini, aron nga ang gugma nga uban niini naghigugma ka kanako mahimong anaa kanila ug ako sa paghiusa uban kanila.”—Juan 12:28; 17:6, 26.

Isip Hudiyo, si Jesus kinahanglan sinati sa ngalan sa iyang Amahan, si Jehova, o Yahweh, kay siya nahibalo sa kasulatan nga nag-ingon: “‘Kamo ang akong mga saksi,’ nagaingon si Jehova, ‘bisan ang akong alagad nga akong gipili, aron nga kamo makaila ug magbaton ug pagtuo kanako, ug aron kamo makasabot nga ako ang samang Usa. Una kanako walay Diyos nga naporma, ug tapos kanako nagpadayon nga wala. . . . Busa kamo ang akong mga saksi,’ nagaingon si Jehova, ‘ug ako mao ang Diyos.’”—Isaias 43:10, 12.

Busa, ang mga Hudiyo isip nasod gipili aron mahimong mga saksi ni Jehova. Isip Hudiyo, si Jesus usab usa ka saksi ni Jehova.—Pinadayag 3:14.

  Dayag sa unang siglo, kadaghanan sa mga Hudiyo wala na naggamit sa gibutyag nga ngalan sa Diyos. Bisan pa, dunay mga manuskrito nga nagpamatuod nga ang unang mga Kristohanon nga naggamit sa Gregong Septuagint nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan nakakita sa Hebreohanong Tetragrammaton nga gigamit sa Gregong teksto. Sama sa giingon ni George Howard, propesor sa relihiyon ug Hebreohanon: “Sa dihang ang Septuagint nga gigamit ug gikutlo sa Bag-ong Tugon nga simbahan nag-unod sa Hebreohanong porma sa balaang ngalan, ang mga magsusulat sa Bag-ong Tugon walay duhaduha naglakip sa Tetragrammaton sa ilang pagpangutlo. Apan sa dihang ang Hebreohanong porma alang sa balaang ngalan giwagtang [sa ulahi] pabor sa Gregong mga kapuli sa Septuagint, kini usab giwagtang gikan sa mga pagpangutlo sa Bag-ong Tugon sa Septuagint.”

Busa, si Propesor Howard nangatarongan nga ang unang-siglong mga Kristohanon klarong nakasabot sa mga teksto sama sa Mateo 22:44, diin si Jesus mikutlo sa Hebreohanong Kasulatan sa iyang mga kaaway. Si Howard nag-ingon, “Ang unang siglong simbahan lagmit mabasa, ‘Si YHWH nag-ingon sa akong Ginoo’” inay kay sa ulahing bersiyon, “‘Ang Ginoo nag-ingon sa akong Ginoo,’ . . . nga lubog ug dili takdo.”—Salmo 110:1.

Nga si Jesus naggamit sa balaang ngalan gipamatud-an sa Hudiyong akusasyon kasiglohan tapos sa iyang kamatayon nga kon siya naghimog mga milagro, kini “tungod lamang kay siya naghimo sa iyang kaugalingon nga agalon sa ‘sekretong’ ngalan sa Diyos.”—The Book of Jewish Knowledge.

Si Jesus piho nga nahibalo sa unikong ngalan sa Diyos. Bisan pa sa Hudiyong tradisyon nianang panahon, si Jesus segurado nga naggamit sa ngalan. Wala siya magtugot sa mga tradisyon sa mga tawo sa pagwakli sa balaod sa Diyos.—Marcos 7:9-13; Juan 1:1-3, 18; Colosas 1:15, 16.

[Hulagway]

Tipik nga papiro (unang siglo W.K.P.) nga nagpakita sa Hebreohanong ngalan sa Diyos sa teksto sa Gregong Septuagint

 [Mga hulagway sa panid 238]

Si Jesus naggamit ug daghang ilustrasyon sa iyang pagpanudlo—pagpugas, pag-ani, pagpanagat, pagkaplag ug perlas, sagol nga panon, ug parrasan, lakip sa uban pa (Mateo 13:3-47; 25:32)

 [Hulagway sa panid 243]

Pinaagi sa gahom sa Diyos, si Jesus naghimog daghang milagro, lakip sa pagpakalma sa unos

[Hulagway sa panid 246]

Tetra- grammaton, o upat ka konsonante YHWH (Jehova)

[Hulagway sa panid 251]

Ang talaan sa pagbanhaw kang Lazaro ngadto sa kinabuhi wala maghisgot o bisan magsugyot nga siya dunay imortal nga kalag

[Hulagway sa panid 253]

Sila Pedro, Santiago, ug Juan nahibalo nga ang pag-uyon sa Diyos kang Jesus dili mito—nadunggan nila kini sa pagkausab sa dagway