Alpa
Ang ngalan sa unang tulonggon nga gihisgotan sa Kasulatan. (Gen 4:21, AS, Fn, Kx, NW, Yg, Da) Ang Hebreohanong pulong nga kin·nohrʹ (alpa) gihubad usab nga “lira” sa ubay-ubayng mga hubad sa Bibliya. (JB, Mo, Ro, RS) Sa halos katunga sa 42 ka higayon nga makita ang kin·nohrʹ diha sa Bibliya, ang mga maghuhubad sa Septuagint naghubad niini sa Gregong pulong nga ki·thaʹra. Ang ki·thaʹra maoy usa ka tulonggon nga kaamgid sa lira (Gr., lyʹra), apan kini mas mabaw ug bandahanan sa tingog. Ang modernong mga hubad kasagarang naghubad sa ki·thaʹra diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan ingong “alpa.” (1Co 14:7; Pin 5:8) Ang mga larawan diha sa Ehiptohanong mga monyumento nagpaila nga ang karaang mga alpa adunay daghang estilo ug porma, nga may nagkadaiyang gidaghanon sa mga kuldas. Tungod niini nga mga hinungdan, gituohan sa pipila nga ang kin·nohrʹ lagmit mao ang komon nga termino nga nagtumong sa bisan unsang tulonggon nga susama sa karaang alpa.
Ang tinong gipaila lamang sa Hebreohanong Kasulatan bahin sa kin·nohrʹ mao nga kini madaladala ug gaan kaayo, sanglit kini mahimong patugtogon diha sa usa ka parada, o bisan gani sa usa ka pampam samtang siya nagaawit, nga naglakawlakaw latas sa usa ka siyudad. (1Sa 10:5; 2Sa 6:5; Isa 23:15, 16) Ang pipila maoy hinimo gikan sa kahoyng “algum.” (1Ha 10:12) Ang mga kuldas lagmit nga hinimo gikan sa gagmayng mga tinai sa karnero, bisan tuod tingali ang pipila ka linala nga lanot sa mga tanom gigamit usab.
Si David, kinsa batid sa pagpatugtog sa kin·nohrʹ “pinaagi sa iyang kamot” (1Sa 16:16, 23), naghatag niini nga tulonggon ug bililhong papel uban sa ‘kinuldasan nga tulonggon’ (neʹvel) diha sa orkestra nga sa ulahi nagtugtog didto sa templo ni Solomon. (1Cr 25:1; 2Cr 29:25) Sa dihang giinagurahan ni Nehemias ang paril sa Jerusalem, ang kin·nohrʹ nakadugang sa kasadya sa okasyon. (Neh 12:27) Sanglit ang kin·nohrʹ maoy usa gayod ka “mananoy” nga tulonggon sa “kasadya,” ang tugtog niini mohunong sa mga panahon sa paghukom o pagsilot. (Sal 81:2; Eze 26:13; Isa 24:8, 9) Kay nasubo tungod sa ilang pagkadestiyero sa Babilonya, ang mga Israelinhon wala nay gana sa pagpatugtog sa ilang mga alpa, apan ilang gibitay kini diha sa mga kahoyng alamo.—Sal 137:1, 2.
Tungod sa pagkadili-tino bahin sa tukmang pag-ila sa kin·nohrʹ, ug ilabina sa neʹvel (kinuldasan nga tulonggon), ang bisan unsang pagsulay sa pagtandi niining duha ka tulonggon maoy banabana lamang. Ang 1 Cronicas 15:20, 21 naghisgot sa “kinuldasan nga mga tulonggon [neva·limʹ (plural)] nga gitono uyon sa Alamot, . . . sa mga alpa [kin·no·rohthʹ (plural)] nga gitono uyon sa Sheminith.” Kon ang “Alamot” nagtumong sa mas taas nga tono sa musika ug ang “Sheminith” sa ubos-ubos nga tono, kini mahimong magpasabot nga ang kin·nohrʹ maoy mas dako, mas ubos ug tono nga tulonggon. Sa laing bahin, mahimong kasukwahi niini ang tinuod (nga maoy hunahuna sa kadaghanan) kon ang Alamot ug Sheminith espesipiko gayong gihisgotan dinhi tungod kay kini maoy linaing mga pag-angay lamang alang niini nga mga tulonggon. Bisan hain niini, kining duha ka tulonggon maoy madaladala.
Sa Daniel 3:5, 7, 10, 15, ang Aramaikong pulong nga sab·bekhaʼʹ daw nagtumong sa usa ka “triyanggulo nga alpa” (NW) nga gihubad usab ingong “trigon” (AT, JB, RS) ug “sambuca.” (Da) Ang sab·bekhaʼʹ gihubit sa pipila ingong usa ka gamay, tagning, triyanggulo, upat-ug-kuldas nga alpa, nga ang maong kahubitan moharmonya sa mga hubad sa itaas.—Tan-awa ang KINULDASAN NGA TULONGGON.