Amon
[1-3: Kasaligan; Matinumanon; Malungtaron]
1. Usa ka pangulo sa siyudad sa Samaria sa dihang nagmando (mga 940-920 W.K.P.) si Ahab nga hari sa Israel. Gitugyan kaniya si manalagnang Micaias samtang si Ahab nakiggubat sa Ramot-gilead.—1Ha 22:10, 26; 2Cr 18:25.
2. Usa ka hari sa Juda (661-660 W.K.P.) ug anak sa daotan nga si Haring Manases. Siya misugod sa pagmando sa edad nga 22 ug misunod sa idolatrosong dalan sa iyang amahan sa unang katuigan niini. Walay duhaduha nga ang daotang mga kahimtang nga gihubit sa Sofonias 1:4; 3:2-4 nagakaugmad niining panahona. Human sa duha ka tuig nga paglingkod sa trono, siya gipatay sa iyang kaugalingong mga alagad. “Ang katawhan sa yuta [ʽam ha·ʼaʹrets]” nagpatay sa mga nagkunsabo, nagpalingkod sa iyang anak nga lalaki nga si Josias diha sa trono, ug naglubong kang Amon didto “sa tanaman ni Uza.” (2Ha 21:19-26; 2Cr 33:20-25) Ang talaan sa kagikan ni Jesus naglakip sa iyang ngalan.—Mat 1:10.
3. Ang ulo sa banay sa pipila ka nahibalik nga mga destiyero nga gilakip taliwala sa “mga anak sa mga alagad ni Solomon.” (Neh 7:57-59) Siya gitawag nga “Ami” sa Esdras 2:57.
4. Usa ka lokal nga diyos sa Thebes, o No-Amon, kinsa nahimong “hari sa mga diyos” nga ginganlag Amon-Ra ug kansang hataas nga saserdote nahimong pangulo sa tanang saserdote sa Ehipto. Si Amon kasagarang gilarawan ingong usa ka tawo nga nagsul-ob ug korona nga may duha ka taas nga magkabuyon nga mga balhibo sa langgam o ingong usa ka tawo nga may ulo sa laking karnero o ingong laking karnero. Sama sa daghang bathala sa Ehipto, siya sagad gipakita nga nagkupot sa crux ansata, ang “ilhanan sa kinabuhi.” Si Amon, ang iyang asawang si Mut, ug si Khonsu (ang iyang sinagop nga anak nga lalaki) maoy naglangkob sa triad sa Thebes.
Ang usa ka dakong bahin sa mga inagaw sa gubat sa Ehipto gibutang sa tipiganan sa bahandi ni Amon, kansang mga saserdote nahimong gamhanan kaayo ug adunahan. Diha sa iyang sinulat nga A History of Egypt (1902, Tomo V, pp. 205-217), si E. A. W. Budge naghisgot nga ang mga saserdote lagmit nagdasig gayod sa pagpakiggubat alang sa ilang kaugalingong kaayohan. Sa ngadtongadto ang hataas nga mga saserdote ni Amon, kansang katungdanan mahimong mapanunod, nagbaton ug mas labaw pang gahom kay sa mga paraon. Ang usa kanila, si Herihor, mipuli sa kataposan sa mga Ramses diha sa trono. Sumala sa History of Egypt ni J. H. Breasted, ubos sa pagmando ni Hrihor (Herihor) “ang bisan unsang pangandoyon sa Hataas nga Saserdote sa legal nga paagi mahimong tugotan pinaagig linaing orakulo sa diyos [si Amon] sa bisan unsang panahon, ug pinaagig paghikay daan, ang imahen sa kulto nga sa atubangan niini ang Hataas nga Saserdote nagpahibalo sa iyang mga tinguha kanunayng mohatag ug paborableng pagsanong . . . Ang malipatlipatong pagmaniobra sa mga saserdote, nga nagmando nga walay bug-os nga pagtagad sa balaod ug sa hustisya, nakapaarang sa Hataas nga Saserdote sa pagtakoban nga gitugotan sa diyos ang tanan nga buot niyang mahitabo.”—1937, p. 523.
Daghang kalisdanan ang midangat sa Thebes ug sa diyos niini nga si Amon. Duha niini ang gihisgotan sa Kasulatan. Sa ikapitong siglo W.K.P., ang mananakop nga mga Asiryanhon ubos sa pagpangulo ni Ashurbanipal nagpayhag sa Thebes, nga nag-agaw sa tanang bahandi niini. Ang manalagnang si Nahum naghisgot niining hitaboa, nga naggamit niini ingong panig-ingnan sa umaabot nga kalaglagan sa Nineve. (Nah 3:8) Ang Thebes nakabangon ug gamay gikan sa kaalaotan nga gipahamtang kaniya sa Asirya ug nakaangkon pag-usab ug kauswagan, apan bisan pa niana kini maoy daklit lamang. Gipaila ni Jeremias nga ang paghukom ni Jehova maoy batok sa Ehipto ug sa mga diyos niini, lakip ang Thebes ug ang diyos niini nga si Amon. Igatugyan ang Ehipto ngadto sa kamot ni Nabucodonosor nga magdalag kaulawan niini ug sa mga diyos niini ilabina kang Amon nga taga-No (Thebes).—Jer 46:25, 26; tan-awa ang NO, NO-AMON.