Ang Gregong pulong nga a·poʹkry·phos gigamit sa orihinal nga diwa niini diha sa tulo ka teksto sa Bibliya sa pagtumong sa mga butang nga “maampingong gitakpan [o, natago].” (Mar 4:22; Luc 8:17; Col 2:3) Sa dihang ipadapat alang sa mga sinulat, kini sa orihinal nagtumong niadtong wala basaha sa publiko, sa ingon “tinakpan” o “tinago” gikan sa uban. Hinunoa, sa ulahi kini nga pulong nagkahulogan nga mini o dili kanonikal, ug karong adlawa kasagaran kaayong gigamit sa pagtumong sa dinugang nga mga sinulat  nga gideklarar sa Romano Katolikong Simbahan ingong bahin sa kanon sa Bibliya didto sa Konsilyo sa Trento (1546). Ang Katolikong mga magsusulat nagtawag niini nga mga basahon ingong deuterocanonical, nga nagkahulogang “sa ikaduha (o ulahi) nga kanon,” nga gipalahi gikan sa protocanonical, ang “una nga kanon.”

Kining dinugang nga mga sinulat mao ang Tobit, Judit, Kaalam (ni Solomon), Ecclesiastico (dili ang Ecclesiastes), Baruc, 1 ug 2 Macabeo, mga dinugang sa Ester, ug ang tulo ka dinugang sa Daniel: Ang Awit sa Tulo ka Balaang mga Anak, Si Susana ug ang mga Ansiyano, ug Ang Paglaglag Kang Bel ug sa Dragon. Dili matino ang eksaktong panahon sa pagsulat niini, apan ang ebidensiya nagpunting sa usa ka panahon sa wala pay ikaduha o ikatulo nga siglo W.K.P.

Ebidensiya sa Pagkadili-kanonikal. Samtang sa pipila ka kaso kini adunay makasaysayanhong bili, ang bisan unsang pangangkon sa pagkakanonikal niini nga mga sinulat wala gayoy lig-ong pundasyon. Ang ebidensiya nagpunting nga nakompleto ang Hebreohanong kanon human sulata ang basahon ni Esdras, Nehemias, ug Malaquias sa ikalimang siglo W.K.P. Ang Apokripal nga mga sinulat wala gayod mahilakip sa Hudiyohanong kanon sa inspiradong Kasulatan ug wala gayod mahimong bahin niini karong adlawa.

Ang unang-siglo nga Hudiyong historyador nga si Josephus nagpakita sa pag-ila nga gihatag ngadto lamang sa pipila ka basahon (sa Hebreohanong kanon) nga giisip ingong sagrado, nga nag-ingon: “Wala kita magbaton ug daghan kaayong wala magkauyonay nga mga basahon, nga nagkasumpakiay sa usag usa. Ang atong mga basahon, kadtong hustong giila, maoy duha ug kawhaan lamang [ang katumbas sa 39 ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan sumala sa modernong pagbahin], ug naundan sa rekord sa tanang panahon.” Human niana tin-aw niyang gipakita nga siya nasayod sa paglungtad sa Apokripal nga mga basahon ug nga kini wala mahilakip sa Hebreohanong kanon pinaagi sa pagdugang: “Gikan kang Artajerjes hangtod sa atong panahon ang kompletong kasaysayan nahisulat na, apan wala isipa nga takos sa samang pasidungog uban sa naunang mga rekord, tungod sa dili eksaktong pagkasunodsunod sa mga manalagna.”​—Against Apion, I, 38, 41 (8).

Ang paglakip niini sa “Septuagint.” Ang mga argumento nga pabor sa pagkakanonikal sa mga sinulat sagad nasentro sa kamatuoran nga kining Apokripal nga mga sinulat makaplagan diha sa daghang unang mga kopya sa Gregong Septuagint nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan, nga ang maong hubad gisugdan didto sa Ehipto sa mga 280 W.K.P. Apan, sanglit wala nay orihinal nga mga kopya sa Septuagint nga naglungtad, dili gayod ikaingon nga ang Apokripal nga mga basahon sa sinugdan nahilakip nianang maong hubad. Daghan, lagmit kadaghanan sa Apokripal nga mga sinulat ang sa pagkatinuod gisulat human sa pagsugod sa buluhaton sa paghubad sa Septuagint ug busa dayag nga wala sa orihinal nga talaan sa mga basahon nga gipili aron hubaron sa grupo sa mga maghuhubad. Nan, ikaingon nga kini maoy mga dinugang lamang sa maong hubad.

Dugang pa, bisan tuod nga ang nagsulti ug Grego nga mga Hudiyo sa Alejandria sa kadugayan nagsal-ot sa maong Apokripal nga mga sinulat ngadto sa Gregong Septuagint ug dayag nga nag-isip niini ingong bahin sa usa ka gipadakong kanon sa sagradong mga sinulat, ang pahayag ni Josephus nga gikutlo una pa niini nagpakita nga kini wala gayod ilakip sa kanon sa Jerusalem o Palestina ug, labing menos, giisip lamang ingong segundaryong mga sinulat ug dili gikan sa Diyos. Busa, ang Hudiyohanong Konsilyo sa Jamnia (mga 90 K.P.) wala maglakip nga espesipiko sa tanan niana nga mga sinulat diha sa Hebreohanong kanon.

Ang panginahanglan sa paghatag ug nahiangayng pagtagad sa Hudiyohanong baroganan labot niining butanga dayag nga gipahayag ni apostol Pablo diha sa Roma 3:​1, 2.

Dugang karaang testimonya. Usa sa pangunang panggawas nga mga ebidensiya sa pagkadili-kanonikal sa Apokripa mao ang kamatuoran nga walay Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya ang mikutlo gikan niini nga mga basahon. Bisan tuod kini mismo dili konklusibo, sanglit ang ilang mga sinulat wala man usab mohimog mga pangutlo gikan sa pipila ka basahon nga giila ingong kanonikal, sama sa Ester, Ecclesiastes, ug sa Awit ni Solomon, apan ang kamatuoran nga walay usa sa mga sinulat sa Apokripa ang gikutlo bisan kas-a maoy talagsaon gayod.

Dili usab angayng isalikway ang kamatuoran nga ang iladong mga eskolar sa Bibliya ug ang “mga amahan sa simbahan” sa unang mga siglo sa Komong Panahon, sa katibuk-an, nagpakamenos sa Apokripa. Si Origen, sa unang bahin sa ikatulong siglo K.P., ingong resulta sa mainampingong pagsusi mihimo sa maong kalainan tali niini nga mga sinulat ug niadtong bahin sa tinuod nga kanon. Si Athanasius, si Cyril sa Jerusalem, si Gregory sa Nazianzus, ug si Amphilocius, tanan sa ikaupat nga siglo K.P., nag-andam ug mga katalogo nga nagtala sa sagradong mga sinulat pinasukad sa Hebreohanong kanon ug nagbalewala niining dinugang nga mga sinulat o nagklasipikar niini ingong segundaryong klase.

 Si Jerome, kinsa gihubit ingong “ang labing hawod nga Hebreohanong eskolar” sa unang simbahan ug kinsa nagkompleto sa Latin nga Vulgate niadtong 405 K.P., mihimog tinong baroganan batok sa maong Apokripal nga mga basahon ug, sa pagkatinuod, mao ang una nga migamit sa pulong nga “Apokripa” nga tin-awng nagtumong sa pagkadili-kanonikal niini nga mga sinulat. Busa, diha sa iyang pasiuna sa mga basahon ni Samuel ug sa Mga Hari, si Jerome nagtala sa inspiradong mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan nga kaharmonya sa Hebreohanong kanon (diin ang 39 ka basahon gigrupo ingong 22) ug dayon miingon: “Busa adunay kawhaag-duha ka basahon . . . Kini nga pasiuna sa Kasulatan mahimong magsilbing lig-ong panglantaw alang sa tanang basahon nga atong gihubad gikan sa Hebreohanon ngadto sa Latin; aron nga atong mahibaloan nga ang bisan unsa nga kapin pa niini kinahanglang isipon nga bahin sa apokripa.” Sa pagsulat ngadto sa usa ka ginang nga ginganlag Laeta bahin sa pag-edukar sa iyang anak nga babaye, si Jerome mitambag: “Palikaya siya sa tanang apokripal nga mga basahon, ug kon buot man gayod niya nga mobasa niini, dili tungod sa kamatuoran sa mga doktrina niini kondili isip pagtahod tungod sa maanindot nga mga sugilanon niini, ipaamgo kaniya nga kini sa pagkatinuod wala isulat niadtong giingon nga maoy nagsulat niini, nga adunay daghang mga sayop niini, ug nga nagkinahanglan gayod ug dakong kabatid ang pagpangitag bulawan diha sa lapok.”​—Select Letters, CVII.

Magkalahing panglantaw sa mga Katoliko. Ang kiling nga ilakip kining dinugang nga mga sinulat ingong kanonikal pangunang gisugdan ni Augustine (354-430 K.P.), bisan tuod siya mismo diha sa ulahing mga sinulat miila nga dihay tinong kalainan tali sa mga basahon sa Hebreohanong kanon ug sa maong “mga basahon sa gawas.” Hinunoa, ang Katolikong Simbahan nga misunod sa pagpanguna ni Augustine naglakip sa maong dinugang nga mga sinulat diha sa kanon sa sagradong mga basahon nga gidesisyonan sa Konsilyo sa Cartago niadtong 397 K.P. Apan, niadtong ulahing bahin lamang sa 1546 K.P., sa Konsilyo sa Trento, nga ang Romano Katolikong Simbahan nagkompirmar gayod sa pagdawat niining mga dinugang ngadto sa katalogo sa mga basahon sa Bibliya, ug kini nga aksiyon giisip nga hinungdanon tungod kay bisan sa sulod mismo sa simbahan, ang opinyon nabahin pa gihapon labot niini nga mga sinulat. Ang Romano Katolikong pari ug eskolar nga si John Wycliffe, kinsa niadtong ika-14 nga siglo mihimo sa unang hubad sa Bibliya ngadto sa Iningles uban sa tabang ni Nicholas sa Hereford, naglakip sa Apokripa diha sa iyang hubad, apan sa pasiuna niini nga hubad iyang gipahayag nga ang maong mga sinulat “walay awtoridad maylabot sa pagtuo.” Ang Dominican nga si Kardinal Cajetan, ang labing ilado nga Katolikong teologo sa iyang panahon (1469-1534 K.P.) ug gitawag ni Clemente VII nga “lampara sa Simbahan,” nagpalahi usab tali sa mga basahon sa tinuod nga Hebreohanong kanon ug sa Apokripal nga mga sinulat, nga nagpunting sa mga sinulat ni Jerome ingong awtoridad.

Angay usab matikdan nga ang Konsilyo sa Trento wala modawat sa tanang sinulat nga kanhi giaprobahan sa mas naunang Konsilyo sa Cartago apan nagtangtang sa tulo niini: ang Pag-ampo ni Manases ug ang 1 ug 2 Esdras (dili ang 1 ug 2 Esdras nga, diha sa Catholic Douay Bible, katumbas sa Esdras ug Nehemias). Busa, kining tulo ka sinulat nga makita sulod sa kapin sa 1,100 ka tuig diha sa giaprobahan nga Latin nga Vulgate karon wala na ilakip.

Pangsulod nga ebidensiya. Ang pangsulod nga ebidensiya niining Apokripal nga mga sinulat mas bug-at pa kay sa panggawas nga ebidensiya sa pagkadili-kanonikal niini. Wala gayod kini maundi ug mga tagna. Ang mga kaundan ug mga pagtulon-an niini usahay sumpaki niadtong sa kanonikal nga mga basahon ug gani nagkasumpakiay usab sa kaugalingon niini. Kini natugob sa makasaysayanhon ug geograpikanhong mga pagkadili-tukma ug mga sayop sa kronolohiya. Sa pipila ka kahimtang ang mga magsusulat maoy sad-an sa pagpanglimbong tungod sa pagpangangkon nga ang ilang mga sinulat mao kunoy mga sinulat sa naunang inspiradong mga magsusulat. Ilang gipakita nga sila nailalom sa paganong Grego nga impluwensiya, ug usahay migamit ug hinobrang mga pulong ug estilo sa pagpanulat nga lahi ra kaayo sa inspiradong Kasulatan. Duha sa mga magsusulat nagpasabot nga sila dili mga inspirado. (Tan-awa ang Pasiuna sa Ecclesiastico; 2 Macabeo 2:24-32; 15:38-40, Dy.) Busa, ikaingon nga ang labing maayong ebidensiya sa pagkadili-kanonikal sa Apokripa mao ang Apokripa mismo. Ang pagtagad sa tagsatagsa ka basahon niini mao ang mosunod:

Tobit (Tobias). Ang asoy bahin sa usa ka relihiyosong Hudiyo sa tribo ni Neptali nga gihinginlan ngadto sa Nineve ug nabuta tungod kay ang iyang duha ka mata naitihan sa langgam. Gipadala niya ang iyang anak nga lalaking si Tobias ngadto sa Media aron manukot ug utang, ug si Tobias gigiyahan sa usa ka manulonda nga nagpakaaron-ingnong tawo paingon sa Ecbatana (Rages, sumala sa pipila ka bersiyon). Samtang nagpadulong didto iyang nakuha ang kasingkasing, atay, ug apdo sa usa ka isda. Nahibalag niya ang usa ka babayeng  balo nga, bisan tuod naminyo na ug pito ka higayon, nagpabilin gihapon nga ulay tungod kay sa pagkagabii sa iyang kasal ang tagsatagsa niya ka bana gipatay ni Asmodeus, ang daotang espiritu. Kay gidasig sa manulonda, si Tobias nakigminyo sa nabiyudang ulay, ug pinaagi sa pagsunog sa kasingkasing ug atay sa isda, iyang giabog ang demonyo. Sa iyang pagpauli sa ilaha iyang giayo ang panan-aw sa iyang amahan ginamit ang apdo sa isda.

Ang maong sugilanon lagmit orihinal nga gisulat sa Aramaiko ug gibanabana nga gisulat sa mga ikatulong siglo W.K.P. Dayag nga kini dili inspirado sa Diyos tungod sa patuotuo ug sa sayop nga makita diha sa asoy. Lakip sa mga sayop nga anaa niini mao kini: Ang asoy nag-ingon nga sa iyang pagkabatan-on nakita ni Tobit ang pag-alsa sa amihanang mga tribo nga nahitabo niadtong 997 W.K.P. human sa kamatayon ni Solomon (Tobit 1:​4, 5, JB), ug usab siya sa ulahi gihinginlan ngadto sa Nineve uban sa tribo ni Neptali niadtong 740 W.K.P. (Tobias 1:11-13, Dy) Kana nagkahulogan nga siya nabuhi ug kapin sa 257 ka tuig. Apan ang Tobias 14:1-3 (Dy) nag-ingon nga siya nagpanuigon ug 102 anyos sa panahon sa iyang pagkamatay.

Judit. Kini maoy asoy bahin sa usa ka maanyag nga Hudiyong balo sa siyudad sa “Bethulia.” Si Nabucodonosor nagpadala sa iyang opisyal nga si Holofernes sa usa ka pagpakiggubat ngadto sa K aron sa paghanaw sa tanang pagsimba gawas niadtong kang Nabucodonosor mismo. Ang mga Hudiyo gilikosan didto sa Bethulia, apan si Judit nagpakaaron-ingnon nga nagluib sa kawsa sa mga Hudiyo ug gipasulod sa kampo ni Holofernes, diin siya naghatag kaniya ug bakak nga taho bahin sa mga kahimtang sa siyudad. Sa usa ka kombira diin si Holofernes nahubog, iyang gipunggotan sa ulo si Holofernes pinaagi sa kaugalingong espada niini ug dayon siya mipauli sa Bethulia dala ang ulo ni Holofernes. Pagkabuntag ang kampo sa kaaway nagkaguliyang, ug ang mga Hudiyo nakaangkon ug bug-os nga kadaogan.

Sumala sa gikomento sa Katolikong hubad nga The Jerusalem Bible diha sa Introduksiyon sa mga Basahon ni Tobit, Judit ug Ester: “Ang basahon ni Judit wala gayoy pagpakabana sa kasaysayan ug sa geograpiya.” Lakip sa mga panagsumpaki nga gihisgotan diha sa introduksiyon mao kini: Ang mga panghitabo giingon nga nahitabo panahon sa paghari ni Nabucodonosor, kinsa gitawag nga hari nga “nagmando sa mga Asiryanhon diha sa bantogang siyudad sa Nineve.” (Judit 1:​1, 7 [1:​5, 10, Dy]) Ang introduksiyon ug mga nota o footnote niini nga hubad nagpunting nga si Nabucodonosor mao ang hari sa Babilonya ug wala gayod maghari sa Nineve, sanglit ang Nineve gilaglag na una pa niana sa amahan ni Nabucodonosor nga si Nabopolasar.

Mahitungod sa ruta sa panaw sa kasundalohan ni Holofernes, kini nga Introduksiyon nag-ingon nga kadto maoy “imposible maylabot sa geograpiya.” Ang The Illustrated Bible Dictionary (Tomo 1, p. 76) nagkomento: “Ang sugilanon maoy usa ka dayag nga tinumotumo​—kay kon dili, lisod kaayong dawaton ang mga sayop niini.”​—Giedit ni J. D. Douglas, 1980.

Ang maong basahon gituohan nga gisulat sa Palestina sa panahon sa mga Grego sa naghinapos ang ikaduhang siglo o sa pagsugod sa unang siglo W.K.P. Gituohan nga kini orihinal nga gisulat diha sa Hebreohanon.

Mga Dinugang sa Basahon ni Ester. Kini naglangkob ug unom ka dinugang nga mga seksiyon. Sa dili pa ang unang kapitulo diha sa pipila ka karaang Grego ug Latin nga mga teksto (apan Est 11:2–​12:6 sa Dy) makaplagan ang unang seksiyon nga gilangkoban sa 17 ka bersikulo, nga naghisgot sa damgo ni Mardokeo ug sa iyang pagyagyag sa usa ka panagkunsabo batok sa hari. Sunod sa 3:13 (apan 13:1-7 sa Dy) ang ikaduhang dinugang nagpakita sa mga sinulat bahin sa mando sa hari batok sa mga Hudiyo. Sa kataposan sa kapitulo 4 (apan 13:8–​14:19 sa Dy) ang mga pag-ampo ni Mardokeo ug Ester giasoy ingong ang ikatulo nga dinugang. Ang ikaupat gisal-ot aron mosunod sa 5:2 (apan 15:1-19 sa Dy) ug nagsaysay sa pagpakig-atubang ni Ester sa hari. Ang ikalima misunod human sa 8:12 (apan 16:1-24 sa Dy) ug naglangkob sa mando sa hari nga nagtugot sa mga Hudiyo sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon. Sa kataposan sa basahon (apan 10:4–​11:1 sa Dy) gihubad ang damgo nga gihisgotan diha sa pasiuna sa Apokripa.

Ang pagbutang niini nga mga dinugang managkalahi diha sa nagkalainlaing mga hubad, ang pipila nagbutang niining tanan diha sa kataposan sa basahon (sama sa gihimo ni Jerome diha sa iyang hubad) ug ang uban nagsal-otsal-ot niini diha sa tibuok kanonikal nga teksto.

Diha sa una niining Apokripal nga mga seksiyon, si Mardokeo gihisgotan nga lakip sa mga binihag nga gidala ni Nabucodonosor niadtong 617 W.K.P., ug ingong usa ka dungganong tawo sa palasyo sa hari niadtong ikaduhang tuig ni Ahasuero (ang Gr. nag-ingon nga si Artajerjes) kapin sa usa ka siglo sa ulahi. Kini nga pahayag nga si Mardokeo nakabaton sa maong dungganon nga posisyon sa sayo pa kaayong yugto sa pagmando sa hari maoy sumpaki sa kanonikal nga bahin sa Ester. Ang Apokripal nga mga dinugang gituohan nga maoy sinulat sa usa ka Ehiptohanong Hudiyo ug gisulat panahon sa ikaduhang siglo W.K.P.

 Kaalam (ni Solomon). Kini maoy usa ka sinulat nga nagdayeg sa mga kaayohan niadtong nagapangita ug diyosnong kaalam. Ang kaalam gipersonipikar ingong usa ka langitnong babaye, ug ang pag-ampo ni Solomon alang sa kaalam gilakip diha sa teksto. Ang ulahing bahin nagsubli sa kasaysayan gikan kang Adan hangtod sa pagsakop sa Canaan, nga naggamit gikan niini ug mga pananglitan sa mga panalangin tungod sa kaalam ug sa mga kaalaotan tungod kay wala kini. Ang kabuangan sa pagsimba sa larawan gihisgotan usab.

Bisan tuod walay direktang paghisgot sa iyang ngalan, diha sa pipila ka teksto ang basahon naghisgot kang Solomon ingong awtor niini. (Kaalam 9:​7, 8, 12) Apan ang basahon nagkutlo ug mga teksto gikan sa mga basahon sa Bibliya nga gisulat mga siglo human sa kamatayon ni Solomon (mga 998 W.K.P.) ug nagkutlo niini gikan sa Gregong Septuagint, nga gisugdan sa paghubad niadtong mga 280 W.K.P. Ang magsusulat gituohan nga usa ka Hudiyo sa Alejandria, Ehipto, kinsa misulat niini sa mga tungatunga sa unang siglo W.K.P.

Ang magsusulat nagpakitag hugot nga pagsalig sa Gregong pilosopiya. Iyang gigamit ang Platonikong mga termino sa pagpasiugda sa doktrina sa pagkadili-mamatay sa tawhanong kalag. (Kaalam 2:23; 3:​2, 4) Ang ubang paganong mga konsepto nga giduso mao ang paglungtad na daan sa tawhanong mga kalag ug ang panglantaw nga ang lawas maoy usa ka kakulian o babag sa kalag. (8:​19, 20; 9:15) Ang paghisgot sa makasaysayanhong mga panghitabo gikan kang Adan hangtod kang Moises napuno sa daghang hinanduraw nga mga detalye nga sagad lahi sa kanonikal nga rekord.

Bisan tuod nga ang pipila ka sinulat naningkamot sa pagpakitag mga kaamgiran tali sa mga seksiyon gikan niining Apokripal nga sinulat ug sa ulahing mga sinulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ang kaamgiran sagad gamay ra ug kon kini daw dakodako, wala kini magpaila nga gigamit sa Kristohanong mga magsusulat ang Apokripal nga sinulat apan, hinunoa, gigamit nila ang kanonikal nga Hebreohanong Kasulatan, nga gigamit usab sa magsusulat sa Apokripa.

Ecclesiastico. Kini nga basahon, nga gitawag usab nga Ang Kaalam ni Jesus nga Anak ni Sirac, nailhan ingong ang kinatas-an sa Apokripal nga mga basahon ug ang bugtong basahon nga nailhan ang awtor niini, si Jesus ben-Sirac sa Jerusalem. Gibatbat sa magsusulat ang kinaiyahan sa kaalam ug ang kapadapatan niini alang sa usa ka malamposong kinabuhi. Ang pagtuman sa Balaod kusganong gipasiugda. Gihatag ang tambag bahin sa daghang aspekto sa sosyal nga panggawi ug adlaw-adlaw nga pagkinabuhi lakip ang mga komento bahin sa mga batasan sa pagpangaon, sa mga damgo, ug pagpanaw. Ang paniklop nga bahin naghisgot pag-usab sa importanteng mga tawo sa Israel, nga ang kataposang gihisgotan mao ang hataas nga saserdoteng si Simon II.

Kasumpaki sa gipahayag ni Pablo sa Roma 5:12-19, nga nagdat-og sa pagkasad-an diha kang Adan, ang Ecclesiastico nag-ingon: “Tungod sa babaye nagsugod ang sala, ug pinaagi kaniya kitang tanan mangamatay.” (25:​33, Dy) Ang magsusulat mipalabi usab sa “bisan unsang pagkadaotan, gawas lamang sa pagkadaotan sa babaye.”​—25:​19, Dy.

Ang basahon orihinal nga gisulat diha sa Hebreohanon sa sayong bahin sa ikaduhang siglo W.K.P. Ang mga pangutlo gikan niini makaplagan diha sa Hudiyohanong Talmud.

Baruc (Lakip ang Sinulat ni Jeremias). Ang unang lima ka kapitulo niini nga basahon gipaila nga daw kini gisulat sa higala ug eskriba ni Jeremias, si Baruc; ang ikaunom nga kapitulo gipaila ingong usa ka sulat mismo ni Jeremias. Ang basahon nag-asoy bahin sa mga pahayag sa paghinulsol ug mga pag-ampo alang sa kahupayan sa nadestiyerong mga Hudiyo didto sa Babilonya, mga tambag sa pagsunod sa kaalam, pagdasig nga molaom sa saad sa kaluwasan, ug ang mahukmanong pagsaway sa Babilonyanhong idolatriya.

Si Baruc gihisgotan ingong didto sa Babilonya (Baruc 1:​1, 2), samtang gipakita sa rekord sa Bibliya nga siya miadto sa Ehipto sama sa gihimo ni Jeremias, ug walay ebidensiya nga si Baruc nakaadto sukad masukad sa Babilonya. (Jer 43:5-7) Sukwahi sa tagna ni Jeremias nga ang pagkabiniyaan sa Juda panahon sa pagkadestiyero didto sa Babilonya mokabat ug 70 ka tuig (Jer 25:​11, 12; 29:10), ang Baruc 6:2 nagbutyag sa mga Hudiyo nga sila mahiadto sa Babilonya sulod sa pito ka kaliwatan ug dayon makabaton ug kagawasan.

Si Jerome, diha sa iyang pasiuna sa basahon ni Jeremias, nagpahayag: “Wala ko hunahunaa nga angayng hubaron ang basahon ni Baruc.” Ang introduksiyon alang sa maong basahon diha sa The Jerusalem Bible (p. 1128) naghisgot nga ang mga bahin sa sinulat lagmit gisulat niadto lamang ikaduha o unang siglo W.K.P.; busa gisulat sa usa ka awtor (o mga awtor) nga dili si Baruc. Ang orihinal nga pinulongan nga gigamit lagmit maoy Hebreohanon.

Ang Awit sa Tulo ka Balaang mga Anak. Kini nga dinugang sa Daniel gisal-ot sunod sa Daniel 3:23. Kini gilangkoban sa 67 ka bersikulo nga naghisgot sa usa ka pag-ampo nga gilitok kuno ni Azarias didto sa nagdilaab nga hudno, nga gisundan sa usa ka asoy bahin sa pagpalong sa manulonda sa nagdilaab nga kalayo, ug sa kataposan, sa usa ka awit nga giawit sa tulo ka Hebreohanon didto sa hudno. Ang awit susama kaayo sa Salmo 148.  Apan, ang mga paghisgot niini bahin sa templo, mga saserdote, ug mga kerubin, dili motukma sa panahon nga giingon niini. Lagmit kini orihinal nga gisulat sa Hebreohanon ug gituohan nga kini gisulat niadtong unang siglo W.K.P.

Si Susana ug ang mga Ansiyano. Kining mubong sugilanon nag-asoy sa usa ka hitabo sa kinabuhi sa maanyag nga asawa ni Joakim, usa ka adunahang Hudiyo sa Babilonya. Samtang naligo, si Susana giduol sa duha ka Hudiyong mga ansiyano kinsa nag-aghat kaniya nga makighilawas uban kanila ug sa dihang siya midumili, gihimoan siya ug usa ka bakak nga sumbong. Sa husay siya gisentensiyahan nga mamatay, apan ang batan-ong si Daniel alistong nagyagyag sa sala sa duha ka ansiyano, ug si Susana napahigawas sa sumbong. Ang orihinal nga pinulongan dili matino. Gituohan nga kini gisulat panahon sa unang siglo W.K.P. Sa Gregong Septuagint kini gibutang nga una sa kanonikal nga basahon ni Daniel, ug sa Latin nga Vulgate kini gibutang sunod niini. Ang pipila ka bersiyon naglakip niini ingong ika-13 nga kapitulo sa Daniel.

Ang Paglaglag Kang Bel ug sa Dragon. Kini maoy ikatulong dinugang sa Daniel, ug gibutang kini sa pipila ka bersiyon ingong ika-14 nga kapitulo. Diha sa asoy gisugo ni Haring Ciro si Daniel nga siya mosimba sa usa ka idolo sa diyos nga si Bel. Pinaagi sa pagsabwag ug mga abo diha sa salog sa templo ug nga tungod niana mailhan ang mga tunob, gipamatud-an ni Daniel nga ang pagkaon nga gikaon kuno sa idolo gikaon diay sa paganong mga saserdote ug sa ilang mga pamilya. Ang mga saserdote gipatay, ug gidugmok ni Daniel ang idolo. Gisugo si Daniel sa hari sa pagsimba sa usa ka buhing dragon. Gipatay ni Daniel ang dragon apan siya gitambog sa napungot nga katawhan ngadto sa langob sa mga leyon. Sulod sa pito ka adlaw sa iyang pagkabilanggo, usa ka manulonda ang naghawid kang Habacuc pinaagi sa iyang buhok ug nagdala kaniya ug sa usa ka panaksan nga linat-an gikan sa Judea ngadto sa Babilonya aron si Daniel tagan-an ug pagkaon. Dayon si Habacuc gibalik ngadto sa Judea, si Daniel gibuhian gikan sa langob, ug ang iyang mga kaaway gitambog didto ug gikuniskunis sa mga leyon. Kini nga dinugang giisip usab nga gisulat niadtong unang siglo W.K.P. Kini nga mga dinugang sa Daniel gitawag diha sa The Illustrated Bible Dictionary (Tomo 1, p. 76) ingong “relihiyosong tinumotumo nga pagbulakbulak.”

Unang Macabeo. Usa ka makasaysayanhong asoy sa pagpakigbisog sa mga Hudiyo sa pagbaton ug independensiya panahon sa ikaduhang siglo W.K.P., gikan sa pagsugod sa paghari ni Antiochus Epiphanes (175 W.K.P.) hangtod sa kamatayon ni Simon Macabeo (mga 134 W.K.P.). Kini partikular nga naghisgot sa mga kadaogan sa saserdoteng si Matatias ug sa iyang mga anak nga lalaki, si Judas, Jonatan, ug Simon, sa ilang mga pagpakiggubat sa mga Siryanhon.

Kini mao ang labing hinungdanon sa Apokripal nga mga sinulat tungod sa makasaysayanhong impormasyon nga gitagana niini maylabot niini nga yugto. Apan, sumala sa gikomento sa The Jewish Encyclopedia (1976, Tomo VIII, p. 243), diha niana “ang kasaysayan gisulat pinasukad sa tawhanong panglantaw.” Sama sa ubang Apokripal nga mga sinulat, kini dili bahin sa inspiradong Hebreohanon nga kanon. Kini dayag nga gisulat diha sa Hebreohanon sa mga ulahing bahin sa ikaduhang siglo W.K.P.

Ikaduhang Macabeo. Bisan tuod gibutang sunod sa Unang Macabeo, kini nga asoy naghisgot ug bahin sa samang yugto sa panahon (mga 180 W.K.P. hangtod sa 160 W.K.P.) apan wala isulat sa awtor sa Unang Macabeo. Ang magsusulat nagpresentar sa basahon ingong usa ka sumaryo sa kanhing mga sinulat sa usa ka Jason nga taga-Cirene. Kini naghubit sa mga paglutos sa mga Hudiyo sa ilalom ni Antiochus Epiphanes, sa pagpangagaw sa templo, ug sa misunod nga pagpahinungod pag-usab niini.

Ang asoy naghubit kang Jeremias, panahon sa pagkalaglag sa Jerusalem, ingong nagpas-an sa tabernakulo ug sa arka sa pakigsaad ngadto sa usa ka langob sa bukid nga gikan niana gilantaw ni Moises ang yuta sa Canaan. (2 Macabeo 2:1-16) Siyempre, ang tabernakulo gipulihan na sa templo mga 420 ka tuig una pa niana.

Nagkalainlaing mga teksto ang gigamit sa Katolikong dogma o tinuohan aron paluyohan ang mga doktrina sama sa pagsilot human sa kamatayon (2 Macabeo 6:26), pagpangamuyo pinaagi sa mga santos (15:12-16), ug sa pagkatukma sa mga pag-ampo alang sa mga patay (12:41-46, Dy).

Diha sa Introduksiyon sa Mga Basahon sa mga Macabeo, ang The Jerusalem Bible nag-ingon bahin sa Ikaduhang Macabeo: “Ang estilo maoy iya nianang sa helenistiko o Gregong mga magsusulat, bisan tuod dili mao ang labing maayo: usahay kini makapuol ug lisod sabton, sagad mapagawalon.” Ang magsusulat sa Ikaduhang Macabeo wala mangangkon nga nagsulat ubos sa inspirasyon sa Diyos ug naggahin ug usa ka bahin sa ikaduhang kapitulo aron pakamatarongon ang iyang gipili nga partikular nga paagi sa paghisgot sa usa ka ulohan. (2 Macabeo 2:24-32, JB) Siya nagtapos sa iyang sinulat pinaagi sa pag-ingon: “Ania, karon, taposon ko kini nga pagsulat; kon batid ang pagkasulat niini, ug nasulat ingon sa paagi sa usa ka historyador, dili hitupngan ni bisan kinsa ang akong kalipay;  kon kini diyutay rag bili, ako mahimuot ra gihapon.”​—2 Macabeo 15:​38, 39, Kx.

Ang basahon dayag nga gisulat diha sa Grego tali sa 134 W.K.P. ug sa pagkapukan sa Jerusalem sa 70 K.P.

Ulahing Apokripal nga mga Sinulat. Ilabina sukad sa ikaduhang siglo K.P. dihay mitunghang dakong hugpong sa mga sinulat nga nangangkon nga ubos sa inspirasyon sa Diyos ug kanonikal ug nga kunohay naghisgot labot sa Kristohanong pagtuo. Sagad gitawag nga “Apokripal nga Bag-ong Tugon,” kini nga mga sinulat maoy mga paningkamot sa pagsundog sa mga Ebanghelyo, Mga Buhat, mga sulat, ug sa mga pinadayag nga anaa sa kanonikal nga mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang kadaghanan niini nailhan lamang pinaagi sa mga nahibiling mga tipik nga naglungtad pa o pinaagi sa mga pangutlo gikan niini o mga paghisgot labot niini sa ubang mga magsusulat.

Kini nga mga sinulat nagpadayag sa usa ka pagsulay sa pagtaganag impormasyon nga gituyong wala ilakip sa inspiradong mga sinulat, sama sa mga kalihokan ug mga panghitabo sa kinabuhi ni Jesus sukad sa iyang pagkabata hangtod sa panahon sa iyang bawtismo, o sa paningkamot nga pamatud-an ang mga doktrina o mga tradisyon nga wala paluyohi sa Bibliya o nga kasumpaki niini. Busa ang gitawag nga Infancy Gospel ni Tomas ug ang Protevangelium ni Santiago natugob sa hinanduraw nga mga asoy bahin sa mga milagro nga gihimo kuno ni Jesus panahon sa iyang pagkabata. Apan ang ilang katibuk-ang paglarawan kang Jesus nagpaila kaniya ingong usa ka mabuotbuoton ug bagis nga bata nga gitugahan ug katingalahang mga gahom. (Itandi ang tinuod nga asoy diha sa Luc 2:​51, 52.) Ang Apokripal nga “Mga Buhat,” sama sa “Mga Buhat ni Pablo” ug sa “Mga Buhat ni Pedro,” nagpasiugda pag-ayo sa bug-os nga pagdumili sa seksuwal nga relasyon ug gani naghubit sa mga apostoles ingong nag-awhag sa mga babaye nga bulagan ang ilang mga bana, sa ingon maoy kasumpaki sa tinuod nga tambag ni Pablo diha sa 1 Corinto 7.

Nagkomento bahin sa maong Apokripal nga mga sinulat human sa yugto sa mga apostoles, ang The Interpreter’s Dictionary of the Bible (Tomo 1, p. 166) nag-ingon: “Daghan niini maoy dili hinungdanon, ang pipila sobra ra ka dramatikanhon, ang uban dulumtanan, gani makaluod.” (Giedit ni G. A. Buttrick, 1962) Ang Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary (1936, p. 56) nagkomento: “Kini maoy dagayang tinubdan sa sagradong mga leyenda ug eklesiastikanhong mga tradisyon. Mao kini ang mga basahon nga kinahanglan natong susihon bahin sa gigikanan sa pipila ka pagtulon-an sa Romano Katolikong Simbahan.”

Maingon nga ang unang Apokripal nga mga sinulat wala ilakip taliwala sa dinawat nga una-Kristohanon nga Hebreohanong Kasulatan, kining ulahing Apokripal nga mga sinulat wala usab dawata ingong inspirado ni gilakip ingong kanonikal diha sa labing unang mga koleksiyon o mga katalogo sa Kristohanon Gregong Kasulatan.​—Tan-awa ang KANON.