Ang pulong nga ga·zerinʹ makita lamang sa usa ka bahin sa Daniel nga gisulat sa Aramaiko (Dan 2:4b–​7:28) ug may lintunganayng pulong nga nagkahulogang “sapsap,” nga ang paghisgot gihunahunang nagtumong niadtong nagbahin sa kalangitan sumala sa mga porma niini. (Dan 2:34) Ang pipila ka Iningles ug Cebuano nga mga bersiyon (Dy, KJ, Le, AS, NCV) naghubad sa orihinal nga Aramaikong pulong nga ga·zerinʹ ingong “mga tigpanag-an,” “mga mulo-manalagna,” ug “mga nagpakamanalagna.” (Dan 2:27; 4:7 [ber 4, Dy; Le]; 5:​7, 11) Kining astrolohikanhong kulto nga gilangkoban niadtong “kinsa, pinasukad sa posisyon sa mga bituon sa takna sa pagkahimugso, pinaagi sa nagkalainlaing kabatid sa pagkuwenta ug pagpanag-an . . . nagtino sa kapalaran sa mga indibiduwal.” (Gesenius’s Hebrew and Chaldee Lexicon, gihubad ni S. P. Tregelles, 1901, pp. 166, 167) Sa panguna, ang astrolohiya maoy politeistiko (daghag-diyos); ang pagsugod niini didto sa ubos nga Walog sa Mesopotamia lagmit sukad pa niadtong panahon wala madugay pagkahuman sa Lunop sa dihang ang mga tawo mipahilayo gikan sa putling pagsimba kang Jehova. Ang ngalang Caldeanhon sa ngadtongadto nahimong halos susamag kahulogan sa “astrologo.”

Maylabot niining bakak nga siyensiya sa astrolohiya, usa ka lahing diyos ang gituohan nga nagmando sa matag bahin sa mga langit. Ang matag kalihokan ug panghitabo sa langit, sama sa pagsubang ug pagsalop sa adlaw, ang mga equinox ug mga solstice, ang mga hugna sa bulan, mga eklipse, ug mga bulalakaw, giingon nga mga minugna niini nga mga diyos. Busa kini nga mga kalihokan sa langit kanunayng gimatikdan, gihimo ang komplikadong mga tsart ug mga talaan sa mga pagtungha niini, ug pinasukad niini, gitagna ang tawhanong mga kalihokan ug yutan-ong mga hitabo. Ang tanang butang, dayag man ug pribado, gituohan nga gikontrolar niini nga mga diyos sa kalangitan. Ingong resulta, ang politikanhon ug militaryong mga desisyon ayha pa himoon kon mapatawag na ang mga astrologo aron sa pagbasa ug paghubad sa mga tilimad-on ug sa paghatag sa ilang tambag. Tungod niini nakabaton ug dakong gahom ug impluwensiya ang mga saserdote diha sa mga kinabuhi sa katawhan. Sila nangangkon nga nakabaton kuno ug labaw-tawhanon nga gahom, panabot, ug dakong kaalam. Walay bantogang templo ang natukod taliwala sa mga Babilonyanhon nga wala masangkapi ug kaugalingong obserbatoryo niini alang sa kalangitan.

Sa ikawalong siglo W.K.P., ang manalagnang si Isaias, sa pagtagna sa kalaglagan sa Babilonya, naghagit sa tigpaniid sa mga bituon nga astrolohikanhong mga magtatambag nianang hinukman nga siyudad sa pagluwas niini: “Ikaw [Babilonya] gipul-an sa kadaghan sa imong mga magtatambag. Karon, pabaroga sila ug ipaluwas ka, ang mga magsisimba sa kalangitan, ang mga tighangad sa kabituonan, silang naghatag ug kahibalo panahon sa bag-ong mga bulan mahitungod sa mga butang nga modangat kanimo.”​—Isa 47:13.

Sa pagdagan sa kasaysayan, si Daniel ug ang iyang tulo ka kauban nahimong mga bihag niini nga yuta sa mga astrologo. Sa dihang gisulayan “kon mahitungod sa matag butang maylabot sa kaalam ug sa pagsabot,” kini nga mga Hebreohanon nakaplagan sa Babilonyanhong hari nga “napulo ka pilo nga mas maayo kay sa tanang salamangkerong saserdote ug mga diwatahan nga diha sa tibuok niyang gingharian.” (Dan 1:20) Si Daniel human niadto gitawag nga “pangulo sa mga salamangkerong saserdote” (Dan 4:9), apan angayng matikdan nga siya wala gayod mobiya sa pagsimba kang Jehova aron mahimong usa ka tigpaniid sa mga bituon nga ‘tigbahin sa kalangitan.’ Pananglitan, si Nabucodonosor napungot pag-ayo sa dihang ang mga astrologo ug ang uban pa sa “mga tawong maalamon” wala makapadayag sa iyang damgo nga tungod niana siya mipatugbaw: “Kamo pagaputolputolon, ug ang inyong mga balay himoong publikong mga kalibangan.” (Dan 2:5) Si Daniel ug ang iyang mga kauban nahilakip niini nga sugo sa pagpatay, apan sa wala pa kini ipatuman, gidala si Daniel atubangan sa hari, nga kaniya siya miingon: “Adunay usa ka Diyos sa kalangitan nga Tigpadayag sa mga tinago,” apan “kon bahin kanako, dili tungod kay nagbaton ako ug kaalam nga labaw kay sa uban nga buhi nga kining maong tinago gipadayag kanako.”​—Dan 2:​28, 30.

Kinsa ang mga Mago nga miduaw sa batang si Jesus?

Ang mga astrologo (Gr., maʹgoi; “mga Mago,” CC, ED, We, ftn sa AS) nagdalag mga gasa ngadto sa batang si Jesus. (Mat 2:1-16) Sa pagkomento kon kinsa kini nga mga maʹgoi, ang The Imperial Bible-Dictionary (Tomo II, p. 139) nag-ingon: “Matod ni Herodotus ang mga mago maoy usa ka tribo sa mga Medianhon [I, 101], kinsa nangangkon nga makahubad ug mga damgo, ug opisyal nga gitugyanan sa sagradong mga rituwal . . . sila, sa laktod, mao ang makinaadmanon ug saserdotehanong hut-ong, ug adunay katakos, ingon sa gituohan, nga makabaton ug labaw-tawhanong panabot bahin sa umaabot nga mga panghitabo gikan sa mga basahon ug sa pagpaniid sa mga bituon . . . Ang ulahing mga pagsusi mopatim-aw nga ang Babilonya, inay ang Media ug Persia, mao ang sentro sa kaylap kaayong pagtulon-an sa mga mago. ‘Sa  sinugdan, ang Medianhong mga saserdote wala tawga nga mga mago . . . Hinunoa, gikan sa mga Caldeanhon sila nakadawat sa ngalan nga mago tungod sa ilang saserdotehanong hut-ong, ug mao kini ang among gipasabot sa giingon ni Herodotus bahin sa mga mago ingong usa ka Medianhong tribo’ . . . (J. C. Müller sa Herzog’s Encl.).”​—Giedit ni P. Fairbairn, London, 1874.

Nan, husto si Justin Martyr, Origen, ug Tertullian, sa dihang nagbasa sa Mateo 2:​1, sa paghunahuna sa maʹgoi ingong mga astrologo. Misulat si Tertullian (“On Idolatry,” IX): “Kita nahibalo sa suod nga kalangkitan sa salamangka ug astrolohiya. Nan, ang mga maghuhubad sa mga bituon mao ang una . . . sa pagtanyag Kaniya [kang Jesus] ug ‘mga gasa.’” (The Ante-Nicene Fathers, 1957, Tomo III, p. 65) Ang ngalang Mago nahimong ilado “ingong komon nga pagtawag sa mga astrologo sa Sidlakan.”​—The New Funk & Wagnalls Encyclopedia, 1952, Tomo 22, p. 8076.

Tungod niini lig-on ang ebidensiya nga ang maʹgoi nga miduaw sa batang si Jesus maoy mga astrologo. Busa ang The New Testament nga gihubad ni C. B. Williams mabasa nga “mga tigpaniid sa mga bituon,” uban ang usa ka nota o footnote nga nagpatin-aw: “Kini maoy mga tigtuon sa mga bituon maylabot sa mga panghitabo dinhi sa yuta.” Nan, haom nga ang modernong mga hubad mabasa nga “mga astrologo” diha sa Mateo 2:1.​—AT, NE, NW, Ph.

Wala ibutyag kon pila ka astrologo nga “gikan sa sidlakang mga bahin” ang nagdalag “bulawan ug kamangyan ug mira” ngadto sa batang si Jesus; walay pamatuod nga magpaluyo sa tradisyon nga dihay tulo ka astrologo. (Mat 2:​1, 11) Ingong mga astrologo, sila maoy mga alagad sa bakak nga mga diyos ug sa tinuyo o dili tinuyo gitultolan sa gituohan nilang usa ka nagapanaw nga “bituon.” Ilang gipahibalo si Herodes nga ang “hari sa mga Hudiyo” natawo ug sa baylo, si Herodes nagtinguha sa pagpatay kang Jesus. Apan napakyas ang maong daotang laraw. Si Jehova nangilabot ug napamatud-ang mas labaw kay sa demonyong mga diyos sa mga astrologo, busa inay nga mobalik kang Herodes, ang mga astrologo namauli agi sa laing agianan human hatagi “sa Diyos ug pasidaan diha sa usa ka damgo.”​—Mat 2:​2, 12.

Ang Pagpanag-an Pinaagi sa Pagsusi sa Atay ug ang Astrolohiya. Ang batasan sa ‘pagsusi sa atay’ daw maoy usa ka linaing bahin sa astrolohiya. (Eze 21:21) Ang usa ka yutang-kulonon nga modelo nga pormag atay nakaplagan sa usa ka tunghaan sa templo didto sa Babilonya nga sukad pa sa panahon ni Hammurabi. Ang usa ka bahin niini gibahin ngadto sa mga seksiyon nga naghawas sa “adlaw” ug sa “gabii.” Ang kiliran gibahin ngadto sa 16 ka bahin, ug ang matag seksiyon niini ginganlan sa katumbas nga mga ngalan sa mga bathala sa kalangitan. Busa, maingon nga kining matanga sa pagpanag-an nagbahin sa kalangitan sa hinanduraw lamang nga paagi, sa samang paagi usab sila nagbahin sa atay sa ilang mga ihalad. Sa dihang magatanyag niini nga mga halad ilang susihon ang atay, nga mag-isip niini ingong gamay nga hulad sa kalangitan, aron matino kon unsa nga mga tilimad-on ang gibutyag kanila sa mga diyos.​—Tan-awa ang PAGPANAG-AN.

Si Molek ug ang Astrolohiya sa Israel. Adunay ebidensiya nga ang astrolohiya suod nga nalangkit sa pagsimba kang Molek, usa ka diyos nga usahay gihulagway nga may ulo sa torong baka. Ang torong baka gisimba sa mga Babilonyanhon, Canaanhon, Ehiptohanon, ug sa uban pa ingong usa ka simbolo sa ilang mga bathala​—si Marduk, Molek, Baal, ug uban pa. Ang torong baka maoy usa sa labing hinungdanong mga simbolo sa zodiac, ang Taurus. Ang diyos-adlaw sagad gihawasan sa mga torong baka, ang mga sungay naghawas sa mga bidlisiw sa adlaw, ug ang kusganong gahom sa pagsanay sa baka naghawas sa gahom sa adlaw ingong “maghahatag sa kinabuhi.” Ang baye nga baka gihatagan ug samang pasidungog ingong simbolo ni Ishtar o Astarte, sumala sa lainlain nga pagtawag kaniya. Busa sa dihang gisugdan ni Aaron ug Jeroboam ang maong pagsimba sa torong baka (pagsimba sa nating baka) diha sa Israel, kadto usa gayod ka dakong sala sa mga mata ni Jehova.​—Ex 32:​4, 8; Deu 9:16; 1Ha 12:28-30; 2Ha 10:29.

Ang apostatang napulo-ka-tribo nga gingharian sa Israel gisaway sa pagduyog niini nga kulto sa astrolohiya, tungod kay “nagpadayon sila sa pagbiya sa tanang kasugoan ni Jehova nga ilang Diyos ug naghimo alang sa ilang kaugalingon ug inumol nga mga estatwa, duha ka nating baka, ug naghimo ug sagradong poste, ug sila miyukbo sa tanang panon sa mga langit ug sa pag-alagad kang Baal; ug sila nagpadayon sa pagpaagi sa ilang mga anak nga lalaki ug mga anak nga babaye sa kalayo ug sa pagpanag-an ug sa pagpangitag mga tilimad-on.”​—2Ha 17:​16, 17.

Sa duha-ka-tribo nga gingharian sa habagatan ang daotan nga si Haring Ahaz ug ang iyang apo nga lalaking si Manases parehong nangulo sa pagsimba sa bituon nga mga diyos ug sa yawan-ong paagi nagtanyag sa ilang mga anak aron sunogon nga buhi ingong mga halad. (2Ha 16:​3, 4; 21:​3, 6; 2Cr 28:​3, 4; 33:​3, 6) Apan, ang maayong hari nga si Haring Josias ‘nagwagtang sa mga saserdote sa langyawng diyos’ kinsa “naghimog gipaaso nga halad kang Baal, sa adlaw ug sa bulan ug sa mga konstelasyon sa zodiac ug sa tanan nga panon  sa mga langit,” ug iyang gilumpag ang hatag-as nga mga dapit ug gihimo ang Topet nga dili angay alang sa pagsimba “aron nga walay usa nga magpaagi sa kalayo sa iyang anak nga lalaki o anak nga babaye alang kang Molek.” (2Ha 23:​5, 10, 24) Si Jehova, pinaagi sa iyang mga manalagna nga si Sofonias ug Jeremias, mahukmanong nagsaway kanila tungod sa ilang mga buhat sa astrolohiya, ingong “kadtong mga nagyukbo sa panon sa kalangitan diha sa mga atop,” ug ingong kadtong “naghimog mga panumpa sa ngalan ni Malcam [Molek].”​—Sof 1:5; Jer 8:​1, 2; 19:13.

Ang dugang nagpakita sa kalangkitan sa pagsimba kang Molek, sa pagsimba sa nating baka, ug sa astrolohiya mao ang asoy ni Esteban bahin sa pagrebelde sa mga Israelinhon didto sa kamingawan. Sa dihang sila mipatugbaw kang Aaron, “Paghimog mga diyos alang kanamo nga mag-una kanamo,” “gitugyan sila [ni Jehova] aron maghatag ug sagradong pag-alagad sa panon sa langit, ingon gayod sa nahisulat sa basahon sa mga manalagna, ‘Dili kanako nga kamo mihalad ug mga inihaw ug mga halad . . . Apan ang tolda ni Molok ug ang bituon sa diyos nga si Repan maoy inyong gidala.’”​—Buh 7:40-43.

Gikondenar sa Diyos ang Astrolohiya. Ang usa ka dakong kamatuoran yanong gipahayag: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta,” lakip ang mga planeta sa atong sistema solar ug sa permanenteng mga bituon diha sa mga konstelasyon niini. (Gen 1:​1, 16; Job 9:7-10; Am 5:8) Apan, sa maong dakong kalalangan, dili kabubut-on ni Jehova nga ang tawo maghimog mga diyos gikan niining mga butanga. Busa, siya hugot nga nagdili sa iyang katawhan sa pagsimba sa “usa ka dagway nga sama sa bisan unsa nga anaa sa kalangitan sa itaas.” (Ex 20:​3, 4) Gidili ang bisan unsang matang sa astrolohiya.​—Deu 18:10-12.