[Kang (Iya ni) Atena].

Ang modernong kaulohan ug ang labing prominenteng siyudad sa Gresya sa karaang kapanahonan. Nahimutang kini sa habagatang tumoy sa Kapatagan sa Attica nga mga 8 km (5 mi) gikan sa Dagat Aegean, ug gisilbihan sa silingang dunggoanan sa Piraeus, diin kini gikonektar pinaagig taas, halos nagbuyon nga mga paril sa wala pa ang Kristohanong mga panahon. Ang lokasyon niini nakaamot ug dako sa kabantog niini sa kasaysayan. Ang kabukiran nga naglibot sa siyudad nahimong usa ka kinaiyanhong depensa, ug ang mga agianan sa bukid may igo nga gilay-on aron malikayan ang posibilidad sa kalit nga pag-atake agi sa yuta. Igo usab ang gilay-on niini sa dagat aron mahimong luwas gikan sa manunulong nga mga barko, apan ang tulo ka kinaiyanhong dunggoanan niini sa kasikbit nga Piraeus dali rang maadto gikan sa siyudad.

Sentro sa Kultura ug Relihiyon. Bisan tuod ang Atenas nakabaton ug militaryong kabantog ingong kaulohan sa usa ka gamayng imperyo ug ingong usa ka kusganong puwersa sa mga barkong iggugubat sa ikalimang siglo W.K.P., kini pangunang giila ingong sentro sa Gregong kahibalo, literatura, ug arte. Kini nahimong usa ka siyudad nga daghag unibersidad nga puno sa mga propesor, tigpakigpulong, ug mga pilosopo, ang pinuy-anan sa bantogang mga pilosopo sama  ni Socrates, Plato, ug Aristotle. Upat ka tunghaan sa pilosopiya ang gitukod didto, ang Platoniko, Peripatetiko, Epicureo, ug Estoiko (Buh 17:18), ug kini maoy gitunghaan sa mga estudyante gikan sa tibuok imperyo sa kapanahonan sa Roma.

Ang Atenas maoy usa ka relihiyoso kaayong siyudad usab, nga nakaaghat kang apostol Pablo sa pag-ingon nga ang mga taga-Atenas “daw mas mahadlokon sa mga bathala kay sa uban.” (Buh 17:22) Sumala sa historyador nga si Josephus, ang mga taga-Atenas mao ‘ang labing masimbahon taliwala sa mga Grego.’ (Against Apion, II, 130 [12]) Gikontrolar sa Estado ang relihiyon ug gidasig kini pinaagi sa pagbayad alang sa publikong mga halad, mga rituwal, ug mga parada sa pagpasidungog sa mga diyos. Ang mga idolo makita diha sa mga templo, sa mga plasa, ug sa mga dalan, ug ang mga tawo kanunayng nag-ampo sa mga diyos una pa makig-ambit sa ilang mga salosalo o mga simposyum sa kinaadman, politikanhong mga katigoman, ug atletikong mga panagtigi. Aron dili masuko ang bisan kinsa sa mga diyos, ang mga taga-Atenas naghimo ganig mga halaran “Alang sa Usa ka Diyos nga Wala Mailhi,” nga labot niini si Pablo naghisgot diha sa Buhat 17:23. Ang ikaduhang siglo nga geograpo nga si Pausanias nagpamatuod niini, nga nagsaysay nga samtang siya nagpanaw sa dalan gikan sa dunggoanan sa Luok sa Phaleron paingon sa Atenas (lagmit gitadlas ni Pablo sa iyang pag-abot) iyang nakit-an ang “mga halaran sa mga diyos nga ginganlag Wala Mailhi, ug sa mga bayani.”​—Description of Greece, Attica, I, 4.

Sayo nga Kasaysayan. Ang siyudad midako palibot sa Acropolis, usa ka linginong bungtod nga mga 150 m (500 p) ang gihabogon, nga titip ang tulo ka kilid niini. (MGA HULAGWAY, Tomo 2, p. 333, 749) Sa ikapitong siglo W.K.P. kini gimandoan sa mga manununod sa pagkahamili o aristokrasya nga gitawag ug Eupatridae, kinsa mao lamang ang nagbaton sa politikanhong gahom ug may kontrol sa Areopago, ang pangunang korte kriminal niadtong panahona. Apan, sa sayong bahin sa ikaunom nga siglo W.K.P., usa ka magbabalaod nga ginganlag Solon naghimog mga reporma sa konstitusyon nga nagpauswag sa kahimtang sa mga kabos ug nagpahiluna sa pundasyon alang sa demokratikanhong kagamhanan. Hinunoa, kadto maoy demokrasya para lamang sa gawasnong mga lungsoranon sa maong yuta, sanglit ang dakong bahin sa katawhan maoy mga ulipon.

Human sa pagpangdaog batok sa mga Persianhon sa ikalimang siglo W.K.P., ang Atenas nahimong kaulohan sa usa ka gamay nga imperyo, nga nagkontrolar sa dakong bahin sa kabaybayonan palibot sa Dagat Aegean ug nagpakaylap sa iyang patigayon ug impluwensiya gikan sa Italya ug Sicilia sa K ngadto sa Cipro ug Sirya sa S. Ang siyudad nanguna sa kultura sa karaang kalibotan, nga nakahimog talagsaong mga kalamposan sa literatura ug arte. Niining panahona daghang maanindot nga publikong mga tinukod ug mga templo ang gitukod, lakip na ang Parthenon (ang templo ni Atena) ug ang Erechtheum, diin ang mga kagun-oban niini makita pa gihapon ibabaw sa Acropolis sa modernong Atenas. Ang Parthenon giisip nga pangunang monyumento sa arkitektura sa karaang paganong relihiyon ug gidayandayanan sa 12-m (40 p) nga bulawan ug garing nga estatwa ni Atena.

Apan, kining pisikal nga katahom wala makapatunghag tinuod nga kauswagan sa espirituwal alang sa mga taga-Atenas, kay ang mga diyos ug mga diyosa nga gipasidunggan niini gihubit mismo sa Gregong mitolohiya ingong nagahimo sa tanang imoral ug kriminal nga buhat nga nahibaloan sa mga tawo. Busa, sa adlaw ni Pablo, ang Gregong pilosopo nga si Apollonius nagsaway sa mga taga-Atenas tungod sa ilang malaw-ayng mga sayaw diha sa Pista ni Dionysus (Bacchus) ug tungod sa ilang kaikag sa pag-ula ug dugo sa tawo diha sa mga tigiay sa gladyador.

Ang Imperyo sa Atenas nahanaw human kini mapildi sa mga taga-Sparta sa Peloponnesian nga mga gubat sa kataposan sa ikalimang siglo W.K.P., apan ang mga mananakop niini nagpakitag konsiderasyon sa siyudad tungod sa kultura niini ug kini wala gun-oba sa bug-os. Kini nasakop sa Roma niadtong 86 W.K.P. ug giagawan sa iyang patigayon ug komersiyo; mao nga sa panahon sa pagkinabuhi ni Jesus ug sa unang mga Kristohanon sa Palestina, ang Atenas nagbantog na lamang tungod sa iyang mga unibersidad ug mga tunghaan sa pilosopiya.

Ang Buluhaton ni Pablo sa Atenas. Sa mga 50 K.P. si apostol Pablo miduaw sa Atenas panahon sa iyang ikaduhang misyonaryong panaw. Iyang gibilin si Silas ug Timoteo didto sa Berea ug gitugon sa pagsunod dayon kon posible. (Buh 17:13-15) Samtang naghulat kanila, siya naglagot tungod sa daghang bakak nga mga diyos sa siyudad ug busa misugod sa pagpangatarongan sa katawhan, diha sa sinagoga sa mga Hudiyo ug sa tiyanggihan. (Buh 17:​16, 17) Sa dili pa dugayng katuigan kini nga tiyanggihan, o agora, sa AK sa Acropolis bug-os nga gikubkob sa American School of Classical Studies. Ang agora dayag nga dili lamang usa ka dapit sa negosyo kondili dapit usab sa pakigdebate ug sa paghimog mga kalihokang sibiko. Ang pagkamausisahon sa mga taga-Atenas nga gihubit sa asoy sa Buhat 17:18-21 makita diha sa pagsaway ni Demosthenes sa iyang mga katagilungsod sa Atenas  tungod sa ilang hilig sa pagsuroysuroy diha sa tiyanggihan sa pagsuknag, “Unsay balita?”

Samtang didto sa tiyanggihan, si Pablo giharong sa mga pilosopong Estoiko ug Epicureo ug gidudahan nga “usa ka magmamantala sa langyawng mga bathala.” (Buh 17:18) Dihay daghang matang sa relihiyon sa Imperyo sa Roma, apan ang Grego ug Romanhong balaod nagdili sa pagpaila ug langyawng mga diyos ug bag-ong mga kostumbre sa relihiyon, ilabina kon kini kasukwahi sa lumad nga relihiyon. Dayag nga si Pablo nakasinatig kalisdanan tungod sa relihiyosong pagkadili-matugoton diha sa gihimong Romanhon nga siyudad sa Filipos. (Buh 16:19-24) Ang mga molupyo sa Atenas maoy mas maduhaduhaon ug matugoton kay sa mga taga-Filipos, apan dayag nga sila nabalaka gihapon bahin sa mahimong epekto niining bag-ong pagtulon-an diha sa seguridad sa estado. Si Pablo gidala ngadto sa Areopago, apan dili matino kon siya ba namulong atubangan sa korte nga gitawag ug Areopago. Ang pipila nag-ingon nga sa adlaw ni Pablo ang korte mismo wala na magtigom didto sa bungtod kondili didto na sa agora.

Ang tin-aw ug kusganong pamatuod ni Pablo atubangan niining makinaadmanong mga tawo sa Atenas maoy usa ka leksiyon sa pagkamataktikanhon ug mailahong pagsabot. Siya nagpakita nga, imbes nga magwali bahin sa usa ka bag-ong bathala, siya nagwali bahin sa Maglalalang mismo sa langit ug sa yuta, ug siya mataktikanhong naghisgot sa “Diyos nga Wala Mailhi,” kansang halaran iyang nakita, ug gani siya nagkutlo pa gikan sa Phænomena ni Aratus, usa ka magbabalak sa Cilicia, ug gikan sa Hymn to Zeus ni Cleanthes. (Buh 17:22-31) Bisan tuod ang kadaghanan nagbiaybiay kaniya, may pipila ka taga-Atenas, lakip na si Maghuhukom Dionisio sa Areopago ug ang usa ka babaye nga ginganlag Damaris, ang nahimong mga magtutuo.​—Buh 17:32-34.

Posible nga si Timoteo miduyog kang Pablo didto sa Atenas ug unya gipadalag balik ngadto sa Tesalonica; apan mopatim-awng lagmit gayod nga si Pablo nagpahibalo kaniya didto sa Berea nga himoon kining maong panaw, sa ingon nagbiya kang Pablo nga walay mga kauban didto sa Atenas. Ang pulong nga “kami” sa 1 Tesalonica 3:​1, 2 lagmit gigamit sa editoryal nga diwa ni Pablo sa pagtumong lamang sa iyang kaugalingon. (Itandi ang 1Te 2:18; 3:6.) Kon mao kana ang kahimtang, nan si Pablo mibiya nga nag-inusara gikan sa Atenas, miadto sa Corinto, diin sa ulahi si Silas ug Timoteo miduyog pag-usab kaniya. (Buh 18:5) Lagmit nga si Pablo miduaw pag-usab sa Atenas sa iyang ikatulong misyonaryong panaw (55 o 56 K.P.), sanglit ang rekord nag-ingon nga siya migugol ug tulo ka bulan sa Gresya niadtong panahona.​—Buh 20:​2, 3.