[Tag-iya; Agalon].

1. Ang ikaupat nga gitala nga anak nga lalaki ni Jeiel, usa ka Benjaminhon.​—1Cr 8:​29, 30; 9:​35, 36.

2. Usa ka Rubenhon kansang anak nga lalaki nga si Beerah kauban niadtong gibihag sa Asiryanhong hari nga si Tiglat-pileser III.​—1Cr 5:​5, 6, 26.

3. Usa ka sakop nga siyudad sa Simeon sulod sa teritoryo sa Juda, lagmit nga mao ra usab ang Baalat-beer ug Rama sa habagatan (o Negeb).​—Itandi ang 1Cr 4:​32, 33 ug Jos 19:7-9.

4. Sa Kasulatan, ang Hebreohanong pulong nga baʹʽal gigamit sa pagtumong sa (1) usa ka bana ingong tag-iya sa iyang asawa (Gen 20:3); (2) mga tag-iyag yuta (Jos 24:​11, ftn sa Rbi8); (3) “mga tag-iya sa kanasoran” (Isa 16:​8, ftn sa Rbi8); (4) “mga kaabin” (sa literal, “mga tag-iya [mga agalon] sa usa ka pakigsaad”) (Gen 14:​13, ftn sa Rbi8); (5) mga tag-iya o mga naghupot ug mga kabtangan (Ex 21:​28, 34; 22:8; 2Ha 1:​8, ftn sa Rbi8); (6) mga tawo o mga butang nga mailhan pinaagi sa ilang kinaiya, paagi, trabaho, ug sa susamang mga butang, sama pananglitan, usa ka magpapana (sa literal, “tag-iya ug mga pana”) (Gen 49:23), usa ka ‘tigpautang’ (sa literal, “tag-iya sa utang sa iyang kamot”) (Deu 15:2), “bisan kinsa nga masuk-anon” (sa literal, “tag-iya sa kasuko”) (Pr 22:24), “hudisyal nga kabatok” (sa literal, “tag-iya sa paghukom”) (Isa 50:​8, ftn sa Rbi8); (7) kang Jehova (Os 2:16); (8) bakak nga mga diyos (Huk 2:​11, 13).

Ang terminong hab·Baʹʽal (ang Baal) mao ang ngalan nga gigamit sa pagtawag sa bakak nga diyos nga si Baal. Ang ekspresyon nga hab·Beʽa·limʹ (ang mga Baal) nagtumong sa nagkalainlaing lokal nga mga bathala nga gituohang nanag-iya o naghupot ug adunay impluwensiya sa partikular nga mga dapit.

Ang terminong “Baal” makaplagan kausa diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Roma 11:​4, diin sa Gregong teksto kini giunhan sa feminine article nga he. Sa pagkomento sa paggamit sa feminine article nga nag-una sa “Baal” diha sa Gregong Septuagint ug sa Roma 11:​4, si John Newton misulat diha sa usa ka mubong sinulat bahin sa pagsimba kang Baal: “Bisan tuod siya anaa sa pormang panglalaki diha sa Hebreohanon, [hab·Baʹʽal], ang ginoo, si Baal gitawag nga [he Baʹal], = ang ginang, diha sa Septuagint; Os. ii. 8; Sof. i. 4; ug diha sa Bag-ong Tugon, sa Roma xi. 4. Diha sa mahilayong pagsimba niining diyos nga puwedeng mahimong lalaki o babaye, ang mga lalaki usahay magsul-ob ug mga besti sa babaye, samtang ang mga babaye magsul-ob ug besti sa mga lalaki, nga magwarawara ug mga hinagiban.”​—Ancient Pagan and Modern Christian Symbolism, ni T. Inman, 1875, p. 119.

Usahay, sa kasaysayan sa Israel si Jehova gitawag nga “Baal,” sa diwa nga siya ang Tag-iya o Bana sa nasod. (Isa 54:5) Dugang pa, lagmit nga ang mga Israelinhon sayop nga naglangkit kang Jehova uban kang Baal diha sa ilang pag-apostata. Kining ulahi nga gihisgotan mopatim-awng gipamatud-an sa tagna ni Oseas nga moabot ang panahon sa dihang ang Israel, human madestiyero ug mapasig-uli gikan sa pagkadestiyero, mahinulsolong motawag kang Jehova nga “Akong bana,” ug dili na “Akong tag-iya” (“Akong Baal,” AT). Ang konteksto nagpasabot nga ang ngalang “Baal” ug ang mga paglangkit niini sa bakak nga diyos dili na gayod mogula gikan sa mga ngabil sa mga Israelinhon. (Os 2:9-17) Ang daotang kahulogan nga posibleng nalangkit sa Hebreohanong pulong nga baʹʽal tungod sa pagkalambigit niini sa dunot nga pagsimba kang Baal giisip sa pipila nga mao ang hinungdan nga gigamit sa magsusulat sa Ikaduhang Samuel ang mga ngalang “Is-boset” ug “Mepiboset” (ang boʹsheth nagkahulogang kaulaw) inay nga “Esbaal” ug “Merib-baal.”​—2Sa 2:8; 9:6; 1Cr 8:​33, 34; tan-awa ang IS-BOSET

Pagsimba Kang Baal. Gamay ra ang nasayran bahin sa pagsimba kang Baal gawas sa daghang paghisgot niini sa Kasulatan hangtod nga ang mga pagpangubkob sa Ugarit (ang modernong Ras Shamra sa baybayon sa Sirya atbang sa AS nga tumoy sa pulo sa Cipro) nagpakita sa daghang relihiyosong mga butang ug ginatos ka papan nga yutang-kulonon. Daghan niining karaang mga dokumento, nga nailhan karon ingong mga teksto sa Ras Shamra, gituohang mao ang mga liturhiya o mga pulong nga giyamyam niadtong mga nakig-ambit sa mga rituwal sa relihiyosong mga kapistahan.

Diha sa mga teksto sa Ras Shamra, si Baal (gitawag usab nga Aliyan [ang usa nga nagmadaogon] Baal) gitawag nga “Zabul [Prinsipe], Ginoo sa Yuta” ug “ang Nagsakay sa mga Panganod.” Nahiuyon kini sa larawan ni Baal, nga nagpakita kaniya nga naggunit ug usa ka puspos o garote diha sa iyang tuong kamot ug diha sa iyang walang kamot ang usa ka pormag kilat nga may ulo sa bangkaw nga ang tumoy niini may tanom nga nanalingsing. Gihulagway usab siya nga nagsul-ob ug helmet nga may mga sungay, nga nagpailang nalangkit gayod kini sa torong baka, usa ka simbolo sa pertilidad.​—HULAGWAY, Tomo 1, p. 253.

 Sagad nga sa ulahing bahin sa Abril hangtod sa Septiyembre panagsa ra kaayong moulan sa Palestina. Ang ulan magsugod sa Oktubre ug magpadayon sa tibuok nga tingtugnaw hangtod sa Abril, nga maghatag ug dagayang mga pananom. Ang mga kausaban sa mga yugto sa panahon ug ang mga epekto niini gituohang magbalikbalik tungod sa walay-puas nga panag-away tali sa mga diyos. Ang paghunong sa mga pag-ulan ug ang pagkamatay sa mga pananom giisip nga kadaogan sa diyos nga si Mot (kamatayon ug kahulaw) batok kang Baal (ulan ug pertilidad), nga tungod niana si Baal mapugos sa pag-atras ngadto sa mga kahiladman sa yuta. Gituohan nga ang pagsugod sa ting-ulan nagpaila nga si Baal buhi na usab. Gihunahunang kini nahitabo tungod sa kadaogan sa igsoong babaye ni Baal nga si Anat batok kang Mot, nga tungod niana ang iyang igsoong lalaki nga si Baal nahibalik sa iyang trono. Ang pagpakigsekso ni Baal sa iyang asawa, lagmit nga si Astoret, gituohan nga tinong maghatag ug pertilidad o dagayang abot sa mosunod nga tuig.

Ang mag-uuma ug nagbuhi ug baka nga mga Canaanhon lagmit naghunahuna nga ang ilang pagpakig-ambit sa usa ka gilatid nga rituwal, nga usa ka matang sa salamangka, nakapalihok sa ilang mga diyos nga sundogon ang gihimo nila diha sa ilang relihiyosong mga kapistahan ug kini gikinahanglan aron matino nga magmabungahon ang abot ug modaghan ang kahayopan sa mosunod nga tuig ug aron malikayan ang mga hulaw, hampak sa mga dulon, ug uban pa. Busa ang pagkabaton pag-usab ni Baal ug kinabuhi aron maentrono ug makigsekso sa iyang asawa mopatim-awng gisaulog uban ang mahilayong mga rituwal sa pertilidad, nga inubanan sa mapatuyangong seksuwal nga kahilayan.

Walay duhaduha nga ang matag siyudad sa Canaan nagtukod ug sangtuwaryo ni Baal agig pasidungog sa ilang lokal nga patron nga si Baal. Ang mga saserdote gitudlo aron magdumala sa pagsimba diha niini nga mga sangtuwaryo ug sa daghang ampoanan sa kasikbit nga mga tumoy sa kabungtoran nga gitawag ug hatag-as nga mga dapit. (Itandi ang 2Ha 17:32.) Sulod sa mga ampoanan lagmit nga dihay mga imahen o mga larawan ni Baal, samtang duol sa mga halaran sa gawas makita ang bato nga mga haligi (lagmit pormag kinatawo sa lalaki nga mga simbolo ni Baal), mga sagradong poste nga naglarawan sa diyosa nga si Asera, ug mga tungtonganan sa insenso. (Itandi ang 2Cr 34:4-7; tan-awa ang SAGRADONG POSTE.) Ang mga pampam nga lalaki ug babaye nag-alagad sa hatag-as nga mga dapit, ug gawas pa sa seremonyal nga pagpamampam, ang paghalad ug bata gihimo usab. (Itandi ang 1Ha 14:​23, 24; Os 4:​13, 14; Isa 57:5; Jer 7:31; 19:5.) Ang pagsimba kang Baal gihimo usab diha mismo sa mga atop sa balay sa mga tawo, diin sagad nga makitang moutbo ang gipaaso nga halad alang sa ilang diyos.​—Jer 32:29.

Adunay mga timailhan nga si Baal ug ang ubang mga diyos ug mga diyosa sa Canaanhong templo gilangkit sa ilang mga magsisimba ngadto sa pipila ka langitnong mga butang. Pananglitan, usa sa mga teksto sa Ras Shamra naghisgot sa paghalad ngadto kang “Rayna Shapash (ang Adlaw) ug ngadto sa mga bituon,” ug ang lain naghisgot sa “panon sa adlaw ug sa panon sa maadlaw.”

Busa, makaiikag nga ang Bibliya mihimog ubay-ubayng paghisgot sa langitnong mga butang nga nalangkit sa pagsimba kang Baal. Sa paghubit sa masukihong dalan nga gisubay sa gingharian sa Israel, ang rekord sa Kasulatan nag-ingon: “Nagpadayon sila sa pagbiya sa tanang kasugoan ni Jehova . . . , ug sila miyukbo sa tanang panon sa mga langit ug sa pag-alagad kang Baal.” (2Ha 17:16) Mahitungod sa gingharian sa Juda, mamatikdan nga diha mismo sa templo ni Jehova may ‘mga galamiton nga gihimo alang kang Baal ug alang sa sagradong poste ug alang sa tanang panon sa kalangitan.’ Dugang pa, ang katawhan sa tibuok Juda naghimog “gipaaso nga halad kang Baal, sa adlaw ug sa bulan ug sa mga konstelasyon sa zodiac ug sa tanan nga panon sa mga langit.”​—2Ha 23:​4, 5; 2Cr 33:3; tan-awa usab ang Sof 1:​4, 5.

Ang matag lugar adunay kaugalingong Baal, ug ang Baal sa matag lugar sagad gihatagag ngalan nga nagpaila sa pagkalambigit niya sa usa ka espesipikong lugar. Pananglitan, ang ngalang Baal sa Peor (Baal-peor), nga gisimba sa mga Moabihanon ug mga Midianhon, gikuha gikan sa Bukid sa Peor. (Num 25:1-3, 6) Sa ulahi ang ngalan sa mga Baal sa matag lugar nagrepresentar na sa mga lugar mismo, sama pananglitan, sa Baal-hermon, Baal-hazor, Baal-zepon, Bamot-baal. Apan, bisan tuod dihay daghang lokal nga mga Baal, alang sa mga Canaanhon adunay usa lamang gayod ka diyos nga si Baal.

Unsay epekto sa pagsimba kang Baal ngadto sa Israel?

Ang Baalismo sayong gihisgotan sa Bibliya, bisan tuod tingali sa mga adlaw sa mga patriarka kini dili ingon ka daotan sa dihang ang mga Israelinhon misulod sa yuta sa Canaan. (Itandi ang Gen 15:16; 1Ha 21:26.) Ang pagtala sa siyudad sa Asterot-karnaim, nga lagmit ginganlan sumala sa ngalan sa asawa ni Baal nga si Astoret, nagpakita sa unang paghisgot niini. (Gen 14:5) Sa wala pa motabok  ang mga Israelinhon sa Pulang Dagat, ang dapit nga Baal-zepon makita diha sa kamingawan. (Ex 14:​2, 9) Mahitungod sa mga molupyo sa Canaan, ang espesipikong mga pasidaan gihatag ngadto kang Moises didto sa Bukid sa Sinai sa pagtumpag sa ilang mga halaran, sa pagpusgay sa ilang mga sagradong haligi, ug sa pagputol sa ilang mga sagradong poste. (Ex 34:12-14) Sa ingon ang tanang butang nga nalangkit sa pagsimba kang Baal kinahanglang mawagtang gikan sa Yutang Saad.

Samtang ang mga Israelinhon nagkampo sa Kapatagan sa Moab, gidala ni Haring Balak si Balaam patungas sa Bamot-baal (nagkahulogang “Hatag-as nga mga Dapit ni Baal”) aron makita ang dakong panon. (Num 22:41) Human mapakyas sa direktang pagtunglo sa mga Israelinhon, si Balaam mitambag kang Balak sa paghaylo kanila sa pagbuhat ug idolatriya pinaagi sa pagtental kanila nga mohimog seksuwal nga imoralidad uban sa mga babayeng magsisimba sa idolo ni Baal sa Peor. Linibo ka Israelinhon ang nahulog niini nga tentasyon ug nawad-an sa ilang kinabuhi.​—Num 22:1–​25:18; Pin 2:14.

Bisan pa niining mapait nga kasinatian ug sa tin-aw nga mga pasidaan ni Moises ug Josue (Deu 7:​25, 26; Jos 24:​15, 19, 20), ang mga Israelinhon, sa pagpuyo sa maong yuta, misundog sa nahibilin nga mga Canaanhon, lagmit aron maseguro ang pagsanay sa ilang kahayopan ug ang pagkamabungahon sa mga pananom. Sa samang higayon, sila nagpakaaron-ingnon nga nagsimba kang Jehova. Human sa kamatayon ni Josue, ang grabeng apostasya misugod. (Huk 2:11-13; 3:5-8) Ang katawhan nagbaton ug mga halaran, mga poste, ug ubang mga butang nga nalangkit sa pagsimba kang Baal diha sa ilang mga uma, ug lagmit nga sila namati sa ilang mga silingan nga Canaanhon kon unsaon sa pagpahimuot sa “tag-iya,” o Baal, sa matag luna sa yuta. Ang mga Israelinhon nalit-agan usab sa imoral nga mga buhat nga nalangkit sa pagsimba kang Baal. Ingong sangpotanan, si Jehova nagtugyan kanila ngadto sa ilang mga kaaway.

Apan, sa dihang ang katawhan mibalik kaniya, si Jehova maluluy-ong nagluwas kanila pinaagi sa pagpatunghag mga maghuhukom sama kang Gideon, kansang ngalan giilisdan ug Jerubaal (nagkahulogang “Pahimoa si Baal ug Legal nga Depensa (Paawaya)”). (Huk 6:25-32; 1Sa 12:9-11) Apan walay nahitabong permanente nga reporma niadtong panahona. (Huk 8:33; 10:6) Ang Baalismo padayong ginabuhat saylo pa sa mga adlaw ni Samuel, bisan tuod nahisulat nga, tungod sa iyang mga pag-aghat, gisalikway sa katawhan ang mga Baal ug mga larawan ni Astoret ug mialagad kang Jehova lamang.​—1Sa 7:​3, 4.

Bisan tuod wala na hisgoti pag-usab ang Baalismo hangtod sa kataposan sa paghari ni Solomon, lagmit nagpadayon kini sa pipila ka bahin sa gingharian. Daghang matang sa Baalismo ang gipasulod ngadto sa nasod sa dihang si Solomon nakigminyo sa iyang daghang pagano nga mga asawa, ug sila nagdaldal kaniya ug sa ilang mga anak sa pag-alagad sa ubang mga diyos ug mga diyosa, sama kang Astoret ug Molek, nga nalangkit sa pagsimba kang Baal.​—1Ha 11:​4, 5, 33; Jer 32:35.

Sa dihang nabahin ang gingharian niadtong 997 W.K.P., gitukod ni Jeroboam ang pagsimba sa nating baka diha sa amihanang gingharian sa Israel didto sa Dan ug Bethel. Ang lumad nga Baalismo ug ang pagsimba sa nating baka duyog nga gihimo, maingon nga sa Juda ang usa ka dagway sa matuod nga pagsimba gihimo didto sa Jerusalem samtang ang Baalismo gibuhat usab sa tibuok yuta.​—1Ha 14:​22-24.

 Usa ka lahi nga kulto ni Baal ang gipasulod sa Israel sa adlaw ni Haring Ahab (mga 940-920 W.K.P.), kadtong kang Melkart, ang Baal sa Tiro. (HULAGWAY, Tomo 2, p. 532) Si Ahab nakig-alyansa sa kaminyoon sa anak nga babaye sa hari sa Tiro, nga ginganlag Etbaal (nagkahulogang “Uban Kang Baal”). Tungod niini ang anak nga babaye ni Etbaal nga si Jezebel nagdala niini nga kulto nga nakaimpluwensiyag dako sa Israel, uban sa daghang saserdote ug mga tig-alagad. (1Ha 16:31-33) Sa kataposan, usa ka nabantog nga panagtigi ang nahitabo didto sa Bukid sa Carmelo tali ni Jehova ug ni Baal.

Lagmit tungod kay si Baal, nga gituohang mao ang tag-iya sa langit, giisip sa iyang mga magsisimba ingong maghahatag sa ulan ug pagkatabunok, gimando ni Elias nga mahitabo ang usa ka hulaw pinaagi sa ngalan ni Jehova. (1Ha 17:1) Human sa tulo ka tuig ug unom ka bulan nga hulaw, sanglit si Baal napamatud-ang dili makahimo sa pagtapos sa hulaw agig tubag sa daghang pangamuyo nga sa walay duhaduha gihimo sa iyang mga saserdote ug mga magsisimba, si Elias nagpatawag sa tanang katawhan ngadto sa Bukid sa Carmelo aron saksihan ang dakong panagtigi kon kinsa ang matuod nga Diyos. Ang panagtigi misangpot sa kaulawan sa mga magsisimba ni Baal ug sa pagpatay sa 450 ka manalagna ni Baal. Dayon si Jehova, ug dili si Baal, ang nagpaulan aron matapos ang hulaw.​—1Ha 18:18-46; San 5:17.

Ang anak nga lalaki ug manununod ni Ahab, si Ahazias, nagpadayon sa pag-alagad kang Baal. (1Ha 22:51-53) Ang igsoong lalaki ni Ahazias, si Jehoram, mipuli kaniya, ug gitaho nga iyang giwagtang ang sagradong haligi ni Baal nga gihimo sa iyang amahan, apan siya nagpadayon sa pagsimba sa nating baka.​—2Ha 3:1-3.

Sa ulahi (mga 905 W.K.P.) si Jehu gidihogan ingong hari. Siya nanimalos sa pagbuno sa mga manalagna ni Jehova pinaagi sa pagpatay kang Jezebel ug sa panimalay sa iyang bana nga si Ahab. Dayon ang tanang magsisimba ni Baal gipatawag ngadto sa Samaria aron kunohay maghimo ug “usa ka solemneng panagkatigom alang kang Baal.” Ubos sa sugo ni Jehu ang tanang magsisimba ni Baal gipatay. Ang mga sagradong poste gisunog, ug ang sagradong haligi ug ang balay ni Baal gitumpag, ug kini gihimong publikong kalibangan. Tungod niini, giingon nga “gilaglag ni Jehu si Baal gikan sa Israel.” (2Ha 10:18-28) Busa, sulod sa pipila ka panahon, ang pagsimba kang Baal nasugpo. Bisan pa niana, tungod sa maong relihiyon nga nagsimba kang Baal, si Jehova sa kataposan nagtugot nga madestiyero ang napulo-ka-tribo nga gingharian sa Israel.​—2Ha 17:16-18.

Sa Juda, ang Baalismo nagpabiling lig-ong nakagamot, bisan pa sa mga paningkamot ni Haring Asa nga wagtangon ang mga butang nga nalangkit niini. (2Cr 14:2-5) Sa dihang si Atalia nga anak nga babaye ni Ahab kang Jezebel giminyo ni Ahab kang Jehoram, ang ikapitong hari sa Juda, ang daotang impluwensiya ni Atalia nagpalig-on sa Baalismo sa Tiro taliwala sa harianong banay sa Juda. Bisan ang mga reporma sa sinugdanan sa paghari sa apo nga lalaki ni Atalia nga si Haring Jehoas, ug sa ulahi niadtong kang Haring Ezequias, wala makapahinabog permanente nga pagwagtang sa pagsimba kang Baal. (2Ha 11:18; 18:4) Ang anak nga lalaki ni Ezequias nga si Manases nagtukod pag-usab sa hatag-as kaayong mga dapit nga gilaglag sa iyang amahan. (2Ha 21:3) Samtang dayag nga kadaghanan sa mga hari sa Juda nahugawan sa pagsimba kang Baal, si Manases naghingapin sa iyang mga buhat labot niining dunot nga kulto. (2Ha 21:9-11) Ang ulahing mga reporma ni Haring Manases ug bisan ang malukpanong paghinlo sa iyang apo nga lalaki, si Haring Josias, wala makapahinabog permanenteng pagbalik ngadto sa matuod nga pagsimba. Ang silot nga pagkadestiyero ug pagkabiniyaan sa yuta nahitabo tungod niining bug-os nga kahugawan gumikan sa bakak nga pagsimba.​—2Cr 33:10-17; 2Ha 23:4-27; Jer 32:29.

Si Jeremias, nga nagpadayon sa iyang pagpanagna sukad sa mga adlaw ni Josias hangtod sa pagkadestiyero ngadto sa Babilonya, nagsaway sa Israel tungod sa pagpakaulaw sa kaugalingon niini pinaagi sa pagsimba kang Baal, nga nagpakasama sa Israel sa usa ka mananapawng asawa nga namampam ilalom sa matag malamboon nga kahoy ug sa matag hatag-as nga dapit, nga nanapaw uban sa mga bato ug sa mga kahoy, ug nalimot kang Jehova, ang “bana nga tag-iya” sa katawhan. (Jer 2:20-27; 3:​9, 14) Human sa pagkadestiyero ngadto sa Babilonya ug sa pagbalik sa mga Hudiyo ngadto sa Palestina, ang Bibliya wala na maghisgot nga ang Baalismo padayon pang gibuhat sa mga Israelinhon.