Ang kaatbang sa kamatuoran. Ang pagpamakak kasagarang naglangkit sa pagsulti ug dili tinuod ngadto sa usa ka tawo nga may katungod sa pagkahibalo sa kamatuoran ug nagbuhat niana uban ang tuyo sa paglimbong o sa pagdaot kaniya o sa laing tawo. Ang pagpamakak dili gayod kanunayng binaba. Kini usab mahimong ikapakita pinaagi sa buhat, nga mao, ang usa ka tawo lagmit magkinabuhi diha sa kabakakan. Ang Hebreohanong berbo nga adunay ideya sa pagsulti sa kon unsay dili-tinuod mao ang ka·zavʹ. (Pr 14:5) Ang laing Hebreohanong berbo nga sha·qarʹ nagkahulogang “makiglabot o molihok nga binakak,” ug ang nombre nga porma gihubad nga “bakak; limbong; kabakakan.” (Lev 19:​11, 12; Sal 33:17; Isa 57:4) Ang Hebreohanong pulong nga shawʼ, nga usahay gihubad nga “kabakakan; bakak,” pangunang nagtumong sa usa ka butang nga walay kapuslanan, kawang, walay-bili. (Sal 12:2; Deu 5:20; Sal 60:11; 89:47; Isa 1:13) Ang Hebreohanong berbo nga ka·chashʹ (manglimbong) dayag nga adunay paninugdang kahulogan nga “magpakyas.” (Lev 19:11; Os 9:2) Ang Gregong termino nga pseuʹdos ug ang kaamgid nga mga pulong adunay kalambigitan sa pagpamakak ug kabakakan.

Ang amahan, o tigmugna, sa pagpamakak mao si Satanas nga Yawa. (Ju 8:44) Ang kabakakan nga iyang gipasa pinaagi sa usa ka halas ngadto sa unang babaye nga si Eva sa kataposan nagpahinabog kamatayon kang Eva ug sa iyang bana nga si Adan. (Gen 3:1-5, 16-19) Ang maong unang pagpamakak maoy tungod sa hinakog ug sayop nga tinguha. Kini gidisenyo aron ang gugma ug pagkamasinugtanon sa unang tawhanong paris mahiadto sa usa nga bakakon, kinsa nagpresentar sa iyang kaugalingon nga usa ka manulonda sa kahayag, usa ka maghahatag. (Itandi ang 2Co 11:14.) Ang tanang ubang madinaoton nga pagpamakak nga gipamulong sukad niadtong panahona sa susama maoy resulta sa pagkahakog ug sa sayop nga tinguha. Ang mga tawo mamakak aron makalingkawas sa nahiangay nga silot, aron makabenepisyo apan sa ikadaot sa uban, ug aron makaangkon o makahupot ug pipila ka bentaha, materyal nga mga balos, o pagdayeg sa mga tawo.

Ilabinang seryoso mao ang relihiyosong kabakakan, sanglit kini magpameligro sa umalabot nga kinabuhi sa mga tawo nga malimbongan niini. Miingon si Jesu-Kristo: “Alaot kamo, mga eskriba ug mga Pariseo, mga salingkapaw! tungod kay ginatadlas ninyo ang dagat ug ang mamalang yuta aron makahimog usa ka kinabig, ug sa dihang siya mahimo na, inyong ginahimo siya nga doble pa kaangayan nga mahiagom sa Gehenna kay kaninyo.” (Mat 23:15) Ang pagbaylo sa kamatuoran sa Diyos alang “sa bakak,” ang kabakakan sa idolatriya, makapahimo sa usa ka tawo nga usa ka mamumuhat sa kon unsay makadaot ug mangil-ad.​—Rom 1:24-32.

Ang kahimtang sa relihiyosong mga pangulo sa Judaismo panahon sa yutan-ong ministeryo ni Jesus nagpakita kon unsay mahitabo kon ang usa mobiya sa kamatuoran. Sila naglaraw sa pagpapatay kang Jesus. Unya, sa dihang siya gibanhaw, gihiphipan nila ang mga sundalo nga nagbantay sa lubnganan aron ilang ililong ang kamatuoran ug isabwag ang bakak bahin sa pagkahanaw sa lawas ni Jesus.​—Mat 12:14; 27:​1, 2, 62-65; 28:11-15; Mar 14:1; Luc 20:19.

 Si Jehova nga Diyos dili makabakak (Num 23:19; Heb 6:13-18), ug siya nagadumot sa “bakakon nga dila.” (Pr 6:16-19) Ang iyang balaod ngadto sa mga Israelinhon naglatid nga pagabayran ang nahimong mga kadaot gumikan sa pagpanglimbong o sa madinaoton nga pagpamakak. (Lev 6:2-7; 19:​11, 12) Ug ang usa ka tawo nga nagsaksi ug bakak kinahanglang makadawat sa silot nga iyang gitinguhang ipahamtang sa laing tawo tungod sa iyang mga pagpamakak. (Deu 19:15-21) Ang panglantaw sa Diyos bahin sa madinaoton nga pagpamakak, sumala sa makita sa Balaod, wala mausab. Kadtong nagtinguha nga makabaton sa iyang pag-uyon dili magbatasan sa pagpamakak. (Sal 5:6; Pr 20:19; Col 3:​9, 10; 1Ti 3:11; Pin 21:​8, 27; 22:15) Sila dili mahimong magkinabuhi sa kabakakan, nga moangkon nga nahigugma sa Diyos samtang nagdumot sa ilang igsoon. (1Ju 4:​20, 21) Tungod kay ilang gibakakan ang balaang espiritu, si Ananias ug ang iyang asawa namatay.​—Buh 5:1-11.

Hinuon, ang mga tawo nga sa daklit nadaog sa pagsultig bakak, dili awtomatiko nga nahimong sad-an sa usa ka dili-mapasaylo nga sala. Ang kahimtang ni Pedro, sa paglimod kang Jesus sa tulo ka higayon, nagpakita nga kon ang usa ka tawo tinuod nga mahinulsolon, ang Diyos magpasaylo kaniya.​—Mat 26:69-75.

Bisan tuod ang madinaoton nga pagpamakak tinong gihukman sa Bibliya, kini wala magpasabot nga ang usa ka tawo obligado sa pagtug-an sa matuod nga impormasyon ngadto sa mga tawo nga walay katungod niana. Si Jesu-Kristo nagtambag: “Ayaw ihatag sa mga iro ang butang balaan, ni iitsa atubangan sa mga baboy ang inyong mga perlas, aron dili gayod nila kini yatakyatakan ilalom sa ilang mga tiil ug mosumbalik ug mowataswatas kaninyo.” (Mat 7:6) Maoy hinungdan nga sa pipila ka okasyon si Jesus nagdumili sa paghatag ug bug-os nga detalye o direktang mga tubag sa pipila ka pangutana kon ang pagbuhat niana makapahinabog wala kinahanglana nga kadaot. (Mat 15:1-6; 21:23-27; Ju 7:3-10) Dayag nga ang gihimo ni Abraham, Isaac, Rahab, ug Eliseo sa paglimod o sa paglilong sa bug-os nga mga kamatuoran gikan sa dili mga magsisimba ni Jehova angay nga pagalantawon sa samang paagi.​—Gen 12:10-19; kap 20; 26:1-10; Jos 2:1-6; San 2:25; 2Ha 6:11-23.

Gitugot ni Jehova nga Diyos nga “masayop” ang mga tawo nga nagpalabi sa kabakakan “aron sila managpanuo sa bakak” inay sa maayong balita bahin kang Jesu-Kristo. (2Te 2:9-12) Kini nga prinsipyo giilustrar sa kon unsay nahitabo mga kasiglohan una pa niana maylabot sa Israelinhon nga si Haring Ahab. Ang namakak nga mga manalagna nagpasalig kang Ahab sa kalamposan sa gubat batok sa Ramot-gilead, samtang ang manalagna ni Jehova nga si Micaias nagtagna ug katalagman. Ingon sa gipadayag sa panan-awon ngadto kang Micaias, gitugotan ni Jehova ang usa ka espiritung linalang nga mahimong “usa ka malimbongong espiritu” diha sa baba sa mga manalagna ni Ahab. Sa ato pa, kini nga espiritung linalang migamit sa iyang gahom nganha kanila aron sila mamulong, dili sa kamatuoran, kondili sa kon unsay buot nilang isulti ug kon unsay buot ni Ahab nga madungog gikan kanila. Bisan pag gipasidan-an na, si Ahab mipalabi nga malimbongan sa ilang mga pagpamakak ug gibugtian kini sa iyang kinabuhi.​—1Ha 22:1-38; 2Cr 18.