Ang Hebreohanong pulong nga seʹpher (basahon; letra; pagsulat) nalangkit sa berbong sa·pharʹ (ihap) ug sa nombreng so·pherʹ (eskriba; magkokopya). (Gen 5:1; 2Sa 11:15; Isa 29:12; 22:10; Huk 5:14; Neh 13:13) Sa dihang gigamit maylabot sa opisyal nga mga sinulat, ang seʹpher gihubad sa lainlaing paagi nga “sinulat nga dokumento,” “sulat-pamatuod,” ug “sulat-kalig-onan.” (Est 9:25; Jer 3:8; 32:11) Ang biʹblos mao ang Gregong termino alang sa “basahon”; ang diminutive form niini nga bi·bliʹon (sa literal, gamayng basahon) gihubad nga “basahon,” “sulat-pamatuod,” ug “linukot nga basahon.” (Mar 12:26; Heb 9:​19, Int; Mat 19:7; Luc 4:17) Ang pulong nga “Bibliya” naggikan niining Gregong mga pulong.​—Tan-awa ang BIBLIYA.

Ang karaang “basahon” lagmit nga usa ka papan o usa ka koleksiyon sa mga papan nga gama sa  yutang-kulonon, bato, talo, kahoy nga gihaklapan ug talo, metal, garing, o tingali bisan usa ka hugpong sa mga bika. Ang sinulat sa kamot nga mga linukot nga basahon gihimo pinaagi sa pagsumpaysumpay sa mga palid sa papiro, sa mga pergamino (panit sa mga hayop, sama sa mga karnero ug mga kanding), o sa mas maayong materyales nga vellum, nga gama usab gikan sa panit sa mga hayop sama sa nating baka ug uban pa, ug, sa mas ulahi pa, sa mga materyales gikan sa tanom nga lino, ug sa papel nga gikan niini nga tanom. Sa kataposan ang usa ka basahon nahimong usa ka koleksiyon sa sunodsunod ug pinilo nga mga palid nga sinulat sa kamot o pinatik, nga gitahi, gipapilit, o gitapot pagtingob aron mahimong usa ka tomo.

Ang mga linukot nga basahon sagad adunay sinulat diha sa usa ka bahin lamang (kon panit, ang gisulatan mao ang bahin nga wala nay balhibo). Ang gisulatan nga materyales usahay lukoton diha sa usa ka pudlos. Ang magbabasa magsugod sa pagbasa sa usa ka tumoy, nga kuptan ang linukot nga basahon sa iyang wala nga kamot ug lukoton kini diha sa pudlos pinaagi sa iyang tuo nga kamot (kon mobasag Hebreohanon; apan baliktad niini kon mobasag Grego). Kon ang basahon taas, ang linukot nga basahon lagmit lukoton diha sa duha ka pudlos, nga ang tungang bahin sa teksto makita kon kuhaon kini aron basahon. Busa ang pulong nga “tomo,” nga naggikan sa Latin nga pulong nga tomus, ug sa Grego nga tómos, nagkahulogang usa ka “linukot.”

Ang kasagarang mga palid nga gigamit sa paghimog mga linukot nga basahon maoy 23 ngadto sa 28 sm (9 ngadto sa 11 pul.) ang gitas-on ug 15 ngadto sa 23 sm (6 ngadto sa 9 pul.) ang gilapdon. Daghan niini nga mga palid ang gidugtong sa isigkakilid pinaagig papilit. Apan, ang mga palid sa Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat, sa ikaduhang siglo W.K.P., gitahi pinaagig hilo nga lino. Kini nga linukot nga basahon gilangkoban ug 17 ka palid sa pergamino nga nag-aberids ug 26.2 sm (10.3 pul.) ang gitas-on ug nagkalainlain ang gilapdon gikan sa mga 25.2 sm (halos 10 pul.) hangtod sa 62.8 sm (mga 25 pul.), nga sa katibuk-an maoy 7.3 m (24 p) ang gitas-on sumala sa pagkapreserbar niini karon. Ang komong gitas-on sa linukot nga basahon sa panahon ni Pliny (lagmit kadtong mapalit nianang panahona) maoy 20 ka palid. Ang usa ka Ehiptohanong linukot nga basahong papiro nga nagrekord sa pagkahari ni Ramses III, nga gitawag ug Harris Papyrus, maoy 40.5 m (133 p) ang gitas-on. Ang Ebanghelyo ni Marcos nagkinahanglan ug usa ka linukot nga basahon nga 5.8 m (19 p) ang gitas-on; ang kang Lucas, nagkinahanglan ug mga 9.5 m (31 p).

Ang mga kilid sa linukot nga basahon gitabasan, gipahamis pinaagig bato nga gikan sa bolkan, ug gikoloran, nga sagad itom. Ang pagtuslob niini diha sa lana sa sedro nagpanalipod sa linukot nga basahon batok sa mga insekto. Sagad sulatan ang atubangan sa linukot gawas kon adunay dugang impormasyon nga dili maigo diha sa atubangan. Niana nga kahimtang, ang pipila ka sinulat himoon diha sa luyo nga bahin. Ang mga linukot nga basahon diha sa panan-awon nga naundan sa mga paghukom nga nakita sa mga manalagnang si Ezequiel ug Zacarias ug ni apostol Juan adunay mga sinulat sa atubangan ug sa luyo. Kini nagpaila nga ang mga paghukom grabe, malukpanon, ug bug-at.​—Eze 2:10; Zac 5:1-3; Pin 5:1.

Ang hinungdanong mga dokumento timbrehan pinaagig minasa nga yutang-kulonon o talo nga minarkahan sa timbre sa magsusulat o sa tighimo, ug kini ipatapot sa dokumento pinaagig mga higot. Nakita ni apostol Juan diha sa panan-awon ang usa ka linukot nga basahon nga may pito ka timbre, nga gihatag ngadto sa Kordero gikan sa usa nga naglingkod sa trono.​—Pin 5:1-7.

Ang mas unang mga linukot nga basahon mopatim-aw nga adunay upat ka lindog sa matag palid, samtang ang ulahing mga linukot nga basahon kasagaran adunay usa na lamang ka lindog. Ang linukot nga basahon ni Jeremias adunay “mga lindog” sa matag panid. Sa dihang gibasa ang tulo o upat ka lindog, si Haring Jehoiakim nagputol sa maong bahin gikan sa linukot ug nag-itsa niini sa kalayo. (Jer 36:23) Ang 17 ka palid sa Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat naundan sa 54 ka lindog sa mga sinulat, nga nag-aberids ug mga 30 ka linya kada lindog.

Ang ingon niini nga linukot nga basahon gigamit sa mga Israelinhon hangtod sa yugto sa Kristohanong kongregasyon. Ang mga rekord sulod sa karaang tipiganan sa mga dokumento sa nasod sa Israel ug sa Juda ingon man ang inspiradong mga sinulat sa mga manalagna ni Jehova, bisan tuod usahay gitawag ug mga libro, sa pagkatinuod maoy mga linukot.​—1Ha 11:41; 14:19; Jer 36:​4, 6, 23.

Ang matag sinagoga, nga mitungha human sa pagkadestiyero sa Babilonya, nagtipig ug naggamit sa mga linukot nga basahon sa Sagradong Kasulatan, ug gibasa kini diha sa publiko sa matag Igpapahulay. (Buh 15:21) Si Jesus mismo mibasa gikan nianang matanga sa linukot nga basahon, lagmit sama nianang sa Linukot nga Basahon ni Isaias sa Patayng Dagat.​—Luc 4:15-20.

Codex. Mopatim-aw nga kasagarang gigamit sa mga Kristohanon ang linukot nga basahon hangtod sa mga hinapos sa unang siglo K.P. Gisulat ni apostol Juan ang Pinadayag niadtong mga  96 K.P., ug kini nga basahon nagtawag sa kaugalingon niini ingong usa ka linukot nga basahon diha sa kapitulo 22, bersikulo 18 ug 19. Apan ang linukot nga basahon dili sayon nga gamiton. Human mausab ang codex gikan sa kuwaderno ngadto sa libro nga porma, nadayag ang pagkamaayo sa codex kay sa naandang linukot nga basahon. Pananglitan, lagmit gikinahanglan ang usa ka linukot nga basahon nga 31.7 m (104 p) ang gitas-on aron masulod ang upat ka Ebanghelyo, samtang kining tanan masulod sa usa lamang ka dasok nga codex. Dugang pa, ang codex mas ekonomikanhon, sanglit mahimong sulatan ang atubangan ug luyo nga panid. Gawas pa, ang mga hapin nagtaganag maayong panalipod sa mga sinulat nga anaa sa sulod niini, ug ang lainlaing mga reperensiya daling makaplagan nga dili na hago ang pagbuklad ug paghipos sama sa mga linukot nga basahon.

Sa pagkatinuod, lisod o imposible gayod nga makita dayon ang pipila ka pamulong diha sa usa ka dakong linukot nga basahon. Mopatim-aw nga gisagop dayon sa mga Kristohanon ang paggamit sa codex, o pinanid nga basahon, tungod kay sila interesado sa pagsangyaw sa maayong balita ug sila nagkonsulta ug nagkutlo sa daghang reperensiya diha sa Kasulatan sa ilang pagtuon sa Bibliya ug sa pagsangyaw.

Labot sa kamatuoran nga ang mga Kristohanon, kon dili man ugaling sila ang nakaimbento sa pinanid nga basahon, mao ang nanguna sa paggamit niini, si Propesor E. J. Goodspeed diha sa iyang basahon nga Christianity Goes to Press (1940, pp. 75, 76) nag-ingon: “Adunay mga tawo sa unang simbahan nga nasayod kaayo sa kahinungdanon sa pagpatik diha sa Grego-Romanhong kalibotan, kinsa, tungod sa ilang kasibot sa pagpakaylap sa Kristohanong mensahe sa maong kalibotan, migamit sa tanang paagi sa pagpatik, dili lamang sa karaang tradisyonal nga paagi, kondili sa kinabag-ohan ug labing mauswagong paagi, ug bug-os nga naggamit niini diha sa ilang Kristohanong pagsangyaw. Sa pagbuhat niini ilang gigamit pag-ayo ang pinanid nga basahon nga karon gigamit na sa tibuok kalibotan. Ang ilang ebanghelyo dili usa ka pribado, tinagong misteryo, kondili usa ka ebanghelyo nga kinahanglang imantala diha sa mga atop sa balay, ug gihimo nilang buluhaton ang pagtuman sa karaang mensahe sa mga manalagna, ‘Imantala ang maayong balita.’ Siyempre, ang pagsulat sa tagsatagsa ka ebanghelyo hinungdanon kaayo, apan ang paghipos niini, duyog sa pagpatik niini ingong usa ka koleksiyon, sa pagkatinuod maoy lahi nga buhat, ug usa ka buhat nga halos sama ka hinungdanon sa pagsulat sa pipila niini.”​—Tan-awa usab ang Encyclopædia Britannica, 1971, Tomo 3, p. 922.

Pinasukad sa gipamulong ni Propesor Sanders (gipatik diha sa University of Michigan Quarterly Review, 1938, p. 109), gilatid ni Propesor Goodspeed diha sa iyang basahon (p. 71) ang usa ka talaan nga nagtandi sa mga kaplag sa klasikal ug sa Kristohanong mga sinulat sa ikaduha, ikatulo, ug ikaupat nga siglo K.P., bahin sa gidaghanon sa mga tipik sa linukot nga mga basahon ug sa codex, o pinanid nga mga basahon, nga makaplagan diha sa matag grupo:

Labot sa unang mga Kristohanon ingong magpapatik sa mga basahon, si Propesor Goodspeed miingon (p. 78): “Dili lamang kay sila nakanunot sa ilang panahon labot niining mga butanga, kondili sila abante pa gani labot niini, ug ang mga magpapatik sa misunod nga mga siglo misunod kanila.” Siya dugang miingon (p. 99): “Ang pagpatik sa Bibliya mao ang nakaaghat sa pagkaugmad sa pinanid nga basahon alang sa pagpanulat niadtong ikaduhang siglo, ug ang pagpatik sa Bibliya mao ang nakaaghat sa imbensiyon sa pag-imprenta.”

Si Propesor Goodspeed mapangahasong miingon (p. 81): “Ang matukion nga komento sa II Tim. 4:13 ‘Dad-a . . . ang mga basahon, ilabina ang mga pergamino,’ (ang Gregong mga pulong maoy biblia, membranas) magpahunahuna sa usa kon ang biblia nga gipasabot mao ba ang mga linukot nga basahon sa Hudiyohanong kasulatan, ug ang membranai mao ba ang mas bag-ong pinanid nga mga basahon nga naggikan sa mga Kristohanon​—ang mga ebanghelyo ug kang Pablo. Ang argumento ni Propesor Sanders kusganong mipunting nga sa amihanan sa Mediteranyo, ang pinanid nga mga basahon sa sinugdan lagmit gayod nga gama sa pergamino.”

Mga Ginamit na nga mga Sulatanan (Palimpsest). Tungod sa kamahal o kanihit sa mga sulatanan, kini usahay gamiton pag-usab. Ang mga manuskrito usahay papasan ug mga sinulat pinaagi sa pagkuskos, pagnusnos ginamit ang espongha, o sa paggamit sa lainlaing paagi sa pagpapas sa orihinal nga sinulat kutob sa mahimo. Sa papiro, ang pagnusnos ginamit ang espongha himoon kon ang tinta bubag-o pa; apan kon ang tinta dugay na, ang karaang sinulat kurusan, o ang luyo nga bahin sa materyales mao ang gamitong sulatanan. Diha sa pipila ka palimpsest, tungod sa klima ug sa ubang mga kahimtang, ang orihinal nga sinulat lagmit tin-aw pang masabtan. Lakip  niini ang daghang manuskrito sa Bibliya, nga ang iladong pananglitan mao ang Codex Ephraemi nga nasapawan sa lagmit ika-12 nga siglong sinulat apan sa orihinal naundan sa usa ka bahin sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan nga gituohang sukad pa sa ika-5 nga siglo K.P.

Ubang mga Basahon nga Gihisgotan sa Bibliya. Daghang dili-inspiradong mga basahon ang gihisgotan sa Bibliya. Ang pipila maoy mga reperensiya alang sa inspiradong mga magsusulat. Ang uban mopatim-aw nga maoy mga basahon nga gihipos gikan sa mga rekord sa estado. Lakip niini mao ang mosunod:

Basahon sa Mga Gubat ni Jehova. Gikutlo ni Moises diha sa Numeros 21:​14, 15, kining basahona sa walay duhaduha maoy usa ka kasaligan nga rekord o kasaysayan bahin sa mga gubat sa katawhan sa Diyos. Lagmit kini nagsugod sa malamposong pagpakiggubat ni Abraham batok sa upat ka magkaalyadong mga hari nga nagbihag kang Lot ug sa iyang pamilya.​—Gen 14:1-16.

Basahon ni Jasar. Kini nga basahon gihisgotan sa Josue 10:​12, 13, diin kini naghisgot sa pangamuyo ni Josue nga pahunongon ang adlaw ug ang bulan sa panahon sa iyang pagpakig-away sa mga Amorihanon, ug sa 2 Samuel 1:18-27, diin gitagik ang usa ka balak nga gitawag ug “Ang Pana,” usa ka awit sa pagbangotan alang kang Saul ug Jonatan. Busa, gituohan nga ang maong basahon maoy usa ka koleksiyon sa mga balak, awit, ug ubang mga sinulat. Sa walay duhaduha gikaikagan pag-ayo ang kasaysayan niini ug kini kaylap nga naapod-apod taliwala sa mga Hebreohanon.

Ubang makasaysayanhong mga sinulat. Daghang ubang dili-inspirado nga makasaysayanhong mga sinulat ang gihisgotan sa mga basahon sa Mga Hari ug sa Mga Cronicas, usa niini mao ang “basahon sa mga kalihokan sa mga adlaw sa mga hari sa Israel.” (1Ha 14:19; 2Ha 15:31) Ang “basahon sa mga kalihokan sa mga panahon sa mga hari sa Juda” mao ang katugbang niini alang sa mga hari sa habagatang gingharian, sugod sa anak nga lalaki ni Solomon nga si Rehoboam. Gihisgotan kini sa 15 ka beses. (1Ha 14:29; 2Ha 24:5) Ang laing rekord sa pagmando ni Solomon gihisgotan sa 1 Hari 11:41 ingong ang “basahon sa mga kalihokan ni Solomon.”

Sa paghipos ug sa pagsulat sa Mga Cronicas human sa pagkadestiyero, si Esdras naghisgot sa labing menos 14 ka higayon sa ubang mga tinubdan, lakip sa “Basahon sa mga Hari sa Israel,” sa “talaan sa kalihokan sa mga adlaw ni Haring David,” ug sa “Basahon sa mga Hari sa Juda ug sa Israel.” (1Cr 9:1; 27:24; 2Cr 16:11; 20:34; 24:27; 27:7; 33:18) Si Esdras naghisgot usab sa mga basahon sa nangaging inspiradong mga magsusulat. (1Cr 29:29; 2Cr 26:22; 32:32) Gihisgotan ni Esdras nga ang ubang mga manalagna ni Jehova mihimog sinulat nga mga rekord nga wala mapreserbar diha sa inspiradong Balaang Kasulatan. (2Cr 9:29; 12:15; 13:22) Ang usa ka “basahon sa mga kalihokan sa mga panahon” gihisgotan ni Nehemias. (Neh 12:23) Ang mga rekord sa kagamhanan sa Persia gihisgotan sa Bibliya. Niini gilakip ang mga taho sa mga pag-alagad ngadto sa hari, sama sa pagbutyag ni Mardokeo sa usa ka planong pagpatay.​—Esd 4:15; Est 2:23; 6:​1, 2; 10:2.

Ang maalamong magsusulat sa Ecclesiastes nagpasidaan batok sa walay kataposang paggamag mga basahon nga produkto sa kalibotanong pangatarongan ug kasukwahi sa diyosnong kaalam, mga basahon nga wala magsilsil sa kahadlok sa matuod nga Diyos ug sa pagtuman sa iyang mga sugo. (Ecc 12:​12, 13) Usa ka pananglitan niini makaplagan sa Efeso, diin kaylap ang espiritismo ug demonismo. Human isangyaw ang maayong balita bahin kang Kristo, ang mga magtutuo nagdala sa ilang mga basahon sa salamangka ug nagsunog niini diha sa publiko, ug ang banabanang bili niini maoy 50,000 ka pirasong plata (kon denario, $37,200).​—Buh 19:19.

Sa Exodo 17:14 makita ang sugo ni Jehova sa pagsulat diha “sa basahon” sa iyang paghukom batok kang Amalek, nga nagpaila nga ang mga sinulat ni Moises, ang unang mga sinulat nga nailhang inspirado, gisugdan na sa pagsulat niadtong 1513 W.K.P.

Ang ubang mga paghisgot sa Bibliya o sa mga bahin niini mao: “Ang basahon sa pakigsaad,” dayag nga naundan sa mga balaodnon nga gilatid diha sa Exodo 20:22 hangtod sa 23:33 (Ex 24:7); ug ang “linukot nga basahon,” ang Hebreohanong Kasulatan.​—Heb 10:7.

Mahulagwayong Paggamit. Sa daghang higayon ang “basahon” gigamit nga mahulagwayon, sama sa mga ekspresyon nga “imong basahon” o basahon sa Diyos (Ex 32:32), “basahon sa handomanan” (Mal 3:16), ug “basahon sa kinabuhi” (Flp 4:3; Pin 3:5; 20:15). Mopatim-aw nga sa panguna kining tanan managsama ra, sa ato pa, kining tanan maoy “basahon” sa Diyos sa handomanan alang sa paghatag ug ganti nga kinabuhing walay kataposan (sa langit o sa yuta) ngadto sa mga tawo kansang mga ngalan nahisulat diha niini. Dayag nga adunay mga kondisyon ang pagtala sa mga ngalan diha sa “basahon” sa Diyos, sanglit gipaila sa Kasulatan nga ang ngalan sa usa ka tawo mahimong “papason” gikan niini. (Ex 32:​32, 33; Pin 3:5) Busa ang ngalan sa usa ka tawo magpabilin lamang diha sa basahon kon siya magpadayon nga matinumanon.​—Tan-awa ang KINABUHI.

[Chart sa panid 343]

—

KLASIKAL

KRISTOHANON

Siglo

Linukot

Codex

Linukot

Codex

II

—

—

1?

4

III

291

20

9?

38

IV

26

49

6?

64