Usa ka materyales nga kasagarang gigamit sa pagpanukod. Ang kalig-on niini nakatabang ug dako sa mga arkeologo sa pagbaton ug kahibalo sa nangaging kapanahonan. Ang mga templo, palasyo, monyumento, ug ubang mga estruktura nga bato gitukod sa mga Ehiptohanon, Asiryanhon, ug sa ubang kanasoran. Ang kadaghanan niini nga mga tinukod maoy mga larawan ug mga inskripsiyon nga naghisgot sa mga panghitabo, naghubit sa mga kadaogan, ug naghulagway sa mga kostumbre, nga naghatag ug katin-awan sa ilang kasaysayan ingon man usab sa ilang inadlawng pagkinabuhi. Ang mga Hebreohanon kasagarang migamit ug mga bato alang sa mga tinukod (Lev 14:​40, 41), mga paril (Neh 4:3; Pr 24:31), mga halaran (Ex 20:25), mga galingan nga bato (Huk 9:53), mga sudlanan ug tubig (Ju 2:6), mga igtitimbang nga bato (Pr 16:11), sa pagtabon  sa mga atabay, mga langob, ug sa mga lubnganan (Gen 29:8; Jos 10:18; Ju 11:38), ingon man usab sa daghan pang ubang mga katuyoan. Bisan pa niana, ang mga Hebreohanon wala magtukod ug mga monyumento nga may pinaugdong mga kinulit nga hulagway, sama sa gihimo sa paganong mga nasod; busa diyutay lamang ang nahibaloan maylabot sa ilang panagway, sa tukmang estilo sa ilang pamesti, ug uban pa. Apan ang Bibliya nagtaganag mas dagayang impormasyon bahin sa kasaysayan sa Israel, sa ilang paagi sa pagkinabuhi, ug sa ilang mga kinaiya kay sa nianang gitagana sa nahibiling mga bato sa bisan unsang uban pang mga nasod.

Ang pagtabas ug mga bato maoy usa ka kabatid nga ugmad na kaayo. (2Sa 5:11; 1Ha 5:18) Ang mga bato nga gigamit sa pagtukod sa templo ni Solomon sa Jerusalem gitabas na didto sa kubkobanan aron kini mapahaom sa dapit nga gitukoran sa templo nga dili na tabason pa.​—1Ha 6:7.

Ang Kasulatan sumala sa pagkasulat niini sa Hebreohanon nagpalahi tali sa usa ka bato o dakong piraso sa bato (tsur) ug sa dakong bato (seʹlaʽ). Kining duha ka termino gigamit sa literal ug sa mahulagwayong paagi diha sa Kasulatan. Kining duha makaplagan sa paralelismo sa 2 Samuel 22:​2, 3 ug Salmo 18:2: “Si Jehova mao ang akong dakong bato . . . Ang akong Diyos mao ang akong bato.”

Ang Bibliya nagpreserbar sa mga ngalan sa pipila ka dagkong bato. Pananglitan, ang Midianhong prinsipe nga si Oreb gipatay sa mga tawo ni Gideon didto sa usa ka bato nga gitawag ug Oreb, dayag nga ginganlan sa ingon tungod niini nga panghitabo. (Huk 7:25; Isa 10:26) Gihisgotan ang dakong bato sa Etam, diin si Samson nagpuyo sulod sa usa ka panahon (Huk 15:8), ug ang samag-ngipon nga dagkong mga bato nga Bozez ug Sene, diin si Jonatan ug ang iyang tigdala sa armadura miatake sa usa ka kampo sa mga Filistehanon. (1Sa 14:​4, 5) Didto sa Meriba, sa kasikbit sa Kades (dihay laing Meriba duol sa Repidim sa bukirong rehiyon sa Horeb [Ex 17:7]), nga si Moises ug Aaron nasuko hangtod nga sila napakyas sa pagbalaan kang Jehova sa dihang nagpagula ug tubig gikan sa dakong bato alang sa katigoman.​—Num 20:11-13; Sal 106:​32, 33; tan-awa ang MASAH; MERIBA Num. 1 ug 2.

Mahulagwayong Paggamit. Ang dinihogang mga Kristohanon sa yuta gipakasama sa usa ka templo, nga si Jesu-Kristo mao ang “patukoranang bato nga pamag-ang.” (Tan-awa ang BATO NGA PAMAG-ANG.) Ibabaw niining “patukoranang bato nga pamag-ang,” ang dinihogan sa espiritung mga sumusunod ni Kristo “ingong buhing mga bato gitukod nga usa ka espirituwal nga balay.” Ang Hudiyong relihiyosong mga pangulo, ingong “mga magtutukod” sa nasod, nagsalikway kang Jesus ingong ang “pangulong bato nga pamag-ang,” ug sila nangapandol niini nga bato tungod kay sila wala magsunod sa Pulong sa Diyos.​—Efe 2:19-22; 1Pe 2:4-8; Mat 21:42; Mar 12:10; Luc 20:17; Rom 9:​32, 33.

Ang Gingharian sa Diyos gipakasama sa usa ka bato nga “gisapsap dili pinaagi sa mga kamot,” usa ka bato nga maoy magadugmok ug magatapos sa mga gingharian nga girepresentahan sa lainlaing bahin sa larawan. Kini nga Gingharian mobarog hangtod “sa panahong walay tino.”​—Dan 2:​34, 44, 45.

Sa Pinadayag 2:​17, ang hinimayang si Kristo Jesus nagsaad mahitungod sa nagmadaogong mga Kristohanon: “Ihatag ko kaniya ang usa ka gamayng bato nga puti [“bato,” KJ], ug sa maong gamayng bato nasulat ang usa ka bag-ong ngalan nga walay bisan kinsa nga mahibalo gawas lamang sa makadawat niini.” Ang pulong dinhi nga “gamayng bato” gihubad gikan sa Gregong pulong nga pseʹphon. Gigamit ni apostol Pablo ang maong pulong sa dihang iyang giasoy ang iyang kanhing paglutos sa mga Kristohanon, nga nag-ingon: “Mihatag ako sa akong pag-uyon [pseʹphon; sa literal, (pagbotar) gamayng bato] batok kanila.” (Buh 26:10) Ang gagmayng mga bato gigamit diha sa mga hukmanan sa pagpahamtang ug paghukom o sa pagpahayag ug opinyon kon ang usa ka tawo inosente ba o sad-an. Ang puti nga gagmayng mga bato gigamit aron ipahayag ang pagkainosente, pagkadili-sad-an; ang itom nga bato gigamit aron ipahayag ang pagkasad-an, pagkahinukman. Busa ang gamayng puting bato nga gihatag ngadto sa nagmadaogon mopatim-awng nagpasabot nga gihukman siya ni Jesus ingong inosente, putli, hinlo, nga nakabaton sa pag-uyon ni Kristo ingong usa ka tinun-an.​—Tan-awa ang MUTYA UG BILILHONG BATO.

Sa usa ka mahulagwayong diwa ang “bato” naghubit sa mga hiyas ni Jehova ingong ang Amahan sa Israel (Deu 32:18), ingong usa ka salipdanan (2Sa 22:​32, 33; Isa 17:10), ingong luwas nga hataas nga dapit ug dalangpanan sa iyang katawhan (Sal 62:7; 94:22), ug ingong ilang kaluwasan (Deu 32:15; Sal 95:1). Ang pipila midangop sa bakak nga mga diyos ingong ilang “bato.” (Deu 32:37) Adunay ubang mga pananglitan diin ang “bato” nagsimbolo sa linangkob nga paagi sa usa ka dapit sa kaluwasan, panalipod, kasegurohan, ug dalangpanan. (Isa 2:​10, 19, 21) Sa Isaias 8:14 si Kristo Jesus gihisgotan ingong “usa ka bato” nga niana ang “duha ka balay sa Israel” mapandol.​—Itandi ang Mat 21:42-44.

Sa sambingay ni Jesus bahin sa magpupugas, ang Gregong adhetibo nga pe·troʹdes (nga nalangkit sa nombreng peʹtros) gigamit sa paghubit sa  batoong mga dapit nga diha niana ang ubang mga binhi nangahulog. (Mat 13:3-5, 20) Ang peʹtros gigamit ingong personal nga ngalan, ang “Pedro.” (Ju 1:42) Bahin sa kahulogan niini nga termino, ang Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words (1981, Tomo 4, p. 76) nagkomento: “Ang petros nagtumong sa usa ka pirasong bato, usa ka nahilain nga bato, nga kasukwahi sa petra, nga usa ka dakong bato.” Ang Word Studies in the New Testament nag-ingon bahin sa peʹtros: “Sa klasikal nga Grego kini nga pulong nagkahulogang usa ka pirasong bato, sama sa sinulat ni Homer, bahin kang Ajax nga naglabay ug bato kang Hector, . . . o bahin kang Patroclus nga naggunit ug nagtago diha sa iyang kamot ug usa ka hait nga bato.”​—Sinulat ni M. Vincent, 1957, Tomo I, p. 91.

Ang Gregong pulong nga tra·khysʹ, nga nagkahulogang “libaong” (Luc 3:5), nagtumong sa hait, gansangong kagaangan diha sa Buhat 27:29.

Ang laing Gregong pulong nga spi·lasʹ dayag nga nagtumong sa usa ka bato o kagaangan nga anaa sa ilalom sa tubig. Gigamit kini ni Judas sa pag-ilustrar sa pipila ka tawo nga miyuhot sa Kristohanong kongregasyon nga may daotang mga motibo. Sama sa natagong mga bato nga nagpameligro sa mga barko, mao man usab, kini nga mga tawo nahimong usa ka dakong kapeligrohan ngadto sa uban sulod sa kongregasyon. Siya miingon bahin sa maong mga tawo: “Kini mao ang mga bato nga natago ilalom sa tubig diha sa inyong mga kombira sa gugma samtang sila nangombira uban kaninyo.”​—Jud 12.

Alang sa panaghisgot bahin sa Mateo 16:​18, tan-awa ang DAKONG-BATO.