[Prutasan].

Ang ngalan sa kabukiran ug sa usa ka siyudad. Ang Hebreohanong pulong nga kar·melʹ gigamit alang sa usa ka “prutasan.”​—Isa 16:10; 32:15; Jer 2:7.

1. Ang Kabukiran sa Carmelo maoy usa ka patalinis o pormag-kunya nga lawis sa pangunang kabukiran sa Israel, nga misiwil gikan niana sa AK nga direksiyon diin ang AK nga punta niini maoy mga 180 m (600 p) gikan sa Dagat Mediteranyo. Ang tibuok kabukiran maoy mga 50 km (30 mi) ang gitas-on, nga nagsukad sa Mediteranyo hangtod sa Patag sa Dotan, nga saylo niini nahimutang ang kabungtoran sa Samaria. Ang maong kabukiran adunay tulo ka lainlaing seksiyon, ang mga tagaytay sa AK ug sa HS natung-an sa ubos-ubos nga batoong dal-as o patag ibabaw sa bukid. Ang seksiyon sa AK, nga nahimutang sa AK sa ʽIsfiya, mao ang kinahabogan, mga 545 m (1,790 p) ibabaw sa lebel sa dagat. Dili matino kon ang ngalang Carmelo sa kapanahonan sa Bibliya gipadapat ba sa tibuok kabukiran o sa AK nga tagaytay lamang, nga maoy mga 21 km (13 mi) ang gitas-on. Sa modernong kapanahonan ang ngalang Bukid sa Carmelo (Jebel el-Karmal; Har Karmel) maoy gingalan niining ulahi nga bahin. Ang Jokneam, usa ka harianong siyudad sa Canaan, nahimutang sa HS nga tumoy niining ibabaw nga seksiyon, ug kini gihisgotan ingong anaa “sa Carmelo.” Ang Megido ug Taanak, diha sa S nga kabakiliran sa HS nga seksiyon, wala hisgoti sa ingon.​—Jos 12:22.

Ang yuta nga gibalhinan sa Israel sa dihang sila mitabok sa Jordan mahimong bahinon sa geograpikanhong paagi sa tulo ka pangunang seksiyon, diin ang matag usa niini maoy buyon sa gitas-on sa yuta sukad sa A ngadto sa H: ang Walog sa Jordan, ang kabungtoran, ug ang patag daplin sa baybayon. Apan, lahi ang kahimtang sa Kabukiran sa Carmelo. Ang lumbay sa A-H nga kabukiran naputol tungod kay nahimutang latas niini ang iladong Walog sa Jezreel, o Esdraelon, nga nahimutang sa HS nga kiliran sa Kabukiran sa Carmelo. Sa susama, ang punta o habog nga lawis sa Carmelo, nga misiwil ngadto sa patag daplin sa baybayon sa Mediteranyo, nagbahin niini ingong Patag sa Aser (sa A sa Carmelo) ug mga patag sa Saron ug Filistia (sa H sa Carmelo). Sa A mismo sa punta sa Carmelo, ang baybayon migamay pag-ayo aron maporma ang Luok sa Aco, diin ang modernong Haifa nahimo karong usa ka pangunang pantalan. Ang Carmelo nahimong usa sa mga utlanan sa teritoryo sa tribo ni Aser.​—Jos 19:24-26.

Ang Carmelo nahimong usa ka kinaiyanhong babag diha sa agianan sa nagapanawng mga panon ug sa kasundalohan nga nagpanaw tali sa Mesopotamia ug Ehipto. Ang kabakiliran sa sidlakang bahin (nag-atubang sa Patag sa Aser ug sa Walog sa Jezreel) titip kaayo, ug sukad sa karaang kapanahonan ang Kabukiran sa Carmelo nalukop sa siot nga kakahoyan ug kalibonan, nga nagpalisod niini nga agian. Adunay hiktin nga luna sa yuta tali sa tiilan sa punta sa Carmelo ug sa dagat, apan motipas ug layo kaayo kon kini nga ruta ang pilion ug usab mabutang sa peligro ang mosulong nga kasundalohan kon dinhi moagi. Adunay mga agianan diha sa bukid nga nagsukad sa Walog sa Jezreel latas sa kabukiran duol sa kinutaang mga siyudad sa Jokneam ug Taanak, apan ang agianan sa Megido nga nahimutang tali niining duha maoy mas sayon nga agian ug busa mas hinungdanon. Apan, may laing hinungdanong ruta nga nagsukad sa H gikan  sa kinasang-an nga dalan sa lungsod sa Megido, agi sa kadaplinan sa nahibiling bahin sa Kabukiran sa Carmelo, ug moliko ngadto sa K paingon sa baybayon agi sa Patag sa Dotan.

Ang Carmelo kanunay nga gilangkit sa tabunok nga mga rehiyon sama sa Lebanon, Saron, ug Basan. (Isa 35:2; Jer 50:19) Si Haring Uzzias, nga “mahigugmaon sa pagpanguma,” may mga mag-uuma ug mga tig-atiman sa parasan didto sa Carmelo (2Cr 26:10), ug nakaplagan didto ang mga nahibilin sa daghang sinapsap sa bato nga mga pug-anan sa bino ug sa olibo. Gilarawan sa mga manalagna ang makatalagmanong mga epekto sa grabeng paghukom ni Jehova batok sa Israel pinaagi sa pagkalaya sa dagayang katanoman sa Carmelo. (Isa 33:9; Am 1:2; Nah 1:4) Ang kabakiliran niini, nga gihurosan sa hangin gikan sa dagat, nagpatubo gihapon ug mga prutasan, kaolibohan, ug kaparasan, ug sa tingpamulak kini malukop sa maanindot nga kabulakan. Sa Awit ni Solomon (7:5), ang ulo sa dalagang Sulamita gipakasama sa Carmelo, diin ang pagtandi lagmit nagtumong sa iyang labong nga buhok o kaha sa iyang matahom nga ulo nga madanihong nagtuybo diha sa iyang liog. Ang madanihong dagway sa Carmelo, ilabina ang punta nga nagtuybo gikan sa baybayon, sama sa Bukid sa Tabor nga nagtuybo diha sa Walog sa Jezreel, gigamit usab sa paglarawan sa harianong dagway ni Nabucodonosor nga misulong aron sa pagsakop sa Ehipto.​—Jer 46:18.

Ang Carmelo lagmit maoy usa sa pangunang mga dapit nga nganha niini mikalagiw ang katawhan sa Samaria sa dihang nangitag kadangpan. Bisan tuod dili mao ang kinahabogan nga bukid, ang diyutay nga mga molupyo niini, ang siot nga lasang niini, ug usab ang daghang langob sa humokon nga anapog sa batoong kabakiliran niini nagsilbing tagoanan sa mga kagiw. Apan, gipakita ni manalagnang Amos nga ang maong dangpanan walay kapuslanan niadtong nangalagiw gikan sa matarong nga paghukom ni Jehova.​—Am 9:3.

Sumala sa kasaysayan, ang Bukid sa Carmelo pangunang nalangkit sa mga buluhaton sa mga manalagnang si Elias ug Eliseo. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 950) Dinhi gipatigom ni Elias kang Haring Ahab ang katawhan aron masaksihan ang pagsulay tali kang Baal, nga gihawasan sa 450 ka manalagna ni Baal, ug sa matuod nga Diyos nga si Jehova, nga gihawasan ni Elias. (1Ha 18:19-39) Human sa pagsulay, gipadala ni Elias ang mini nga mga manalagna ngadto sa bul-oganang walog sa Kison, nga nagaagos ubay sa sidlakang tiilan sa Carmelo una pa moagos sa Luok sa Aco, ug didto gipamatay sila. (1Ha 18:40) Gikan sa tumoy sa Carmelo, si Elias miampo nga mohunong ang tulo ka tuig ug tunga nga hulaw, ug gikan didto nakita sa iyang alagad ang gamayng panganod nga nagtimaan sa dakong ulan nga taliabot. (1Ha 18:42-45; San 5:17) Gikan dinhi si Elias midagan ug labing menos 30 km (19 mi) paingon sa Jezreel, nga pinaagi sa tabang ni Jehova iyang naunhan ang karo ni Ahab hangtod didto.​—1Ha 18:46.

Ang manununod ni Elias, si Eliseo, human sila magbulag didto sa Suba sa Jordan, mipanaw gikan sa Jerico agi sa Bethel ngadto sa Carmelo. (2Ha 2:​15, 23, 25) Si Eliseo didto na usab sa Bukid sa Carmelo sa dihang ang babaye sa Sunem (dili halayo sa A sa Jezreel) nangayog tabang kaniya tungod sa iyang namatay nga anak.​—2Ha 4:​8, 20, 25.

2. Usa ka siyudad diha sa bukirong rehiyon sa Juda (Jos 15:​1, 48, 55), gituohan sa kadaghanang geograpo nga mao ang Khirbet el-Kirmil (Horvat Karmel) nga mga 11 km (7 mi) sa HHS sa Hebron.

Si Haring Saul nagtukod ug “usa ka monyumento [Heb., yadh]” didto sa Carmelo lagmit aron sa paghandom sa iyang kadaogan batok sa mga Amalekanhon. (1Sa 15:12) Bisan tuod ang Hebreohanong pulong nga yadh nga makita niini nga teksto sagad nga gihubad ug “kamot,” kini mahimong magtumong usab sa usa ka “monyumento” o nagbarog nga handomanan, ingon sa gipakita sa paggamit sa kauban nga berbong “nagtukod” labot sa gihimo ni Saul ug sanglit sa katuigan sa ulahi ang “Monyumento ni Absalom,” o yadh, espesipikong gitawag nga usa ka haligi.​—2Sa 18:18.

Sa panahon nga si David usa pa ka kagiw gikan sa mamumunong si Saul, si “Nabal nga Carmelohanon” (bisan tuod lagmit nga pumoluyo sa kasikbit nga Maon) nagpasibsib sa iyang dakong panon sa kahayopan didto sa sibsibanang mga rehiyon sa hanayhay nga kabukiran sa Carmelo. (1Sa 25:2; 30:5; 2Sa 2:2; 3:3) Sa dihang si Nabal midumili sa pagbayad ngadto sa nagbantay nga kasundalohan ni David pinaagig pagkaon nga nahiangay kanila, ang inisyatibo ug pagkamataktikanhon sa asawa ni Nabal, ‘si Abigail nga Carmelohanon,’ nakapugong kang David nga mahimong sad-an sa dugo. (1Sa 25:2-35) Sa ulahi si Abigail nahimong asawa ni David.​—1Sa 25:36-42; 27:3; 1Cr 3:1.

“Si Hezro nga Carmelohanon” maoy lakip sa gamhanang mga tawo sa kasundalohan ni David.​—2Sa 23:​8, 35; 1Cr 11:​26, 37.