Ang pagpaambit o pagbaton ug kahibalo ug kabatid. Ang edukasyon mabatonan pinaagi sa (1) pagpatin-aw ug pagsubli; (2) disiplina ug pagbansay nga gihatag sa mahigugmaong paagi (Pr 1:7; Heb 12:​5, 6); (3) personal nga obserbasyon (Sal 19:1-3; Ecc 1:12-14); (4) pagbadlong (Sal 141:5; Pr 9:8; 17:10).

Si Jehova nga Diyos mao ang dakong Edukador ug Instruktor, nga kaniya walay katumbas. (Job 36:22; Sal 71:17; Isa 30:20) Ang yutan-ong anak sa Diyos nga si Adan gilalang nga may katakos sa pagsultig pinulongan. (Gen 2:​19, 20, 23) Siya nakadawat ug instruksiyon bahin sa paglalang (Gen kap 1, 2) ug sa mga gikinahanglan sa Diyos kaniya.​—Gen 1:28-30; 2:15-17.

Sa Katilingban sa mga Patriarka. Sa tibuok Bibliya ang pamilya mao ang pangunang yunit sa pagpaambit sa edukasyon. Sa kinasayohang katilingban ang amahan mao ang ulo sa pamilya ug sa panimalay, nga lagmit usab usa ka dakong komunidad, sama nianang kang Abraham. Ang ulo sa pamilya mao ang may responsibilidad sa pagtudlo sa iyang panimalay. (Gen 18:19) Ang maayong pagbansay nga makita diha kang Jose nagpaila nga si Isaac ug Jacob misunod sa ilang amahan nga si Abraham sa pagtudlo sa ilang mga anak. (Gen 39:​4, 6, 22; 41:​40, 41) Si Job sa yuta sa Uz, usa ka layong paryente ni Abraham, sinati sa siyensiya ug sa industriyal nga mga kaugmaran sa iyang adlaw, ug siya gitudloan ni Jehova bahin sa pipila ka butang sa kinaiyahan.​—Job 9:​1, 9; kap 28, 38-41.

Sa samang higayon dihay dakong kahibalo sa Ehipto bahin sa astronomiya, matematika, geometriya, arkitektura, konstruksiyon, ug sa uban pang mga kabatid ug mga siyensiya. Si Moises, gawas nga giedukar sa iyang inahan sa pagsimba kang Jehova (Ex 2:7-10), “natudloan sa tanang kaalam sa mga Ehiptohanon. Sa pagkatinuod, siya gamhanan sa iyang mga pulong ug mga buhat.” (Buh 7:22) Ang mga Israelinhon, bisan tuod sila mga ulipon sa Ehipto, makamaong mobasa ug mosulat ug nakahimo sa pagtudlo sa ilang mga anak. Sa wala pa sila mosulod sa Yutang Saad, sila sa mahulagwayong paagi gisugo nga isulat ang mga sugo sa Diyos ibabaw sa mga haligi sa pultahan sa ilang mga balay ug sa ilang mga ganghaan, ug ilang pagatudloan ang ilang mga anak sa balaod sa Diyos. Siyempre, kini himoon diha sa Hebreohanong pinulongan.​—Deu 6:6-9; itandi ang Deu 27:3; Jos 8:32.

Edukasyon Ilalom sa Balaod Una pa ang Pagkadestiyero. Ang mga ginikanan mao gihapon ang pangunang mga edukador, nga responsable sa pagtudlo sa ilang mga anak. (Ex 12:​26, 27; Deu 4:9; 6:​7, 20, 21; 11:19-21) Ang espirituwal, moral, ug mental nga edukasyon sukad sa pagkabata giisip sa mga Hudiyo sukad sa sinugdanan pa gayod sa ilang kasaysayan ingong usa sa pangunang mga katungdanan sa mga ginikanan. Ang amahan ni Samson, si Manoa, nag-ampo nga giyahan kon unsaon sa pagbansay sa iyang anak. (Huk 13:8) Ang amahan mao ang pangunang instruktor, apan ang inahan motudlo usab, ilabina sa pagdasig sa anak sa pagsunod sa instruksiyon ug disiplina sa amahan. (Pr 1:8; 4:1; 31:​26, 27) Nasayod ang mga ginikanan nga kon bansayon ang mga anak sa hustong panggawi samtang bata pa, sila dili mobulag gikan niini bisan sa ulahing katuigan.​—Pr 22:6.

Ang mga anak angay nga motahod pag-ayo sa ilang mga ginikanan. Ang bunal, o awtoridad, sa ginikanan hugot nga ipatuman. (Pr 22:15) Kini gamiton uban sa gugma, apan bug-at ang disiplina alang sa dili-masinugtanong anak, mao nga usahay magkahulogan kini sa paggamit ug literal nga bunal. (Pr 13:24; 23:​13, 14) Ang usa ka anak nga nagtunglo o naghampak sa iyang mga ginikanan mahimong patyon. (Lev 20:9; Ex 21:15) Ang dako na nga anak nga dili na gayod mapanton ang pagkasukihan pagabatoon. (Deu 21:18-21) Sa pagkatinuod, ang unang sugo nga may saad mao ang ikalima sa Napulo ka Sugo: “Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan, . . . aron molugway ang imong mga adlaw ug maayo ang imong dangatan sa yuta nga ihatag kanimo ni Jehova nga imong Diyos.”​—Deu 5:16; Efe 6:​2, 3.

Ang edukasyon nga ihatag sa mga ginikanan angayng regular ug walay-hunong, diha sa balay, sa trabaho, o sa dihang mopanaw, ug kini dili lamang pinaagig mga pulong ug disiplina kondili pinaagig panig-ingnan usab, sanglit ang balaod sa Diyos magatudlo sa mga ginikanan sa tanan nilang mga kalihokan sa kinabuhi. Ang pagtambong sa mga pista didto sa Jerusalem tulo ka higayon sa usa ka tuig nagtagana ug edukasyon sa geograpiya, ug sa samang higayon kini nagpasinati sa bata sa iyang mga katagilungsod gikan sa tibuok yuta sa Israel.​—Deu 16:16.

Gawas pa sa edukasyon bahin sa relihiyosong pagtulon-an, ang batan-ong mga lalaki tudloan usab sa sekular nga trabaho sa ilang amahan o sa  usa ka trabaho nga kapangabuhian. Si Bezalel ug Oholiab, batid nga mga artesano, gihimong takos sa espiritu sa Diyos aron makatudlo sa uban panahon sa pagtukod sa tabernakulo didto sa kamingawan. (Ex 35:34) Ang batan-ong mga babaye diha sa panimalay tudloan sa mga buluhaton sa usa ka asawa, ug kini nga mga batan-on nga mahimong mga asawa sa umaabot bansayon sa pagpakitag dakong pagtahod sa ila unyang mga bana, sama sa panig-ingnan nga gipakita ni Sara. (Gen 18:12; 1Pe 3:​5, 6) Ang maayong asawa daghan ug abilidad, kalamposan, ug mga kaakohan, maingon sa gihubit sa Proverbio kapitulo 31.

Mopatim-aw nga ang mga batang lalaki ug babaye parehong gibansay sa musika. Dihay babaye nga mga maghohoni ug mga mag-aawit. (1Sa 18:​6, 7) Taliwala sa mga lalaking Levihanon dihay mga kompositor sa mga awit ug mga balak, mga maghohoni, ug mga mag-aawit.​—Sal 87:Sup; 88:Sup; 1Cr 25.

Gigahin usab sa Diyos ang tibuok tribo ni Levi alang sa pagtudlo sa relihiyosong mga pagtulon-an. Ang pagkasaserdote gisugdan sa pagpatuman niadtong 1512 W.K.P. Ang usa sa pangunang mga buluhaton niini mao ang pag-edukar sa katawhan diha sa balaod sa Diyos. Si Moises nga Levihanon ingong tigpataliwala, siyempre, maoy usa ka instruktor sa katawhan sa balaod sa Diyos (Ex 18:​16, 20; 24:12), ug ang mga saserdote, uban sa dili-saserdoteng mga Levihanon, gisangonan sa responsibilidad sa pagtino nga ang katawhan nakasabot sa tanang regulasyon nga gipamulong ni Jehova pinaagi kang Moises. (Lev 10:11; 14:57; Deu 17:​10, 11; 2Cr 15:3; 35:3) Ang mga Levihanon kinahanglan nga mobasa sa Balaod ngadto sa katawhan. Kini gihimo diha sa publiko alang sa tanang katawhan sa panahon sa Pista sa mga Balongbalong sa tuig nga Igpapahulay, ug dinhi walay pagpinig segun sa edad o sekso, apan ang tanang katawhan, tigulang ug batan-on, lakip na ang langyawng pumoluyo sulod sa mga ganghaan ug ang tanan nga makahimo na sa pagsabot, duyog nga magtigom aron mamati sa pagbasa. (Deu 31:9-13) Si Haring Jehosapat, sa ikatulo nga tuig sa iyang paghari, nagsugod ug usa ka kampanya sa pagpanudlo sa Juda, nga nagpadala sa mga prinsipe, mga saserdote, ug mga Levihanon sa palibot sa tibuok Juda aron magtudlo sa katawhan sa balaod sa Diyos.​—2Cr 17:9.

Ang usa ka dakong bahin sa Hebreohanong Kasulatan gilangkoban sa mga balak, nga sa natad sa edukasyon, maoy usa ka epektibong tabang sa paghinumdom. Ang Hebreohanong mga balak wala ipahayag pinaagig mga garay kondili pinaagig kaamgiran sa ideya, ritmo sa ideya. Ang gamhanang mga metapora gigamit usab; kini gipasukad sa kinaiyanhong kalalangan, mga butang nga pamilyar sa tanan, bisan sa mga bata. Gigamit ang alpabeto nga mga akrostiko, nga niana ang mga letra nga maoy sinugdanan sa mga bersikulo gihan-ay sumala sa pagkasunodsunod niini diha sa alpabeto. (Sal 25, 34, 37, 111, 112, 119; Pr 31:​10-31; Lam 1-4) Usahay ubay-ubayng bersikulo ang magsugod sa samang letra; pananglitan, diha sa ika-119 nga Salmo walo ka linya ang nagsugod sa Hebreohanon nga letrang ʼaʹleph, walo sa behth, ug uban pa, aron makompleto ang 176 ka linya alang sa 22 ka letra sa Hebreohanong alpabeto.

Human sa Pagpasig-uli. Human makabalik gikan sa Babilonya ug sa pagtukod pag-usab sa templo, ang kinadak-ang panginahanglan mao ang pag-edukar sa katawhan sa tinuod nga pagsimba. Ang eskribang si Esdras maoy usa ka tawong makinaadmanon ug usa ka magkokopya sa Bibliya. (Esd 7:​1, 6) Si Esdras nagtigom ug daghang rekord, ug nagkopya ug nakig-ambit sa paghan-ay sa kanon sa Hebreohanong Kasulatan. Dugang pa, gihimo niya ang usa ka katibuk-ang pag-edukar sa nasod sa Israel sa balaod sa Diyos. Sa paghimo niini, iyang gituman ang iyang mga katungdanan ingong usa ka Levihanong saserdote. (Esd 7:​11, 12, 25) Iyang giorganisar ang mga saserdote ug mga Levihanon nga nakabalik gikan sa Babilonya, aron buhaton ang edukasyonal nga programa sa pagpasig-uli sa tinuod nga pagsimba alang sa nahibalik nga mga Israelinhon ug sa ilang mga anak. (Neh 8:4-9) Ang Hebreohanon nga mga magkokopya o mga eskriba (Sopherim) maoy mga lalaki nga edukado sa Balaod, ug bisan tuod dili tanan kanila mga Levihanon, sila nahimong ilado kaayo diha sa pagtudlo sa katawhan. Apan, sa paglabay sa panahon ilang gilakip ang daghang tradisyon ug gidaot ang tinuod nga pagtulon-an sa Pulong sa Diyos.​—Tan-awa ang ESKRIBA.

Edukasyon sa Unang Siglo K.P. Ang mga ginikanan nagpadayong mao ang pangunang may kaakohan sa pag-edukar sa ilang mga anak, ilabina sa ilang sayong edukasyon. (2Ti 1:5; 3:​14, 15) Nabasa nato nga si Jesus gimatuto didto sa Nasaret sa iyang amaama ug sa iyang inahan ug siya nagpadayon sa pagdako ug sa pagkakusganon, nga napuno sa kaalam. Sa edad nga 12 nahingangha kaniya ang mga magtutudlo didto sa templo sa iyang pagsabot ug sa iyang mga tubag. (Luc 2:​41, 46-52) Ang mga eskriba nagpadayon nga mao ang pangulong mga edukador sa publiko ug sa mga tunghaan nga gitukod diha sa mga sinagoga. (Tan-awa ang SINAGOGA.) Gitudlo ang pisikal nga siyensiya ingon man ang Balaod ug ang rabbinikong mga pagtulon-an nga gidugang nganha sa Balaod. Ang mga ginikanan gisugo usab nga tudloan ug trabaho ang ilang mga anak.

 Si Jesus mao ang labing maayo nga magtutudlo. Bisan taliwala sa iyang mga katalirongan siya giila ingong usa ka magtutudlo nga may talagsaong impluwensiya ug popularidad. Ang iyang mga tinun-an nagtawag kaniya nga “Rabbi,” nga nagkahulogang “Magtutudlo” o “Instruktor.” (Mar 9:5; tan-awa ang RABBI.) Dihay higayon nga bisan ang iyang mga kaaway miila sa iyang kamaayo manulti, ug sa usa ka higayon ang mga polis nga gipadala sa mga Pariseo aron sa pagdakop kaniya, sa dihang gisukna kon nganong mibalik silang walay-dala, mitubag: “Wala pa gayoy laing tawo nga nakasulti ug sama niini.”​—Ju 7:46; Luc 20:​39, 40; Mar 12:​32, 34.

Una sa tanan, sama sa iyang giingon, si Jesus wala magsulti sa iyang kaugalingong pagbuot apan mianhi sa ngalan sa iyang Amahan ug misulti sa mga butang nga iyang nakat-onan gikan sa iyang Amahan. (Ju 5:​19, 30, 43; 6:38; 10:25) Siya suod kang Jehova nga Diyos, ingon nga iyang bugtong nga Anak gikan sa langit, ug tungod niana siya ang labing maayong magtutudlo bahin sa mga kinaiya, mga buhat, ug mga katuyoan sa iyang Amahan. (Mat 11:27) Iyang nabatonan usab ang lain pang mahinungdanon kaayong kuwalipikasyon alang sa usa ka maayong magtutudlo sa pagkaagi nga siya nahigugma niadtong iyang gitudloan. (Mar 10:21; Ju 13:​1, 34; 15:​9, 12) Pipila lamang ka magtutudlo ang nahigugma pag-ayo sa ilang mga tinun-an nga andam ihatag ang ilang mga kinabuhi alang kanila, sama sa gihimo ni Jesus. (Ju 15:13) Siya nakasabot sa mga panghunahuna sa iyang mga mamiminaw. (Ju 2:25) Siya adunay halalom nga pagsabot. (Luc 6:8) Siya wala gayoy hakog nga mga tinguha sa iyang pagpanudlo, kay siya walay sala. (Heb 7:26) Wala siya magtudlo pinaagi sa pilosopikanhong mga pulong sa mga eskriba apan migamit ug mga sambingay nga naglangkit sa adlaw-adlaw nga mga butang. Tungod niana ang iyang mga pagtulon-an masabtan gihapon karong adlawa. Ang iyang pagpanudlo puno sa mga sambingay.​—Tan-awa ang SAMBINGAY.

Ang pagpanudlo ni Jesus naglakip sa pagbadlong ug sa disiplina. (Mar 8:33) Siya nagtudlo pinaagi sa panig-ingnan ingon man sa pulong; busa siya personal nga mihimog makugihong kampanya sa pagsangyaw ug sa pagpanudlo. Ang iyang sinultihan adunay awtoridad nga dili hitupngan ni bisan kinsa nga mga eskriba; kini dinuyogan sa balaang espiritu sa Diyos, nga nagpamatuod nga may langitnong pagpaluyo ang iyang mga pagpanudlo, mao nga siya, pinaagi sa awtoridad ug gahom, makamando sa mga demonyo sa paggula gikan niadtong ilang gigamhan. (Mar 1:27; Luc 4:36) Siya maisog ug walay kahadlok sa pagsaway sa bakak nga mga magtutudlo nga nagbabag sa uban gikan sa pagpamati sa iyang mga pagtulon-an.​—Mat 23.

Ang Edukasyon ug ang Kristohanong Kongregasyon. Ang mga tinun-an ni Jesus misunod sa iyang mga lakang sa Kristohanong buluhaton sa pagpanudlo ug nakabaton ug kalamposan nga sama sa iyaha. Dili lamang sila nagwali sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos sa tanang dapit kondili nagtudlo usab niadtong kinsa namati. (Buh 2:42) Sila maisog ug namulong nga may awtoridad sama kang Jesus. (Buh 4:​13, 19, 20; 5:29) Ang espiritu sa Diyos naghatag kanilag gahom ug nagpamatuod sa pag-uyon sa Diyos sa ilang pagpanudlo. Sila nanudlo didto sa templo, sa mga sinagoga, ug sa balay ug balay. (Buh 5:​16, 21; 13:14-16; 20:20) Sila nakigtigom uban sa isigka-Kristohanon aron sa pagtudlo ug pagdasig sa usag usa ngadto sa paghigugma ug sa maayong mga buhat.​—Buh 20:​7, 8; Heb 10:​24, 25.

Gihubit ni apostol Pablo ang lainlaing mga katungdanan ug mga buluhaton diha sa kongregasyon nga gihuptan sa hamtong nga mga lalaki, nga lakip kanila ang mga magtutudlo. Iyang gipakita nga ang katuyoan sa tanan niini nga mga buluhaton mao ang pag-edukar, aron sa pagbansay sa mga balaan, alang sa ministeryal nga buluhaton, alang sa pagpalig-on sa lawas ni Kristo. (Efe 4:11-16) Ang usa ka regular nga programa sa edukasyon sa Pulong sa Diyos gihimo sa kongregasyon, ingon sa gilatid sa 1 Corinto kapitulo 14. Ang tanang membro sa Kristohanong kongregasyon, bisan ang mga babaye, angay nga mahimong mga magtutudlo; sila kinahanglang mohimog mga tinun-an sa katawhan sa kalibotan. (Buh 18:26; Heb 5:12; Rom 12:7) Apan sulod sa kongregasyon ang hamtong nga mga lalaki maoy gitudlo sa pagdumala, sama pananglitan, ni Timoteo ug Tito. (1Ti 2:12) Ang maong mga lalaki kinahanglang kuwalipikado sa pagtudlo sa kongregasyon ug sa pagtul-id sa mga butang nga hiwi. Sila mag-amping gayod pag-ayo nga ang ilang gitudlo maoy tukma ug makapahimsog.​—1Ti 4:16; 2Ti 4:​2, 3; Tit 2:1.

Ang Bibliya wala kaayo maghisgot mahitungod sa pisikal nga edukasyon, gawas sa gitambag ni apostol Pablo: “Kay ang lawasnong pagbansay may diyutayng kapuslanan; apan ang diyosnong pagkamahinalaron mapuslanon sa tanang butang, kay naghupot kini ug saad sa kinabuhi karon ug sa umaabot.” (1Ti 4:8) Apan, ang pisikal nga paghago gikinahanglan diha sa makugihong pagsangyaw ug pagpanudlo nga maoy gidasig. Si Jesus kanunay nga nagbaktas. Ingon usab niana ang gihimo sa iyang mga tinun-an; pananglitan, ang ministeryo ni Pablo naglakip sa daghang pagpanaw, nga sa maong panahon nagpasabot ug daghang pagbaktas.

Ang Bibliya wala kaayo maghisgot bahin sa sekular nga edukasyon. Kini nagpasidaan sa mga  Kristohanon sa dili paglangkit sa ilang kaugalingon sa mga pilosopiya sa mga tawo ni sa paggugol ug panahon sa pagtuki sa binuang ug walay-pulos nga mga pangutana. Kini kusganong nagtambag batok sa mental nga pakiglangkit uban niadtong wala motuo sa Diyos ug sa iyang Pulong. (1Ti 6:​20, 21; 1Co 2:13; 3:18-20; Col 2:8; Tit 3:9; 1:14; 2Ti 2:16; Rom 16:17) Ang mga Kristohanon miila nga sila obligado atubangan sa Diyos sa pagtagana sa igong panginahanglan sa ilang mga pamilya. Aron mahimo nila kini, sagad gikinahanglan ang usa ka matang sa edukasyon ug pagbansay nga magpaarang kanila nga makabaton ug sekular nga trabaho. (1Ti 5:8) Apan gikan sa kasaysayan sa unang Kristiyanidad atong nakaplagan nga, sa panguna, sila interesado sa bisan unsang lehitimong paagi nga “ang maayong balita” ikasangyaw, aron sila ug ang tanan nga mamati kanila maedukar sa Bibliya. (1Co 9:16) Sama sa giingon ni Propesor E. J. Goodspeed, diha sa Christianity Goes to Press, (1940, p. 111):

“Sukad nga ang mga Kristohanon nakaamgo sa posibilidad sa pagpatik ug mga publikasyon aron sa pagpakaylap sa ilang ebanghelyo sa tibuok kalibotan, sila migamit niini sa bug-os, dili lamang sa pagpatik ug bag-ong mga basahon apan sa pagpangitag daang mga basahon aron ipatik, ug ang ilang kadasig sa pagpatik nagpadayon. Sayop hunahunaon nga kini nagsugod sa dihang nadiskobre ang pag-imprenta; naandan na sa mga Kristohanon ang pagpatik sukad pa sa A.D. 70, ug misamot pa kini sa dihang ilang nakita nga kini nga pamaagi malamposon. Bisan ang mga pagsulong sa mga barbaro ug ang Mangiob nga Katuigan wala makasanta niini. Ug kining tanan maoy ebidensiya sa dakong kadasig nga nagpaila sa katibuk-an sa unang Kristohanong kinabuhi, nga nagtinguha dili lamang pinaagi sa buhat ug sa pulong kondili pinaagi sa labing bag-o nga mga pamaagi sa pagpatik aron madala ang ebanghelyo, sa katibuk-an gayod niini, ngadto sa tanang katawhan.”​—Tan-awa ang ESKUYLAHAN; MAGTUTUDLO, PAGPANUDLO (“Ang Balaod Nahimong Atong Magtutudlo”).