Usa kanhi ka adunahang siyudad ug hinungdanong sentro sa relihiyon ug sa komersiyo diha sa K nga baybayon sa Asia Minor, halos atbang sa pulo sa Samos. Ang Efeso gitukod diha sa mga bakilid ug sa tiilan sa ubay-ubayng kabungtoran, nga ang panguna niini mao ang Bukid sa Pion ug Bukid sa Koressos. Kini nga dunggoanan nahimutang diha sa pangunang ruta sa negosyo gikan sa Roma hangtod sa mga dapit sa Sidlakan. Tungod sa lokasyon niini nga duol sa bokana sa Suba sa Cayster, nga kasikbit sa mga dal-as sa suba sa Gediz (karaang Hermus) ug sa Menderes (karaang Maeander), ang siyudad nahimong sentro sa mga ruta sa negosyo agi sa yuta diha sa Asia Minor. Ang mga dalan nagdugtong sa Efeso sa pangunang mga siyudad sa distrito sa Asia.

Ang mga sinulat sa unang-siglo nga Romanong awtor nga si Pliny nga Magulang ug sa karaang Gregong geograpo nga si Strabo nagpasiugda sa panghunahuna nga sa usa ka panahon ang gulpo sa Dagat Aegean miabot hangtod sa Efeso apan ang baybayon inanayng misangkad paingon sa dagat, tungod kay sa pagkakaron ang mga kagun-oban sa siyudad atua nahimutang daghang kilometros pailaya. Bisan pa niana, ang tigpangubkob nga si J. T. Wood, pinasukad sa iyang mga nakaplagan didto sa Efeso, mihinapos nga ang siyudad kanhi nahimutang nga 6.5 km (4 mi) gikan sa Dagat Aegean. Kon husto kini, nan ang mga barko sa panahon ni Pablo moagi sa bokana sa Suba sa Cayster paingon sa ilayang dunggoanan nga padayong malawigan pinaagi sa kanunayng pagkalot. Apan, latas sa kasiglohan ang dunggoanan ug ang bokana sa suba napuno sa mga binanlas sa Cayster.

Templo ni Artemis. Ang labing talagsaong tinukod diha sa siyudad mao ang templo ni Artemis, nga giisip kanhi nga usa sa pito ka katingalahan sa kalibotan. Ang templo nga naglungtad sa unang siglo K.P., sa dihang miduaw si apostol Pablo sa Efeso, gitukod pag-usab sumala sa plano sa unang Ionikong templo nga giingong gisunog ni Herostratus niadtong 356 W.K.P.

Sumala sa mga pagpangubkob diha sa dapit sa ulahing katunga nga bahin sa ika-19 nga siglo, ang templo gitukod diha sa usa ka plataporma nga mga 73 m (240 p) ang gilapdon ug 127 m (418 p) ang gitas-on. Ang templo mismo maoy mga 50 m (164 p) ang gilapdon ug 105 m (343 p) ang gitas-on. Kini adunay 100 ka marmol nga mga haligi, nga ang matag usa may gihabogong halos 17 m (55 p). Ang mga haligi misukod ug 1.8 m (6 p) ang diyametro sa tiilan niini ug ang pipila niini kinulitan hangtod sa gihabogon nga mga 6 m (20 p). Ang sulod nga sangtuwaryo sa templo maoy mga 21 m (70 p) ang gilapdon ug 32 m (105 p) ang gitas-on. Ang halaran sa sulod sa sangtuwaryo maoy mga 6 m (20 p) kuwadrado, ug ang larawan ni Artemis lagmit nagbarog sa luyo mismo niini nga halaran.

Ang mga tipak nga nakaplagan didto nagpakita nga ang dan-ag nga mga bulok ug mga kinulit nakapatahom sa templo. Ang lagpad, puti nga mga tisa nga marmol ang gihaklap sa atop. Gituohan nga inay nga argamasa, bulawan ang gigamit diha sa mga dinugtongan sa mga bloke nga marmol.

Estadyum; Teatro. Mga 1.5 km (1 mi) sa HK sa templo ni Artemis mao ang usa ka estadyum nga gitukod pag-usab ubos sa pagmando ni  Nero (54-68 K.P.). Lagmit kini mao ang dapit alang sa mga panagsangka sa mga atleta ug lagmit sa mga bugno usab sa mga gladyador. Kon sabton nga literal ang mga pulong ni apostol Pablo sa 1 Corinto 15:32 nga naghisgot sa pagpakigbugno sa mapintas nga mga mananap sa Efeso, tingali kinahanglang depensahan niya ang iyang kaugalingon batok sa mapintas nga mga mananap diha niini nga estadyum.

Ang teatro diin nagkagubot ang mga taga-Efeso tungod sa hulhog ni Demetrio maoy halos 800 m (0.5 mi) lamang sa H sa estadyum. Kini nga teatro nahimutang sulod sa hulpa nga dapit sa Bkd. sa Pion. (Buh 19:23-41) Ang atubangan niini gidayandayanan ug mga haligi, mga butanganan sa larawan, ug maanindot nga mga kinulit. Ang marmol nga mga lingkoranan sa mga tumatan-aw giporma nga samag katunga sa sirkulo nga may 66 ka lumbay; nga gibanabana nga makapalingkod kini ug mga 25,000 ka tawo. Ang lanog sa tingog diha sa teatro maayo kaayo. Bisan karong adlawa, ang pulong nga isulti sa hinayng tingog gikan sa nahimutangan sa entablado madungog didto sa kinatas-ang mga lingkoranan.​—HULAGWAY, Tomo 2, p. 748.

Atubangan sa teatro mao ang halapad nga gibaldosahan ug marmol nga dalan nga deretso sa dunggoanan. Kini nga dalan maoy halos 0.5 km (0.3 mi) ang gitas-on ug mga 11 m (36 p) ang gilapdon. Ang mga portiko nga 4.5 m (15 p) ang gilay-on gikan sa usag usa gilumbay diha sa masigkakilid niini nga dalan, ug sa luyo niini mao ang mga tindahan ug ang ubang mga tinukod. Adunay dakong ganghaan sa matag tumoy sa dalan.

Ministeryo ni Pablo sa Efeso. Lagmit nga niadtong 52 K.P. si apostol Pablo kauban ni Aquila ug Priscila miabot sa Efeso, ang sentro sa karaang kalibotan. Miadto gilayon si Pablo sa sinagoga sa mga Hudiyo aron sa pagsangyaw. Apan, bisan tuod nga gihangyo nga magpabilin pa, ang apostol mibiya sa Efeso, nga nag-ingon nga siya mobalik ra kon kabubut-on ni Jehova. (Buh 18:18-21) Si Aquila ug Priscila, kinsa nagpabilin sa Efeso, nakahimamat kang Apolos, usa ka Hudiyo gikan sa Alejandria, Ehipto, kinsa nasinati lamang sa bawtismo ni Juan, ug ilang “gipatin-aw kaniya ang dalan sa Diyos sa mas husto nga paagi.”​—Buh 18:24-26.

Sa dihang si Pablo mibalik sa Efeso, lagmit sa tingtugnaw sa 52/53 K.P., iyang nahimamat ang ubay-ubayng mga tawo nga nabawtismohan sa bawtismo ni Juan. Sa dihang iyang gipatin-aw ang mahitungod sa bawtismo ngadto kanila, sila gibawtismohan pag-usab. (Buh 19:1-7) Niining higayona si Pablo nanudlo diha sa sinagoga sa mga Hudiyo sulod sa tulo ka bulan. Apan sa dihang mitungha ang pagsupak, siya mibalhin didto sa awditoryum sa eskuylahan sa Tirano kauban niadtong nahimong mga magtutuo; didto siya mihatag ug pakigpulong kada adlaw sulod sa duha ka tuig. (Buh 19:8-10) Dugang pa, malukpanong misangyaw si Pablo gikan sa balay ug balay.​—Buh 20:​20, 21.

Tungod sa pagsangyaw ni Pablo nga inubanan sa milagrosong mga pagpang-ayo ug paghingilin sa mga demonyo, ang daghang taga-Efeso nahimong mga magtutuo. Lain pa, ang wala molampos nga pagsulay sa paghingilin ug mga demonyo sa pito ka anak nga lalaki sa usa ka Hudiyong pangulo nga saserdote nga ginganlan ug Esceva nakapukaw ug dakong kaikag. Ang kanhing mga tiggamit ug mga kalaki sa salamangka nagsunog sa ilang mga basahon diha sa publiko, nga may katibuk-ang kantidad nga 50,000 ka pirasong plata (kon denario, $37,200). (Buh 19:11-20) Ang Efeso nabantog kaayo sa mga kalaki sa salamangka nga tungod niana ang Grego ug Romanong mga magsusulat nagtawag sa mga basahon o mga linukot nga naundan ug mga orasyon ug mga  hurimhurim ingong “mga sinulat sa mga taga-Efeso.”

Sanglit daghang taga-Efeso ang misalikway sa pagsimba kang Artemis, gipunting sa platero nga si Demetrio ngadto sa iyang kaubang mga artesano nga ang pagsangyaw ni Pablo nagpameligro sa ilang pangita ug nagpameligro usab sa ilang pagsimba kang Artemis. Ang nangasuko nga mga platero misinggit: “Bantogan si Artemis sa mga taga-Efeso!” Ang siyudad napuno sa kaguliyang, nga misangpot sa duha ka oras nga kagubot diha sa teatro nga makapasulod ug mga 25,000 ka tumatan-aw.​—Buh 19:23-41.

Human niini, si Pablo mibiya sa Efeso. Sa ulahi, gikan sa Mileto siya nagpatawag sa mga ansiyano sa kongregasyon sa Efeso, nag-asoy sa iyang kaugalingong ministeryo sa distrito sa Asia, ug naghatag kanila ug mga instruksiyon sa pag-atiman sa ilang mga katungdanan. (Buh 20:​1, 17-38) Ang iyang paghisgot nianang higayona nga siya migugol ug “tulo ka tuig” sa Efeso angayng isipon nga usa ka gitibuok nga numero.​—Buh 20:31; itandi ang Buh 19:​8, 10.

Sa paglabay sa katuigan, milahutay gayod ang mga Kristohanon sa Efeso. Bisan pa niana, ang pipila nawad-an sa gugma nga ilang nabatonan sa sinugdan.​—Pin 2:1-6; tan-awa ang ARTEMIS; DEMETRIO Num. 1; EFESO, SULAT NGADTO SA MGA TAGA-.